11 wrzesień 2000
Pozytywizm - nurt skonkretyzowany przez Augusta Comte'a w
dziele "Kurs filozofii pozy-tywnej". Pozytywny - znaczy
realny - zaprzeczający wszystkiemu co cudowne, użyteczny - służący
konkretnym działaniom, ścisły i względny. Pogląd odrzucał
dotychczasową filozofię - uznawał ją za nienaukową -
przedmiotem dociekań były fakty oczywiste.
Scientyzm - pogląd, według którego prawdziwą i uzasadnioną
wiedzę o świecie można uzy-skać przez poznanie naukowe. Na
tym podłożu rodzą się: socjologia i psychologia. Łączy się
on z empiryzmem Davida Hume'a a odchodzi od metafizycznych nurtów
filozofii oraz religii.
Ewolucjonizm - kierunek inspirowany teorią ewolucji Darwina, której
głównym założeniem jest zmienność i postępowość rozwoju
rzeczywistości. Herbert Spencer uważał, iż są to proce-sy ciągłe,
stopniowe i jednokierunkowe, dotyczą zarówno całej ludzkości
jak i danych społe-czeństw. Hipolit Taine - na kulturę mają
wpływ wydarzenia dziejowe. Ewolucjonizm poszu-kiwał prawidłowości
rozwoju.
Utylitaryzm - oświeceniowy pogląd rozwinięty przez Johna
Stuarta Milla. Istniała propor-cjonalność między szczęściem
jednostki, a ogółu. Największymi wartościami były: kult
pracy, tolerancja, liberalizm i demokratyzm. Miarą przydatności
człowieka stał się wkład w rozwój społeczno-gospodarczy.
Literaturę cechowała tendencyjność - podporządkowanie wartościom
dydaktycznym. Później pojawił się realizm krytyczny.
Agnostycyzm - negował możliwość poznania świata i praw nim
rządzących - szczególnie istoty bytu i zjawisk o charakterze
metafizycznym - nie można było określić ich celowości. Pogląd
sprzyjał postawom areligijnym i indyferentym.
Realizm - Powieść wykształciła nurt "wielki",
"dojrzały", "krytyczny". Stworzony został
przez Honore Balzaca. Przedstawicielami polskimi byli E.
Orzeszkowa, H. Sienkiewicz, B. Prus. Głównym założeniem
realizmu jest prawdziwe ukazanie rzeczywistości; codziennego życia
człowieka, jego środowiska, a także praw rządzących światem.
Literaturę powinno ce-chować nastawienie poznawcze oparte na
rzetelności i doświadczeniu, prawdopodobieństwo wizji świata
przedstawionego, dobór postaci i sytuacji reprezentatywnych dla
środowiska uka-zanego w powieści oraz dążenie do uszczególnienia
i indywidualizacji obrazu. Realizacji tych założeń sprzyjał język
utworu, w którym dominują formy komunikatywne i potoczne. Realiści
byli przekonani o możliwości poznania świata. Narrator jest
wszechwiedzący, obdarzony mo-ralnym autorytetem, często ukryty
za światem przedstawionym. Literatura dotyczy problema-tyki współczesnej,
społeczno-obyczajowej, psychologicznej, historycznej.
Przykładem powieści z literatury powszechnej jest "Ojciec
Goriot" Balzaca. Ukazuje ona so-cjologiczny obraz Paryża i
tragedię ojca, który wszystko poświęcił karierze swych córek
- Anastazji i Delfiny. One zaś nie przyszły nawet na jego
pogrzeb. Umierając, powiedział, iż "pieniądz daje
wszystko nawet dzieci". Akcja toczy się w pensjonacie pani
Vauquer. Mieszkał tam ubogi szlachcic Eugeniusz Rastignac. Początkowo
marzył o zawodzie prawnika, później chciał zrobić karierę wśród
arystokracji i liczył na protekcję Delfiny de Nucingen.
Tajemniczy zbrodniarz Vautrin jest zbuntowany, pełen pogardy dla
rzeczywistości. Twierdzi, że powodze-nie zapewniają mu spryt,
przebiegłość i brak skrupułów - tak chce zniszczyć świat.
Naturalizm - powstał we Francji, twórcami byli Emil Zola autor
powieści "Germinal", "Powieść eksperymentalna",
Guy de Maupassant i twórcy skupieni wokół "Grupy Medanu".
Zola domagał się "naukowości" literatury, która miała
polegać na zachowaniu obiektywizmu w przedstawianiu świata bez
skrępowania zakazami moralnymi. Na jego poglądy wywarła wpływ
teoria ewolucji Darwina; motywacja biologiczna. Dlatego też
rzeczywistość w utwo-rach naturalistycznych jest pesymistyczna
- światem rządzą kapitalistyczne prawa, społeczeń-stwo
cechuje bezwględna walka i przemoc, a jednostkę - popęd i
instynkt. Powieść miała być studium socjologicznym, a pisarz
- fotografem, obserwatorem (podawać fakty) i eksperymen-tatorem
(ukazać, że ich następstwo determinują różne czynniki -
zależności społeczne, przyro-da). Narrator tylko ukazuje, nie
komentuje; nie ocenia zdarzeń i bohaterów. Uczucia wyrażane są
poprzez rozbudowany dialog. Literatura dotyczy problematyki życia
miejskiego warstw przeciwnych arystokracji
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved