Skamander
Była to grupa poetycka istniejąca od roku 1918 stanowiła zbiór silnych indywidualności
poetyckich, złączonych wspólnotą myślenia poetyckiego i przyjaźnią. Ich programem
była "bezprogramowość". W skład tej grupy wchodzili: Julian Tuwim, Jan
Lechoń, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński oraz
sympatyzująca ze Skamandrem Maria Pawlikowska - Jasnorzewska.
Julian Tuwim był czołowym reprezentantem Skamandra. W pierwszym okresie swej twórczości
najpełniej realizował - nigdy nie wyrażone w formie progamu - założenia tej grupy.
Głosił więc optymizm, wprowadził do poezji obrazy miasta w jego codziennym życiu.
Stworzył nowego bohatera - mieszkańca miasta, żyjącego jego sprawami. Upodobnił
poezję do żywej, potocznej wypowiedzi, używając zwyklego, prostego słownictwa i
składni. W pierwszych tomach wierszy Tuwima, obok wierszy o tematyce miejskiej, znaleźć
można erotyki, utrzymane jeszcze w nastrojowej, młodopolskiej konwencji. W dojrzałym
okresie swej twórczości (po roku 1926) Tuwim zmienił swój stosunek do świata. W
miejsce optymizmu pojawiło się rozczarowanie, a nawet przerażenie. Poeta nabrał
ironicznego dystansu do świata, do opisywanych zjawisk. Pojawiły się nawiązania do
tradycji - z jednej strony do romantycznej (rola poety w spoleczeństwie), z drugiej - do
antycznej (horacjańskie przekonanie o trwałości sztuki). W 1936 roku Tuwim napisał
satyryczny poemat "Bal w Operze", drukowany dopiero po wojnie, ze względu na
cenzurę, która wstrzymała jego wydanie. Jest to utwór groteskowy, który był
wymierzony przeciwko rządzącej wówczas sanacji. Tuwim zajmował się również
tłumaczeniem na język polski dzieł literatury rosyjskiej oraz twórczością dla
dzieci.
"Do krytyków". Adresatem wiersza uczynił Tuwim krytyków, ludzi zajmujących
się omawianiem i oceną twórczości literackiej. Można by się więc spodziewać, że
wiersz jest programem artystycznym, propozycją własnej twórczej koncepcji. Zamiast niej
Tuwim formułuje tekst prowokacyjny, a dwukrotnie pojawiające się określenia krytyków
jako "szanownych panów" jest ironiczne. Tuwim drwi z przyzwyczajeń literackich
czytelników, zwłaszcza owych krytyków i pisze utwór o dość nieoczekiwanej treści,
ukrytej pod równie mylącym tytułem. Wiersz opisuje wrażenia, których źródłem jest
jazda tramwajem przez miasto. Tak więc temat wiersza jest prowokacyjnie niepoetycki, inny
niż dotychczasowe, wzięty z życia codziennego. Jazda na przedniej platformie tramwaju
jest źródłem radości, zachwytu, poczucia swobody. Urzeczenie wiosennym krajobrazem i
pędem wyraża się wielością nieuporządkowanych doznań, które poeta stara się
spontanicznie oddać. Proste słowa, często zaczerpnięte z języka potocznego,
zrozumiałe metafory, a także nagromadzienie obok siebie wyrazów o podobnym brzmieniu -
oddają nastrój młodzieńczego entuzjazmu, który sprawia, że cały świat jawi się w
jasnych barwach, a jego najzwyklejsze elementystanowią powód do radości. Wiersz jest
swobodną, pozbawioną rygorów wypowiedzią, oddającą zmienność widoków i wrażeń.
Podjęcie prozaicznego tematu jazdy tramwajem, wyrażanie radości życia, pochwały
świata, żywiołowego optymizmu oraz posłużenie się prostym językiem jest
charakterystyczne dla poezji Skamandra.
"Ranyjulek". Podmiot liryczny chce się oderwać od swoich codziennych zajęć,
stać się kimś zwykłym, zwyczajnym. Jednocześnie obserwacja świata dostarcza mu
pesymistycznych doznań, co powoduje osłabnięcie dotychczasowego optymizmu i przygasanie
witalizmu.
Wiersz skupia w sobie wiele wulgaryzmów. Język pozbawiony jest elegancji, brak jest
dbałości o walory estetyczne. Potęgguje to wrażenie zwykłości języka. Autor używa
języka ulicy (psiamać, dryndziarz, ranyjulek). Obok wulgaryzmów występują liczne
metafory. Język utworu jest więc różnorodny, brak jest spójności stylu.
"Wiosna (Dytyramb)" jest odejściem od wielkiej, niewysławionej radości.
Ukazuje rozgoryczenie i głęboki pesymizm, spowodowany moralnym upadkiem człowieka. Jego
biologiczna natura nie dostarcza już powodów do radości, lecz do rozważań bardziej
przygnębiających, smutniejszych.
Dytyramb to pochwalna pieśń w liryce greckiej, na cześć Dionizosa - boga wina,
latorośli i radości. Święta miały charakter radosnego i pijanego marszu, czasem
przechodzącego w orgie.
Wiosna to nie tylko pora rozwijania się i rozkwitu, lecz także pora nagłego wybuchu
ludzkich uczuć. Wiosna bucha żądzą, ujawnia skrywane popędy seksualne, jest okresem
ruii u ludzi. Wiersz ukazuje naturalistyczną koncepcję człowieka, jego biologizm i
erotyzm. Życie już nie cieszy obserwatora, jest ukazane przez destrukcyjny pryzmat
ludzkich instynktów. Ukazany został także moralny rozkład człowieka.
Uwarunkowania biologiczne w znaczny sposób wpływają na moralność człowieka. W
wierszu dostrzec można wyraźny wpływ naturalizmu. Na człowieka negatywnie wpływają
nie tylko biologizm i płciowość, ale także aglomeracja miejska. Stanowi ono źródło
zepsucia, ciemne tło ludzkich poczynań. Poeta negatywnie ocenia rolę i znaczenie
miejskiego molocha, który jest kolejnym przyczynkiem do moralnej destrukcji człowieka.
Dotychczasowy optymizm poety zostaje zastąpiony przez pesymizm, ponieważ miasto niesie
człowiekowi zagrożenia i niepokoje.
Poetyka wiersza zbliżona jest do ekspresjonizmu. Wiersze miały być"krzykiem
duszy". Poeci chcieli oddawać uczucia pełne mocy i siły, nacechowane emocjonalnie,
wyrażane czasem przy użyciu brutalizmów.
Duże znaczenie dla wiersza ma jego kontrastowe zestawienie tytułu (wiosna - miłość i
piękno) oraz treści - wyuzdania.
"Sitowie" ujawnia tęsknotę poety za przyrodą, taką, jaką poznał w wieku
dziecięcym. Świat był wtedy klarowny, jasny i zrozumiały, wyraźnie podzielony na
dobro i zło.
Ukazany został także konflikt między słowem - pojęciem a słowem, któremu odpowiada
jego rzeczywiste odzwierciedlenie, jego prawdziwy obraz. Początkowo świat składał się
wyłącznie ze słów i ich odpowiedników. Natomiast później, kiedy poeta dorósł,
stał się dojrzałym człowiekiem, jego świat ograniczył się do słów - pojęć,
lytkich i pustych. Jego poetyckie obrazowanie nie jest już w stanie oddawać jego uczuć,
język nie potrafi w pełni oddać tego, co przeżywa (np. zapachu, powiewu wiatru).
(Podobne problemy miał również Mickiewicz w dobie romantyzmu.) Zakończenie utworu
ujawnia żal, że świat postrzegany jest przez pryzmat poezji, dla której nie istnieje
rzeczywistość, lecz jedynie pustka słów.
Tytuł tomiku, z którego wiersz pochodzi: "Słowa we krwii" wprowadza w
problematykę utworów: cierpienietowarzyszące poecie, który buduje konkretną
rzeczywistość jedynie ze słów. Poeta chce, by słowa żyły, nabrały wymiaru, a nie
pozostawały jedynie pojęciami.
Tematem "Mieszkańców" jest życie przeciętnego mieszkańca miasta. We
wczesnej twórczości Tuwim - zgodnie z założeniem Skamandra - wyrażał pochwałę
przeciętności i zwykłości, aprobował codzienne życie mieszczanina. Jednak w
"Mieszkańcach" sądy te uległy całkowitej zmianie. Mieszczanin jawi sie w
wierszu jako człowiek głupi, o ograniczonych horyzontach, bezmyślny, zajmujący się
rzeczami nieistotnymi. Jego życie to codzienna krzątanina, polegająca na mechanicznym
wykonywaniu czynności, bez zastanawiania się nad ich celowością. Pozbawiony jest on
swoich poglądów, przyswaja sobie hasła, które przeczyta w gazecie lub usłyszy w
radiu. Powtarza sądy i słowa, których nie rozumie, co prowadzi do potwornego zamętu.
Żyje on w zgodzie ze ściśle opracowanym harmonogramem, istnieją dla niego jedynie
dobra materialne, a nie duchowe. Jego życie to zaspokajanie podstawowych potrzeb, bez
duchowej głębii. Takie życie jest puste i nie ma uzasadnienia, jest chaosem, z którego
nic nie wynika. Jednoznacznie negatywny sąd na temat mieszczaństwa potwierdza i
potęguje obrazowanie oraz styl, jakim Tuwim się posłużył:
"Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie (..)"
Natrętne powtarzanie słów i zwrotów negatywnie określających mieszczan oraz ponura
wizja samych mieszkań, budzących złe skojarzenia tworzą efekt satyryczny. Wiersz
można odczytywać jako ponurą satyrę wymierzoną przeciwko trybowi życia
mieszczaństwa. Dla wzmocnienia wymowy utworu poeta wprowadził doń liczne prozaizmy i
wulgaryzmy (np. łeb, morda). Aby zilustrować stan świadomości mieszczan, autor
posłużył się urywanymi zdaniaami oraz słowami wyrwanymi z kontekstu.
"Mieszkańcy" to kolejny wyraz dezaprobaty Tuwima dla współczesnego świata i
człowieka.
"Bal w Operze" jest pozornie opisem zabawy elit rządzących, osób będących u
szczytu władzy. Przyjęciu towarzyszy zarówno przepych i rozmach, jak i nieokiełznane
pijaństwo i wybuch nagłego przypływu zainteresowań i aktywoności seksualnej. Jednak
pod groteskowym obrazem kryje się pytanie nie pozbawione niepokoju: dlaczego rząd,
zamiast zajmować się sprawami kraju, bawi się w najlepsze ?
Użyte w wierszu wulgaryzmy pogłębiają trafność obrazu poetyckiego, nadając mu
jednocześnie dodatkowe walory realizmu.
Jan Lechoń. Liryka tego poety podejmuje tematy ogólne i osobiste. Problematyka ogólna
dotyczy najczęściej spraw narodowych. Lechoń był zafascynowany historią i kulturą
Polski, nawiązywał do tradycji romantycznej, poszukując drogi do przewartościowania
narodowych mitów. Jednak wielokrotnie bywa niejednoznaczny - sprzeciwia się tradycji,
proponowanym przez nią postawom, modelowi romantycznego patriotyzmu, ale jednocześnie z
tradycji tej korzysta, często się z nią identyfikuje, czyni ją podstawą swej twórczości.
Wyrazem tej postawy jest wiersz "Herostratos" z tomiku "Karmazynowy
poemat" (1920). Pozostałe poematy z tego tomu nawiązują do osób i zdarzeń
wpisanych w kulturę i literaturę polską. Poeta przywołuje m.in. postacie
Malczewskiego, Mochnackiego, Piłsudzkiego.
W lirykach osobistych ujawnia się świadomość tragizmu ludzkiego życia, poeta
odwołuje się do młodopolskiej nastrojowości i dekadenckich odczuć oraz do
romantycznej metafizyki i tajemniczości. Przykładem takiego wiersza może być
"Toast", który mówi o poczuciu niemocy, bezsensie istnienia i śmierci.
Poeta zdaje sobie sprawę, iż swych marzeń nie zrealizuje, celów nie osiągnie,
namiętności nie zaspokoi. Towarzyszy temu pamięć o śmierci i poczucie rozdarcia oraz
niespełnienia. W tych wierszach pojawiają się interesujące, kunsztowne zabiegi
artystyczne, przypominające poezję barokową. Twórczość Lechonia często łączy
rozważania na tematy osobiste z problematyką egzystencjalną i filozoficzną.
Kazimierz Wierzyński w swoich początkowych utworach, podobnie jak inni Skamandryci,
koncentrował się na sprawach codziennych, błahych. Bardzo często pojawiał się u
niego witalizm.
Zrywał z tradycyjnym, wysokim stylem, używając zwykłego, ulicznego języka. Tematyka
jego pierwszych utworów to wydarzenia codzienne, zachwyt zwykłym, codziennym dniem.
Jednakże jego kolejne utwory ukazują już dramatyzm istnienia człowieka, złożoność
jego losu, jego słabość wobec destrukcyjnej cywilizacji. Kolejne tomiki, wydawane w
latach 30 - tych, wyrażają przekonanie o nieuchronnej katastrofie i zagładzie świata.
Powoli Wierzyński sięga do romantycznej tradycji poetyckiej, odwołując się zarówno
do tematyki problemów narodowych, jak i motywów (chochoł, nawiązujący do romantycznej
mitologii). Kolejny tomik wierszy to ukazanie świata zmierzchu, nocy i grobu,
przedstawionego przy użyciu romantycznego języka.
Osobny temat w twórczości Wierzyńskiego to "Laur olimpijski", będący hymnem
pochwalnym na cześć młodości, sił witalnych i tężyzny fizycznej człowieka.
Antoni Słonimski. Twórczość tego poety charakteryzuje się różnorodnością tematów,
stylów i poetyk. W pierwszych dwóch tomikach poetyckich "Sonety" i
"Harmonia" wyraźnie widać inspirację tradycją parnasistowską. Parnasiści
zwracali szczególną uwagę na doskonałość formy poetyckiej, poszukiwali mistrzowskich
rozwiązań wersyfikacyjnych i rytmicznych. Wzorowali się na Biblii i antyku. Dążyli do
wypowiedzi pozbawionych emocji.
W roku 1919 Słonimski publikuje swój poemat "Czarna wiosna", będący
manifestacją ekspresjonizmu. Podobnie jak i inni Skamandryci, ujawnia swój azachwyt nad
światem, życiem i wolnością. W poemacie decyduje się na połączenie
ekspresjonistycznej poetyki z parnasistowską dbałością o formę.
W latach 20 - tych poeta chętnie sięga do tradycji romantycznej i jej późniejszych
kontynuacji. Nadal jest jednak wyczulony na doskonałość wiersza (przykładem czego
może być "Godzina" z 1923 i "Droga na wschód" z 1924). W latach 30
- tych można dostrzec u niego niepokój, spowodowany kryzysem kultury i cywilizacji
europejskiej.
Jarosław Iwaszkiewicz swój pierwszy tomik wierszy, zatytułowany"Oktostychy",
opublikował w 1919 roku. Tematyka i poetyka wierszy, pochodzących z tego tomiku, jest
zdecydowanie odmienna od twórczości pozostałych Skamandrytów. Ta odmienność wynika z
uwarunkowań biograficznych poety. Iwaszkiewicz urodził się na Ukrainie. Młodość
poety upłynęła w specyficznej, kresowej kulturze przełomu wieków.
W pierwszym etapie jego twórczości ujawniła się fascynacja kulturą rosyjską. Na jego
twórczość miały również wpływ nurty modernizmu europejskiego. Poeta kierował się
hasłem"Sztuka dla sztuki". Iwaszkiewicz fascynował się twórczością
angielskiego prozaika Oscara Wilde 'a, reprezentującego skrajny estetyzm i głoszącego
pogląd o wyższości sztuki nad życiem i kultury nad nauką. Ten właśnie skrajny
estetyzm, wyrażający się przekonaniem o wyższości sztuki nad życiem, artysty - dawcy
piękna nad"zwykłym człowiekiem" objawia się w wielu wierszach tego cyklu.
Poeta okazuje się niemal demiurgiem, tworzącym prawdziwe piękno. Jest mistrzem, który
z dystansem i ironią kształtuje dzieło w taki sposób, by nadawało ono sens i formę
bezkształtnemu życiu. Fascynacja kulturą wschodu prowadzi do posługiwania się
słownictwem orientalnym, rzadko występującym w języku potocznym.
Maria Pawlikowska - Jasnorzewska związana była z poetami z kręgu Skamandra, a także z
krakowskimi formistami. Obce jej były eksperymenty awangardowe. Formę swej poezji
oparła na osiągnięciach tradycji, ceniąc sobie przede wszystkim prostotę wyrazu.
Uważana jest za mistrzynię miniatury poetyckiej, zakończonej niespodziewaną pointą.
Jej ulubionym tematem była miłość, ukazywana z punktu widzenia kobiety, w sposób
bardzo bezpośredni, otwarty a zarazem naturalny. Jej poezję można traktować jako
portret psychologiczny zakochanej kobiety. Do kręgu Skamandra zbliża ją prezentowana w
wierszach radość życia, humor, atmosfera i realia codziennej egzystencji. W późniejszych
tomikach pojawia się tematyka związana ze śmiercią, przemijaniem, starzeniem się.
Obca jest jej natomiast tematyka polityczna, społeczna oraz satyryczna.
Utworzono w dniu: 04 luty 2001
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved