Barok - Zjawiska i motywy.
Śmierć
przemijanie, szatan-typowe motywy sztuki i lite -ratury. Zwrot ku Bogu i religii wobec
przeczucia kruchości i przemijalności życia ludzkiego. Filozofowie B. Franciszek
Bacon(An) Novum Organum. Błażej Pascal(Fr)
Człowiek jako krucha trzcina, rozumna, lecz poddana wichrom wszechświata.
Teoria istnienia Boga. Benedykt Spinoza(Hol) Bóg to podstawowa substancja wie -czna
(pewnik filozoficzny). Moralność jest autonomiczna, trwała, niezależna od czasów i
zmian historycznych. (Fr) ojciec racjonalizmu, autor "Cogito ergo sum", wartość
ludzkiego rozumu. Takie postawy powodowały rozwa -żania nad kondycją człowieka,
poszukiwano pewnej trwałej wartości istniena, na której mo -żna by zbudować nową
koncepcję, uciekano do religijności, materii i rozumu (ascetyzm-doczesność).
Kontreformacja- reakcja koś -cioła wobec nurtów reforma -cji.
Konceptyzm (marinizm) w poezji- moda na orygilalność, pomysłowość, szokowanie
odbiorcy.
Sarmatyzm w kulturze polskiej,
Rokoko- styl w sztuce, ostatnia faza baroku. Barok kojarzy się z wiekiem XVII, w Polsce z
okresem czasów saskich. XVII wiek -wojeny z Kozakami, Szwedami, Turkami, wojny religijne,
zarazy, śmierci, co doprowadziło do zachwiania wiary w wartości harmonijne, spokojną
kondycję świata. Zwrot ku Bogu -tematy doczesne zastąpiły rozmyślania na temat
śmierci, kościół odpowiada reformą wew. Poezja barokowa oryginalna, nieharmonijna, ma
zadziwić, wstrząsnąć odbiorcę swoim kunsztem. Pałace magnackie, dwory szlacheckie i
miasto. Liryka skierowała swą uwagę na magnaterię i elitę z dworów królewskich.
Czerpali oni inspirację z Europy, hołdowali zachodnim wzorcom i prefero -wali
kosmopolityzm, było to lekceważenie kultury naro -dowej. Szlachta ziemiańska z dworów
i dworków zaścianko -wych. Zarówno w stroju jak tradycji i wierze trwała przy
rodzimych wzorcach-sarma -tyzm. Jego wyznacznikami są liberum veto, zajazdy, reli
-gijność, patriotyzm, konser -watyzm, egoizm Ale była ona także ostoją
polskości-zwła -szcza w dobie zaborów. Nie dała się ona zwyciężyć obcym modom i
zagranicznym dwo -rom, jest wierna rodzimym wartościom. Za swój obowią -zek uważała
obronę ojczyzny, legendarna była odwaga pols- kich żołnierzy.
Literatura. Epika
Jan Sobieski. Listy są przykładem epistolografii. Są obrazem uczucia (topos miłości).
Obok wyznań król opisuje zdarzenia wojenne, co sprawia, że stają się one waż -nym
dokumen tem history -cznym.
J. Ch. Pasek. Pamiętniki-wspaniały portret szlachcica Sarmaty i obyczajowości XVII.
Służyły one Sienkiewiczowi jako jedno ze źródeł powstania trylogii,
- Pasek (Zagłoba). Składają się z dwóch cześci.
I żołnierska- służba u boku Czarnieckiego, bitwy ze Szwedami, wyprawa do Danii, na
Moskwę życie żołnierskie, burdy, pijaństwo, awantury z Litwinami (1656-66).
II żywot ziemiański obfitujący w opisy życia szlachty. Opisuje elekcję M.
Wiśniowieckiego, różne intrygi, okazuje się że są tchórzami(1667-88). Pamię
-tniki: świetny styl, szlachecka gawęda, ujawnia się typowy barokowy styl, zdarzenia o
zawiłych losach szlachty. Utwór jest cennym dokumentem ilustrującym mentalność ówcze
-snej szlachty, koresponduje z "Żywotem czł..." (Reja) Pamiętniki uznaje się
za przy -kład gawędy szlacheckiej - czyli gatunku, wywodzącego się z literatury mówionej
W. Potocki. Idealizował ziemiański wzorzec życia, ale widział także problemy stanu
chłopskiego, był poetą-publicy -stą. Jego twórczość za wiera mnóstwo postulatów,
reform, satyrycznego spojrzenia na świat, odwoływał się do Biblii i antyku.
Sarmata moralista, patriota, arianin. Tytuły zbiorów to "Moralia" i
"Ogród fraszek". Podejmuje tematykę: szlacheckich obyczajów, spra -wę RP
-pielęgnuje mit sarmacki, jego ideały, świetną przeszłość, choć pomstuje na
teraźniejszość"Transakcja wojny chocimskiej"- XVII -wieczny epos (cechy: inwo
-kacja, wzór wodza, mowa przed bitwą, sceny batali -styczne, realizm szczegółów)
opiewający przygotowania do wojny chocimskiej 1621-utworzony na kanwie dzien -ników
rzeczywistego ucze -stnika bitwy Jakuba Sobie -skiego. Na to dzieło składa się prawda
historyczna i dygresje autora, wyróżnić należy mowę wodza Chodkiewicza. Jest on
konstruowany na wzór wiel -kich wodzów eposu, a w mo -wie swej odwołuje się do sar
-mackiego mitu rycerza pols -kiego.
Sceny batalistyczne, realizm.
Poezja
"Kto mocniejszy ten lepszy"- wiersz dialog, traktujący o nietolerancji wobec
innowier -ców w RP. Dochodzi do wniosku, że wiara i prawo jest po stronie większości-
słabość musi się podporządkować. "Pospolite rusznie"- wiersz obrazek
prezentujący szlachtę polską na pospolitym ruszeniu przeciw Kozakom. Szlachta śpi w
bitewnym zgiełku, a dobosz który chce to przerwać otrzymu -je groźbę i przekleństwa.
Jest to satyra na stan szlachecki. "Nierządem Polska stoi"- Wprowadza
przypuszczenie, że gdyby nieboszczyk zobaczył ówczesną Polskę szybko wróciłby do
grobu. Prawo wciąż się zmienia, nikt go nie przestrzega. Możni wyzyskują biednych i
nierządem Polska stoi. Brutalna def. człowieka (głowa-garnek błota...).
Zestaw reform Poockiego. "Uporządkować prawo, bronić wolności wyznania, znieść
liberum veto, sprawiedlowość wobec chłopów, powrót do ide -ałów rycerskich, myśleć
o ojczyźnie".
D. Naborowski
misterna forma, powaga treści, filozoficzna wymowa. Tematy: życie(kruchość
przemijanie), człowiek(kim jest?), czas(niszczące okrucień -stwo).
"Krótkość żywota". "Skondensowana filozofia przemijania w zdaniach krótkich,
trafnych uderzają -cych.
"Był przodek, byłeś ty sam. Potomek się rodzi"definicja życia. Dźwięk,
cień, dym, wiatr głos. Uświadamia że tak napra -wdę to życie to przeszłośc
przecież każda chwila od razu się nią staje
"Cnota grunt wszystkiego". Utwór oparty o anaforę i poin -tę. Cały czas
czytamy nic to...po czym barwnie prezentuje wszelkie słodycze ziemskiego życia. Jedyne o
co opłaca się dbać to cnota: wier -ność Bogu, prawość. Tylko to sięga poza granice
śmierci.
Erotyk "Do Anny", przez ana -forę, nagromadzenie i koncept prowadzi do ukazania
przemija -nia. Nieustanne jest tylko uczu -cie. Naborowski uważa za prawdziwą -
filozofię stoicką. W obliczu śmierci wszystkie dobra doczene są bezwarto -ściowe,
szczęście wieczne zapewnia cnota, harmonia osiągana przez stateczny umysł człowieczy.
Z wierszy Nabo -rowskiego emanuje obsesyjna metafora przemijania. Na różne sposoby
ukazuje poeta znikom -ość życia, poszukuje wartości trwałych, harmonii między
życiem a przeznaczeniem.
J. A. Morsztyn
pochodził z zamożnego, wpływowego rodu. Był arianinem; człowiekiem wykształconym.
Związany był z dworem Tęczyńskich i królew-
skim: Władysława IV i Jana Kazimierza. Oskarżony o zdra -dę schronił się we Francji.
Zyskał miano "polskiego Mariniego". Wiersze zawarł w tomach
"Lutnia" i "Kanikuła, albo psia gwiazda"
Tw. poezji dworskiej, mistrz konceptu w poezji, marinista, błaha treść w wyszukanej
formie, opisywał dworski flirt, miłość zmysłową, grę miłosną a lubował się w
dobieraniu jak najwymyślniejszych zasobów przedstawiania tematu. Niektóre jego utwory
można nazwać pikantnymi erotykami. Pomysł. paradoks na którym oparty jest sonet
"Do trupa". Zestawienie, porównanie i wskazanie podobieństw pomiędzy
zakochanym a nieboszczykiem może zadzi -wić, a nawet wzbudzić niesmak. Zaskakująca
pointa: trup ma lepiej! Tak, bo nic nie czuje, natomiast zakochany jest bezradny wobec
swojego cierpienia. Ostry kontrast i brzy -dota w wierszu "Niestatek". Poeta
przeobraża urodę zako -chanej w odrażający, makabry -czny portret i zdaje się szukać
najokropniejszych określeń. Zamysł-uwaga o tym, jak uczucia odmieniają sposób
widzenia-także jest wart uwagi. Rozbudowane anafory. "Cuda miłości" autor za
pomocą antytez ("Jak żyję, serca już nie mając") wyraża cierpienie
zakochanego człowieka, który nie jest w stanie uwolnić się od uczucia. Sonet jest
często używany do określania uczuć. (Zawiera 2 zwrotki po 4 wersy i 2 po 3). Wiersze
Morsztyna informują, że poezja nie musiała ograni -czać się do wiernego odwzo
-rowywania rzeczywistości. Była ona zmysłowa; odbieranie wrażenia świata odbywało
się przez zmysły zwane "informa -torami duszy". Dworskość poezji ujawnia
się także w jej sprawności językowej. Według marinistów powinna była zaska -ki wać
metaforami, śmiałymi porównaniami i paradoksem.
Samuel Twardowski temat miłości (jej zgubnych skutków "Nadobna Paskwilina, Dafnis
w drzewo bobkowe przemi -eniła się".
Ks. Józef Baka - temat śmierci (makabryczny gro -teskowy, taniec) Uwagi o śmierci
niechybnej.
Zbigniew Morsztyn- Voltum -temat wojny jej dwojakiego wymiaru. Twórcy tamtej epoki
podejmowali takie tematy, jak miłość dworska, ludyczny wymiar poezji
Dramat. 1673 pierwsza stała siedziba teatralna na Zamku królewskim sztuki francuskie i włoskie,
komedia rybałtowska
Pojęcia: Konserwatyzm- postawa zachowawcza, przy -wiązanie do tradycji i niechęć wobec
wszystkich reform oraz innowacji.
Kosmopolityzm- postawa hołdująca obcym wzorcom, zapatrzenie w zagranicę.
Rokoko-ostatnia faza baroku, lekkość, ulotność, wdzięk. Emblemat- forma twórczości
charakterystyczna dla XVIIw, Polega na połączeniu obrazu i słowa, składa się z 3
cześci motta, ilustracji i wiersza. Sztuka: portret trumienny-wizerunek zmarłego
umieszczony na krótszym boku trumny. Portret Sarmaty-szla -chcic z reguły przy stoliku,
obok księga, krucyfiks.
Utworzono w dniu: 09 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All
rights reserved