Nawiązania do średniowiecza w późniejszej literaturze
09 wrzesień 2000
Odległe epoki,
mroczne i tajemnicze, pełne religijnych uniesień i
metafizycznego niepokoju, stają się źródłem fascynacji i twórczej
inspiracji dla następnych pokoleń artystów i pisarzy. Odnosi
się to szczególnie do średniowiecza i baroku. Stąd liczne
nawiązania do literatury i sztuki tych okresów.
Przykłady nawiązań do epoki średniowiecza:
2.Etos rycerski – nawiązuje do niego pisarz doby baroku –
Wacław Potocki – autor „Transakcji wojny chocimskiej” (ideał
rycerza – Karol Chodkiewicz).
Związany z etosem rycerskim – literacki wzorzec bohaterskiego
umierania, wciąż żywy w zbiorowej wyobraźni – przez swą
powtarzalność stał się toposem literackim – przede
wszystkim w epoce romantyzmu i pozytywizmu. Przykłady
patetycznej heroizacji:
- „Reduta Ordona” Adama Mickiewicza
- Spowiedź i śmierć ks. Robaka („Pan Tadeusz”)
- „Sowiński w okopach Woli” J. Słowackiego
- Śmierć powstańca Winrycha z opowiadania Żeromskiego „Rozdziobią
nas kruki,wrony”
- Śmierć Longinusa Podbipięty („Ogniem i mieczem”)
przypomina w sposobie stylizacji śmierć Rolanda – walka z
niewiernymi, rzeź czyniona Zerwikapturem, modlitwa w godzinę śmierci,
samotność wśród wrogów, wniebowzięcie kończące scenę męczeńskiego
umierania.
2. Motyw MATER DOLOROSA – wywodzący się ze średniowiecznego
lamentu „Żale Matki Boskiej pod krzyżem” – w literaturze
późniejszych epok – topos matki utożsamianej z ojczyzną,
wolnością, matki osieroconej, krzywdzonej przez niewdzięcznych
synów lub okrutny los, wobec którego jest bezradna. Przykłady:
- „Kazania sejmowe” ks. Piotra Skargi (Polska nieszczęsną
matką)
- „Stabat Mater Dolorosa” M. Białoszewskiego
- „Do matki Polki” A. Mickiewicza
- „Matka powieszonych” T. Różewicza
3. PARENEZA średniowieczna – kontynuowana w epoce renesansu:
- „Żywot człowieka poczciwego” M. Reja
- „Dworzanin polski” Ł. Górnickiego
- „Żywoty świętych” ks. P. Skargi
4. Historyczne tło wydarzeń z epoki średniowiecza stanowić może
kostium lub maskę utworu z uwagi na cenzurę w czasach zaborców
lub PRL – u. Z takim zabiegiem spotykamy się wówczas, gdy
autor chce przekazać czytelnikowi ważne dla swoich czasów
przesłania patriotyczne, moralne, egzystencjalne, np.:
- „Konrad Wallenrod” – pod maską historyczną –
tyrtejskie przesłanie wzywające do walki z zaborcą
- „Msza za miasto Arras” A. Szczypiorskiego powieść z roku
1970 – tłem historycznym tej powieści – paraboli są
autentyczne wydarzenia z połowy XV wieku, klęska zarazy i głodu
w mieście Arras i związane z tym prześladowanie Żydów i
innowierców. Autor ukazuje mechanizmy kształtowania się
psychozy zbiorowej, kiedy świadomością tłumu sterują i
manipulują fanatyczni przywódcy – wtedy na klęskę są
skazane racje szlachetnych jednostek – prawda, uczciwość i
sprawiedliwość
- „Ciemności kryją ziemię” J. Andrzejewskiego (1957) –
średniowieczny kostium historyczny z czasów Wielkiej Inkwizycji
posłużył autorowi w czasie „popaździernikowej odwilży”
do moralnego i politycznego rozrachunku za zbrodniami okresu
stalinowskiego
5. Średniowieczny gotyk pretekstem do rozważań natury moralnej,
egzystencjalnej, do wyrażania opinii tyczących kanonów
estetycznych w sztuce:
- Wiersz T. Różewicza „Gotyk 1954” – poeta dokonuje
diagnozy współczesnego świata, w którym Bóg umarł” „nabity
na wieże katedr i banków”
- Wiersz W. Szymborskiej „Miniatura średniowieczna” – średniowieczne
miniatury malarskie przedstawiające „upiększoną”
rzeczywistość stają się dla poetki pretekstem do głosu
polemicznego w sprawie (niesłusznego jej zdaniem) stosowania w
sztuce zabiegu idealizacji przedstawionego świata. Można
odczytać tę aluzję do literatury i sztuki okresu tzw.
socrealizmu lat 50, które nie mówiły pełnej prawdy o
socjalistycznej rzeczywistości, a więc z realizmem niewiele miały
wspólnego
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved