Oświecenie - zainteresowanie pisarzy epoki edukacją człowieka
Literatura oświecenia rozwijała się w dramatycznym okresie dziejowym Polski. Sejm, w
którym ciągłe kłótnie, zachwiany system demokracji oraz zasada "liberum
veto" skutecznie unicestwiały próby reform, nie mógł pełnić właściwej funkcji
wobec zewnętrznie zagrożonego kraju. Jednak w owym czasie zauważyć można ożywienie w
ruchu umysłowym. W tych jakże trudnych dla kraju chwilach znalazło się kilka wybitnych
jednostek, które wyróżniały się bystrością umysłu, umiejętnością dostrzegania
niedoskonałości otaczającego świata oraz dążeniem do ogólnego uświadomienia
społeczeństwa.
W dobie oświecenia dynamicznie rozwijały się liczne dziedziny kultury: szkolnictwo,
ruch wydawniczy, teatr. W centrum zainteresowań pisarzy oświecenia znalazła się
edukacja człowieka. Ideałem literatury był człowiek oświecony, który znał swoje
miejsce w społecznej rzeczywistości, był wolny od przesądów.
Po przeciwnej stronie znajdował się "ciemny" Sarmata z prowincji. Taki obraz
umiejętnie przedstawił Julian Ursyn Niemcewicz w "powrocie posła".
W utworach powstałych w okresie oświecenia widoczne jest także zainteresowanie
psychiką ludzką, a zwłaszcza sferą wrażeń i uczuć, które warunkowały sposób
zachowania bohatera. Zauważone zostały także uczucia rodzinne, humanitarne, jak również
religijne i patriotyczne.
Niewątpliwie swą świetność literatura stanisławowska zawdzięcza Ignacemu
Krasickiemu, jednemu z pierwszych organizatorów życia kulturalnego ówczesnej Polski. W
jego poezji dominuje rozum, zaś środkiem artystycznego wyrazu jest często komizm. Wiele
aluzji do tamtejszych praktyk sejmu można zauważyć w "Myszeidzie". Jednak główna
idea tkwi w krytycznym stosunku do "ciemnego" średniowiecza. Krasicki
ośmieszył narodowy mit, który w tradycji utrwalony został jako fakt historyczny
(Kronika Kadłubka - o królu Popielu).
Drugim poematem heroikomicznym Ignacego Krasickiego była "Monachomachia", która
wywołała powszechną sensację. W utworze tym ośmieszone zostało duchowieństwo
zakonne - "uczeni mężowie", którzy nie potrafili odnaleźć od lat nie
odwiedzanej biblioteki.
Ignacy Krasicki równocześnie był twórcą nowoczesnej powieści pt: "Mikołaja
Doświadczyńskiego przypadki". W dziele tym duchowny ukazał stracone złudzenia
oświeconego reformatora. Poznajemy kolejne etapy życia młodego szlachcica, jego
edukację w szkole publicznej, gdzie wiedzę wpaja się za pomocą kar cielesnych. W
końcowym etapie Doświadczyński przekonuje się, że europejskiego społeczeństwa nie
może naprawić utopijna idea, w późniejszym okresie na terenie trzech zaborów toczyła
się walka o utrzymanie polskości. W nowych warunkach aktualna stała się myśl o
decydującej roli nauki i oświaty w oddziaływaniu na społeczeństwo. Idea ta
towarzyszyła twórcom Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Najaktywniejszym działaczem
Towarzystwa był Stanisław Staszic, autor "Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego".
W utworze tym Staszic zawarł propozycje reform zaczynając od zagadnienia powszechnej
oświaty.
W wielu sprawach zgadzał się ze Staszicem Hugo Kołłątaj - reformator, rektor Akademii
Krakowskiej. W okresie oświecenia polska rozwinęła typowe dla epoki prądy literackie -
klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Zdobyła szeroki krąg odbiorców, co stanowiło
trwałe i jednocześnie doniosłe osiągnięcie dla przyszłych pokoleń. Swobodniejszy
dostęp do nauki i kultury spowodował rozwój umysłowy społeczeństwa polskiego i
odnowienie życia kulturalnego po upadku państwa.
Utworzono w dniu: 30 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved