Humanizm
Pierwsze przejawy humanizmu w kulturze polskiej obserwujemy już w połowie XV wieku w
życiu i działalno?ci wybitnych mężów stanu, polityków, dyplomatów, niektórych
profesorów Akademii Krakowskiej. Wpływ idei humanistycznych odnajdziemy bez trudu i w
mowach Jana z Ludziska i w "Memoriale" Ostroga, w pracy i w dziele
?redniowiecznego przecież historyka, jakim był Długosz, w korespondencji Zbigniewa Ole?nickiego,
ambitnego biskupa, a potem kardynała. Cechuje tych ludzi bardzo duże zainteresowanie
kultur antyczn, szczetry podziw dla doskonałych okresów Cycerona czy wierszy
Wergiliusza, dbało?ć o estetykę własnych wypowedzi, dżenie do na?ladowania starożytnych
wzorów. Zasięg oddziaływania tych idei pocztkowo jest stosunkowo niewielki. Tylko
nieliczni dokonuj analizy wybranych tekstów, starajc się obudzić entuzjazm w
słuchaczach. Humanistyczna ciekawo?ć ?wiata i ludzi, poszukiwanie nowego modelu postępowania
i próba jego realizowania w życiu staje się także pocztkowo udziałem tylko
jednostek.
Jednym z pierwszych działaczy humanistycznych był Grzegorz z Sanoka (ok. 1407-1477),
magister wydziału artium Uniwersytetu Krakowskiego. Po latach wędrówek i podróży, które
zapewniły mu kontakt z humanistami, wrócił do kraju i jako arcybiskup lwowski osiadł w
Dunajowie. Jego dom był pierwszym dworem humanistycznym w Polsce i tutaj znalazł
schronienie humanista włoski Filippo Buonaccrosi zwany Kallimachem (1437-1496).
Oskarżony o udział w spisku na Papieża, ?cigany przez agentów papieskich, opu?cił
Rzym i po ucieczce pełnej przygód dotarł do Polski wła?nie na dwór Grzegorza z
Sanoka. Przez pewien czas przebywał w Dunajowie, korzystajc z opieki możnego
protektora, tak potrzebnej wobec żdań papieża, domagajcego się wydania zbiega.
Prawdopodobnie dzięki poparciu arcybiskupa dostał się na dwór Kazimierza Jagielończyka,
gdzie pełnił funkcję sekretarza, a potem nauczyciela młodych królewiczów. Dorobek
literacki Kallimacha jest do?ć poka?ny i różnorodny. Znalazły się w nim epigramenty
miłosne, wiersze adresowane do osób z którymi się zetknł w Dunajowie lub na dworze
Królewskim (np. do Jana Długosza), utwory o tematyce teoretycznoliterackiej, politycznej
i historycznej. Niewtpliwie najciekawszym utworem jest utwór "O życiu i
obyczajach" Grzegorza z Sanoka (De vita et moribus Greborii Sanocensis), ponieważ
Kallimach nakre?lił w nim ideał humanistyczny, człowieka o wszechstronnych
zainteresowaniach, filozofa torujcego drogę nowemu pogldowi na ?wiat, dziłacza
dżcego do poprawy otaczajcej go rzezcywisto?ci , sprawnego organizatora, a
jednocze?nie wytwornego estetę.
Kalimach jest też prawdopodobnie autorem traktatu pt. "Rady Kallimachowe"
(Consilia Callimachi). Jest to zbiór wskazówek dla panujcego, jak ma postępować, aby
zapewnić sobie autorytet a państwu -siłę. Tendencje absolutystyczne "Rad"
sprawiły, że traktat ten spędzał sen z powiek szlachcie polskiej zatroskanej o własne
przywileje. Podczas pobytu w Krakowie Kallimach Nawizał kontakt z Towarzystwem Nadwi?lańskim
(Sodalitas Vistulana) -literack korporacj założon przez innego obcego przybysza,
którego przycignęła sława krakowskiej uczelni -Niemca Konrada Celtisa (1459-1508),
działajcego głównie w?ród studentów i propagujcego potrzebę reformy Akademii w
duchu humanistycznym.
Młodzi, żdni wiedzy i ciekawi ?wiata, coraz czę?ciej wyjeżdżaj na studia
zagraniczne: zamożni -na własny koszt, biedniejsi -przy pomocy mecenasów: panów
?wieckich i duchownych, a także zamożnych mieszczan. Największ popularno?ci
cieszyły się uczelnie włoskie, zwłaszcza Padwa, Bolonia i Rzym, a choć nie wszyscy
adepci wiedzy troszcz się o dyplomy i tytuły naukowe, ich wyjazdy maj dla kultury
polskiej duże znaczenei, umożliwiaj bowiem recepcję nowych tendencji panujcych w
kulturze a zwłaszca w literaturze. Pocztkowo jest to do?ć bierne na?ladowanie
gotowych wzorów, ale ten okres na?ladownictwa trwa krótko, by ustapić pełnemu
rozwojowi pi?miennictwa, różnorodnego pod względem tre?ci i formy: pi?miennictwa w języku
łacińskim i w języku narodowym.
Inni przedstawiciele renesansu: Andrzej Frycz-Modrzejewski, Mikołaj Rej, Mikołaj
Sęp-Szarzyński, Szymon Szymonowic.
Epoka renesansu przyniosła wybitne osignięcia w niemal każdej dziedzinie życia
kulturalnego. Skromne pocztki twórczo?ci literackiej w języku polskim z okresu
?redniowiecza uzyskały ?wietne rozwinięcie w działalno?ci pisarzy renesansowych. Był
to nie tylko rozwój żywiołowy. Ludzi renesansu odróżniała od innych pokoleń pełna
?wiadomo?ć znaczenia ich własnej twórczo?ci. Uprawiali j, z całym przekonaniem
realizujc ?wiadomie ukształtowany program. Zarówno Rejowskie "[?] iż Polacy
nie gęsi, iż swój język maj", jak i dumne wyznanie Kochanowskiego z
"Muzy" : "Sobie ?piewam a Muzom [?]", daj ?wiadectwo temu
programowi, wyrażaj go i manifestuj niezależnie do indywidualnych różnic w
sposobie realizacji. Renesans stworzył również wybitne dzieła literacki pisane w
języku łacińskim. Nie była to już łacina zniekształcona naleciało?ciami
?redniowiecznymi, lecz wyzyskujca wzory klasyczne, czerpice z dorobku antycznej my?li
i rozwijajca twórczo jej dorobek. Poezja polsko-łacińska, publicystyka polityczna, pi?miennictwo
naukowe i użytkowe posługiwały się łacin, tworzc drugi obok polskiego tor rozwoju
literatury, żywotny i ofensywny aż po schyłek epoki. Dwujęzyczno?ć to zreszt
stała cecha literatury staropolskiej; renesans zaznaczył się jedynie w jej obrębie
wydatnym wzrostem ilo?ciowym i jako?ciowym utworów pisanych w języku polskim.
Literatura był zróżnicowana nie tylko pod względem językowym. Oprócz form poezji
uczonej, elitarnej pojawiły się także gatunki czerpice z tradycji ludowych. Powie?ć
ludowo-mieszczańska, popularna liryka, nowi bohaterowie typu Marchołta czy Sowi?rzała,
"Żywot Ezopa" i Bajki Biernata z Lublina -były to utwory, które w niejednym
punkcie wniosły pierwiastki nowe. Reprezętowały idee i tendencje ?rodowiska mieszczańskiego
lub nawet plebskiego. Tendencje takie pojawiły się także w pó?niejszej poezji ariańskiej.
Różnorodne odmiany i rodzaje pi?miennictwa służyły ludziom odrodzenia w ich
dżeniach do przebudowy ?wiadomo?ci człowieka. ?wieckie i humanistyczne tre?ci
przedostawały się do takich gatunków i utworów, które do tej pory nasycone były tre?ciami
religijnymi. Pie?ń i fraszka, elegia i dialog, literatura parenetyczna (tzw.
"zwierciadła") i dramat humanistyczny tworzyły now wizję ?wiata, kre?liły
nowy ideał człowieka, aprobowały uroki życia ziemskiego lub postulowały jego
przemianę. Literatura żywo reagowała na wydarzenia polityczne, służyła walce
politycznej szlachty o władzę i reformy w państwie. Wszechstronno?ć zainteresowań
człowieka renesansu przyczyniła się do rozszerzenia sfery tematów literackich. Nie
byle jakie miejsce zajęża w?ród nich tematyka obywatelska. Indywidualizm renesansowy
sprzyjał ujawnianiu się pierwiastków osobistych. W poezji coraz czę?ciej dochodzi do
glosu, konkretne, ludzkie "ja". Nic dziwnego, że wła?nie wtedy pojawiaj
się pierwsze wybitniejsze utwory o charakterze autoboigraficznym. Ukoronowaniem tych
przemian w poezji była twórczo?ć Jana Kochanowskiego, reprezentatywnego poety
"złotego wieku".
Rej, Kochanowski, Frycz-Modrzejewski to trzy czołowe sylwetki pisarzy renesansowych.
Mikołaj Rej odgrywał rolę pioniera, zapocztkował wtki, które następnie
przetworzył i rozwinł Kochanowski, tworzc z nich nowe jako?ci. Na tle publicystki
zwizanej z walk o egzekucje praw szczególne miejsce zajł Frycz-Modrzejewski
"ojciec polskiej my?li demokratycznej" , propagator równo?ci ludzi wobec
prawa, przenikliwy krytyk współczesnego stanu praw, obyczajów i instytucji społecznych.
Osignięcia twórcze tych trzech pisarzy wyznaczaj szczytowe możliwo?ci polskiego
renesansu. Oprócz nich działa także cała rzesza pisarzy mniejszego lotu. Do głównych
bowiem zasług tej ?wietnaej epoki rozkwitu należało m.in. upowszechnienie kultury
humanistycznej w różnych kręgach społecznych.
Przepraszamy za brak polskich znaków.
Utworzono w dniu: 27 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved