Ostatnia aktualizacja artykułu: 16.3.2001

 

MIEJSCE NA TWOJĄ REKLAMĘ !


SŁOWNIK


ALBEDO
Współczynnik odbicia (stosunek ilości światła odbijanego do ilości światła padającego) ciała nie świecącego własnym światłem (planety, księżyca)
ANALIZA WIDMOWA
Badanie widm gwiazd, które pozwala na uzyskanie informacji o budowie chemicznej i warunkach fizycznych w atmosferze gwiazdy.
APEKS
Kierunek w przestrzeni, w którym porusza się Słońce. Położony w gwiazdozbiorze Herkulesa.
APHELIUM
Najbardziej odległy od Słońca punkt orbity planety.
APEKS
Kierunek w przestrzeni, w którym porusza się Słońce. Położony w gwiazdozbiorze Herkulesa.
APOGEUM
Najbardziej odległy od środka Ziemi punkt orbity Księżyca lub sztucznego satelity.
ASTEROIDY
Małe planetki (planetoidy), których ogromna liczba krąży wokół słońca. Orbity ogromnej większości asteroidów leżą między orbitami Marsa i Jowisza.
ASTRONOMICZNA JEDNOSTKA
Średnia odległość między Ziemią a Słońcem, stanowiąca miarę w badaniach Układu Słonecznego. Jej przyjęta wartość to: 149 597 870 kilometrów.
ATOM
Najmniejsza część pierwiastka chemicznego, która może brać uział w dowolnej reakcji chemicznej zachowując swoją tożsamość. Wszystkie atomy składają się z jąder i jednego lub więcej orbitujących elektronów, które mogą tworzyć grupy, tzw. powłoki. Reakcje jądrowe mogą powodować zmianę jednego atomu w inny. W normalnym stanie atom ma tyle elektronów, ile protonów w jądrze, a więc jest elektrycznie obojętny. Większość masy atomu zawarta jest w jądrze.
AZYMUT
Kąt między punktem na horyzoncie, znajdującym się dokłądnie po obiektem na sferze niebieskiej, a punktem południa.
BIAŁY KARZEŁ
Końcowe, supergęste stadium gwiazdy o masie mniejszej niż 1,4 masy Słońca. Więszkość materii takiej gwiazdy jest w stanie zdegenrowanym.
BOZON
Cząsteczka elementarna (bądź możliwa do wyodrębnienia cząstka złożona) o spinie całkowitym. Mezony, a także fotony i inne cząstki pośredniczące, ze względu na niektóre własności, można uważać za bozony np. jądra helu, czyli cząstki alfa i inne obiekty.
BRĄZOWY KARZEŁ
Obiekt o tak małej masie - mniejszej niż 0,08 masy Słońca - że nie mogą w nim zachodzić reakcje termojądrowe. Takie obiekty słabo świecą, promienując energię wydzielaną na skutek swej kontrakcji, powodowanej przez grawitację.
CAL
Angielska jednostka odległości równa 2,54 cm. W calach podaje się zwyczjowo średnicę teleskopu.
CZARNA DZIURA
Rezultat całkowitego zapadnięcia się (kolapsu) gwiazdy. Końcowe stadium ewolucji najmasywniejszych gwiazd. Siła grawitacji czarnej dziury jest tak duża, iż żadne promieniowanie, ani cząsteczka nie może jej opuścić. Zapadnięcie się gwiazdy do czarnej dziury związane jest jest ze zjawiskiem eksplozji gwiazdy supernowej.
CZERWONY OLBRZYM
Ogromna gwiazda o niewielkiej średniej gęstości i niskiej temperaturze powierzchniowej (stąd czerwona barwa gwiazdy).
DEKLINACJA
Odległosć kątowa ciałą niebieskiego od równika niebieskiego (wyrażona w stopniach) liczona jako dodatnia dla ciał leżących na północ od równika i ujemna na południe od niego. Jedna ze współrzędnych (druga to rektasencja) równikowego układu współrzędnych na sferze niebieskiej.
DOBA GWIAZDOWA
Czas pomiędzy dwoma kolejnymi górowaniami punktu równonocy wiosennej. Równa okresowi obrotu Ziemi wokół własnej osi, czyli około 23 godzinom i 56 minutom średnim słonecznym.
ELIPSA
Wydłużona krzywa zamknięta zakreślana przez planety asterodiy i komety w ruchu wokół Słońca i przez satelity w ruchu wokół planet.
EKLIPTYKA
Koło wielkie na sferze niebieskiej, po którym Słońce porusza się w ciągu roku w swym ruchu na tle gwiazd. Termin pochodzi w swym ruchu na tle gwiazd. Termin pochodzi od greckiego słowa oznaczającego "linię zaćmień", gdyż zaćmienia Słońca i Księżyca mogą zachodzić tylko wtedy, gdy Księżyc w nowiu lub w pełni znajduje się w pobliżu ekliptyki.
FOTON
Kwantowa cząstka światła pośrednicząca w oddziaływaniu elektromagnetycznym.
FOTOSFERA
"Powierzchnia", czyli widoczna tarcza Słońca, źródło widma absorpcyjnego Słońca. Jej temperatura to około 6000 K.
GALAKTYKA
System zaiwerajacy miliardy gwiazd i systemów gwiazd, podobny do naszej Drogi Mlecznej. Dawniej używana nazwa "mgławica spiralna" pochodzi z okresu, gdy używano galaktyki za mgławice. Galaktyka (pisana przez duże "G") to synonim Galaktyki Drogi Mlecznej. Trzy podstawowe galaktyk to: galaktyki spiralne, eliptyczne i nieregularne.
GRAWITACJA
Siła ciężkości, przyciągania. Jest proporcjonalna do mas ciał, które na siebie działają, i odwrtonie proporcjonalna do kwadratu odległości między nimi.
GROMADA GALAKTYK
Zgrupowanie galaktyk, struktura, która w hierachicznej budowie Wszechświata tworzy etap pośredni między galaktyką a supergalaktyką. Do największej znanej gromady galaktyk o nazwie Virgo należy conajmniej 2500 galaktyk. Nasza galaktyka należy do niewielkiej Gromady Lokalnej liczącej około 30 galaktyk.
GWIAZDA NEUTRONOWA
Końcowe stadium ewolucji gwiazd o pośrednich masach. Składa się w większości z materii neutronowej. Typowy promień gwiazdy neutronowej wynosi kilkanaście kilometrów. Niektóre gwiaazdy neutronowe obserwowane są jako pulsary.
HALO
Okrągła świeciąca wokół Słońca lub Księżyca. Powstaje w wyniku rozproszenia światła na kryształkach lodu znajdujących się w powietrzu. W innym znaczeniu: otoczenie naszej Galaktyki, struktura o kulistym kształcie, która wokół naszej galaktyki tworzą gromady kuliste.
HIADY
Otwarta gromada gwiazd w gwiazdozbiorze Byka, położona wokół najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji - Aldebarana, który jednak do niej nie nalezy.
JASNOSC GWIAZDY
a) Jasnośc widoma (widoma wielkość gwiazdowa): Gwiazdy zostały podzielone pod względem jasności widomej na klasy, tak zwane wielkości gwiazdowe. Oko ludzkie dostrzega gwiazdy tylko jaśniejsze niz 6. wielkość gwiazdowa (magnitudo). Im mniejsza wielkosć gwiazdowa tym jaśniejszy jest obiekt. Różnica jedenj wielkości gwiazdowej odpowiada w przybliżeniu 2,5-krotnemu stosunkowi emitowanej energii.
b) jasnosc absolutna: Jasnosc, jaką miałaby dana gwiazda, obserwowana z odległości 32,6 lat świetlnych (10 parseków). Oznaczana jest literą M.
KORONA
Najbardziej zewnętrzna warstwa atmosfery słonecznej widoczna gołym okiem pdczas całkowitego zaćmienia Słońca.
KOSMOGONIA
Nauka o pochodzeniu i rozwoju Wszechświata.
KOSMOLOGIA
Nauka o budowie Wszechświata.
KWAZAR
Kwazary wypromieniowują gigantyczne ilości energii i sa najjaśniejszymi znanymi obiektami we Wszechświecie. ich natura nie jest jeszcze dobrze poznana.
LIBRACJA
Pozorne wahania Księżyca wynikające z eliptyczności jego orbity. Libracja umożliwia dostrzeżenie pewnych fragmentów powierzchni Ksieżyca. Zwykle ukrytych po jego nieoświetlonej stronie. Łącznie dostrzegalne jest z Ziemi 59% powierzchni Ksieżyca.
METEOROIDY
Najmniejsze ciała w przestrzeni kosmicznej. W większości odłamki komet. Meteorodi po wejściu w atmosferę ziemską staje się widoczny jako meteor (spadąjaca gwiazda).Największe egzemplarze osiągające powierzchnię Ziemi nazywane są meteorytami.
NASA
National Aeronautics and Space Administration, czyli Narodowa Agencja do spraw Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej.
NOWA
"Nowa gwiazda". Określenie mylące. Nie dotyczny gwiazdy, która rzeczywiście dopiero co powstała, lecz takiej, która gwałtownie zwiększyła swoją jasność wskutek wybuchu. Fizycznie gwiazdy nowe to ciasne układy podwójne, w których jeden ze składników jest białym karłem.
OBŁOKI ŚWIECĄCE
Obłoki pyłu i lodu, znajdujące si w atmosferze zmieskiej na wysokości 80-85 km., odbijające światło słoneczne w czasie, gdy pod nimi, na powierzchni Ziemi jest już ciemna noc.
PERYHELIUM
Najbliższy Słońcu punkt orbity planety.
PLANETOIDY
patrz. Asteroidy
PRECESJA
Zjawisko powodujące zmianę usytuowania osi ziemksiej w przestrzeni, wywołane głównie oddziaływaniem grawietacyjnym Księżyca i Słońca. Oś ziemska zatacza w wyniku precesji małe koło na sferze niebieskiej. Okres precesji wynosi około 26.000 lat (rok platoński). Efektem precesji jest powolna zmiana położenia biegunów nibieskich na tle gwiazd i ruch punktu równonocy po ekliptyce.
PRĘDKOŚĆ RADIALNA
Rzut rzeczywistej prędkości ruchu obiektu w przestrzeni na kierunek obserwator-obiekt.
PROTUBERANCJA
Ogromna masa gazu utrzymywana na pewnej wysokości nad fotosferą Słońca przez jego pole magnetyczne. Protuberancje mogą się szybko zmieniać lub trwać prawie niezmienne przez wiele dni. Ich wysokość sięga czasami kilkustet tysięcy kilometrów.
PRZESUNIĘCIE KU CZERWIENI
Przesunięcie linii widomych, ku czerwonej częsci widma w wyniku efektu Dopplera. Gwiazda lub galaktyka, której linie przesunięte są ku czerwieni, oddala się od nas.
PRZESUNIĘCIE KU FIOLETOWI
Przesunięcie linii widomych, ku fioletowej częsci widma w wyniku efektu Dopplera. Gwiazda lub galaktyka, której linie przesunięte są ku fioletowi, zbliża się od nas.
PULSAR
Gwiazda neutronowa, emitująca wązką wiązkę fal radiowych, która jak latarnia morska "omiata" przestrzeń dookoła. Stąd odbierane sygnały mają postać pulsów.
PULSACJA
Okresowe rozszerzanie się i kurczenie gwiazdy.
RADIANT
Punkt na niebie, z którego pozornie wybiega rój meteorów.
REKTASENCJA
Druga obok deklinacji współrzędna dla oznaczania położenia gwiazdy w równikowym układzie współrzędnym na sferze niebieskiej. Rektasencja oznacza odległość kątową między punktem równonocy wiosennej a obiektem, mierzoną po równiku niebieskim. Rektasencję podajemy w mierze czasowej (od o do 24 godzin).
ROK ŚWIETLNY
Miara odległości, a nie czasu. Światło, poruszając się z prędkością 300.000 km/sek., przebywa w ciągu roku odległość około 9,5 mld. km.
ROTACJA
Obrót ciała wokół własnej osi.
RÓWNIK NIEBIESKI
Przecięcie płaszczyzny przechodzącej przez równik ziemski ze sferą niebieską.
RUCH WŁASNY
Widoczny z Ziemi ruch gwiazdy w stosunku do pewnego określonego układu odniesienia. Wyznaczany na podstawie zmian położeń gwiazd w dwu odległych epokach. Informuje nas o składowej prędkości prostopadłej do kierunku obserwator-obiekt. Nie należy go mylić z ruchem dobowym ciał niebieskich, wywołanym ruchem orotowym ziemi wokół osi.
SUPERNOWA
Gwałtownie wybuchająca gwiazda, której jądro kolapsuje, tworząc gwiazdę neutronową, lub czarną dziurę, a otoczka zostaje rozproszona w przestrzeni.
ŚWIATŁO ZODIAKALNE
Świecenie materii rozproszonej w płaszczyźnie ekliptyki i oświetlonej promieniowaniem słonecznym. Przyjmuje kształt piramidy światła widocznej wieczorem po zachodzie Słońca, a rankiem przed wschodem.
TERMINATOR
Granica między oświetloną a nieoświetloną częścia obiektu, który nie swieci własnym światłem (planety, książyca).
TRANSPLUTON
Nazwa hipotetycznej planety naszego Układu Planetarnego, krążącej poza orbitą Plutona.
TYP WIDMOWY
Określa z grubsza temperaturę gwiazdy. Gwiazdy podzielono na typy widmowe na podstawie analizy widmowej. Ciąg gwiazd ustawionych według malejących temperatur efektywnych odpowiada kolejno typom O, B, A, F, G, K i M. Dla dokładniejszego podziału każdy typ widmowy podzielony został na dziesięć podtypów oznaczanych liczbami od 0 - 9. Typ widmowy Słońca wynosi G2.
WIDMO
Pasmo o tęczowych barwach powstające poprzez rozszczepienie światła. Otrzymywane na potrzeby analizy widmowej W widmie obserwuje się m.in. linie widmowe.
WIELKA CZERWONA PLAMA
Ogromny owalny cyklon na południowej półkuli Jowisza o czerwonawej, wyróżniającej sie od otoczenia barwie.
ZNIT
Punkt na sferze niebieskiej dokładnie nad obserwatorem (pionowo w górę).
ZODIAK
Inaczej Zwierzyniec. Dwanaście gwiazdozbiorów z otoczenia ekliptyki, których nazwy to w większości nazwy zwierząt.

Autor: Krzysztof Gaudy
e-mail: gaudy3@poczta.onet.pl