Groteska to kategoria estetyczna, rodzaj satyry. Polega ona na
silnym zdeformowaniu rzeczywistości świata przedstawionego w utworze. Często pojawiają
się w nim elementy karykatury i fantasyki.
Z groteskową, zdeformowaną i zniekształconą rzeczywistością mamy do czynienia w
"Szewcach". Bohaterowie są niezrównoważeni psychicznie, ich reakcje wynikają
często z dążenia do zaspokojenia najniższych instynktów i pragnień. Zdeformowaniu
uległ także język bohaterów, ludzie prości wyrażają się niekiedy jak filozofowie,
zaś wykształceni posługują się językiem ulicy i rynsztoka. Na scenie sąsiadują z
sobą tragizm i komizm, na dobrą sprawę nie wiadomo, co jest ironią, co śmiechem, a co
tragedią. Pojawiają się tu w dziwacznych, często kontrastowych zestawieniach komunizm
i filozofia, powaga i trywialność, grubiaństwo i tragizm, naukowe wypowiedzi i wulgarny
erotyzm.
Świat przedstawiony w "Ferdydurke" Gombrowicza to świat nierzeczywisty, z
pogranicza jawy i snu. Dlatego jest on tak absurdalny i groteskowy. Służy do
demaskowania i ośmieszania mechanizmów rządzących człowiekiem. Kompromituje
instytucję szkoły, ośmiesza "wolność i nowoczesność" rodziny Młodziaków,
itp..
Ujawnienie groteskowości świata, jego pozornej tylko logiczności i trwałości
rozpoczyna się z chwilą, gdy Józio po raz wtóry zostaje zaprowadzony do szkoły przez
Pimkę. Alcyberfer udowadnia mu, że jest niedouczony. Ten, nie mogąc się przeciwstawić
i znaleźć stosownych argumentów, zmienia się w lękliwego malca. Zostaje więc
"upupiony", gdyż pupa staje się symbolem podporządkowania, zdziecinnienia.
Tak Józio wpada w sam środek dziwnego, izolowanego od rzeczywistości mikroświata, w którym
uczniowie są nieustannie obserwowani przez nauczycieli, mówią sztucznym językiem i
dyskutują o nierzeczywistych problemach. Kapitalnym przykładem groteskowości stają
się lekcje, podczas których uczniowie ucząc się poezji Słowackiego wkuwają też
opinię, iż był on wielkim poetą. Młodzież z pokorą przyjmuje swój los, swe
"upupienie" - pozbawienie naturalności swobody zachowań. Jest zmuszona do
przyjmowania pozy, do udawania. Jedynie Miętus ma odwagę się buntować.
Groteskowa jest także rodzina Młodniaków, w której dominuje nowoczesna Zuta. Jest ona
odporna na wszelkie próby naruszenia panujących w jej świecie zasad, a właściwie ich
braku. Dopiero Józio, sprowadzając nocą do jej sypialni równocześnie obu jej adoratorów
- Pimkę i Kopyrdę oraz umiejętnie sterując wydarzeniami wprowadza w jej życie chaos i
zamieszanie.
Tak samo groteskowo jak u Młodniaków jest też na wsi, gdzie kontynowane są w
absurdalnych rozmiarach dawne porządki, a żądanie Miętusa, by spoliczkował go chłop
doprowadza do rewolucji.
Groteskowe są również słowa - klucze (łydka, pupa), które niosą z sobą jednak
wiele treści.
Utworzono w dniu: 04 luty 2001
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved