Humanizm


Pierwsze przejawy humanizmu w kulturze polskiej obserwujemy już w połowie XV wieku w życiu i działalno?ci wybitnych mężów stanu, polityków, dyplomatów, niektórych profesorów Akademii Krakowskiej. Wpływ idei humanistycznych odnajdziemy bez trudu i w mowach Jana z Ludziska i w "Memoriale" Ostroga, w pracy i w dziele ?redniowiecznego przecież historyka, jakim był Długosz, w korespondencji Zbigniewa Ole?nickiego, ambitnego biskupa, a potem kardynała. Cechuje tych ludzi bardzo duże zainteresowanie kulturš antycznš, szczetry podziw dla doskonałych okresów Cycerona czy wierszy Wergiliusza, dbało?ć o estetykę własnych wypowedzi, dšżenie do na?ladowania starożytnych wzorów. Zasięg oddziaływania tych idei poczštkowo jest stosunkowo niewielki. Tylko nieliczni dokonujš analizy wybranych tekstów, starajšc się obudzić entuzjazm w słuchaczach. Humanistyczna ciekawo?ć ?wiata i ludzi, poszukiwanie nowego modelu postępowania i próba jego realizowania w życiu staje się także poczštkowo udziałem tylko jednostek.
Jednym z pierwszych działaczy humanistycznych był Grzegorz z Sanoka (ok. 1407-1477), magister wydziału artium Uniwersytetu Krakowskiego. Po latach wędrówek i podróży, które zapewniły mu kontakt z humanistami, wrócił do kraju i jako arcybiskup lwowski osiadł w Dunajowie. Jego dom był pierwszym dworem humanistycznym w Polsce i tutaj znalazł schronienie humanista włoski Filippo Buonaccrosi zwany Kallimachem (1437-1496). Oskarżony o udział w spisku na Papieża, ?cigany przez agentów papieskich, opu?cił Rzym i po ucieczce pełnej przygód dotarł do Polski wła?nie na dwór Grzegorza z Sanoka. Przez pewien czas przebywał w Dunajowie, korzystajšc z opieki możnego protektora, tak potrzebnej wobec żšdań papieża, domagajšcego się wydania zbiega. Prawdopodobnie dzięki poparciu arcybiskupa dostał się na dwór Kazimierza Jagielończyka, gdzie pełnił funkcję sekretarza, a potem nauczyciela młodych królewiczów. Dorobek literacki Kallimacha jest do?ć poka?ny i różnorodny. Znalazły się w nim epigramenty miłosne, wiersze adresowane do osób z którymi się zetknšł w Dunajowie lub na dworze Królewskim (np. do Jana Długosza), utwory o tematyce teoretycznoliterackiej, politycznej i historycznej. Niewštpliwie najciekawszym utworem jest utwór "O życiu i obyczajach" Grzegorza z Sanoka (De vita et moribus Greborii Sanocensis), ponieważ Kallimach nakre?lił w nim ideał humanistyczny, człowieka o wszechstronnych zainteresowaniach, filozofa torujšcego drogę nowemu poglšdowi na ?wiat, dziłacza dšżšcego do poprawy otaczajšcej go rzezcywisto?ci , sprawnego organizatora, a jednocze?nie wytwornego estetę.
Kalimach jest też prawdopodobnie autorem traktatu pt. "Rady Kallimachowe" (Consilia Callimachi). Jest to zbiór wskazówek dla panujšcego, jak ma postępować, aby zapewnić sobie autorytet a państwu -siłę. Tendencje absolutystyczne "Rad" sprawiły, że traktat ten spędzał sen z powiek szlachcie polskiej zatroskanej o własne przywileje. Podczas pobytu w Krakowie Kallimach Nawišzał kontakt z Towarzystwem Nadwi?lańskim (Sodalitas Vistulana) -literackš korporacjš założonš przez innego obcego przybysza, którego przycišgnęła sława krakowskiej uczelni -Niemca Konrada Celtisa (1459-1508), działajšcego głównie w?ród studentów i propagujšcego potrzebę reformy Akademii w duchu humanistycznym.
Młodzi, żšdni wiedzy i ciekawi ?wiata, coraz czę?ciej wyjeżdżajš na studia zagraniczne: zamożni -na własny koszt, biedniejsi -przy pomocy mecenasów: panów ?wieckich i duchownych, a także zamożnych mieszczan. Największš popularno?ciš cieszyły się uczelnie włoskie, zwłaszcza Padwa, Bolonia i Rzym, a choć nie wszyscy adepci wiedzy troszczš się o dyplomy i tytuły naukowe, ich wyjazdy majš dla kultury polskiej duże znaczenei, umożliwiajš bowiem recepcję nowych tendencji panujšcych w kulturze a zwłaszca w literaturze. Poczštkowo jest to do?ć bierne na?ladowanie gotowych wzorów, ale ten okres na?ladownictwa trwa krótko, by ustapić pełnemu rozwojowi pi?miennictwa, różnorodnego pod względem tre?ci i formy: pi?miennictwa w języku łacińskim i w języku narodowym.
Inni przedstawiciele renesansu: Andrzej Frycz-Modrzejewski, Mikołaj Rej, Mikołaj Sęp-Szarzyński, Szymon Szymonowic.


Epoka renesansu przyniosła wybitne osišgnięcia w niemal każdej dziedzinie życia kulturalnego. Skromne poczštki twórczo?ci literackiej w języku polskim z okresu ?redniowiecza uzyskały ?wietne rozwinięcie w działalno?ci pisarzy renesansowych. Był to nie tylko rozwój żywiołowy. Ludzi renesansu odróżniała od innych pokoleń pełna ?wiadomo?ć znaczenia ich własnej twórczo?ci. Uprawiali jš, z całym przekonaniem realizujšc ?wiadomie ukształtowany program. Zarówno Rejowskie "[?] iż Polacy nie gęsi, iż swój język majš", jak i dumne wyznanie Kochanowskiego z "Muzy" : "Sobie ?piewam a Muzom [?]", dajš ?wiadectwo temu programowi, wyrażajš go i manifestujš niezależnie do indywidualnych różnic w sposobie realizacji. Renesans stworzył również wybitne dzieła literacki pisane w języku łacińskim. Nie była to już łacina zniekształcona naleciało?ciami ?redniowiecznymi, lecz wyzyskujšca wzory klasyczne, czerpišce z dorobku antycznej my?li i rozwijajšca twórczo jej dorobek. Poezja polsko-łacińska, publicystyka polityczna, pi?miennictwo naukowe i użytkowe posługiwały się łacinš, tworzšc drugi obok polskiego tor rozwoju literatury, żywotny i ofensywny aż po schyłek epoki. Dwujęzyczno?ć to zresztš stała cecha literatury staropolskiej; renesans zaznaczył się jedynie w jej obrębie wydatnym wzrostem ilo?ciowym i jako?ciowym utworów pisanych w języku polskim. Literatura był zróżnicowana nie tylko pod względem językowym. Oprócz form poezji uczonej, elitarnej pojawiły się także gatunki czerpišce z tradycji ludowych. Powie?ć ludowo-mieszczańska, popularna liryka, nowi bohaterowie typu Marchołta czy Sowi?rzała, "Żywot Ezopa" i Bajki Biernata z Lublina -były to utwory, które w niejednym punkcie wniosły pierwiastki nowe. Reprezętowały idee i tendencje ?rodowiska mieszczańskiego lub nawet plebskiego. Tendencje takie pojawiły się także w pó?niejszej poezji ariańskiej.
Różnorodne odmiany i rodzaje pi?miennictwa służyły ludziom odrodzenia w ich dšżeniach do przebudowy ?wiadomo?ci człowieka. ?wieckie i humanistyczne tre?ci przedostawały się do takich gatunków i utworów, które do tej pory nasycone były tre?ciami religijnymi. Pie?ń i fraszka, elegia i dialog, literatura parenetyczna (tzw. "zwierciadła") i dramat humanistyczny tworzyły nowš wizję ?wiata, kre?liły nowy ideał człowieka, aprobowały uroki życia ziemskiego lub postulowały jego przemianę. Literatura żywo reagowała na wydarzenia polityczne, służyła walce politycznej szlachty o władzę i reformy w państwie. Wszechstronno?ć zainteresowań człowieka renesansu przyczyniła się do rozszerzenia sfery tematów literackich. Nie byle jakie miejsce zajęża w?ród nich tematyka obywatelska. Indywidualizm renesansowy sprzyjał ujawnianiu się pierwiastków osobistych. W poezji coraz czę?ciej dochodzi do glosu, konkretne, ludzkie "ja". Nic dziwnego, że wła?nie wtedy pojawiajš się pierwsze wybitniejsze utwory o charakterze autoboigraficznym. Ukoronowaniem tych przemian w poezji była twórczo?ć Jana Kochanowskiego, reprezentatywnego poety "złotego wieku".
Rej, Kochanowski, Frycz-Modrzejewski to trzy czołowe sylwetki pisarzy renesansowych. Mikołaj Rej odgrywał rolę pioniera, zapoczštkował wštki, które następnie przetworzył i rozwinšł Kochanowski, tworzšc z nich nowe jako?ci. Na tle publicystki zwišzanej z walkš o egzekucje praw szczególne miejsce zajšł Frycz-Modrzejewski "ojciec polskiej my?li demokratycznej" , propagator równo?ci ludzi wobec prawa, przenikliwy krytyk współczesnego stanu praw, obyczajów i instytucji społecznych. Osišgnięcia twórcze tych trzech pisarzy wyznaczajš szczytowe możliwo?ci polskiego renesansu. Oprócz nich działa także cała rzesza pisarzy mniejszego lotu. Do głównych bowiem zasług tej ?wietnaej epoki rozkwitu należało m.in. upowszechnienie kultury humanistycznej w różnych kręgach społecznych.

Przepraszamy za brak polskich znaków.


Utworzono w dniu: 27 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U  -  All rights reserved