09 wrzesień 2000
Nazwę średniowiecza
(z łac. media tempora - wieki średnie) wprowadzili twórcy
renesansowi, dla oznaczenia okresu rozciągającego się pomiędzy
antykiem a nowymi czasami odrodzenia. Przyjęta nazwa stanowiła
wyraz pogardy w stosunku do poprzedniej epoki, której zarzucano
odejście od kultury antycznej i jej zniekształcenie, a także
uległość w stosunku do barbarzyńskich zdobywców cesarstwa
rzymskiego. Średniowiecze określano jako wiek "bezpłodny,
mroczny i ciemny". Dopiero późniejsze badania nad tą epoką,
przeprowadzone w XVIII i XIX w. doprowadziły do zmiany tego poglądu.
Szczególnie podkreślano wielkość i potęgę średniowiecznej
sztuki. Mimo, że nadal pozostawała stara nazwa, nie posiadała
ona już tak ujemnego zabarwienia.
Okres średniowiecza poprzedzało kilka ważnych wydarzeń
historycznych. W roku 306 wstępuje na tron Konstantyn Wielki, który
zapewnia wolność wyznania chrześcijanom (tzw. edykt mediolański
- 313 r.). Ponadto przenosi on stolicę imperium z Rzymu do
Bizancjum (Konstantynopola). Zmiana ta jest jedną z przyczyn, które
w roku 395 doprowadziły do powstania rozłamu w Europie i
powstania dwóch kręgów kulturowych: wschodniego, opartego na
kulturze greckiej i zachodniego, wspieranego kulturą łacińską.
Za zasadniczą datę, rozpoczynającą okres średniowiecza
uznaje się jednak rok 476 - oznaczający upadek Cesarstwa
Zachodniorzymskiego i podbicie Rzymu przez plemiona germańskie.
Jako koniec okresu średniowiecza przyjmuje się rok 1453, wiążący
się z upadkiem Konstantynopola i ostatecznym zlikwidowaniem
Cesarstwa Bizantyjskiego. Jednak niekiedy podaje się dwie inne
daty: r. 1450 - wynalezienie druku oraz rok 1492 - odkrycia
Ameryki.
W tej stosunkowo długo trwającej epoce wyróżnia się trzy
okresy: wczesnego średniowiecza (V - X w.), jego rozkwitu (XI -
XIII w.) i zmierzchu (XIV - XV w.). Stulecia od XI do XIV to
okres sporu o władzę pomiędzy papiestwem i cesarstwem. Mimo
tego ówczesna Europa, rozwarstwiona stanowo i monarchicznie,
stanowiła jednak pewnego rodzaju wspólnotę, spojoną tą samą
religią i zwierzchnictwem Kościoła, reprezentującego
powszechną, łacińską, ponadnarodową kulturę.
Średniowieczna literatura jest nam znana z tej niewielkiej jej
części, która dochowała się do dzisiejszych czasów.
Książka średniowieczna krążyła jako kodeks rękopiśmienny,
do którego często dopisywano na pustych kartach inne teksty, i
to w różnym, często nie zawsze zaznaczonym, czasie. Jej społeczny
zasięg, ze względu na jej jednoegzemplarzowość, był bardzo
ograniczony. Także bardzo wysoki był koszt jej wytworzenia, związany
z ogromnym nakładem pracy. Pojedyńcza księga osiągała
niekiedy cenę, będącą równowartością kilku wsi.
Dopiero wynalazek druku udostępnił książkę, umożliwiając
krążenie wielu jej egzemplarzy, taniejących w miarę rozwoju
drukarni. Cena książki drukowanej spadła do ok. 20 % książki
pisanej ręcznie. Należy uświadomić sobie zasięg i siłę,
jakimi dysponowało słowo drukowane. W znacznym stopniu brało
ono udział w rozwoju komunikacji międzyludzkiej, utrwalając
osiągnięcia myśli ludzkiej, filozofii i literatury.
Średniowiecze to okres bardzo ważnych przemian ustrojowych w całej
Europie: rozpowszechnia się feudalizm, a społeczeństwo dzieli
się na odrębne stany, coraz bardziej różnicujące się
zakresem przywilejów i pozycją społeczną. Naczelne miejsce w
hierarchii społecznej zajmują rycerstwo (które w późniejszym
okresie, ok. XIII i XIV w. przekształci się w szlachtę) oraz
duchowieństwo. Znacznie niżej stoją mieszczanie i chłopi,
tworzące tzw. stany niższe. Średniowiecze to okres, w którym
zarysowuje się obejmująca niemalże cały kontynent walka między
władzą kościelną a świecką (spór papiestwa z cesarstwem).
Z walki tej zwycięsko wychodzi papiestwo.
Kultura średniowiecza, ze względu na dominację władzy kościelnej,
staje się kulturą uniwersalną, ponadnarodową, spójną i połączoną
wspólnymi celami ideowo - religijnymi. Tak więc, pomimo
widocznego rozwarstwienia stanowego i zróżnicowania
obyczajowego, kultura średniowiecza zdaje się być czynnikiem
raczej łączącym niż dzielącym Europę.
Średniowiecze w Polsce obejmuje okres od X do XV w.. Rok 966 to
chrzest Polski, jej wejście w krąg kultury łacińskiej, zrównanie
w prawach z innymi państwami chrześcijańskimi.
Jest to okres rozkwitu gospodarczego kraju, rozwoju miast,
budownictwa świeckiego, architektury i sztuki. Wzrasta znaczenie
kraju na arenie międzynarodowej. Intensywnie rozwija się
szkolnictwo, powstają szkoły przy klasztorach i kościołach.
Miały one na celu przygotowanie do stanu duchownego. W tym
czasie powstaje Akademia Krakowska (1364 r.), zreformowana w roku
1400, będąca jedną z najważniejszych szkół wyższych w
Europie. Z Akademii tej wywodził się m.in. Mikołaj Kopernik.
Średniowieczna literatura polska, tworzona zarówno w języku łacińskim,
jak i polskim, rozwijała się nieco później (bo od XI w.) od
innych literatur europejskich. Mimo to zachowała zasadnicze do
nich podobieństwo, co wynikało z obowiązującego wówczas
modelu literatury.
Rozmaitość zachowanych tekstów wskazuje na istnienie twórczości
religijnej i świeckiej, na obecność utworów różnogatunkowych,
w tym prozaicznych i wierszowanych. Dostrzec można także wpływ
dzieł obcojęzycznych, które przyswoiła sobie literatura
polska - takich jak "Psałterze" czy też tłumaczenie
Biblii. Należy podkreślić szybki rozwój literatury świeckiej,
a także jej szeroką tematykę (sprawy społeczne, stanowe,
obyczajowe, a nawet miłosne). Literatura była wrażliwa na
realia i aktualne wydarzenia w kraju. Posiadła także zdolność
sprawnego, a nawet artystycznego wyrażania nowych treści.
W bardzo krótkim okresie czasu, zwłaszcza w XV w. pojawiło się
wiele utworów, w tym duża ilość wybitnych. Odegrały one
doniosłą rolę w kształtowaniu się naszego języka, kultury,
cywilizacji i świadomości narodowej. Przygotowały wreszcie
grunt dla dynamicznego rozwoju literatury w kolejnej epoce -
renesansie.
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved