Oświecenie - dydaktyczny charakter epoki
Oświecenie – przesiąknięta utylitaryzmem i zaangażowaniem ludzi w nauczanie
niższych warstw społecznych epoka różni się wyraźnie od niedawno panującego baroku.
Do głosu zaczyna dochodzić rozum i poznawanie świata . Panuje przekonanie , że
wszystko można wyjaśnić w logiczny sposób . Teorie racjonalistów i empirystów
zdecydowanie odrzucają istnienie jakichkolwiek dogmatów. Ludzie domagają się , aby
władzę oddać w ręce całego ludu. Powstaje wielka encyklopedia francuska
systematyzująca zdobywaną przez pokolenia wiedzę. Poczucie równości skłania do
wniosków , że masy żyjące dotąd w zupełnym zacofaniu powinny także poznać nowe
odkrycia nauki. Wielu autorów przyłącza się do nurtu oświeconych i w swoich utworach
stawia bardziej na dydaktyzm niż na niedawno jeszcze modne piękno formy. Stara się
ośmieszać wady i przywary konkretnych typów ludzkich. Jako środek dydaktyczny często
jest wykorzystywana przejrzysta puenta lub przykładne zachowanie bohatera.
Głupota , nieuctwo oraz zawężenie horyzontów myślowych były jednym z najczęściej
krytykowanych zjawisk. Julian Ursyn Niemcewicz w komedii politycznej „Powrót posła”
przedstawia dwa stronnictwa: postępowe , mające na celu ratowanie ojczyzny znajdującej
się w stanie upadku , a także zagorzałych zwolenników starego porządku. Tym drugim
podoba się życie jakie prowadzili dotychczas. Uważają, że wykształcenie jest
zbędne. Autor wytyka im brak zorientowania w sytuacji politycznej kraju , naśladowanie
negatywnych francuskich wzorców i ogólne zacofanie. Przedstawiciele tego obozu nie uważają
braku wykształcenia jako cechy negatywnej i bez żadnych zahamowań się do niej
przyznają Jako kontrast pokazane jest drugie stronnictwo, które ma być przykładem dla
czytelnika. Ignacy Krasicki w satyrze „ Monachomachia” ukazuje wstecznictwo innego
stanu społecznego - ówczesnych duchownych. Wykształcenie , tolerancja i asceza , które
powinny być podstawą zakonu nie są zauważalne w życiu jego członków. Biblioteki
przekształcane są w spiżarnie, a bracia zakonni nie posiadają żadnej wiedzy.
Inną wadą często napiętnowaną w licznych utworach jest pijaństwo. Wielu
oświeceniowych autorów ośmiesza i krytykuję to narodową wadę Polaków. Najbardziej
widocznie w swoich dziełach podkreśla to Ignacy Krasicki .W satyrze „Pijaństwo”
przedstawia dwóch przyjaciół, z których obydwoje wytykają wiele zarzutów nadmiernemu
spożywaniu napojów alkoholowych i skutkom ubocznym takiej postawy, a i tak jeden z nich
zaraz po debacie idzie się napić. Także w bajce „O doktorze Hiszpanie” przedstawia
w negatywnym świetle koloryt życia dworskiego. Przedstawia on biesiadników , którzy za
swój nadrzędny cel uważają poczęstunek gościa i nie interesuje ich ,że on się
przed tym broni.
Megalomania stanowa była także przedmiotem częstej krytyki literatury oświecenia.
Szlachta jako najwyższy w Polsce stan posiadający wszystkie możliwe przywileje patrzył
z pogardą na innych. Nie zauważał potrzeby szybkich reform, bo w obecnej sytuacji
żyło im się dobrze.
Niewielu właścicieli ziemskich uwłaszczało chłopów co na zachodzie Europy było
zjawiskiem powszechnym. Stanisław Staszic w „Przestrogach dla Polski” nawołuje do
upowszechnienia praw szlachty . Zauważa olbrzymią liczbę szkód wyrządzonych przez
możnowładztwo. Hugo Kołłątaj w listach do Stanisława Małachowskiego ukazuje
potrzebę oddania ziemi chłopom .Przedstawia także korzyści płynące z takiego
postępowania .
Bardzo popularnym zjawiskiem stawało się naśladowanie wzorców z obcych krajów głównie
Francji co prowadziło do częściowego zaniku polskiej kultury. Autorzy publikacji
ośmieszali tą praktykę zachęcali do większego krytycyzmu względem zjawisk w
zagranicznej modzie . Jan Ursyn Niemcewicz w „Powrocie posła” przedstawia
Starościnę jako typową przedstawicielkę XVIII wiecznej szlachty. Jest słabo
wykształcona do polskiego języka wtrąca zwroty francuskie przez co jej mowa staje się
chaotyczna. Ma wieczną migrenę i ślepo naśladuje obce zachowania typowej damy z
francuskiego romansu.
W stosunku do kościoła ludzie ,a także twórcy zaczęli odnosić się z większym
krytycyzmem. Pojawiały się głosy filozofów o większą tolerancje wobec wyznawców
innych wiar, negatywnie oceniające władców za ich stosunek do zwolenników innej
religii niż oficjalnie panująca. Domagano się rozdzielenia państwa i kościoła.
Wolter w „Słowniku filozoficznym” zamieszcza artykuł o tolerancji. Krytykuje on tam
władców za niekonsekwentną politykę wobec różnowierców : „…Opłaca ich z
przyczyn politycznych w Saksonii, pali ich z przyczyn politycznych w Paryżu…”. John
Locke krytykował postawę ludzi uznających się za religijnych , a nie akceptujących
odmiennych wyznań. Uważał, że nie można się nazwać czcicielem Boga ,a dopuszczać
się okrucieństw na wyznawcach innych wiar.
W XVIII wieku nurt oświeceniowy wywarł ogromną rolę w kształtowaniu postaw żyjących
tam ludzi. Autorzy widząc , że nie wszystko dzieje się tak jak dziać się powinno , w
swoich publikacjach piętnowali negatywne cechy i postawy społeczeństw , proponowali
gotowe rozwiązania zaistniałych problemów. Utwory literackie stały się metodą walki
z głupimi tradycjami, zabobonami i skrajnie konserwatywnymi postawami niektórych
przedstawicieli ówczesnej elity społecznej.
W Polsce nie udało się wdrożenie w życie hasła zmniejszenia różnic intelektualnych
pomiędzy poszczególnymi warstwami społecznymi, ponieważ na początku należało
stworzyć tą najbardziej rozgarniętą.
Utworzono w dniu: 30 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved