Motywy mitologiczne i biblijne inspiracją dla twórców współczesnych ("Dedal i Ikar", "Nike", "Apollo i Marsjasz", "Prometeusz", "Syzyf", itp.).
02 wrzesień 2000
-Jan Kochanowski
"Czego chcesz od nas Panie" - motyw zaczerpnięty z Księgi
Rodzaju. Bóg jest ukazany jako stwórca świata, architekt,
Wielki Budowniczy. On zbudował niebo i sprawił, że wody zebrały
się w brzegach. Przedstawiany także jako wielki artysta.
Oblicze Boga jest dobrotliwe i pogodne. W podniosłym tonie mówi
o nim Kochanowski jako o Panu Świata. Eksponuje jego potęgę i
wszechobecność. Antropomorfizacja wizerunku Boga.
-"Treny"- "Tren XIX" - Sen. Stwierdza, że Bóg
zsyła na człowieka zarówno cierpienie jak i radość, nagradza
prawość, służbę ojczyźnie i cnotę.
-"Prawa i obowiązki" Tadeusz Różewicz .
-"Wciąż o Ikarach głoszą" Ernest Bryll
-"Nike która się waha" Zbigniew Herbert
-"Apollo i Marsjasz" Zbigniew Herbert
-"Ikar" Stanisław Grochowiak
Mit jest to sfabularyzowana opowieść wyrażająca wierzenia
danej społeczności, Ma on najczęściej charakter metaforyczny
i symboliczny i dlatego niesie bogate treści uniwersalne. Te
cechy mitu sprawiają, że zawiera on pierwsze wzory ludzkich
postaw i zachowań, tzw. archetypy. Uniwersalna wymowa mitu i
wzorce postaw powodują, że mity odegrały szczególną rolę w
kulturze europejskiej, stały się bogatym źródłem tematów
sztuk pięknych, a w tym także literatury, która sięgała do
nich najczęściej w tych okresach, gdy ożywały estetyczne
normy antyku. Potwierdzeniem tego może być literatura
Odrodzenia, a przede wszystkim twórczość najwybitniejszego jej
przedstawiciela w Polsce - Jana Kochanowskiego. W "Odprawie
posłów greckich" Jan z Czarnolasu wykorzystuje zaczerpnięty
z "Iliady" fragment mitu trojańskiego opowiadającego
o uprowadzeniu przez Parysa pięknej Heleny - żony króla
Menelausa. Posłowie greccy - Menelaus i Ulisses - przybywają do
Troi i zabiegają o zwrot porwanej królowej spartańskiej. Nad
dylematem, oddać czy zatrzymać w Troi Helenę, obraduje rada
trojańska, która wskutek intryg królewicza trojańskiego
postanawia zatrzymać Greczynkę i przez to naraża kraj na
niebezpieczeństwo. Nawiązanie do mitu służy autorowi do
pokazania stanu moralnego współczesnej sobie szlachty oraz do
krytyki sejmu polskiego i osoby niezdecydowanego króla, który
opowiada się za wolą większości kierującej się prywatą. W
"Odprawie posłów greckich" wyraża też Kochanowski
patriotyczną troskę o przyszłość kraju, którą wypowiada
przez usta wieszczki Kassandry przepowiadającej upadek Troi.
W zupełnie inny sposób mity inspirują pisarzy romantyzmu i Młodej
Polski. Poeci tych czasów sięgają do symboliki mitu, nawiązują
do postaw bohaterów mitycznych i tego, co wyraża uniwersalne
wartości lub dążenia epoki. Widzimy to w kreacji bohatera III
części "Dziadów" Adama Mickiewicza i w natchnionym
monologu Konrada w "Wielkiej improwizacji". Konrad w
tej pieśni kierowanej do Boga i natury wyraża wiarę w twórczą,
boską moc uczucia i myśli. Jednak radość płynąca z doskonałości
i geniuszu poetyckiego jest przeniknięta wszechogarniającą miłością
do własnego, udręczonego narodu. Konrad dzieli z nim cierpienia.
"Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon - bo za
miliony kocham i cierpię katusze."
Żarliwa miłość do ojczyzny doprowadza go do prometejskiego
buntu przeciwko Bożej obojętności. Domaga się więc "rządu
dusz", bo wierzy, że siłą swego uczucia uszczęśliwi naród.
Konrada jako bohatera romantycznego cechuje poczucie tytanicznej
siły, które jednak rodzi w nim pychę i powoduje bluźnierstwo
wobec Boga. Dlatego bohater staje się łupem diabłów i ponosi
klęskę. Konrad często jest zwany Prometeuszem polskim. Z
postawy mitycznego bohatera przejmuje miłość do ludzi , bunt
przeciwko Bogu, ofiarę i cierpienie. Podobne cechy widzimy w
kreacji podmiotu lirycznego w hymnie Jana Kasprowicza "Święty
Boże, Święty Mocny":
"Jestem, Jestem i płaczę... Biję skrzydłami jak ptak
ranny jak ptak ten
nocny któremu okiem kazano skrwawionym patrzeć w blask słońca."
i obraz buntu:
"A ty o Boże! o Nieśmiertelny! (...) siedzisz między
gwiazdami (...) i
ani spojrzysz na padolny smug."
Mit o Syzyfie wykorzystuje Stefan Żeromski w powieści "Syzyfowe
prace". Nieefektywny, bezowocny wysiłek Syzyfa ( nieustanne
wtaczanie głazu na szczyt góry i staczanie się go z wierzchołka)
wprowadza pisarz w tytule powieści jako metaforę. Ma ona pokazać
daremność wysiłku rusyfikatorów, którym nigdy nie uda się
zrusyfikować młodzieży polskiej. Widzimy to na przykładzie
Marcina Borowicza. Zdawałoby się, że już uległ rusyfikacji ,
jednak jedna lekcja języka polskiego, a zwłaszcza recytacja
"Reduty Ordona" przez Bernarda Zygiera sprawia przemianę
duchową Marcinka. Zrozumiał on, że jest Polakiem i świadomie
podjął walkę z rusyfikacją. Wyjątkowo często do kultury
antycznej sięga Stanisław Wyspiański - wielki erudyta w tej
dziedzinie. Dramat "Akropolis" zaludnił poeta licznymi
postaciami z dzieł Homera. Natomiast w "Nocy listopadowej"
do akcji wkraczają greccy bogowie, np. zryw narodowy inspirowany
przez Nike, motyw Demeter i Kory - pożegnanie matki z córką i
odpłynięcie Kory do Hadesu jest zapowiedzią klęski powstańców.
W literaturze współczesnej do kultury antycznej oraz mitologii
greckiej i rzymskiej nawiązuje w wielu wierszach Zbigniew
Herbert. Przykładami są "Nike, która się waha" -
wiersz poświęcony dramatowi młodziutkiego powstańca oraz
"Apollo i Marsjasz". W tym ostatnim utworze przedstawia
poeta współzawodnictwo Marsjasza i Apollina w grze na flecie.
Zgodnie z treścią mitu Apollo wygrał pojedynek, a Marsjasza
przywiązał do drzewa i odarł ze skóry. Cierpienia Marsjasza
budzą w naturze grozę i współczucie:
"pod nogi upada mu skamieniały słowik (...) drzewo, do którego
przywiązany jest Marsjasz jest siwe zupełnie"
Ale Apollo spokojnie czyści instrument. Wiersz ten potępia
okrucieństwo i przemoc. Tematy i motywy mitologiczne stanowią
stałą inspirację dla twórców, a więc nie tylko dla pisarzy,
ale również rzeźbiarzy i malarzy.
"Antygona" - mit o Edypie: tron tebański posiadł
Lajos, wyrocznia ostrzegła go, że polegnie z ręki własnego
syna, który w następstwie ożeni się z matką, a jego żoną
Jokastą. Gdy urodził się syn, przekłuli mu pięty żelaznymi
kolcami, związali i porzucili w górach. Dziecko znaleźli
pasterze i zanieśli na wychowanie królowej, która nie miała własnego
potomstwa. Od spuchniętych nóg nazwano go Edyp. Nikt nie chciał
wyjawić mu tajemnicy jego pochodzenia. Pojechał do Delf do
wyroczni. Usłyszał aby nie wracał do ojczyzny, gdyż zabije
ojca i ożeni się z matką. Edyp sądząc, że królestwo
Koryntu są jego rodzicami udał się w inne strony. Po drodze w
ciasnym wąwozie spotkał wóz, nie chciał ustąpić z drogi. W
bójce tamci zginęli (Lajos - ojciec Edypa). W Tebach tron objął
syn Lajosa - Kreon. Edyp rozwiązał zagadkę Sfinksa - ożenił
się z matką, zaczął panować w Tebach. Urodziła mu dwóch
synów i dwie córki. Klątwa wisiała na całymi Tebami. Wezwany
mędrzec wyjawił prawdę. Jokasta się powiesiła, Edyp wykłuł
sobie oczy, odział w łachmany i odszedł. Polinejkes i Eteokles
walczyli o władzę w mieście - oboje zginęli. Polinejkes jako
zdrajca (on najeżdżał miasto, Eteokles go bronił) został bez
pogrzebu. "Iliada" - mit o wojnie trojańskiej: król
Troi Priam kazał nowonarodzonego syna Parysa porzucić w górach
(matka Hekebe miała zły sen). Dziecko ocalił i wychował
pasterz. Gdy dorósł był rozjemcą trzech bogiń: Ateny, Hery i
Afrodyty. Afrodyta obiecała dać mu najpiękniejszą kobietę świata
- Helenę żonę Menelaosa króla Sparty. Potem porwał Helenę.
Grecy wyprawili się na Troję. Na czele brat Menelaosa -
Agamemnon. Na wyprawę wzięto Achillesa (pięta nie zamoczona w
Styksie) - bez niego nie mogli zwyciężyć. Pogrom Troi był
pogromem bohaterów (Petroles, Hektor, Achilles, Parys). Pomysł
Odyseusza - koń trojański, miał być ofiarowany Atenie.
"Odyseja" "Syzyfowe Prace" "Upadek Ikara"
"Odprawa posłów greckich".
Nawiązanie do mitu służy autorowi do pokazania stanu moralnego
współczesnej sobie szlachty, krytyki sejmu, niezdecydowanego króla.
Wyrażona jest również patriotyczna troska o dobro kraju,
ustami wieszczki Kassandry, przepowiadającej upadek Troi. "Syzyfowe
prace" - metafora wprowadzona w tytule ma ukazać bezowocność
wysiłku rusyfikatorów, który nigdy nie uda się zniszczyć młodzieży
polskiej. Widzimy to na przykładzie Marcina Borowicza. Wydawałoby
się, że już uległ rusyfikacji jednak jedna lekcja polskiego,
zwłaszcza recytacja "Reduty Ordona" sprawia jego
przemianę duchową. Zrozumiał, że jest Polakiem i podjął świadomie
walczyć z rusyfikacją.
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved