|
|
|
|
Początki osady Wadowice Wadowice w 1977 roku obchodziły swoje 650 lecie. Uznano bowiem za początek dziejów miasta dokument z 1327 roku, w którym Wadowice wymieniono po raz pierwszy jako miasto. Czyżby zatem miasto nie istniało wcześniej? Dokument "świętopietrza" z 1325 r. Wymienia Wadowice jako filię kościoła mucharskiego. Wcześniejsze dokumenty o Wadowicach milczą. Jak więc doszło do założenia osady, wsi a później miasta? Bogata literatura zajmująca się dziejami miasta i regionu, nie precyzuje jasno początków osady. Dla większości autorów rok 1327 stanowi podstawową cezurę dziejów. Nieco szerszej o uwarunkowaniach osadnictwa pisze A.Nowakowski oraz R.Gajczak. Jednak dla wszystkich autorów a także dla naszych potrzeb podstawę badań stanowią prace J.Putka jak dotychczas najlepszego historyka regionu. W 1327 r. istnieją już parafie; Przybradz, Witanowice, Imwałd, Barwałd, Wożniki, Frydrychowice, Jaroszowice, Graboszyce, Radocza i najstarsza Mucharz. Tak więc zasiedlenie doliny Skawy jest już faktem. Wiadomo ,iż osadnictwo wzdłuż doliny Soły, Skawy, Skawinki. Potwierdzone przez archeologię istnienie szlaku w dolinie Skawy z czasów rzymskich, nie zaowocowało trwałym osadnictwem. Niektórzy sugerują, jakoby dogodne usytuowanie nad Skawą było powodem lokowania. Samo położenie Wadowic nie było ówcześnie atrakcyjne. Niezabezpieczony teren od południowego - zachodu, brak traktu komunikacyjnego z zachodu na wschód, bliskość dużych osad(Mucharz, Wożniki)do których ciążyli potencjalni osadnicy. Jednak właśnie komunikacja, jak to przy zakładaniu większości osad miało miejsce, była powodem zasiedlania. Otóż szlak komunikacyjny doliny Skawy, z Zatora do Mucharza, biegła lewą stroną rzeki. cały czas szlak miały dogodne, naturalne warunki komunikacyjne. Jedynym miejscem gdzie napotykał na poważne utrudnienie terenowe, było ujście Choczenki do Skawy. Pozostałe potoki( Wieprzówka, Ponikiewka, Berszcz) z uwagi na skaliste podłoże i duży spadek, nie były tak groźne. Szybki opad wody po każdej powodzi, gwarantował przejezdność. Trzeba tu pamiętać o całkowicie innych warunkach terenu (geologia, hydrologia). Ujście do Skawy jeszcze na mapach z połowy XIX w, oznaczone jest jako teren bagnisty i podmokły. Także sama nazwa Łazówka (Łozówka-łozy) czy łąki, mówi o charakterze terenu. Choczenka wpadła niegdyś do Skawy w miejscu obecnego placu Westerplatte. Układ topograficzny wskazuje, że oś wytyczona przez obecną ulicę Mickiewicza pokrywa się z dawną skarpą brzegową Choczenki. Wiercenia geologiczne na ul. M. Wadowity i Pl. Getta wskazują iż był to kiedyś teren zalewowy Choczenki, a przede wszystkim Skawy. To samo dotyczy części ulicy Zatorskiej i Krakowskiej. Tak więc zabezpieczenie przeprawy przez Choczenkę a nie Skawę, było jak sądzę przyczyną pierwszego osadnictwa. Naturalnym terenem do tego celu była terasa rzeki Skawy, obecny rynek. Jak już wspomniałem, miejsce nie było tak atrakcyjne i należy sądzić, że samo zasiedlenie odbyło się z nakazu lub za przyczyną intratnego przywileju. Układ urbanistyczny miasta wskazuje główną oś komunikacyjną właśnie z północy na południe, od Choczenki poprzez rynek na Karmel. Wyraźny jest w obecnej zabudowie, ukształtowanej na wcześniejszej zabudowie po 1430r., plan owalnicy wytyczonej ulicami: Krakowska - Rynek - Pl. Kościuszki i Zatorska - Rynek - Pl. Kościuszki. To rozplanowanie zabudowy wzdłuż osi komunikacyjnej zaowocowało później utworzeniem Rynku Mydlanego (Pl. Westerplatte), Rynku Głównego (Pl. Jana Pawła II) i Rynku Zbożowego (Pl. Kościuszki). Tak więc fakt utrzymywania przeprawy na uciążliwej Choczence, był powodem do lokowania. Do XIX w nad Choczenką w okolicach Targowicy istniał drewniany kościółek. Czy nie był on erygowany jako wotum za pomoc w przeprawie? To jedna z wielu hipotez. Wróćmy jednak do lokowania miasta. Kiedy to mogło być?.... ... Po śmierci Władysława opolskiego (ok.1281 r.), z podziału księstwa opolskiego wyłania się księstwo cieszyńsko - oświęcimskie. Ok. 1316 r. Umiera władca tych ziem książę Mieszko II. Drogą podziału spadkowego powstaje samodzielne księstwo oświęcimskie. Syn Mieszka II, książę Władysław oświęcimski, dla podniesienia rangi swojego księstwa, nadaje około 1318 roku prawa miejskie Wadowicom. Należy przypuszczać, że była to już wtedy osada z zabudową na planie owalnicy. Na planie tym, po pożarze w 1430 roku lokowano ponownie miasto, które do dzisiaj zachowało tamten układ zabudowy centrum. Zbigniew Jurczak |