|
|
Opracowanie: Andrzej Buś |
|
WIEŚ W WALCE O SWOJE PRAWA I WOLNOŚĆ OJCZYZNY 1. Opór chłopów przeciwko wyzyskowi Rozwój folwarków sprowadził wzrost ucisku i wyzysku chłopa. Nadto niespokojne lata XVII i XVIIIw. z licznymi wojnami i przemarszami wojsk (ciężary, kwatery, kotrybucje) pogorszyły znacznie sytuację wsi. Przypomnijmy chociażby: najazd wojsk zbyntowanych z powodu niewypłacania żołdu (1661-63) na królewszczyznę lanckorońską, przemarsze wojsk w 1723r., pobyt wojsk konfederacji barskij i gwałty czynione przez oddziały księcia Marcina Lubomirskiego (1768-1772), wreszcie klęski głodu i zarazay w l. 1732 i 1847 (w Stanisławiu zrozpaczona matka zabija własne dziecko nie mając możliwości wykarmienia go). Brutalne traktowanie (kary cielesne), upokorzenia, więzienie (Michał Łaszka z Tomic - 1783r.), a nawet pomówienia o czary z następstwem procesu i śmierci na stosie (Mucharz - 1744r.) skłoniły chłopów do wystąpień, strajków i innych form oporu. Częste były supliki (listy z zażaleniami) oraz procesy przed sądami królewskimi (referendarskimi, komisarskimi), gdzie powództwo wnosili chłopi. Po powstaniach chłopskich w starostwie nowotarskim i okol. Myślenic (1630, 1651), również w starostwie lanckorońskim doszło do wystąpień w 1669r. Spór chłopów z okolic Makowa i Lanckorony ze starościną Marianną Zebrzydowską przybrał formy strajku, niszczenia majątku, wreszcie otwartego buntu 500 zbrojnych chłopów (luty 1670r.). Zaniesiono skargę do króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Komisje monarsze przyznały chłopom pewne ulgi. Na czele ruchu, do którego dołączył szlachcic St. Wierzbięta słali: Maciej Augustyniak (Jachówka), Marcin Chwała (Palcza), Klimunt Czarny (Skawica), Stanisław Małysz (Maków). 2. Chłopi w obronie Rzeczpospolitej Chłopi Nadskawia przez wieki stawali w potrzebie Ojczyzny. Uczestniczyli oni m.in. Znane są fakty wsparcia ze strony ludności wiejskiej dorzecza Skawy dla powstania styczniowego (1863-64). [ J.K. Sobański woźny z Żarnówki wraz z dziedzicem z Juszczyna A. Kurowskim organizują materialną pomoc - zakup broni - dla powstańców.] Mieszkańcy wsi walczą na różnych frontach wojen prowadzonych przez Austrię w szeregach 56 pp. z Wadowic, w tym podczas I wojny światowej. Zaciągają się w szeregi Legionów J. Piłsudskiego. W 1915r. legioniści kwaterują w Żarnówce k/Makowa Podh. Podczas I wojny światowej (1914-18) oraz wojny z bolszewikami (1920), tylko z okolic Budzowa i Zembrzyc poległo ok. 120 chłopów. Wśród 350 poległych w walce z Sowietami (1920) żołnierzy 12 pułku piechoty znajdowało się bardzo wielu synów wsi. II Wojna Światowa Z całą odpowiedzialnością można przyjąć, że na obszarze Nadskawia ciężar zbrojnej walki z okupantem, pomocy dla ruchu oporu przy represjach wroga spadł głównie na miejscową wieś. Oto w największym skrócie kilka informacji potwierdzających postawioną tezę. Obciążenia wsi Kontygenty (200kg mięsa, 340kg zbóż, 0,6kg wełny - dla większego - ok. 6ha gospodarstwa), warty nocne, służba w Bandienście, obowiązek od 12 r.ż. Represje Wywóz na roboty przymusowe w głąb Rzeszy, wysiedlenia (od 1940r. na obszarach włączonych do Rzeszy Niemieckiej na lewym brzegu Skawy - Radocza, Tomice, Chocznia, Wieprz, Stryszawa, Tarnawa D. i G., Inwałd Mucharz), cywilne zw. małżeńskie od 25 r.ż. ciąg dalszy... |