Artysta a filister - wg przedstawicieli Młodej Polski
Filister - termin dawniej neutralny, w epoce Młodej Polski nabrał
szczególnie negatywnego zabarwienia, wręcz obelgi. Oznaczać zacząć, zwłaszcza w
oczach poetów i cyganerii artystycznej, "zapleśniałego mieszczucha",
człowieka bez ambicji, aspiracji i bez wyobraźni, ograniczonego, małostkowego,
żyjącego otępiającą, prozaiczną codziennością. Filisterska postawa w życiu była
zupełnie sprzeczna z postawą artystów: poetów, malarzy wiodących tryb życia pełen
fantazji: twórczy i hulaszczy. Elita artystyczno-intelektualna występowała przeciw
mentalności mieszczańskiej, wręcz oskarżała filistrów, wzniecała tzw. bunt
obyczajowy.
A oto jak wypowiadają się w tej kwestii czołowi przedstawiciele Młodej Polski:
- Stanisław Przybyszewski ("Confiteor") - przekonanie o wartości jednostki
twórczej, twierdził, że dążenia i cele przyziemnych "zjadaczy chleba" są
całkowicie obce wybitnej jednostce, dążącej do wartości wiecznych i idealnych. Za
swoją wyjątkowość, odstawanie od zbiorowości jednostka płaci wyobcowaniem i
odtrąceniem przez społeczeństwo. Życie i obyczaje cyganerii krakowskiej stały się
głośne, wywołując w konserwatywnym, mieszczańskim społeczeństwie podwawelskiego
grodu zgorszenie i falę plotek.
- Zenon Przesmycki - Miriam ("Los geniuszów", "Walka ze sztuką") -
warunkiem rozwoju prawdziwej sztuki jest istnienie arystokracji duchowej. Demokracja
prowadzi do likwidacji arystokracji duchowej, stanowi więc zagrożenie dla prawdziwej
sztuki. Warunki tworzenia wielkiej sztuki stale się pogarszają. Dzieje się tak za
sprawą motłochu, plebejskiego odbiorcy z niewyrobionymi gustymi, który domaga się
"łatwej strawy", nie znając się na prawdziwej sztuce. Formuła Miriama
przypieczętowała ostry konflikt między modernistycznym artystą a społeczeństwem
filistrów.
- Wacław Nałkowski "Forpoczty rewolucji psychicznej i troglodyci" - dokonał
podziału ludzkości na typy zachowawcze, pozbawione twórczych aspiracji oraz jednostki
zapowiadający przyszły, doskonalszy typ człowieka.
Opozycja filister-artysta znalazła odbicie w wielu utworach artystów Młodej Polski
m.in.:
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Evviva l`arte" - (co znaczy "niech żyje
sztuka!") przywołany w utworze kult sztuki, słynny motyw exegi monumentum -
przekonanie o nieśmiertelności poety, którą dają mu słowa. Twórczość daje
artystom wyższość nad "narodem nędznych filistrów", czyni ich
"królami bez ziemi" (podobnie jak w romantycznym micie poety). Przesłanie
utworu jest jasne i zawiera się w zdaniu: "jedyną rzeczą wartą cokolwiek na ziemi
jest sztuka".
- Gabriela Zapolska - "Moralność pani Dulskiej" - (autorka ukazuje schemat
moralności mieszczańskiej i poddaje go ocenie. Zapolska ostro krytykuje w mentalności
mieszczańskiej hipokryzję, fałsz, obłudę i ciasnotę horyzontów mieszczuchów.
Określa to mianem kołtunerii lub dulszczyzny - czyli właśnie poglądów, jakie
reprezentuje pani Dulska; fałszu, małych brudnych rozgrywek przy wysokim mniemaniu o
własnych walorach moralnych i obywatelskich.
- Stanisław Wyspiański "Wesele" - jeden z bohaterów dramatu, Nos, jest
karykaturą idei i stylu życia cyganerii Przybyszewskiego, na atmosferę duchową
społeczeństwa wywiera wpływ nie tylko sytuacja polityczna i społeczna, lecz także
literatura, idee przez nią propagowane i wzorce osobowe. Generalne zarzut Wyspiańskiego
pod adresem sztuki i środowiska artystycznego sprowadzają się do tego, że sztuka i i
światopogląd dominujący w tym środowisku przyczyniają się do pogłębiania kryzysu
ideowego. Krytyce podlega również uleganie przez inteligencję powszechnej chłopomanii,
która jest pozerstwem, przelotną modą kamuflowaną górnolotnymi hasłami, ukazuje
także brak zrozumienia przez inteligencję istoty współczesnej wsi.
Utworzono w dniu: 15 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved