Dekadentyzm - na podstawie wybranych wierszy
Dekadentyzm jest to postawa światopoglądowa końca XIX wieku wyrażająca
przekonanie o schyłkowym charakterze kultury europejskiej, znajdująca odzwierciedlenie w
licznych utworach literackich tej epoki, zawierających portret dekadenta. Charakteryzuje
się pesymizmem, zwątpieniem w celowość życia, negacją nauki i postępu, poczuciem
daremności wszystkich ludzkich poczynań, zanikiem woli życia, biernym zdawaniem się na
los i bieg zdarzeń, odrazą wobec codziennego, monotonnego życia w społeczeństwie
goniącym za zyskiem i pozycją. Dekadenci, są nieprzystosowani do powszechności,
uciekają od prostoty (szukanie zapomnienia o bólu istnienia w narkotykach, alkoholu i
perwersyjnej erotyce). Dowodzili, że sztuka jest doskonalsza i dostarcza znacznie
większych satysfakcji niż aktywność życiowa. Dekadent był uznawany za jednostkę
bezużyteczną społecznie, pozbawioną woli i chęci działania, szerzącą szkodliwe
społeczne nastroje zniechęcenia.
Pojawienie się dekadentyzmu było wynikiem strachu przed końcem wieku. Taki strach
pojawiał się zawsze i jest to dosyć naturalna reakcja. Ludzie oczekiwali ogromnej
zmiany, może nawet końca ludzkości i Sądu Ostatecznego. Tak jak i wcześniej, tak i
pod koniec XIX wieku ludzi ogarnął strach.
Bardzo wyraźnie zjawisko dekadentyzmu ukazuje się w utworach Charlesa Baudelair'a, Paula
Verlaine'a a także Kazimierza Przerwy Tetmajera. Ów pesymistyczny pogląd na życie
narzuca poetom pewien styl określania różnych zjawisk jako negatywne. Przez to poeci
przeciwstawiają się ogólnie przyjętym zasadom.
W wierszu Baudelair'a "Spleen" niebo jest "jak ciężka z ołowiu
pokrywa", "spoza chmur zasłony szare światło spływa", dzień jest
smutniejszy "niźli nocny grób", "ziemia w wilgotne zmienia się
więzienie", a nadzieja jest płochliwym stworem. Opisuje stan duszy , ale przede
wszystkim przedstawia uczucie metafizycznej rozpaczy i lęku. Użyte środki stylistyczne
podkreślają dekadentyczny styl utworu.
Również używając środków stylistycznych wyraża swój światopogląd w swych
utworach Tetmajer. Wiersz z cyklu "Zamyślenia" rozpoczyna się słowami
"Melancholia, tęsknota, smutek, zniechęcenie są treścią mojej duszy...".
Myśl ma złamane skrzydła, nie może lecieć, więc "spada i pierś rani o głazów
krawędzie". Pesymistyczne zakończenie mówi, że "tak zawsze będzie".
Kolejny wiersz tego samego autora (bez tytułu) znów już pierwszymi słowami mówi nam o
swoim dekadenckim charakterze: "Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie,
Wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów(...)". Mowa tu o
dawnych marzeniach i nadziejach, których nie udało się zrealizować. Skoro nie można w
świecie realnym ziścić swoich marzeń, trzeba się od tego świata odgrodzić,
odtrącić go. W zakończeniu wiersza pojawia się pojęcie "nirwany". Poeta mówi
tu, że pogrążona w niej "istność (...) cała (...) przechodzi z wolna w
nieistnienie". Pragnienia i podejmowanie działań dla ich urzeczywistnienia są
jedynie przyczyną cierpienia. Ludzkie chęci są z reguły niemożliwe do całkowitej
realizacji, a połowiczność ich zaspokojenia lub niezaspokojenie staje się źródłem bólu.
Dlatego dla osiągnięcia stanu względnej szczęśliwości, która jest brakiem
cierpienia, najlepiej nie mieć żadnych pragnień.
Do wierszy o nastroju schyłkowym zalicza się również utwór Tetmajera, który już
samym tytułem mówi o swoim charakterze: "Koniec wieku XIX". Jest to pewnego
rodzaju dialog: podmiot liryczny zadaje pytanie, a odpowiada człowiek końca XIX wieku.
Poeta mówi tu o bezsilności człowieka wobec czasu, wobec końca wieku. "(...)
Walka...? Ale czyż mrówka wrzucona na szyny może walczyć z pociągiem nadchodzącym w
pędzie? (...)". Autor neguje sensowność przekleństwa, ironii, idei, modlitwy,
wzgardy, rozpaczy, walki, rezygnacji, wiary w byt przyszły, korzystania z uroków życia.
Zakończenie jest jednoznaczne "Jaka jest przeciw włócznie złego twoja tarcza,
człowiecze końca wieku?..." - ukazuje, że człowiek jest bezsilny wobec wielkości
świata.
Również typowym dla literatury schyłku wieku jest wiersz "Evviva l'arte!"
Tetmajera. Pokazuje miejsce artysty w hierarchii społecznej. Według tego wiersza
społeczeństwo końca wieku ceni jedynie wartości materialne: pieniądze i konsumpcję:
"Kto pieniędzy nie ma, jest pariasem". W tej hierarchii wartości artysta jest
nieużyteczny, nie służy żadnym celom praktycznym. Społeczność nie czuje więc
potrzeby wynagradzania artystom czegokolwiek: "my, którym często na chleb brakuje
suchy", "możemy z głody skonać gdzieś pod progiem". Artysta jednak się
nie poddaje i czuje, że na siły nadprzyrodzone "W piersiach naszych płoną ognie
przez Boga samego włożone".
Jest jeszcze jeden wiersz Tetmajera, w którym wyraża swoje ubolewania i pesymistyczne
spojrzenie na życie. Jest wiersz pod tytułem "Hymn do Nirwany". Opisuje
tęsknotę do stanu nieświadomości. Mówi ogólnie o zniechęceniu do świata i ludzi.
"Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie, Nirwano!". Jest tu
pełno negatywnych uczuć. Cały wiersz ma postać modlitwy, a na zakończenie poeta
wypowiada słowa: "I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie,
Nirwano!"
Kolejnym utworem, w którym widać wpływ dekadentyzmu jest "Niemoc" Paula
Verlaine'a (tytuł oryginału francuskiego to "Decadence"). Mówi tu o swoich
uczuciach, żalach, twórczości i o nieznanej trosce, która go męczy: "(...) Tylko
ból jakiejś troski, co żre pierś, nieznana".
Bardzo obrazowym wierszem jest "Albatros" Baudelair'a, w którym ów piękny w
locie ptak jest porównywany do poety. Gdy ptak wyląduje na statku można obserwować
jego niezdarne i niezgrabne ruchy, wydaje się wyjątkowo pokraczny. Tak samo jest z
poetą, który w swojej sztuce jest tak piękny i wspaniały, jak albatros w locie. Jednak
gdy poeta znajduje się w realnym świecie nie znajduje miejsca, "wiecznie się o swe
skrzydła olbrzymie potyka".
Jak widać dekadentyzm jest bardzo widocznym zjawiskiem w poezji pod koniec XIX wieku. Ten
pesymizm pojawia się jeszcze w wielu innych utworach, lecz wiersze takie jak "Koniec
wieku XIX", czy "Albatros" najlepiej pokazują ideę tego zjawiska.
Utworzono w dniu: 24 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved