03 wrzesień 2000
RELIGIA
zjawisko społeczno-kulturowe, którego istotę określa stosunek
człowieka do sacrum (świętości); na religię składają się
wierzenia (mity, dogmaty), kult (obrzędy religijne) oraz w
przypadku bardziej rozwiniętych religii - organizacja (np. Kościoły);
wielość religii jest wynikiem różnego pojmowania i wyobrażania
sobie sacrum przez różne ludy i grupy społeczne (totem, duchy
przodków, bóstwa i Bóg osobowy); przyjmuje się podział
religii na: uniwersalistyczne (buddyzm, chrześcijaństwo, islam)
i etniczne (narodowe i plemienne) lub podział na: religie
teocentryczne (judaizm, chrześcijaństwo, islam,
zaratusztrianizm) i kosmocentryczne (religie starożytne, religie
plemienne, religie Wschodu); wg chrześcijaństwa religia jest
rzeczywistą relacją osobową człowieka do osobowo rozumianego
Boga, od którego człowiek jest zależny w istnieniu i który
jest ostatecznym celem jego życia.
BUDDYZM,
jedna z wielkich religii światowych, która rozwinęła się z
systemu etyczno-soteriologicznego, stworzonego przez Buddę w V w.
p.n.e. i głoszonego przezeń na obszarze północnych Indii.
Idee buddyzmu wyrosły z rodzimych pojęć i wierzeń, wspólnych
religiom indyjskiego subkontynentu. Buddyzm pierwotny, pochodzący
bezpośrednio od Buddy, jest trudny do odtworzenia z powodu braku
pism samego twórcy (naukę spisywali uczniowie). W późniejszym
okresie nauka Buddy uległa znacznym przeobrażeniom pod wpływem
miejscowych wierzeń ludności, która ją przyjmowała.
Kilkakrotnie zwoływane synody nie zapobiegły wyodrębnieniu się
2 podstawowych kierunków: hinajany i mahajany, na początku n.e.,
oraz trzeciego, tzw. mantrajany, ok. V w.; główny zrąb nauki
pozostał jednak nie zmieniony we wszystkich kierunkach buddyzmu
do czasów współczesnych.
Kanon religijny buddyzmu.
Spisany przez członków kierunku hinajany w języku pali w I w.
n.e., zachował się w Sri Lance, a jego część w sanskrycie w
Indiach; poza tym istnieje znaczna liczba dzieł religijnych,
komentarzy, legend itp., a także wersje tybetańskie i chińskie
ksiąg kanonicznych buddyzmu. Buddyzm jest w założeniu systemem
ateistycznym; bogowie nie mają żadnego znaczenia wobec
samodzielnej drogi jednostki do doskonalenia się i wyzwolenia.
Punktem centralnym jest problem cierpienia, ujęty w tzw. 4
szlachetne prawdy, które Budda objawił w swym pierwszym kazaniu
w Benares (Waranasi). Celem życia jest wyzwolenie z cierpienia (tj.
kręgu wcieleń) i osiągnięcie całkowitego spokoju, wygaśnięcie
wszelkich pragnień w nirwanie. Kolejne byty łączące tzw.
osobowość ludzką zmieniają się pod wpływem dharm, podległych
prawu przyczynowości, które konsekwentnie wymierza zapłatę za
czyny dobre i złe; etyczna wartość uczynków, karman, wpływa
na rodzaj następnego wcielenia. Samodoskonalenie duchowe sprzyja
osiąganiu coraz wyższego bytu; najłatwiej je osiągnąć w
izolacji od świata, w obrębie gminy zakonnej. Klasztory są
jedynymi zorganizowanymi instytucjami buddyzmu; pierwsze gminy
zakonne (sangha) męskie, potem także żeńskie, powstawały za
życia Buddy. Dyscyplina zakonna obejmuje ćwiczenie się w 3
podstawowych cnotach buddyjskich: majtri - uczuciu przyjaźni do
wszystkich stworzeń, ahinsie - nieszkodzeniu nikomu, i karunie -
miłosierdziu, oraz w technikach medytacyjnych; poza tym obowiązuje
opanowanie zmysłów i abstynencja seksualna. Klasztory odegrały
w ciągu dziejów znaczną rolę jako ośrodek życia religijnego,
naukowego i artystycznego. Na ich terenie tworzono wielkie
uczelnie, jak np. indyjskie Nalanda czy Wikramaśila, kształcące
po kilkanaście tysięcy studentów z całej Azji. Buddyzm różni
się od innych religii tym, że nie ma do niego żadnego
formalnego przyjęcia, nie istnieją też żadne ograniczenia
kastowe czy rasowe: buddystą jest ten, kto żyje wg zasad
buddyzmu. Obecnie buddyzm dominuje w Sri Lance, Birmie, Tajlandii,
Laosie, Kambodży, Nepalu, Bhutanie; wielu buddystów jest w
Chinach, Korei Południowej, Japonii, Wietnamie, Mongolii,
Indonezji, Malezji, Rosji, Indiach; ogólną liczbę wyznawców
buddyzmu szacuje się na ok. 300 mln.
ISLAM
[arabskie 'poddanie się woli Boga'], monoteistyczna religia,
wyznawana przez ok. 20% ludności świata (gł. Azji i Afryki);
jej twórcą był w VII w. Mahomet, uznawany przez wyznawców
islamu (muzułmanów) za Proroka; islam wywodzi się z judaizmu i
chrześcijaństwa. Najpierw rozpowszechnił się wśród plemion
Półwyspu Arabskiego, które utworzyły państwo muzułmańskie
(kalifat); jego władcy (kalifowie) szerzyli islam drogą podbojów
lub pokojowo, zagarniając obszary starożytnego Bliskiego
Wschodu, północnej Afryki i Półwyspu Iberyjskiego. Doktryna
islamu jest zawarta w Koranie i sunnie (tradycji Mahometa), a jej
podstawowym dogmatem jest ścisły monoteizm, czyli wiara w
jedynego Boga (Allaha); wyznawców islamu obowiązuje
przestrzeganie 5 zasad (filarów wiary):
1) publiczne wyznanie wiary (szahada),
2) modlitwa (salat), 5 razy dziennie,
3) post (saum) w miesiącu ramadan,
4) jałmużna (zakat) na rzecz gminy muzułmańskiej,
5) pielgrzymka (hadżdż) do Mekki, w miarę możliwości; życie
muzułmanina (zarówno religijne, jak i świeckie) reguluje prawo
muzułmańskie (szari'at), co sprawia, że islam jest zamkniętym
systemem kulturowym. W VII w. spór o prawo do władzy kalifa
podzielił muzułmanów na sunnitów i szyitów; wśród szyitów
wyodrębniły się dalsze ugrupowania (np. imamici, isma'ilici,
zajdyci), niektóre bardzo odległe od islamu, jak druzowie,
nusajryci, jazydzi; charakterystyczny dla islamu był mistycyzm
muzułmański (sufizm) i związane z nim bractwa religijne. W XIX
w. podjęto próby zreformowania islamu w celu dostosowania jego
zasad do wymogów nowoczesnej cywilizacji zachodniej (Al-Afghani,
Muhammad Abduh); reakcją na te dążenia jest tzw.
fundamentalizm (integryzm) muzułmański, odrzucający zachodnie
wartości (zwł. prawo i etykę) i dążący do ponownej
religijnej i politycznej jedności państw muzułmańskich, w których
miałoby obowiązywać prawo islamu.
CHRZEŚCIJAŃSTWO
religia monoteistyczna i uniwersalistyczna, której istotą jest
wiara w Jezusa Chrystusa. W toku dziejów chrześcijaństwo uległo
podziałowi na trzy zasadnicze grupy wyznań: katolicyzm, prawosławie
i protestantyzm (kalwinizm, luteranizm, metodyści, baptyści i
inne), wyodrębnia się także wyznawców anglikanizmu i starożytnych
Kościołów wschodnich. Liczbę wyznawców chrześcijaństwa
szacuje się na blisko 1,8 mld, czyli ponad 30% ludności świata
(katolicy ok. 970 mln, prawosławni 150-200 mln, starożytne Kościoły
wschodnie 30 mln, anglikanie 60 mln, protestanci 300-450 mln,
sekty na pograniczu chrześcijaństwa ok. 150 mln). Chrześcijaństwo
jest największą z religii monoteistycznych; chrześcijanie
przeważają w Europie, Ameryce i Australii, w Afryce stanowią
ok. 1/3 ludności, w Azji - niewielką mniejszość.
Doktryna.
Chrześcijaństwo odwołuje się do Objawienia otrzymanego od
Boga, którego pełnią jest osoba i nauczanie Jezusa; przekazuje
je tradycja chrześcijańska, zwł. zawarta w Biblii, która jest
podstawą wiary i teologii; chrześcijaństwo uznaje też możliwość
odkrycia Boga i zasad moralnych drogą rozumową, z istnienia i
natury świata. Główne punkty doktryny, uznawane przez większość
wyznań chrześcijańskich, są zawarte w wyznaniach wiary, zwł.
Credo nicejsko-konstantynopolitańskim (mszalnym) z 381 i w
przyjmowanym przez chrześcijaństwo zachodnie Składzie
apostolskim. Na treść chrześcijaństwa składają się prawdy
wiary i zasady moralne, społeczność Kościoła z liturgią i
sakramentami oraz indywidualne życie duchowe; składniki te są
traktowane łącznie, z podkreśleniem uczestnictwa osobowego i
konieczności stosowania doktryny w praktyce. Chrześcijaństwo głosi
wiarę w jednego Boga w 3 Osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch
Święty), czyli Trójcę Świętą. Wobec wszystkich innych bytów
Bóg jest Stwórcą i Panem; ludzie zostali stworzeni do życia z
Bogiem, jako dzieci Boże, kochani przez Boga i powołani do
kochania go; człowiek został stworzony jako mężczyzna i
kobieta; dary Boże: miłość, rozum, wolność i władza nad światem
upodabniają ludzi do Boga, są oni zdolni do relacji z Bogiem;
nadużywszy wolności zerwali jednak z nim i czynią zło (grzeszą),
czego skutkiem są udręki życia z dala od Boga oraz podleganie
śmierci. Bóg objawia się jednak ludziom w ciągu historii i
chce ich wybawić; pierwszym etapem było objawienie się
narodowi izraelskiemu od czasów Abrahama i Mojżesza; pełnię
Objawienia i zbawienia przyniósł Jezus Chrystus, syn Marii, który
jest wcielonym Synem Bożym, prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem,
który za ludzi umarł na krzyżu, a następnie zmartwychwstał w
chwale; fakt zmartwychwstania jest widziany jako główny
argument na rzecz chrześcijaństwa i konieczny fundament chrześcijańskiego
wyznania wiary. Wszyscy ludzie są wezwani do wiary w Chrystusa;
ci, którzy go przez chrzest przyjęli, tworzą społeczność
religijną zw. Kościołem; Duch Święty nieustannie działa w
Kościele, który jest świadkiem Objawienia i środkiem do
zbawienia świata; podziały chrześcijaństwa, których skutkiem
było powstanie odrębnych organizacji kościelnych, są przez
chrześcijan różnych wyznań uważane za niezgodne z wolą Bożą.
Przeznaczeniem ludzi jest powrót do Boga; zmarli spotkają Boga
(niebo), choć zatwardziałość w złem grozi wiecznym potępieniem
(piekło); w przyszłości chrześcijaństwo oczekuje
triumfalnego powrotu Chrystusa (sąd ostateczny), powszechnego
zmartwychwstania, przemiany świata i wiecznego życia w Bogu.
Chrześcijaństwo wzywa człowieka do nawiązania osobistej więzi
z Bogiem, której czynnikami są: Słowo Boże, wiara, łaska,
sakramenty, modlitwa, mistyka i kontemplacja; właściwą postawą
wobec Boga jest miłość, adoracja i rozumne, wolne posłuszeństwo;
zewnętrzną i społeczną formą modlitwy i adoracji jest w Kościele
kult (liturgia), w sakramentach znakom zewnętrznym towarzyszy
wewnętrzny dar łaski. Według chrześcijaństwa Bóg żąda od
ludzi miłości bliźniego, która jest nieodłączna od miłości
Boga oraz stanowi jej konieczny sprawdzian (wzorem jest tu miłość
Osób w Trójcy i miłość Boga do ludzi); wymagania zawarte w
przykazaniu miłości bliźniego są konkretyzowane w
przykazaniach szczegółowych, zawartych w Biblii (zwł. Dekalog:
nakaz uznania Boga i ochrona życia ludzkiego, wierności małżeńskiej
i rodziny, własności). Jezus żąda od człowieka doskonałości
(Kazanie na Górze), etyka chrześcijańska domaga się naśladowania
Chrystusa i pokazuje drogę do świętości, jej uzasadnieniem
jest wiara, że Bóg jest miłością, a przeznaczeniem ludzi -
wieczne życie z Bogiem; z tego, że człowiek czyni zło, wynika
konieczność nawrócenia i stałego nawracania się (metanoja,
sumienie). Reprezentanci chrześcijaństwa wobec zmiennych
okoliczności społecznych i kulturowych formułują szczegółowe
wskazówki duchowe, moralne, prawne i praktyczne co do
realizowania zasad chrześcijańskich (np. szkoły duchowości,
prawo małżeńskie, nauczanie społeczne).
Rola chrześcijaństwa.
Wpływ chrześcijaństwa na historię i kulturę był olbrzymi. W
starożytności dokonało syntezy żydowskiego monoteizmu i
surowej etyki z kulturą grecką (filozofia, nauka, literatura i
sztuka) oraz organizacją rzymską. Przyczyniło się do
przetrwania tego dorobku po upadku cesarstwa rzymskiego i do
przekazania go innym ludom. Zasady etyczne chrześcijaństwa i
wartość przypisywana przez nie osobie ludzkiej inspirowały
wprost lub pośrednio ruchy broniące ludzkiego życia, godności,
wolności i sprawiedliwości, a tym samym sprzyjały kształtowaniu
się życia społecznego opartego na tych zasadach, m.in. na
przekonaniu, że wiara musi nieść konsekwencje praktyczne; stąd
często uważa się za skutek chrześcijaństwa np. działalność
charytatywną, zniesienie niewolnictwa, uznanie godności kobiety,
a nawet powstanie kapitalizmu w krajach protestanckich. Chrześcijaństwo
było także bezpośrednią inspiracją dla powstawania wybitnych
dzieł literatury, sztuk plastycznych i muzyki.
JUDAIZM
mozaizm, wyznanie mojżeszowe, religia Żydów; także zespół
wierzeń, wartości etycznych i postaw wynikających z tradycji i
obyczajów narodu żydowskiego; doktryna judaizmu zawarta jest w
Biblii hebrajskiej (Starym Testamencie) i Talmudzie, jej
podstawowe zasady to monoteizm (wiara w jednego Boga - Jahwe, Stwórcę
Wszechświata, który oczekuje od ludzi moralnego postępowania)
oraz przekonanie o posłannictwie Żydów, z którymi Bóg zawarł
przymierze, by dawali o Nim świadectwo. Z judaizmu wywodzą się
chrześcijaństwo i islam.Kształtowanie się judaizmu jest związane
ściśle z historią narodu żydowskiego, opisaną w Starym
Testamencie; według niego pierwszym reformatorem starożytnych
wierzeń Hebrajczyków i twórcą zasad judaizmu był Mojżesz (prawdopodobnie
1. połowa XIII w. p.n.e.) ustalając kult Jahwe. Od czasów królestwa
izraelskiego centralnym ośrodkiem kultu Jahwe stała się Świątynia
Jerozolimska, a jego strażnikami - kapłani; w V w. p.n.e.
spisany został kanon Pięcioksięgu (Tora, hebrajskie 'prawo'),
czyli Prawa pisanego. Zburzenie drugiej Świątyni Jerozolimskiej
(70 r. n.e.) i rozproszenie Żydów (diaspora) zapoczątkowało
okres judaizmu rabinicznego (talmudycznego), którego podstawą (obok
Starego Testamentu) stał się Talmud (czyli Prawo ustne),
zamiast kapłana najwyższym autorytetem religijnym rabin, a kult
Jahwe uprawiano w rodzinie i synagodze; rygorystyczne
przestrzeganie doktryny judaistycznej i rytuału utrzymało jedność
judaizmu i narodu żydowskiego żyjącego w diasporze, chociaż
pojawiały się różne odłamy (karaizm, sabataizm Sabataja Cwi,
chasydyzm, frankizm). Współcześnie w judaizmie wyodrębniło
się kilka kierunków, jak judaizm tradycyjny (ortodoksyjny),
judaizm reformowany i judaizm konserwatywny, różniący się
rygoryzmem w przestrzeganiu rytuału religijnego; brak obowiązujących
dogmatów wiary zastępuje wiernym 13 zasad wiary, sformułowanych
przez Majmonidesa (XII w.), mówią one m.in. o osądzeniu przez
Boga postępowania każdego człowieka i wyznaczeniu kary lub
nagrody, o nadejściu mesjasza, o zmartwychwstaniu
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved