|
|
Opracowanie: Andrzej Buś |
|
ŻYCIE WSI W DOBIE GOSPODARKI FOLWARCZNEJ Rozwój gospodarki folwarcznej następuje w Polsce od XV wieku. Szlachta skupia ziemię w swoich rękach przyjmując funkcję i dobra sołtysów (zasadźców), a później wójtostwa , co zwiększało jej uposażenie i prawa względem ludności (sądownictwo, kary, czynsze). Urząd wójtowski był dawniej dziedziczny i zobowiązywał do służby wojskowej. Stopniowo zwiększano wymiar pracy pańszczyźnianej od 3-4 dni w roku do kilku dni w tygodniu. Nadto chłop zobowiązany był do opłat, danin, czynszów, prac na użytek publiczny. Szlachcic dziedzic, wł. folwarki miał sprawować z litery prawa funkcję "patrona" ludności wsi (pomoc potrzebującym, ochrona w zagrożeniach, pożyczanie płodów rolnych ze spiechrza). Chłopi zamieszkiwali chaty drewniane słomą i gorztami (Beskidy) kryte. We wnętrzu sień dzieliła pomieszczenia: izbę (sypialnię), piekarnię (kuchnię) i izbę gospodarską (pokój gościnny - u zamożniejszych) od komory i pomieszczeń dla zwierząt (stajnie). Oświetlenie: łuczywa, kaganki, świece. W oknach: przed wprowadzeniem szkła - błony ze zwierząt. Pożywienie: polewki, kasze, prażmo, ryby, rzadziej mięso (solone porcje w beczkach), później strączkowe i ziemniaki. W latach głodu: pokrzywy, lebioda, perz, żołędzie. Zajęcia ludności wiejskiej na obszarze Pogórza i Beskidów obejmowały: rolnictwo, hodowlę (Beskidy), wyrób mat i koszy z trzciny i wikliny (Woźniki, Radocza), mioteł, gorztów, narzędzi gospodarskich z drewna, wyrąb i spławianie drewna, połów ryb, wyrób smoły, tkactwo (okolice Andrychowa, Wieprza), zbiory "płodów" runa leśnego (grzyby, jagody). Myśliwstwo było chłopom w okresie od XVI do poł. XIXw. - zakazane. Z owych prac, a także z "wynajmowania się" do czynności służebnych pochodziły dochody ludności. Mieli chłopi natomiast prawa wynikające z tzw. "serwitutów", a tyczyły one: wypasu bydła na przyleśnych łąkach, poboru drewna z lasu, zbierania ściółki i leśnych "płodów". Stan wsi z 1581r. niech zobrazuje przykład Radoczy: 11 1/4 łana kmiecego, 4 zagrody z rolą, 6 bez roli, 1 komornik z bydłem, 8 bez bydła, 1 rzemieślnik. Wieś w 1340r. liczyła 210 osób. Obciążenie ludności wiejskiej w XVIIw. ilustruje przykład Woźnik: robocizna ciągła, piesza (kilkaset dni w roku), 40 dni powabu, 8 dni jutrzeny oraz daniny w naturze i pieniądzu: 60złp 12gr., 40 kapłonów, 46 kur, 184 jaja, 73 motki przędzy, 200 garści konopii, 73 korce owsa. Parobek polski z I poł. XIXw. zarabiał rocznie 94 zł. reńskie, 80ct.(centów), wydając na żywność 34 złr. 51ct., na odzież, sól, naftę, mydło i inne (w tym mieszkanie) - 60 złr. Rozwarstwiona wieś dzieliła się na: kmieci, siodłaków (nowo osiedlonych), półrolników, zarębników (osiedlonych na terenie "wydartym z obszarów leśnych), zagrodników (zagroda bez roli), chałupników i komorników (najuboższa warstwa).Ekonomiczny stan ludności wiejskiej, jej dochody i obciążenia podajemy w objaśnieniu encyklopedycznych haseł: ciąg dalszy... |