Oświecenie - nurty epoki
Kontrreformacja - prąd powstały w Kościele wobec zagrożenia reformacją. Do walki z
re-formacją w 1531r. został powołany zakon jezuitów. Zadaniem jego była edukacja w
duchu katolickim oraz cenzurowanie ksiąg. Kościół, dbając o nieskażenie dogmatów,
określał co uznawać za katolickie w dziedzinie nauki i sztuki. Popularność odzyskała
hagiografia ("Żywoty świętych" Piotra Skargi). W centrum zainteresowań
stały się narodowe przekłady Biblii oraz sztuka.
Marinizm - nurt poetycki wprowadzony przez Włocha Giambattista Marino. Zakładał, że
poezja powinna zadziwiać czytelnika, zaskakiwać operacjami językowymi; metaforami,
para-doksami, antytezami i śmiałymi porównaniami. Przykładem zastosowania tej techniki
jest so-net "Cuda miłości" J. Morsztyna.
Obok marinizmu pojawia się konceptyzm - nurt zwany gongoryzmem. Uwydatniał on za-równo
harmonijne, jak i sprzeczne zależności między zjawiskami. Poprzez środki stylistyczne:
anaforę (powtórzenia), oksymorony (zestawienie sprzeczne), gradację (stopniowanie
zjawi-ska), hiperbolę (jego wyolbrzymienie) doprowadzał utwór do zaskakującej,
nieoczekiwanej pointy. Poezja była intelektualna i zmysłowa. Wszystkie zmysły
odbierające zróżnicowanie wrażenia świata nazywano "informato-rami duszy".
Racjonalizm - wywodził się z krytycyzmu cechował go kult rozumu. Nurt zapoczątkował
Rene Descartes w "Rozprawie o metodzie". Kontynuatorami byli John Lock, Baruch
Spinoza, Isaak Newton. Kartezjusz głosił, iż rozum to jedyne źródło dochodzenia
prawdy. Najbardziej niezawodną była metoda dedukcji. Nurtem tym kierowali się literaci
francuscy: Wolter, Dide-rot (redaktor "Encyklopedii, czyli słownika rozumowanego
nauk, sztuk i rzemiosł") Racjona-lizm odrzucał dogmaty wiary, których nie można
rozumowo uzasadnić. Powstały: deizm i ateizm. Przekonano się, że racjonalizm jest
jednostronny. W opozycji zrodził się irracjonalizm odwo-łujący się do przekonań
wypływających z instynktu, tradycji i wiary. Głosił, iż rozum nie jest w stanie
objąć rzeczywistości.
Deizm - uznaje istnienie Boga jako stwórcy świata bez dalszej ingerencji w nim. Uznaje
także nakazy moralne płynące z religii, odrzuca objawienie i wyznaniowe formy wiary.
De-istami byli Diderot, Wolter.
Ateizm - odrzuca istnienie Boga, uznaje tylko materię. Pogląd pojawił się w pismach
fran-cuskiego filozofa przyrody Paula Holbacha.
Empiryzm - jego prekursorem był angielski filozof Francis Bacon. Pogląd kładł nacisk
na rolę doświadczenia w poznawaniu świata; preferował rozumowanie indukcyjne. Z
empiry-zmem łączy się sensualizm. John Locke uważał, że rozum to nie zapisana karta
i całą wiedzę człowiek gromadzi na podstawie obserwacji zewnętrznych (zmysłów) i
wewnętrznych (refleksji). Wyłącznym motywem działania jest dążenie do szczęścia.
Utylitaryzm - typowa postawa oświecenia, która za najwyższy cel jednostki uważała jej
po-żytek. Każde działanie powinno dawać jak największe szczęście jak największej
liczbie ludzi. Cech użytkowych nabierała literatura, której przypisywano wartości
edukacyjne i wychowaw-cze. Utylitaryzm spowodowany był wiarą w człowieka jako wolną,
rozumną jednostkę, wiarą że może on zbudować lepszą przyszłość. Z nurtem tym
łączy się dydaktyzm mający na celu rozpowszechnienie literatury, również w niższych
klasach społecznych. Za przykład stanowią "Bajki" Krasickiego, który w zwięzły
i dobitny sposób wyrażają krytykę ustroju feudalnego, zachowań: próżności,
głupoty, niesprawiedliwości. Publicystyka okresu Sejmu Wielkiego podkreśla patriotyzm,
i to, że rozum może doprowadzić ojczyznę do dawnej potęgi. "Powrót posła"
J. Niemcewicza przestrzega przed zdradą i doprowadzeniem do rozbioru kraju
Utworzono w dniu: 30 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved