Renesans - patryiotyzm w utworach
Dla twórców epoki renesansu ojczyzna była sprawą bardzo ważną i wszyscy światli
humaniści zabierali głos w jej sprawie. To właśnie oni najlepiej i najwyraźniej
dostrzegali wszelkie zagrożenia, godzące w jej przyszłe losy.
Jednym z twórców, dla którego ojczyzna była sprawą bardzo istotną, był Jan
Kochanowski. Swój stosunek do ojczyzny wyrażał zarówno w pieśniach patriotycznych
(Pieśń V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O
dobrej sławie"), jak i we fraszkach, w których krytykował wady moralne i
społeczne narodu polskiego. W Pieśniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej
postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla dobra ojczyzny.
Jednak najważniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszącym się do sytuacji panującej w
Rzeczypospolitej jest "Odprawa posłów greckich". Utwór, nawiązujący
tematycznie do czasów starożytnych, wyraża przesłanie do obywateli, mówiące, iż
prywata i przekupstwo doprowadzić mogą jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraźnie
dostrzec można liczne analogie do wydarzeń politycznych tego okresu. Priam wykazuje
zaskakujące podobieństwo do króla Zygmunta Augusta, chwiejnego i słabego. Rada Królewska
obraduje na wzór polskiego Sejmu. Dostrzec można prywatę, egoizm i przekupstwo, które
to tak bardzo rozpanoszyły się na polskim dworze. Utwór stanowi ostrzeżenie, iż nie
przetrwa żadne państwo, w który interesy obywateli będą stawiane ponad dobro ogółu.
Innym renesansowym twórcą, któremu również dobro ojczyzny bardzo leżało na sercu,
był Andrzej Frycz Modrzewski. Jego słynny traktat "O poprawie
Rzeczypospolitej" zawiera wizję prawidłowego, sprawiedliwego i prawego państwa.
Frycz Modrzewski podejmuje próbę właściwego ujęcia podejścia do obyczajów, prawa,
wojny, kościoła i szkoły. Najważniejsze dzieło polityczne tej epoki, jakim
niewątpliwie jest traktat Modrzewskiego zawiera program reform ustrojowych, koniecznych
do wprowadzenia. Stanowi on najwybitniejsze osiągnięcie polskiej myśli politycznej tego
okresu. Zdecydowanie najbardziej radykalną i jednocześnie najbardziej zaskakującą dla
szlachty mogła być propozycja Modrzewskiego zrównania wszystkich stanów względem
prawa. Jednak Frycz Modrzewski nie poprzestaje na tym. Dąży bowiem do stworzenia
silnego, jednolitego wewnętrznie państwa, wychowującego prawych i światłych
obywateli. Postuluje wzmocnienie władzy królewskiej. Głosi, co szczególnie ważne w
dobie reformacji i rozłamu w łonie Kościoła, postulat wolności sumienia i tolerancji
religijnej. Broni najbardziej wyzyskiwanego stanu - chłopstwa. Ponadto wprowadza wiele
nieco mniej ważnych postulatów, zapewniających spokojne życie obywatelom, a krajowi
jasną przyszłość.
Podobne opinie wyraża w swych Kazaniach Sejmowych ks. Piotr Skarga. Jego wypowiedzi również
zawierają troskę o losy ojczyzny, są jednak nieco bardziej przesycone emocjonalnie. Tak
jak Frycz Modrzewski, tak i Skarga wyraźnie dostrzega zagrożenia, jakie rozciągają
się nad przyszłym losem Rzeczypospolitej. Z racji swego stanowiska starał się on zwrócić
na nie uwagę posłów, którzy zasiadali w Sejmie. Skarga nie tylko nazywa po imieniu
wady obywateli, lecz równocześnie poprzez swe kazania wzywa do ich poprawy. Piętnuje
prywatę, brak miłości do ojczyzny, różnowierstwo, osłabienie władzy królewskiej,
niesprawiedliwe prawo oraz upadek moralności i obyczajowości.Wyraźnie stwierdza, iż
szersze ich rozplenienie tych wad niechybnie doprowadzi do upadku państwa.
Kolejnym patriotą, broniącym spraw Rzeczypospolitej jest Mikołaj Rej. W "Żywocie
człowieka poczciwego" odnaleźć można wzorzec prawego obywatela. Lecz zasadniczym
utworem, w którym Rej wykłada gnębiące go sprawy i swój niepokój o społeczny
wizerunek kraju jest "Krótka rozprawa...". W dziele tym Rej przedstawia
wszelkie nieprawidłowości, jakie dostrzega w ówczesnych stosunkach społecznych. Przede
wszystkim podkreśla wyzysk stanu chłopskiego, ponadto podkreśla prywatę szlachty i
kleru.
Jak więc widać, polskim twórcom renesansowym nieobce były sprawy dotyczące kraju.
Często piętnowali one dostrzegane wady, równie często wnosili głos o poprawę
panujących stosunków społecznych. Wyraźnie widzieli oni zagrożenia, godzące w
przyszły los Rzeczypospolitej. I doskonale potrafili oni przewidzieć jej przyszłość,
doskonale wiedzieli, dokąd będzie zmierzać, jeśli nie uda się wyplenić wad, jakich
nabrało polskie społeczeństwo.
Utworzono w dniu: 27 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved