Znane archetypy w literaturze okresu starożytności
03 wrzesień 2000
Kultura, a zatem i literatura czasów antycznych dała
podwaliny pod dalszy rozwój twórczości światowej, a szczególnie
europejskiej. Najbardziej doskonałym i wszechstronnym dziełem
antycznym okazały się mity. To tam utrwalone zostały pierwsze
wzory ludzkich postaw i zachowań. Nauka traktuje te wzory jako
archetypy, czyli pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią
w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Utrwalone głęboko
w psychice ludzkiej ujawniają się w różnych dziedzinach
wiedzy i działalności. Sam archetyp jest niezmienny, nie
podlega przemianom historycznym.
Tak jak na początku wspomniałem, mity ludów starożytnych stały
się najcenniejszym źródłem wiedzy o ludziach, ich
zachowaniach i wyobrażeniach. Mówiły o powstaniu i naturze bogów,
świata, człowieka, zbiorowości społecznych czy instytucji społecznych.
Głównymi bohaterami mitów są bogowie, demony i herosi, tj.
ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi właściwościami, półbogowie.
To przekonanie o boskim pochodzeniu świata, aczkolwiek często w
różny sposób pokazywany w późniejszych religiach, jest
jednak trwałym i niepowtarzalnym faktem. Nie ma zapewne na świecie
religii, która wykluczałaby pierwiastek boski. W każdej
religii oprócz tego pierwiastka boskiego, w zależności od
wyobraźni jej twórców, występują liczni święci, aniołowie,
demony, diabły. Tak więc archetyp jaki stworzyli Grecy odnoszący
się do narodzin świata, powtarzał się we wszystkich następnych
zrodzonych religiach, czasach i kulturach. Najbardziej jednak
wyraźnym echem w świadomości i kulturach następnych epok
zaznaczyły się poszczególne postacie mitologiczne niosące ze
sobą pewne wartości i pojęcia. Najbardziej znanym i
wszechstronnym w całej kulturze europejskiej jest postać Ikara,
który do tej pory w naszej świadomości jest ucieleśnieniem
marzeń i tęsknoty człowieka do wielkich odkryć, do
przekraczania niemożliwych granic ,do oderwania się od
rzeczywistości, a jednocześnie los Ikara jest przestrogą dla
tych, którzy podejmują się karkołomnych czynów. Inną bardzo
wymowną postacią jest Prometeusz. To pierwszy buntownik w
literaturze greckiej. Za swoje występki przeciw Zeusowi został
surowo ukarany. Jest symbolem buntu, śmiałości i poświęcenia
w obronie praw ludzkości. Od jego imienia na określenie postawy
buntu wobec Boga i niezgody na taki kształt świata, w którym
Stwórca zgadza się na istnienie cierpienia, utworzono termin
"prometeizm". Niedoścignionym wzorem miłości matki
do swojego dziecka jest Demeter. Jest archetypem matki kochającej,
pełnej bólu i cierpienia po stracie córki, Kory. Taka miłość
matczyna jest wpisana w ludzką naturę, i nie można wyobrazić
sobie innej matki, niż takiej, która poświęciłaby życie w
obronie własnego dziecka
Postać Odyseusza, jednego z bohaterów, nie mitów, ale "Iliady"
Homera, jest "synonimem" wędrówki, zmagań z otaczającą
rzeczywistością i nieustannych doświadczeń, a kochająca
Penelopa jest już raczej niedoścignionym wzorem wiernej i stałej
w swej miłości żony.
Motyw Ikara obok motywu Odyseusza jest chyba najbardziej znanym
motywem w literaturze światowej. Te dwie postacie z odległej
kultury antycznej są wiecznie żywe w świadomości i kulturze
nowożytnej. Również trwałe wartości do kultur i świadomości
ludzkich wniosła postać Antygony. Podobnie jak Prometeusz jest
symbolem buntu, lecz uznając wyższość praw moralnych, boskich,
nad państwowymi, ludzkimi, grzebie brata, za co zostaje żywcem
zamurowana i odbiera sobie życie.
Mówiąc o archetypach, o wzorach postępowania, nie sposób
pominąć "Biblii". Najbardziej przejmujący,
dramatyczny, a jednocześnie budujący jest przykład Hioba.
Dramat Hioba jest osobisty: walczy on sam o swoją godność,
odpierając racje przyjaciół, którzy nakazują mu uznać własną
winę i przyjąć cierpienie jako karę za grzechy. Jest symbolem
głębokiej wiary w Boga i niezłomności. Mimo cierpień nie załamał
się, zachowując ufność wobec Stwórcy, został wynagrodzony.
Wiele archetypów mamy także w przypowieściach biblijnych. Są
tu zawarte postawy, uczucia oraz motywy postępowania człowieka.
Bohater przypowieści "O miłosiernym Samarytaninie"
jest symbolem człowieka miłosiernego i litościwego, pouczający,
że bliźnim jest każdy człowiek bez względu na narodowość,
rasę czy stopień pokrewieństwa. Przykładem miłości
rodzicielskiej i umiejętności wybaczania, może być przypowieść
"O synu marnotrawnym której ojciec radośnie wita wracającego
do domu syna, który bezmyślnie stracił cały swój majątek.
Powrót jego traktuje jak zmartwychwstanie.
W przypowieści "O siewcy" mamy przykład człowieka (gleba),
który w różny sposób wchłania słowa mądrości (ziarno).
Jest tu udzielenie człowiekowi rady, aby starał się być chłonnym
słuchaczem pożytecznej nauki, słowa Bożego.
Oddziaływanie kultury starożytnej zaznaczyło się również w
takich dziedzinach jak np.: architektura czy sztuka. Prawie
wszystko co powstaje w tej chwili bazuje na kulturze greckiej.
Do dziś w dziedzinie teorii literackiej zachował się podział
literatury na trzy rodzaje. Może współcześnie gorzej jest z
zachowaniem czystości gatunku, lecz nadal obowiązują te trzy
gatunki stworzone przez Arystotelesa. Współczesny człowiek nie
zastanawia się co miało wpływ na jego zachowania, lecz już
starożytni definiowali i tworzyli pewne typy zachowań ludzkich
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved