Renesans - postawa pisarzy wobec problemów społecznych i politycznych
W utworach pisarzy polskiego Renesansu poruszane były rozmaite
problemy społeczne i polityczne epoki. Często rozważano, jaka powinna być struktura
państwa, jego prawa i obowiązki obywateli.
Jako pierwszy, problemy tego typu poruszał Mikołaj Rej w "Krótkiej rozprawie między
trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem...". Jest to utwór stanowiący rozmowę
między przedstawicielami trzech ówczesnych stanów: szlachty, chłopów i duchowieństwa.
Przedstawione przez Reja stosunki panujące między stanami są bardzo konfliktowe. Pan i
Pleban oskarżają się wzajemnie oraz atakują Wójta, który próbuje odpierać ich
ataki. Autor poddaje krytyce duchowieństwo. Oskarża je o nadużywanie swoich wpływów wśród
mieszczaństwa i chłopów. Zarzuca mu chciwość, przebiegłość i bezwzględność w
wyzyskiwaniu przedstawicieli najniższego stanu.
Rej nie oszczędza także szlachty. Wypomina jej to, że nie dba o losy państwa, czego
dowody można znaleźć w Sejmie. Zrywane obrady i waśnie między posłami osłabiały
znacznie sprawność apapratu rządzenia państwem oraz ogólnie szkodziły krajowi.
Autor ponadto staje w obronie biednego chłopa. Gani konflikty między szlachtą i
duchowieństwem, których skutki odbijały się na najniższym stanie.
W innym utworze, pt. "Żywot człowieka poczciwego" ujawnia się stosunek Reja
do nauki. Bardziej od przedmiotów szkolnych cenił u ludzi wiedzę praktyczną, co kłóciło
się z poglądami humanistów. Niepokój także budzi u czytelników stosunek pisarza do służby
wojskowej. Mianowicie uważał ją za szkołę charakterów, a nie za obowiązek wobec
ojczyzny.
Innym pisarzem, który próbował wskazać błędy w systemie państwowym, był Jan
Kochanowski. Najwyraźniej przedstawił swoje intencje w "Odprawie posłów
greckich". Dramat ten został wystawiony w styczniu 1578 roku w obecności króla i
wielu senatorów. Przedstawiona w nim historia wojny trojańskiej była tylko pretekstem
do zwrócenia uwagi rządzących państwem na sprawy zagrażające jego prawidłowemu
funkcjonowaniu, a nawet istnieniu. Świadczy o tym druga wypowiedź chóru: "Wy,
którzy pospolitą rzeczą władacie...". Zawiera ona pouczenie, jak rządzący
krajem powinni sprawować powierzoną im władzę.
W tym samym utworze Kochanowski przedstawia naradę trojańską wzorowaną na polskich
sejmach. Poeta dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo, chaos oraz brak
odpowiedzialności za losy państwa.
W innym fragmencie dzieła autor krytycznie ocenia młodzież magnacko-szlachecką
przyzwyczajoną do wygód i niezdolną do obrony ojczyzny. Jan Kochanowski z żalem
stwierdza, że kiedyś, w przyszłości tacy ludzie będą sprawować władzę nad krajem.
Problemy natury społecznej rozważał także Szymon Szymonowic, pierwszy mieszczanin, który
został znaczącym pisarzem. W utworze noszącym tytuł "Żeńcy" autor
uwydatnia wyzysk chłopów przez szlachtę. Pod postacią Starosty ukrył pospolitego
ziemianina, który z całą bezwzględnością nagania żeńców do pracy, mimo że oni
harują od wschodu do zachodu słońca. Utwór, który miał być początkowo sielanką,
traci przez to swój charakter i nawet wprowadzony przez autora element piosenki o słoneczku
nie jest w stanie rozweselić w pełni czytelnika.Utwór ten jest swoistym sprzeciwem
Szymonowica wobec wyzysku chłopów mającego swoje podstawy w przywilejach szlacheckich.
Innym pisarzem polskiego Odrodzenia poruszającym sprawy społeczne i polityczne był
Andrzej Frycz Modrzewski. W utworach swych wysuwał tezy zrównania wszystkich stanów,
zapewnienia pracy i bytu niezależnie od urodzenia. Każdego mieszkańca kraju nazywał
obywatelem i zalecał, aby stworzono nowe, sprawiedliwe sądownictwo, które mogłoby
oprzeć się na kodeksie prawnym ustanowionym przez przedstawicieli wszystkich stanów.
Postępowe myśli Modrzewskiego nie zapewniły mu popularności wśród szlachty. Było
wręcz przeciwnie. Zarekwirowano mu majątek, a on sam zmarł w zapomnieniu i skrajnej
nędzy.
Jeszcze innym przedstawicielem tej grupy pisarzy był ks. Piotr Skarga. Napisał on szereg
kazań zebranych w zbiorze pt. "Kazania sejmowe". Jak sam tytuł sugeruje,
wygłaszał je na sejmach, tuż przed obradami. Cechą charakterystyczną tych utworów była
wielka troska o losy państwa i jego obywateli. Przemawiał z nich patriotyzm autora.
Utworzono w dniu: 27 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved