Aktualne zagadnienia doby pozytywizmu w twórczości Konopnickiej i Sienkiewicza (i innych).
09 wrzesień 2000
Pozytywizm rozwinął
gatunki epickie, ponieważ to one właśnie najbardziej nadawały
się do wyrażania idei i myśli dominujących w tej epoce.
Zadaniem literatury pozytywistycznej było badanie rzeczywistości,
odzwierciedlanie jej, przekazywanie wzorców ideowych i osobowych.
Zadaniem pisarza była służba idei, społeczeństwu, a zarazem
przewodzenie innym, wskazywanie drogi rozwoju. Dzieło literackie
powinno zatem nie tylko wzruszać, ale przede wszystkim uczyć,
oddziaływać. Wśród gatunków prozatorskich szczególną uwagę
zwrócić należy na nowelistykę, która stała się orężem
pozytywistów w walce o nowy, lepszy świat.
Nowela jest krótkim utworem epickim, charakteryzującym się
niewielkimi rozmiarami, o niezwykle rygorystycznej i zwartej
kompozycji. (Typowa nowela to zaledwie parę stron tekstu.) Takie
ograniczenie formalne powoduje różnorakie następstwa, z których
wynikają zasadnicze cechy noweli.
Akcja tego utworu musi być niezwykle zwięzła i wyraźnie
zarysowana. Wyelminowane zostaje wszystko, co jest zbędne, a więc
luźne epizody, ilość bohaterów głównych oraz postaci
pierwszoplanowych. Nowela nie zawiera także opisów przyrody,
rozwlekłych charakterystyk bohaterów, dygresji i komentarzy
odautorskich.
Fabuła musi być prosta i przejrzysta, musi się więc składać
z jednego wątku głównego, bez wątków pobocznych. Akcja musi
rozwijać się szybko, sprawnie. Wydarzenia powinny następować
po sobie szybko, a każde z nich powinno mieć dla bohatera
doniosłe znaczenie. Rozwiązanie akcji powinno być wyraźne, łatwe
do zauważenia i określenia przez czytelnika. Nowelę powinna kończyć
pointa, również nietrudna do odczytania dla przeciętnego
odbiorcy tekstu.
Nowelistyka polska podlegała w okresie pozytywistycznym
stopniowej ewolucji. Początkowo jej autorzy korzystali z
tradycyjnych schematów, wzbogaconych składnikami ideowymi
programu. Stąd bliski związek noweli i opowiadań z ówczesnymi
gatunkami publicystycznymi. Fabułu nowel miały charakter
tendencyjnie uformowanego pozytywistycznego przykładu.
Najsilniej jednak nowelistykę z publicystyką łączyła wspólnota
problematyki. Wynikała ona z obowiązującego w pozytywizmie
nastawienia na aktualność oraz z obowiązku interwencyjności.
Aktualność oznaczała propagowanie środkami literackimi tez
programowych, a więc założeń "pracy u podstaw" i
"pracy organicznej".
Stosunek pisarzy do ważnych problemów epoki traci z czasem
znamiona tendencyjności. Obraz świata przedstawionego w
nowelistyce staje się skomplikowany i niejednoznaczny, a jego ujęcie
realistyczne. W schyłku lat siedemdziesiątych optymizm
wczesnych utworów ustępuje miejsca coraz bardziej widocznemu
pesymizmowi. Bohaterowie ponoszą niezasłużone klęski,
spotykają się z niezrozumieniem, obojętnością, a nawet wrogością
środowiska.
Szczególnego znaczenia w pozytywistycznej nowelistyce nabiera
problem bohatera, którym jest człowiek z ludu. Właściwie występuje
on w nowelach wszystkich pisarzy: Sienkiewicza ("Szkice węglem",
"Janko muzykant", "Jamioł", "Bartek
zwycięzca"), Orzeszkowej ("Tadeusz"), Prusa
("Antek") i innych. W ówczesnej nowelistyce świat chłopski
to przede wszystkim świat ludzi skrzywdzonych. Przesłanki
krzywdy tkwią w ciemnocie i nędzy środowiska, które jest
bezbronne wobec bezwzględnych i amoralnych jednostek.
Klęski postaci z ludu to także wynik obojętności "warstw
oświeceniowych" i ich klasowego egoizmu. Równocześnie twórczość
nowelistyczna wydobywa te pierwiastki chłopskiego bohatera, które
dowodzą jego wysokiej wartości etycznej i heroizmu, uzdolnień
("Antek", "Janko muzykant") czy pracowitości
i uporu ("Za chlebem").
Nowela pozytywistyczna w stopniu dotąd nie spotykanym tworzy
literacki obraz miasta i jego mieszkańców. O ile wieś
przedstawiona w nowelach stanowiła z reguły obszar tradycyjnych
i ustabilizowanych stosunków, przedstawionych na tle przyrody, o
tyle temat miasta powstał w związku z nowoczesną problematyką
cywilizacyjną. Miasto jako miejsce rozwoju przemysłu i nowej
techniki w sposób bardziej widoczny zmienia losy postaci, tym
bardziej, że autorów interesują przede wszystkim środowiska
plebejsko - robotnicze i urzędnicze. Miasto, jego ulice i
fabryczny pejzaż stanowią ich świat, wpływają na bieg życia.
W tej zamkniętej przestrzeni miejskiej rozgrywają się dramaty,
których znaczenie urasta często do rangi uniwersalnej. Dramat
miłości małżeńskiej w "Kamizelce" Prusa czy
matczynej w "Dymie" Konopnickiej, psychologiczna klęska
Mendla Gdańskiego - to pierwsze z brzegu przykłady.
Humanitaryzm autorów nowel wyraża się najpełniej w
zdecydowanym eksponowaniu tematyki dziecięcej. Wiąże się ona
w sposób oczywisty z pedagogicznymi zainteresowaniami tej epoki,
ale światopoglądowe przyczyny wybory sięgają znacznie dalej.
W losach bezbronnych dzieci najostrzej odzwierciedla się zło
współczesności. Dziecięca ufność i uczucia ponoszą porażkę
w zetknięciu z bezwzględnym światem dorosłych, a pragnienia
nie mogą się zrealizować, prowadząc do klęski i śmierci małych
bohaterów. Ginie skatowany Janko Muzykant, umiera z wyczerpania
Michaś ("Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela"),
tonie pozbawiony opieki dorosłych Tadeusz w noweli Orzeszkowej.
Dzieci służą też ukazaniu zmian w życiu dorosłych - nieszczęście
niewidomej dziewczynki wyzwala odruch dobroci u egoistycznie dotąd
postępującego pana Tomasza ("Katarynka" Prusa).
Widzenie świata oczyma dziecka pełni różnorakie funkcje w
nowelach Konopnickiej, np. nieświadomość własnej sytuacji,
pozwalająca na beztroskę w momentach tragicznych, stwarza
niezwykły efekt artystyczny i światopoglądowy w"Naszej
szkapie".
Problemy obecne w programach i publicystyce okresu poszerzały krąg
tematów literackich. Zagadnienia asymilacji, zwłaszcza Żydów,
podejmowała Orzeszkowa i Konopnicka ("Mendel Gdański");
problematyka emancypacji znalazła odzwierciedlenie u Orzeszkowej,
natomiast o społecznej genezie przestępstw kryminalnych pisała
Orzeszkowa w "Opowiadaniach prawnika" i Konopnicka w
"Obrazkach więziennych". Pozytywistyczna nowela odsłania
zatem różne aspekty współczesnego życia, poddając je
analizie i ocenie. Świat w niej przedstawiony odtwarzał
codzienność kryjącą w sobie dramaty i psychologiczne
niespodzianki. Działo się tak dlatego, że noweliści
odchodzili coraz częściej od ilustrowania tez publicystycznych
i konstruowali losy ludzkie tak, aby ukazać mechanizm uwikłania
ich w nową, zmieniającą się rzeczywistość.
Szczególne miejsce w twórczości nowelistów zajęła
problematyka patriotyczna. Trudności w zrealizowaniu tematu były
olbrzymie. Przeszkodę stanowiła cenzura zaborców, czujna na
wszelkie aluzje do spraw narodowych. Istniały również bariery
psychologiczne, stworzone przez społeczny "zakaz"
krytykowania narodowej przeszłości. Pisarze musieli zatem posługiwać
się omówieniami, przemilczeniami, metaforyzacją. Mimo to
powstały wówczas takie nowele patriotyczne, jak "Latarnik"
czy "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela"
Sienkiewicza, "A.. B.. C.." Orzeszkowej czy cały jej późniejszy
cykl "Gloria victis". Stanowiły one dowód, że pominięcie
tej sfery przeżyć przez literaturę było niemożliwe. W nurcie
tym objawia się powrót do tradycji romantycznych, najbardziej
widoczny w nowelach Sienkiewicza i Orzeszkowej.
Wieloproblemowy charakter nowelistyki nie rozstrzyga rzecz jasna
o znaczeniu i wartości utworów. Wiele z nich to raczej
dokumenty epoki, schematyczne ilustracje programu. Prawdziwą
wartość mają jednak te, które mają szersze znaczenie i sens,
odnoszą się do wartości humanitaryzmu, demokratyzmu, patriotyz-
mu. Nowelę pozytywistyczną w jej szczytowym okresie cechuje głęboko
humanistyczny stosunek do człowieka "nizin".
Zdecydowanie zmienia się pole obserwacji społecznej, widoczna
staje się potrzeba ukształtowania nowych zasad stosunków międzyludzkich.
Henryk Sienkiewicz.
Nowela "Szkice węglem" powstała w Kalifornii, w roku
1876. Utwór ten ukazuje tragiczną sytuację chłopa w zaborze
rosyjskim, już po wejściu w życie ustawy uwłaszczeniowej (1864).
Nowela ta oskarża ludzi, którzy odpowiadają za sytuację
najuboższych, najbardziej upośledzonych ekonomicznie i prawnie
warstw społecznych. Chłop pada ofiarą nie tylko rosyjskich
prześladowców, ale także, a nawet przede wszystkim, ofiarą
zdeprawowanych polskich urzędników, ziemian i duchownych. Ludność
wiejska znajduje się w położeniu beznadziejnym - chłopi nie
znają języka rosyjskiego, nie znają prawa, nie rozumieją
zasad ustawy uwłaszczeniowej, do tego są analfabetami.
Wszystkie te czynniki powodują, że bohater noweli, ciemny chłop
(Wawrzon Rzepa), staje się łatwą ofiarą dla carskiej
administracji i prymitywnego w gruncie rzeczy pisarza gminnego.
Rzecz dzieje się we wsi Barania Głowa, co jest elementem
gorzkiej autorskiej ironii.
"Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela" to nowela,
mająca formę... pamiętnika. Przedstawiony jest w niej problem
germanizacji, a także zbyt wielkich ambicji. Bohater - Michał -
jest uczniem przeciętnym, ale bardzo pracowitym. Bardzo dobrze
zna materiał, cóż z tego, gdy wyrwany do odpowiedzi nie chce
odpowiadać, milczy. Jego dramat pogłębiają listy od matki, w
których żąda od niego coraz lepszych wyników. Ze zgryzoty i
skrajnego wyczerpania umiera.
Problem germanizacji jest tu bardzo silnie zaakcentowany. Michał
wychowany został w duchu patriotycznym, w kulcie ojczyzny.
Tymczasem w szkole polskość jest poniżana, deptana. Michał
nie może tego zrozumieć, zaciekle broni tego, co zostało mu
wpojone w domu. Nie pojmuje rzeczywistości, nie rozumie, że
musi udawać, robić inaczej niż myśleć. W swej dziecięcej
naiwności nie dostrzega zmian, jakie zaszły w polityce i
sytuacji kraju.
"Janko Muzykant" jest nowelą, w której pisarz porusza
problematykę społeczną. Odwołuje się przy tym do często
wykorzystywanego przez pisarzy pozytywistycznych motywu
skrzywdzonego dziecka. Biedny i bezbronny wiejski chłopiec staje
się ofiarą niesprawiedliwych stosunków społecznych. Janko
jest nieprzeciętnie utalentowany muzycznie, jednak jego ogromne
zdolności nie przynoszą mu w życiu ani pieniędzy, ani sławy
i zaszczytów. Nie zmieniają też jego pozycji społecznej. Stają
się za to przyczyną jego śmierci - Janko zakrada się bowiem
do dworu, by choć móc dotknąć skrzypiec. Zostaje jednak złapany,
a następnie wychłostany. Okrutna kara jest zbyt dotkliwa dla słabego
chłopaka i Janko po trzech dniach umiera. Szczególnej ironii
uworowi dodaje jego zakończenie, w którym państwo, powróciwszy
z Włoch, rozmawiają o wyszukiwaniu i rozwijaniu tamtejszych
talentów artystycznych, nie zdając sobie sprawy z tego, iż
niedawno pochowano jeden rodzimy, lecz wybitny.
Osią wydarzeń jest motyw zmarnowanego nieprzeciętnego dziecka,
dziecka o wielkim talencie. Autor nawiązuje tu jednocześnie do
gorzkiego powiedzenia "Cudze chwalicie, swego nie znacie".
Sienkiewicz zwraca uwagę czytelnika na niezrozumiałą dla wrażliwego
czytelnika niechęć dworu do chłopów i brak zrozumienia
tragedii i nieszczęścia najuboższych. Chłopi są bezbronni w
swym nieszczęściu i wydani na pastwę bezwzględnych instytucji
i urzędów. Nowela ma charakter interwencyjny, jej zadaniem jest
poruszenie opinii publicznej, wskazanie problemu tragicznego losu
najuboższych, zmuszenie do podjęcia aktywnej postawy, do
niesienia pomocy.
"Jamioł" to opowieść o losie Marysi - sieroty, której
właśnie umarła matka i która nie wie, co z sobą zrobić.
Pozornie mieszkańcy wsi interesują się losem dziewczyny, w
gruncie rzeczy każdy przejmuje się własnymi problemami.
Kobiety, które czują sie odpowiedzialne za jej losy, decydują
się wysłać ją do dworku. Jednak podróż w towarzystwie
pijanego woźnicy kończy się dość szybko - sanie przewracają
się w lesie. Przerażona i samotna Marysia postanawia dalej
kontynuować podróż i poprzez głęboki śnieg brnie dalej.
Jednak szybko się męczy i opuszczają ją siły. Usypiając
dostrzega otaczające ją wilki.
Nowela ukazuje tragiczą sytuację sierot. Pozbawione opieki
dzieci, wobec których nikt nie przejawia żadnego
zainteresowania i troski, rozpoczynają samodzielne życie. Nie
mają jednak żadnego wsparcia, ich los nikogo nie obchodzi, nikt
się nimi zbytnio nie przejmuje. Nowela jest apelem o zmianę
takiego stanu rzeczy.
W "Sachemie" Sienkiewicz pisze o prześladowaniach,
jakim podlegali ze strony białych osadników Indianie w Stanach
Zjednoczonych. W noweli tej można jednak doszukać się elementów
paraboli - przypowieści. Pozornie bowiem utwór dotyczy jedynie
spraw Ameryki, w rzeczywistości jest wyrazem obaw pisarza o los
Polaków, żyjących w zaborze pruskim. Upodlenie Czerwonego Sępa
(syna zabitego przez białych wodza Czarnych Węży) jest
symbolem stoczenia się człowieka na dno moralne i etyczne.Wódz
- sachem - dobrowolnie uczestniczy w cyrkowym widowisku,
wystawiając przy tym na pośmiewisko najważniejsze symbole i
oznaki przynależności plemiennej - ubiór wodza i pieśń
zemsty. Sienkiewicz widział, że Polacy poddani w zaborze
pruskim bezwzględnej "Kulturkampf" zagrożeni są
takim właśnie procesem wynarodowienia i zniemczenia.
"Latarnik" jest utworem, który nie tylko mówi o
Polaku - tułaczu, lecz sięga także do romantycznych pierwiastków.
Opowiada on o losach Skawińskiego - wiecznie gnanego przez życie
emigranta. Zdobywa on posadę latarnika na odległym skrawku lądu.
Do jego zadań należy jedynie regularne zapalanie latarnii
morskiej. Nagła odmiana losu, uspokojenie biegu wydarzeń życia
- wszystko to wpędza Skawińskiego w stan swoistej stagnacji, otępienia.
Jego życie płynie spokojnie, lecz pewnego dnia ta egzystencja
zostaje przerwana. Oto bowiem na wyspę trafia paczka z książkami,
wśród których jest również "Pan Tadeusz". Skawiński
tak się zaczytuje, iż zapomina o swych obowiązkach. Do głosu
dochodzi bowiem tak silnie tłumiona tęsknota za krajem, a duch
Skawińskiego zostaje przeniesiony do ojczyzny. Jednak "nieodpowiedzialne"
postępowanie latarnika staje się przyczyną jego zwolnienia. I
ponownie staje się on tułaczem.
W " Latarniku" najpełniej zrealizował się powrót
Sienkiewicza do romantycznych wartości i pierwiastków, a także
koncepcja patriotyzmu opartego na ciągłości tradycji. Tradycja
bowiem, zdaniem twórcy, warunkuje narodowe przetrwanie w
najniekorzystniejszych warunkach. Dlatego w zakończeniu noweli,
po życiowej klęsce bohatera, pojawia się również nadzieja,
podkreślona takim oto zdaniem:
"Otwierały się przed nim nowe drogi tułactwa, wiatr
porywał znowu ten liść, by nim rzucać po lądach i morzach,
by się nad nim znęcać do woli (...) Na nowe zaś drogi życia
miał także na piersiach swoją książkę, którą od czasu do
czasu przyciskał ręką w obawie, by mu i ona nie zginęła...".
Maria Konopnicka.
W noweli "Miłosierdzie gminy" autorka porusza
problematykę moralno - obyczajową. Nawiązuje do jednego z haseł
pozytywizmu, postulatu filantropii, ale ukazuje negatywne skutki
nadużycia tej pięknej idei, polegającej na bezinteresownym
niesieniu pomocy biednym. Konopnicka pisze o swoistej "opiece",
jaką nad zniedołężniałymi starcami roztacza jedna z gmin w
Szwajcarii. Praktykuje się tam zwyczaj oddawania ludzi starych i
niedołężnych pod opiekę bogatszych gospodarzy na drodze...
licytacji. Licytuje się"w dół" tzn. gospodarze
wymieniają coraz mniejszą kwotę zapomogi, jakiej oczekują od
gminy na utrzymanie biedaka. Bohater noweli, stary Kuntz Wunderli,
jest właśnie licytowany. Do tej haniebnej sytuacji dopuszcza
jego syn, któremu szkoda na zniedołężniałego ojca pieniędzy.
W końcu start Kuntz zostaje wzięty przez bezwzględnego
mleczarza Probsta i zaprzężony do wózka mleczarskiego, tuż
obok psa. Konopnicka przestrzega przed źle pojętą filantropią,
wskazuje też na niszczącą siłę pieniądza, która sprawia, iż
ludzie zachowują się bezwzględnie i... nieludzko.
Nowela "Mendel Gdański" jest próbą przeciwstawienia
się fali antysemityzmu, która przetoczyła się pod koniec XIX
w. przez Polskę i spowodowała liczne pogromy Żydów. Bohaterem
noweli jest Mendel Gdański, stary rzemieślnik żydowski,
introligator. Od lat związany z Warszawą (nazwisko miało służyć
zmyleniu cenzury, akcja rozgrywa się w Warszawie, a nie w Gdańsku)
czuje się Polakiem. Mendel ciężko i uczciwie pracuje, nie
rozumie więc, dlaczego odmawia się mu prawa bycia pełnoprawnym
obywatelem polskim. Już sam fakt, iż jest Żydem, wystarcza, by
stał się ofiarą jednego z pogromów antyżydowskich. Choć
uratowany, traci serce dla Polski. Utwór stanowi refleksję, iż
wśród Polaków są ludzie, którzy potrafią zniszczyć
najbardziej wartościowych ludzi tylko za ich"inność"
lub pochodzenie. Dla Konopnickiej antysemityzm był czymś
straszliwym, czemu należało się przeciwstawić, twardo i
stanowczo.
W noweli "Nasza szkapa" Konopnicka ukazuje koszmar
egzystencji rodziny ubogich plebejuszy. Nowela napisana jest w
formie wspomnień kilkunastolatka, tak też jest prowadzona
narracja. Konopnicka odwołuje się do motywu ukazania
niesprawiedliwości społecznej poprzez krzywdę dziecka, istoty
słabej, istoty, którą można łatwo skrzywdzić. Trójka chłopców
musi codziennie oglądać agonię swej matki, przeżywa też
rozstanie z ukochanym koniem, który musi zostać sprzedany, by
chorej kobiecie można było kupić lekarstwa. Poświęcenie
"szkapy" nie zdaje się na nic - matka umiera, a chłopcy
stają się otępiałymi, niewrażliwymi na ból kalekami
moralnymi, ciężko doświadczonymi przez los w młodym wieku.
W "Obrazkach więziennych" Konopnicka ukazuje prawidła,
jakie rządzą życiem więziennym, jego surowe reguły i
zwyczaje, a także wpływ na człowieka. Ludzie, przedstawieni w
noweli ulegają różnorakim zmianom pod wpływem zamknięcia i
ciężkiego trybu życia. Zmienia się ich wygląd, postępowanie,
spojrzenie, nadzieja. Najmniej zmieniają się ci z krótkimi
wyrokami, najbardziej ci z wieloletnimi. Więzienie na wszystkich
odciska swe piętno, mimo to żaden nie rezygnuje z marzeń o
wolności. Bohater noweli - Cygan - podejmuje próbę ucieczki,
zostaje jednak złapany i surowo osądzony przez współwięźniów.
Pobity wkrótce umiera. Dopiero po jego śmierci na jaw wychodzi
gorzka prawda - Cygan od dwóch tygodni powinien przebywać na
wolności. Biurokratyczne postępowanie doprowadziło go do tak
desperackiego czynu. Konopnicka ukazuje więzienie jako machinę
pozbawiającą ludzi człowieczeństwa, zabijającą w nich
ludzkie odruchy, niszczącą ich osobowość.
Bolesław Prus.
"Kamizelka". Przewodnim motywem utworu jest tytułowa
kamizelka. Stanowi ona pretekst dla narratora (właściciela
kamizelki) do retrospektywnego spojrzenia na dzieje poprzedniego
jej właściciela i jego żony. Nowela staje się w ten sposób
historią miłości dwojga ludzi. Młode, przeciętne małżeństwo
żyje w szczęściu do momentu, gdy mąż zapada na suchoty.
Kamizelka staje się wtedy symbolem wielkiego poświęcenia małżonków,
wzajemnego oszukiwania się, które miało na celu uspokojenie
ukochanej osoby. Mąż bowiem wierzył, iż będzie zdrowy, gdy
przytyje. Dlatego nocą żona nieco zwężała kamizelkę,
oszukując go w ten sposób, lecz dodając mu nadziei. Utwór kończy
metaforyczna pointa, będąca wyrazem nadziei na istnienie gdzieś
w świecie prawdziwej, szczerej i bezinteresownej miłości.
W noweli "Antek" ukazany został tragiczny los biednego
wiejskiego dziecka. Bohater, Antek, ma ogromny talent, potrafi świetnie
rzeźbić, umie wykonywać różnorakie narzędzia, bardzo szybko
opanowuje tajniki kowalstwa. Cóż z tego, skoro nie ma ochoty do
pracy. Wysłany do szkoły czuje się zagubiony, wszystko go
przeraża, nie rozumie panujących tu zasad. W dodatku jego matki
nie stać na opłacanie jego nauki, Antek zostaje więc wyrzucony
ze szkoły. Nie chce podjąć żadnej pracy, musi więc opuścić
wieś i rozpocząć samodzielne życie. Wyrusza w świat, szukać
chleba i nauki, we wsi nie ma bowiem żadnych perspektyw. Autor
zwraca się do czytelników o niesienie pomocy, pokreśla
konieczność walki z ciemnotą i zabobonem oraz sprawę oświaty
ludu.
Eliza Orzeszkowa.
Tematem noweli "A.. B.. C.." jest walka o polską oświatę
w warunkach narodowościowego ucisku zaborców. Opowiadanie to
zaadresowane jest do inteligencji, zawiera wyraźny nakaz
podejmowania "pracy u podstaw". Bohaterka - Joanna
Lipska - córka polskiego nauczyciela, mieszka wraz z bratem,
skromnym urzędnikiem, którego niewielka pensja musi im
wystarczyć na życie. Joanna zajmuje się domem, robiąc
wszystko, by żyć godnie i by jej ciężko pracujący brat miał
choć trochę lżej. Jednak nieustannie gnębi ją myśl, że
jest mało użyteczna, że jest dla niego ciężarem. Z radością
więc przyjmuje propozycję kilku robotniczych rodzin, by zajęła
się kształceniem ich dzieci i nauczyła je czytać i pisać. Z
zapałem podejmuje tę pracę, choć wynagrodzenie jest bardzo
niewielkie. Pewnego dnia otrzymuje wezwanie do sądu, gdzie
zostaje uznana winną prowadzenia szkoły bez zgody odpowiednich
władz zaborców. Ciężkie życie Joanny stało się jeszcze cięższe.
Jednak mali uczniowie nie dają jej spokoju, co wywołuje wściekłość
brata Joanny. Przestraszone dzieci uciekają, zostaje jednak najmłodsza
z nich, mała Mańka, która nadal chce się uczyć. I znów słychać
z pokoju Joanny głos dziecka, uparcie powtarzający "A.. B..
C..".
Tytułowy bohater noweli "Tadeusz" to dwuletni malec,
syn chłopa. Ukazane zostają codzienne wydarzenia z jego życia
- przebudzenie, śniadanie, przygotowanie do wyjścia z matką,
droga do pracy w polu, modlitwa przed kapliczką, spotkanie z
Klemensem, praca w ogrodzie - słowem powszedni dzień chłopów.
Nic nie zapowiada nadchodzącej tragedii. Zajęta pracą matka co
pewien czas spogląda na chłopaka, siłą rzeczy niezbyt jednak
często. A malca fascynuje wiele rzeczy - słońce, kwiaty,
motylek... Zaciekawiony oddala się od matki, aż trafia nad
brzeg stawu. Dostrzega piękne kwiaty, chce je zerwać, traci równowagę
i wpada do wody. Tonie bez jednego nawet krzyku. Orzeszkowa
atakuje tu panująca na wsi prawa i porządki, podkreśla
konieczność zmiany takiego stanu rzeczy, mówi o dramatach,
jakie spotykają małe i bezbronne dzieci. To właśnie
przedstawienie świata z perspektywy dziecka podkreśla tragizm i
okrucieństwo zdarzeń.
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved