1. Ogólna charakterystyka okresu 20 lecie.
2. Kierunki filozoficzne.
3. Kierunki artystyczne.
4. "Przedwiośnie" S. Żeromskiego.
5. Ugrupowania i kierunki poetyckie w Polsce.
Ad.1. 20 lecie międzywojenne to okres między pierwszą i drugą światową - jeden z
najkrótszych okresów literackich w dziejach literatury, okres bardzo zróżnicowany.
Pierwsza wojna światowa doprowadziła do zmiany układu sił wśród państw
europejskich, wielkie mocarstwa utraciły swoje dotychczasowe znaczenie w świecie,
natomiast Stany Zjednoczone ugruntowały swoją pozycję i stały się największą
potęgą wśród państw kapitalistycznych. Rewolucja Październikowa w Rosji
doprowadziła do powstania nowego państwa socjalistycznego. W Polsce wreszcie ziściło
się marzenie o odzyskaniu niepodległości. Polska powróciła po wielu latach niewoli na
mapy Europy, stała się niepodległym i niezależnym państwem, by po 21 latach stać
się jednym z pierwszych obiektów hitlerowskiego ataku.
Literatura tego okresu nie wykształciła charakterystycznego tylko dla swej epoki typu
bohatera, tak jak na przykład literatura romantyczna, nie można wyodrębnić w niej
jednolitych tendencji, a problematyka podejmowana przez pisarzy tego okresu jest różnorodna.
Obok tematów związanych z pierwszą wojną światową pojawiają się w literaturze
tendencje do uchwycenia i odzwierciedlenia skomplikowanych przeobrażeń ówczesnego
świata, związanych z wieloma doniosłymi zdobyczami cywilizacyjnymi, takimi jak na
przykład rozwój komunikacji, wynalazek samolotu czy kina.
Ad.2. materializm dialektyczny - teoria filozoficzna stworzona przez Karola Marksa i
Fryderyka Engelsa, a rozwinięta przez Włodzimierza Lenina; twórcy tego kierunku głosili
tezę o pierwotności materii i wtórności świadomości; poznanie rzeczywistości
traktowali jako ciągły proces gromadzenia prawd względnych i zbliżania się do prawdy
absolutnej; poznanie to praktyka; przemiany w czasie i przestrzeni wynikają z nieustannej
walki przeciwieństw literatura, wg materialistów była odzwierciedleniem stosunków społecznych
ntuicjonizm - teoria filozoficzna zapoczątkowana przez Bergsona; głównym narzędziem
poznania świata jest intuicja i instynkt życiowy, a nie rozum; prawa rządzące światem
są nieuchwytne, ponieważ o jego rozwoju decyduje irracjonalny pęd życiowy, który
tylko artyści mogą dzięki własnej intuicji wyczuć i wyrazić;
pragmatyzm - kierunek powstał w Ameryce pod koniec XIX w. i jego twórcą był filozof i
psycholog Wiliam James; postulował on praktyczny sposób myślenia i działania,
stosowanie metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych; hasłem pragmatystów było
zbliżenie filozofii do życia oraz uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich
praktycznych skutków; poznanie ludzkie ma charakter czysto praktyczny, nie chodzi więc w
tym procesie o obiektywne zbliżenie człowieka do prawdy, lecz o efekty praktyczne,
związane z zaspokojeniem ludzkich potrzeb;
Ad.3. ekspresjonizm - przedstawiciele tego gatunku dążyli do intuicyjnego i
spontanicznego wyrażenia swoich myśli i przeżyć wewnętrznych, co zgodne było z
założeniami filozofii Bergsona, który wyznaczał intuicji szczególną rolę w procesie
poznawczym; ekspresjoniści posługiwali się kontrastem, karykaturą i groteską, celowo
deformowali obraz świata, który był ich zdaniem terenem walki ducha z materią, dobra
ze złem; w utworach ekspresjonistów odnajdujemy świadomość kryzysu ówczesnej
cywilizacji, bunt przeciwko niesprawiedliwości społecznej, chęć obrony wartości
humanistycznych. Przedstawiciele i twórcy tego kierunku występowali też przeciwko
tradycyjnemu realizmowi i naturalizmowi, atakując tak mało twórcze kopiowanie
rzeczywistości. Nadmiernemu estetyzmowi w sztuce przeciwstawiali dążenie do prawdy.
Ekspresjonizm rozwinął się głównie w liryce oraz w dramacie. Styl ekspresjonistyczny
charakteryzował się śmiałością obrazowania, hymnicznym tonem, stosowaniem kontrastów
i dysonansów. Poeta znowu stał się kreatorem prawie równym Bogu (p. romantyzm). Sztuka
ekspresjonistyczna będąca "krzykiem duszy", miała wywoływać u odbiorcy
wstrząs, niepokój, niezatarte wrażenia. Celowo zaniedbywano konstrukcje logiczne,
stosowano animazję i antropomorfizację przedmiotów realnych, a także abstrakcyjnych
stanów duszy.
futuryzm - awangardowy kierunek literacki i artystyczny rozwijający się w pierwszym
ćwierćwieczu XX wieku. Teoretykiem tego kierunku oraz autorem futurystycznego manifestu
był włoski poeta Tomasso Marinetti, który głosił idee anarchistycznego buntu
przeciwko istniejącym formom życia społecznego, tradycji kulturowej. Futuryści
zafascynowani byli nowoczesną cywilizacją urbanistyczno-techniczną, a więc
gloryfikowali wszelką nowość, przyszłość, dynamiczne tempo wielkomiejskiego życia
oraz wszelkie wytwory nowoczesnej techniki. Wiąże się z tym pochwała brutalności,
przemocy, a nawet wojny oraz kult Nietzscheańskiego Ämocnego człowieka". Dlatego
też włoscy futuryści związali się z włoskim ruchem faszystowskim, w Polsce
futuryści opowiedzieli się po stronie rewolucjonistów i walczącego proletariatu. W
literaturze kierunek ten objawiał się dążeniem do stworzenia nowego języka
poetyckiego, zdolnego wyrazić ruch, wieloplanowość i równoczesność zjawisk, w
odrzuceniu reguł logiki, składni i ortografii. W ten sposób powstawały często utwory
bezznaczeniowe, oparte jedynie na zasadzie podobieństwa brzmieniowego słów i dźwięków;
Polska: B. Jasieński, S. Młodożeniec, Czyżewski nadrealizm (surrealizm) - autorem
manifestu surrealistycznego jest Andre Breton; Przedstawiciele tego kierunku dążyli do
stworzenia nowej Änadrealnej rzeczywistości" poprzez uniezależnienie artysty od
reguł logicznego myślenia, poprzez eliminację nakazów rozumu, negację wszelkich norm
estetycznych i moralnych. Proces twórczy to mechaniczne notowanie potoku luźnych
skojarzeń, wy-pływających z podświadomości twórcy. Dużą rolę w twórczości
surrealistów pełniły elementy czystego przypadku, absurdalnego żartu, parodii i
groteski. Z doświadczeń pierwszej wojny światowej nadrealiści wysnuli przekonanie o
kryzysie cywilizacji zachodniej i jej racjonalistycznych ideałów. Widzieli możliwość
wyzwolenia jednostki od przymusu poprzez miłość, poezję, wolną grę wyobraźni,
po-przez osiągnięcie stanu wewnętrznej harmonii dzięki zespoleniu jawy i snu.
neoklasycyzm - kierunek poetycki nawiązujący do dziedzictwa kulturalnego epok minionych,
a zwłaszcza do starożytnej kultury grecko-rzymskiej, a także klasycyzmu i baroku.
Czołowym przedstawicielem tego kierunku był wybitny poeta francuski Paul Valery, który
sformułował program poezji intelektualnej, łączącej tradycję z osiągnięciami
symbolizmu i liryki współczesnej. W jego poezji odnajdujemy elementy intelektualnej
abstrakcji i aluzji filozoficznych. Utwory neoklasyków charakteryzowały się
rygorystyczną formą, opartą na klasycznych wzorach, ściśle poetycki język tych utworów
był całkowicie uwolniony od balastu wszelkich "treści życiowych", każdy utwór
był ilustracją tzw. "poezji czystej"; drugim wybitym przedstawicielem był
Thomas Eliot
Ad.4. "Przedwiośnie" powstało w 1924 roku, w okresie rosnącego bezrobocia i
kryzysu gospodarczego, wzmagającego się terroru politycznego, Pisarz szczególnie uwrażliwiony
na przejawy krzywdy i nędzy ludzkiej zrozumiał, że jego wiara w nową Polskę jako
państwa sprawiedliwości społecznej okazała się złudzeniem. Interpretacja tytułu
jest prosta i jednoznaczna, w powieści ukazane są trudne początki kształtowania się
polskiej państwowości i największa klęska tego "przedwiośnia", czyli
bezkompromisowej walki o władzę, której towarzyszyły krwawo tłumione przez wojsko i
policję manifestacje robotnicze.
Główny bohater Cezary Baryka młodość i dzieciństwo spędził w Baku. Był synem
urzędnika i matki wychowującej jego (Seweryn i Jadwiga). Ojciec wyjeżdża na front I
wojny światowej i przedostaje się do Legionów Piłsudskiego. Cezary pozostaje z matką
w Baku. Początkowo bierze udział w rewolucji z entuzjazmem, podczas gdy matka podupada
na zdrowiu dbając o jedynaka, zdobywając dla niego po-żywienie. Cezary w końcu
dostrzega ogromny wysiłek matki i stara się jej pomóc. Od tej pory codziennie są w
porcie w oczekiwaniu na ojca, aż pewnego dnia spotykają księżnę z córkami i udzielają
im schronienia. Rewizja i wyrok skazują Jadwigę na roboty, które pro-wadzą do jej
śmierci. Po jej śmierci Cezary pracuje przy wywozie ciał (efektu walk etnicznych).
Uświadamia sobie wtedy okrucieństwo rewolucji widząc ciało młodej pięknej kobiety.
Z tego piekła wyciąga go ojciec i w drodze powrotnej do ojczyzny opowiada synowi o
"szklanych domach". Blisko granicy Seweryn jednak umiera. Cezary po
przekroczeniu granicy widzi nędzę i brud w małym miasteczku i wie, że szklane domy
były wytworem chorego ojca.
Po przybyciu do Warszawy Cezary udaje się do znajomego matki Szymona Gajowca, wysokiego
urzędnika w ministerstwie skarbu, który pomaga Cezaremu. Podejmuje on studia medyczne
(zgodnie z marzeniami rodziców). Porzuca studia i zaciąga się do armii na wojnę
polsko-rosyjską. Bierze w niej udział "bo wszyscy inni tak robią".
Po wojnie udaje się do majątku Hipolita Wielosławskiego Nawłoci (uratował mu życie).
Ogląda tutaj życie polskiej arystokracji wypełnione zabawami, spotkaniami towarzyskimi,
polowaniami, piknikami. Całe życie mieszkańców Nawłoci toczy się dookoła stołu
suto zastawianego na każde żądanie państwa. W czasie pobytu w Nawłoci Cezary
uwikłał się w romans z bogatą wdową Laurą Kościeniecką, zakończony awanturą z
jej narzeczonym Barwickim. Jednocześnie w Cezarym kochają się Wanda Okszyńska (krewna
z miasta ludzi dworskich) oraz Karolina Szarłatowiczówna (cioteczna siostra Hipolita,
która utraciła swój majątek na Ukrainie). Sielankowe życie przerywa śmierć Karoliny
o którą obwiniana jest Wanda oraz pośrednio również Cezary. Dlatego też opuszcza
Nawłoć i zostaje umieszczony czasowo w folwarku w Chłodku, u ekonom. Gruboszewskiego.
Widzi jak żyją chłopi.
Ad.5. " S k a m a n d e r " . Grupa skupiała się wokół pis-ma UW "Pro
arte et studio". W 1919 roku poeci założyli kabaret li-teracki w kawiarni "Pod
Picadorem". W 1920 roku pierwszy numer "Skamandra". Od 1924 roku organem
skamandrytów są "Wiadomości literackie".
Postawa artystyczna poetów "Skamandra" nie była jednolita, charakterystyczny
jest też dla tej grupy brak konkretnego programu. W słowie wstępnym do pierwszego
numeru "Skamandra" poeci pisa-li: "programy są zawsze spojrzeniem wstecz,
są dzieleniem nieobliczalnego życia przez znane". Zgodnie jednak podkreślali
chęć silnego związku poezji z życiem współczesnym, z dniem codziennym. Starali się
adresować swoją wypowiedź poetycką do jak najszerszego kręgu odbiorców, toteż oprócz
wierszy chętnie pisali szopki polityczne, teksty piosenek do kabartów, felietony i
wiersze satyrycz-ne. Wprowadzili do poezji konkretność obrazowania, opiewali
opty-mistyczną radość życia, preferowali tematykę dnia codziennego, zwracając się
do prostego człowieka wprowadzali do poezji język potoczny, stawali w opozycji do
awangardowych grup poetyckich.
P r z e d s t a w i c i e l e S k a m a n d r a : Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz,
Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazi-mierz Wierzyński.
F u t u r y z m . Kierunek ten na zachodzie Europy rozwinął się przed pierwszą wojną
światową, natomiast w Polsce okres głów-nych wystąpień futurystów przypada na lata
1919-1921.
Futurystów cechował agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem
współczesnej techniki i cywilizacji. "Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła
sztuki przez doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki" -
twierdzili futuryści. W ich programie łatwo odnaleźć sporo niekonsekwencji, a wśród
nich kult techniki i pierwotnego instynktu, apologię maszyny i uwielbienie dla żywiołu,
pochwałę nowoczesnej cywilizacji i zau-fanie do pierwotnych odruchów człowieka.
Świadomą prowokacją wobec tradycji było głoszenie "dowolności form
gramatycznych, ortografii i przestankowania".
P r z e d s t a w i c i e l e F u t u r y z m u : Bruno Jasieński, Stanisław
Młodożeniec, Anatol Stern, Adam Ważyk
A w a n g a r d a k r a k o w s k a . Poeci awangardy skupiali się wokół czasopisma
"Zwrotnica", które ukazywało się w Krakowie. Teoretykiem grupy był Tadeusz
Peiper. Twierdził on, że wiek XX całkowicie zmienił oblicze świata zarówno w sensie
cywili-zacyjno-technicznym, jak i społecznym. Zdaniem Piepera człowiek powinien
uczestniczyć w tym wielkim nurcie przemian. Uczestnictwo to powinno objąć wszystkie
dziedziny życia, przemienić ludzką wrażliwość, uczuciowość i wyobraźnię.
Także nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowych form życia, nowego
modelu człowieka, powinna likwidować prze-dział, jaki wytworzył się między
osiągnięciami cywilizacyjnymi a nieumiejętnością psychicznego dostosowania się do
nich. Jego słowa hasła to m i a s t a , m a s a , m a s z y n a . Szybki rozwój
techniki, ciągłe udoskonalanie maszyn, urbanizacja i industrializacja witane były z
radosnym optymizmem. Idealnym modelem takiego świata było społeczeństwo traktowane
jako doskonale działający organizm.
Peiper odrzuca natchnienie, wypowiada się przeciwko wolnej grze wyobraźni, twierdząc,
że poeta powinien być rzemieślnikiem, osobowością roboczą. Rym regularny uznany
został za niezbędny element nowej poezji ale był oddalony o pięć, sześć wersów,
odpowiadając w ten sposób metodzie kojarzenia odległych pojęć.
P r z e d s t a w i c i e l e a w a n g a r d y : Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan
Brzękowski.
P o e z j a r e w o l u c y j n a . W 1925 roku Stanisław Stande, Władysław Broniewski
i Witold Wandurski wydali zbiorek poetycki, nazywany "Trzy salwy". Poeci nie
mieli sprecyzowanego programu poetyckiego, podkreślali jedynie, że w bezlitosnej walce
proletariatu z burżuazją stają zdecydowanie po lewej stronie barykady.
Utworzono w dniu: 01 luty 2001
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved