Oświecenie - obraz ojczyzny
Pomimo słabnięcia wewnętrznego Polski w XVIII wieku obfitował ten okres w
najliczniejsze chyba wystąpienia reformatorów.
Jeszcze z renesansowych myśli czerpali pisarze tacy jak Stanisław Leszczyński, Szymon
Konarski, czy Stanisław Staszic.
Pierwszy z nich w dziele "Głos wolny wolność ubezpieczający" postulował
wprowadzenie w życie w szlacheckiej Polsce trójpodziału władzy. Należało położyć
kres ciągnącemu się od wieków osłabianiu władzy królewskiej przez magnatów zajętych
prywatnymi interesami. Otoczenie opieką chłopów, nadanie praw zawsze postępowemu i
patriotycznemu mieszczaństwu, reprezentującemu siłę ekonomiczną - te postulaty nie
były nowe, w krajach zachodniej cywilizacji od dawna wprowadzone w życie, a w Polsce
epoki saskiej - śmiertelnym wrogiem "złotej wolności" stanu, tylko z nazwy,
rycerskiego.
Z kolei Szymon Konarski, założyciel Collegium Nobilum, zwrócił dużą uwagę na
kształcenie młodzieży, której w najprostszy i najskuteczniejszy sposób można było
wyłożyć patriotyczne obowiązki prawego Polaka i sposoby ich dopełniania. Dzieło
"O skutecznym rad sposobie" wyraźnie opowiada się przeciwko sarmackiej
ksenofobii czy też posłuszeństwu tylko jednej idei. Konarski promował człowieka
światłego, wykształconego, choć jednocześnie znającego uświęconą tradycję
Ojczyzny, będącą podbudową prawdziwego patriotyzmu.
W nieco innym kierunku prowadził swe rozumowania Stanisław Staszic. Wskazywał on na
konieczność poprawienia finansów państwa, które decydują o jego potędze. Wystąpił
z programem uprzemysłowienia Polski, gdyż na tle sąsiadów stanowiących dla niej
największe zagrożenie wyglądała niezwykle mizernie. I tutaj nieodzowny stawał się
rozwój miast, gdzie jedynie rozwinąć się mogły manufaktury, skutecznie konkurujące z
importem (merkantylizm). To miasta były ośrodkami tolerancji, nieodzownej do rozwoju
nowoczesnego państwa, siedliskiem kapitałów nie mających wpływu na rozwój Polski.
Także Staszic dostrzegał głęboką potrzebę edukacji patriotycznej, potrzebnej do
racjonalnego spożytkowania zasobów polskiej ziemi.
Trzech wymienonych wyżej patriotów preferowało bezpośredni sposób kontaktu z odbiorcą
- ich dzieła miały formy rozpraw, na łamach których prezentowali swoją argumentację.
Ku innym gatunkom skierował się Ignacy Krasicki. Posiadając niebywały talent literacki
poparty wszechstronnym wykształceniem skierował swoją twórczość na nieznane dotąd
polskiej literaturze obszary. Mowa oczywiście o pierwszej polskiej powieści -
"Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki". Wyraził się tutaj bardzo
niepochlebnie o polskim szkolnictwie, pokazując edukację i karierę przykładowego
dziecka szlacheckiego - w którym to wszyscy poprzedni oświeceni pokładali nadzieje na
zreformowanie kraju ojców. To dzieło pełne jest pesymizmu - pokazuje jak wiele
pozostało do naprawienia, pomimo tylu światłych wystąpień. Niebezpieczeństwa
wynikające z niskiego poziomu edukacji politycznej zostały przedstawione w satyrach
"Do króla", "Pijaństwo", zaś próżniactwo tak identyfikowanego z
polskim interesem Kościoła w poemacie "Monachomachia" i
"Antymonachomachia".
Z bardzo wyrazistym programem wystąpił Julian Ursyn Niemcewicz w komedii scenicznej
"Powrót posła". Przedstawił tutaj za pomocą nieprzecenionego śmiechu
przywary uzurpujących sobie monopol władzy konserwatywnych szlachciców w podobny
sposób, w jaki uczynił to Krasicki w satyrze "Żona modna". W sztuce tej powtórzone
zostały w zasadzie wszystkie postulaty poprzednich reformatorów, ułożone pomiędzy
ironicznymi i groteskowymi obrazami życia beztroskiego stanu rycerskiego.
Utworzono w dniu: 30 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved