17 wrzesień 2000
Młode pokolenie
końca lat 60 - tych, które ujrzało na własne oczy klęskę
powstania styczniowego, wystosowało protest wobec ideologii
romantycznej. Młodzi byli już zniecierpliwieni irracjonalnymi
koncepcjami, zrywami, które kończyły się śmiercią wielu
Polaków, konfiskatą dóbr, zsyłkami i koniecznością
emigracji. Zachęceni racjonalną filozofią Zachodu, porażeni
wizją ziemskiej nędzy i niesprawiedliwości społecznej zaczęli
głosić przyziemne lecz praktyczne ideały. Zasadniczo odbiegały
one od romantycznych postaw, co więcej - były im zdecydowanie
przeciwne. Jednak w twórczości pozytywistów wciąż gdzieś
hasła romantyków istniały, wciąż były ważne.
Przykładowo w "Lalce" znajdujemy echa walk
narodowowyzwoleńczych, sięgające początków XIX stulecia:
Rzecki i Katz - Wiosna Ludów, Wokulski - powstanie styczniowe,
ojciec Rzeckiego - wojny napoleońskie. Szczególnie ważne są
więc tutaj idee ojczyzny, echa walk, które już się odbyły,
nadzieje na wolność i powrót do wielkości (bardzo widoczne w
przypadku Rzeckiego).
Zwłaszcza wspaniały portret "ostatniego romantyka" -
Rzeckiego - zawarty przez Prusa w "Lalce" stanowi echo
romantycznych poglądów. Dzieje tego bohatera opisane są w jego
pamiętniku. Najjaśniejsze karty jego życia to dzieciństwo, spędzone
u boku ojca, uczestnika kampanii napoleońskiej i lata wojennej
tułaczki w szeregach powstańczej armii węgierskiej. Rzecki na
zawsze pozostał romantykiem, wyobcowanym ze świata
pozytywistycznych ideałów. W młodości walczył o wyzwolenie
narodów spod tyranii. Nie umiał pogodzić się z biernością,
zadowolić małymi efektami. Pomimo wzorowego wywiązywania się
z zadań subiekta całe życie czekał na sytuację, która
pozwoliłaby mu podjąć walkę. Romantyczny rodowód mają też
wątki miłosne "Lalki": miłość Wokulskiego do
Izabeli Łęckiej, nie spełnione uczucie prezesowej Zasławskiej
i stryja Wokulskiego, dramatyczna miłość doktora Szumana.
Istotą romantycznego modelu miłości było poczucie tragizmu,
niespełnienia, goryczy - kochanków rozdzielał wrogi świat
zewnętrzny lub przepełniało ich rozczarowanie (podobnie jak
Kordiana). Jednak Kordian, utraciwszy miłość, potrafił odnaleźć
inną ideę. Wokulski, dawny powstaniec a późniejszy
pozytywista, nowego sensu życia znaleźć nie potrafił.
Tradycje romantyczne odnajdujemy także w "Nad Niemnem".
Tak jak romantycy Orzeszkowa szukała prawdziwych wartości w
prostym ludzie, jego wierzeniach, obyczajach, wyznawanych wartościach
moralnych. Obok tych wartości umieszczony jest także wyraz hołdu
w stosunku do powstańców 1863 roku - mogiła w lesie to miejsce
święte, wspomnienie dawnych wydarzeń, to miejsce jedności
wszystkich stanów. Także zachwyt pięknem nadniemeńskiej
natury przywodzi na myśl romantyczną koncepcję człowieka i
przyrody.
Umiłowanie piękna przyrody i rodzimego krajobrazu utożsamione
jest z miłością ojczyzny. Kultem otoczona jest pamięć walk
narodowowyzwoleńczych.
Nowela "Gloria victis" Orzeszkowej to znów obraz
powstańczej tragedii, nieszczęśliwej, rozdartej przez historię
miłości i głębokiego patriotyzmu - a więc hasła typowe dla
romantycznej tradycji.
Postacią obdarzoną wieloma romantycznymi cechami jest główny
bohater "Potopu", Kmicic. Jego dzieje bardzo
przypominają losy Jacka Soplicy, bohatera "Pana Tadeusza".
W młodości Kmicic popełnił tragiczny błąd, przez co przylgnęło
do niego imię zdrajcy. Gdy zrozumiał swą winę i zapragnął
zasłużyć na miłość pięknej i uczciwej Oleńki, przyjął
nazwisko "Babinicza". Z szaleńczą odwagą walczył za
ojczyznę, chcąc w ten sposób odkupić swe winy. Zorganizował
obronę klasztoru jasnogórskiego, oblężonego przez Szwedów. Z
narażeniem życia uratował króla Jana Kazimierza, powracającego
ze Śląska. To tylko dwa wydarzenia z bogatego rejestru zasług
dla ojczyzny.
Jacek Soplica nie dożył dnia swej rehabilitacji. Andrzej Kmicic
został przywrócony w poczet obywateli Rzeczpospolitej, ukochana
Oleńka ze łzami szczęścia zgodziła się zostać jego żoną
a Szwedzi w walce z Rzeczpospolitą ponieśli klęskę.
Optymistyczny finał powieści jednakże w żadnym stopniu nie
umniejsza romantycznego charakteru bohatera.
"Contra spem spero" Konopnickiej jest hasłem
romantycznym, nie pozytywistycznym. Poetka i cała jej twórczość
w zasadzie bardziej zbliżona jest do poprzedniej epoki, niż do
pozytywizmu. Wg. Konopnickiej poeta to przede wszystkim wieszcz,
wódz narodu, a jego poezja powinna porywać do walki. Najważniejsza
jest szlachetna i zaszczytna idea patriotyzmu, wszystkie inne są
mniej ważne. A więc - pozytywiści głosząc swój nowy program
żywili szacunek dla poprzedniej epoki.
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved