Barok - pojęcie sarmatyzmu
Sarmatyzm to pojęcie złożone. Obejmuje ono obyczajowość oraz kulturę
duchową i umysłową Rzeczpospolitej szlacheckiej od schyłku wieku XVI aż po czasy
rozbiorów. Pojęciem tym określa się również swoisty sposób bycia - rubaszność.,
bujność obyczaju, a także mentalność ówczesnej polskiej szlachty. Sarmatyzm można również
w kategoriach ideologii szlacheckiej, która sankcjonowała szczególne miejsce szlachty w
społecznej kulturze Rzeczpospolitej.
Poprzez odwołania do legendarnej Sarmacji - krainy starożytnej Słowian - szlachta
potwierdzała własny rodowód, czując się spadkobierczynią rycersko-ziemiańskich
tradycji Polski i Słowiańszczyzny w ogóle. Stopniowo w ciągu XVII wieku pojęcie
Sarmaty zaczęto utożsamiać z polskim szlachcicem - ziemianinem i gospodarzem.
Podkreślaniu polskości idei sarmackiej towarzyszyła niechęć do cudzoziemszczyzny, do
wszelkich elementów obcych rodzimemu obyczajowi. Ta niechęć kształtowała także
hasła tradycjonalizmu, gloryfikacji dawnych praw i obyczajów, w tym także polskiego
ustroju państwowego. Szlachcic-rycerz był obrońcą złotej wolności, systemu
społeczno-państwowego, który gwarantował mu uprzywilejowane miejsce w Rzeczpospolitej.
Już w XVII wieku w ideologii sarmackiej ujawniły się hasła mesjanistyczne, propagowane
i rozwijane przez Kościół. Polska, jej obywatele, a więc rycerska szlachta, miała
odegrać szczególną rolę w całej wschodniej Europie poprzez krzewienie idei
chrześcijańskich. Szlachcic - obrońca wiary, obrońca NMP - stawał na straży
chrześcijańskiej Europy, strzegł przed niebezpieczeństwem pogaństwa i innowierstwa.
Polska odgrywała w ideologii sarmackiej zaszczytną rolę "przedmurza
chrześcijaństwa" - najdalej na wschód wysuniętego bastionu Rzymu.
W drugiej połowie XVII wieku życie kulturalne i obyczajowe szlachty ulegało stopniowemu
zwyrodnieniu. Pisarze późnego baroku między innymi Wacław Potocki, Wespazjan
Kochowski, podjęli zdecydowaną krytykę przejawów życia szlacheckiego, akcentując
zawłaszcza niezrealizowanie przez nią podstawowych zasad ideologii sarmackiej. Krytyce -
podkreślamy to mocno - podlegała nie sama ideologia, ale właśnie odstępstwa od niej.
Utworzono w dniu: 09 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All
rights reserved