09 wrzesień 2000
Kupa byków
orograficznych i literówek - uwaga
? Geneza nazwy
- Nazwa z łaciny media tempora – czyli wieki średnie.
- Termin oebejmuje czas w kulturze i historii między starożytnością
i nowożytnością.
- Pojęcie używane było już w wieku 16 w epoce renesansu.
- Traktowano je jako upadek kultury antycznej, czas zacofania i
ciemnoty.
? Czas trwania epoki
- Obejmuje okres między 5 a 15 wiekiem.
- Początek ś. łączy się z formowaniem się nowej cywilizacji
wytworzonej dzięki współpracy Rzymu, Kościoła i barbarzyńców.
W 4/5 wieku skutkiem wędrówki ludów przekształca się w ustrój
Europy. Historycy wskazują także na daty. Rok 306 – wstąpienie
na tron Konstantyna Wielkiego, cesarza rzymskiego, który tzw.
Edyktem mediolańskim (313) zapewnił wolność wyznawcom chrześcijaniskim.
Ten władca przeniósł tyaże stolicę imperium z Rzymu do
Bizancjum (330) nazwanego Konstantynopolem. Posumięcie to
pzyczyniło się do rozłamu imperium na zachodnio w
wszchodniorzymskie (395) co z kolei ugruntowało podział Eu. Na
dwa kręgi kulturowe – zachodni oparty o kulturę łacińską i
wschodni – na kulturze greckiej.
- Jednak za najbardziej zasadniczą datę początka ś. uważa się
datę upadku cesarstwa zachodnio- rzymskiego (476). Koniec to
rozpad czesarstwa bizantyjskiego (1453), odkrycie Ameryki przez
Kolumba (1492) i wynalezienie druku (1450).
- W Polsce ś. Trwa od 10 do 15 wieku.
- Za początek epoki uznaje się rok 966 – przyjęcie chrześcijaństwa.
- Ten pięciowieczny okres można podzielić na 3 etapy. 5 – 13
wiek to czas przyswajania średniowiecznych wzorców kulturalnych
w literaturze i sztuce. Stopniowy rozwój szkolnictwa oraz
bibliotek klasztornych i katedralnych. Był to okres twórczości
łacińskiej i adaptowania stylu romańskiego w sztuce. Wiek 14
był mało znaczący dla rozwoju literatury, ale za to doniosły
za względu na rozwój stylu gotyckiego, oraz istotne przemiany w
rozwoju państwa polskiego – szybki rozwój gospodarczy i
kulturalny, rozwój miast, założenie w 1364 roku Akademii
Krakowskiej. Ostatni ores to wiek 15. Pozostawił po sobie najwięcej
zabytków piśmiennictwa. Następuje świetny rozwój Akademii
Krakoskiej.
? Społeczno kulturowe podłoże średniowiecza
- Przede wszystkim expansja chrześcijaństwa i dominacja kościoła
w życiu społ.-kultur. Określały religijny charakter sztuki.
- Upadek ces. Rzymskiego i wędrówki ludów przyczyniły się do
kształtowania ustroju feudalnego i monarchii.
- Życie polityczno - społ. Zdominowane było przez walkę o wpływy
między władzą świecką a duchowną.
- Są to czsy licznych konflików wojennych i kontrastów społ.
Chłopstwo i plebs żyje w prymitywnych warunkach, a jednocześnie
rozkwita życie dworskie.
- Klęski głodu, zarazy i nieurodzaju.
- Znaczącą rolę odgrywa duchowieństwo i rycerstwo co ma wpływ
na kształrowanie się wzoców osobowych min. ideału ascety i
rycerza.
- W Pol. Do 12 w. kulturę reprezentowało tylko duchowieństwo
twaorzące w łacinie. Dopiero w 13 pojawia się twórczość
dwoprska.
- Kanonizacja ś. Stanisława przynosi pierwsze utwory
biograficzne (prezentujące głównie życie świętych.
- Najszybszy rozwój za Jagiellonów – twórzcość coraz częściej
po Polsku i nabiera cech świeckich.
? Średniowiecze w Europie
- Pierwotnie literatura rozwijała się w języku łacińskim. W
językach narodowych zaczęto w Eu. Pisać około wieku 10 w środowiskach
rycerskich i dworkich
- Literatura ta nawiązywała do tradycji antycznych (Cycerona,
Horacego).
- Dominacja kościoła w życiu kulturalnym i społecznym
decydowała o charakterze religijnym dzieł.
- Powstawała też poezja świecka.
+ Francja
- Lit. W jęz. narodowym przyniósł wiek 11.
- Rozwija się poezja epicka, liryka, satyra, proza narracyjna i
dramat religijny oraz obyczajowy.
- Poezja epicka to poematy heroiczne (Pieśń o Rolandzie)
rycerskie i miłosne romanse (Tristan i Izolda).
- Poematy o tematyce antycznej.
- Rozwija się liryka prowansalska tworzona przez trubadurów i
minstreli.
- U schyłku ś. Dominuje tematyka śmierci i przemijania (Karol
Orleański i Franciszek Villon).
+ Kultura germańska
- Heroiczna epika (Pieśń o Nibelungach).
- Nieco później rozwija się poezja miłosna.
- Niektóre z utworów o tem. Religijnej i politycznej.
- W okresie 14 – 16 w. na pd Niemiec (Norymberga) powstaje
poezja o char. Religijnym i dydaktycznym.
+ Europa północna
- Poezja bardów (plemion Celtów w Irlandii, szkocji i Walii),
którzy na dworach układali utwory o walecznych czynach rycerzy.
- Pochwalne okolicznościowe teksty pisane były przez skaldów (Skandynawia,
Anglia, Islandia).
+ Włochy
- Dwie szkoły poetyckie.
- Szkoła sycylijska. Utwory pisane w jęz. narodowym. Wzorowana
na poezji prowansalskiej. Popularna głównie w I połowie 13
wieku.
- Nie co później powstała poetycka grupa Dolce stil nuovo (nowy
słodki styl), której nawybitniejszym przedstawicielem był
Dante Alighieri. Tworzyli lirykę miłosną. Boska komedia
Dantego stała się pomostem między ś. a renesansem.
? Nurty w sztuce
- Sztuka zdmoinowana przez alegorię. Dlatego ten główny nurt
nazwano alegoryzmem (Krzyżanowski).
- Alegoria – artuysyczny motyw posiadający podwójne znaczenie
dosłowne i przenośne. Sens alegoryczny ma tylko jedno znaczenie.
Nie może być diowolnie interpretownay.
- Jej jednoznaczność nie pozwalała min. na dowolne
interpretowanie pisma świętego.
- Obrazy aleg. służyły przystępnemu ukazaniu zawiłych prawd
moralnych i religinych. Abstrakcyjne pojęcia ukazywane w
wyrazisty i zrozumiały sposób.
- Alegoria pełnła funkcje dydaktyczne w hagiografii, kazaniach
i hiostoriograffi.
- W zakresie formy prowadziła do komponowania dzieła w formie
traktatu i posługiwania się bogatym stylem.
? Nurty w filozofii
- Podoporządkowane teocentryzmowi – zainteresowanie Bogiem i
życiem wiecznym.
+ Scholastyka
- (Scholastikos – szkolny). Dogmaty i przwdy wiary uznane przez
Koścół za ojawione i niepodlegające krytyce wyjaśniano drogą
poszukiwań rozumowych.
- Twórca – św. Anzelm głosił, że do właściwego poznania
prawdy niezbędna jest wiara i rozum.
- W swym dziele Wiara poszukująca zrozumienia pisał : „Chrześcijanin
powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez
zrozumienie do wiary”. Przykład na min. nie podważalność
prawd w Biblii.
- Kierunek ten wierny był niektórym elementom tradycji starożytnej
(Arystotelesa).
- Chodzi o to, że dowodzono przekazane przez Biblię twierdzenia
religijne. I metody logiczne jakimi się posługiwano zostały
zaczerpnięte z Logiki Arystotelesa.
- Wybitnymi przedstawicielami s. Byli Albert Wielki i jego uczeń
św. Tomasz z Akwinu, którego filozofia do dziś jest
przyjmowana przez kościół.
- Największy rozkwit to 13 w. Upadek to 14/15 w.
+ Augustynizm (4-5w.)
- Filozofia św. Augustyna ukazuje sytuację cłowieka we wszechświecie
jako dramatyczną.
- Człowiek jako istota filozofująca rozmyśla nad swoim położeniem
w czasie (odniesionym do wieczności) , nad swoim dramatycznym ,
niejasnym miejscem na granicy bytów. Bytów wyższych (Aniołowie)
i niższych (ziwerzęta).
- To położenie między bytami powodowało uczucie wew.
rozdzrcia, Konflikt między cielesnością i duchowością.
- Nawiązywał do platońskiego idealizmu. Ośrodkiem myśli
czynił Boga. Uznawał oddzielność ducha i ciała, woli,
uczucia i rozumu (dualizm) i oczywiście wyższość ducha nad
materią.
- Celem człowieka uczynił poznanie Boga, ale także i siebie
samego.
- Jego filozofię cechował subiektywizm, dualizm i woluntaryzm (uznanie,
że właściwą natura człowieka jest wolna wola).
- Zgodne z duchem augustynizmu były min. praktyki ascetyczne.
+ Tomizm
- Filozofia św. Tomasza z Akwinu (1225 – 1274 – 13w)
- Inspiracją była dlań filozoia Arystotelesa.
- Wysunął on wniosek, żę takie a nie inne umiejscowienie cłowieka
między bytami wyższym i niższym jest celowe i naturalne.
- W przeciwieństwie do Augustyna istnienia Boga nie uznawał za
tezę oczywistą, daną cłowiekowi z góry, ale prawdę wymagającąrozumowego
dowodzenia.
- Negował dualizm. Uznawał fizyczną jedność człowieka.
- Inaczej niż Augu. Głośił pierwszeństwo rrozumu nad wolą.
- Wyznacznikami jego fil. Były : Obiektywizm, odrzucenie
dualizmu ciała i duszy, intelektualizm i empiryzm (doświadzczenie
metodą poznania).
- Z jego fil. Zgodne są więc ustrojowo – społ. Koncepcje
drabiny feudalnej a także scholastyka.
+ Franciszkanizm
- Stworzony przez św. Fanciszka z Asyżu (12/13w).
- Głosił iedee wiary radosnej, prostej, płynącej z
wszechogarniającej miłości do śiata i stworzenia (w tym
zwierząt i przyrody w ogóle).
- Naczelne założenia tej postawy to miłosierdzie, ubóstwo i
bratyerstwo.
- Franciszek zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej w świecie
pełnym okrucieństwa.
- Zbiór legend z życia świętego pt. Kfiatki świętego
Franciszka z Asyżu zostały spisane przez anoimowego włocha w
14w.
? Zabytki piśmiennictwa
+ Gall Anonim – Kronika
- Powstała podczas pobytu Galla na dworze Krzywoustego
prawdopodobnie w 1113 – 1116.
- Ukazuje chwałę Bolesława Chrobrego, opis śmierci jego, opis
obrony głogowa (Krzwousty), bezskuteczność podstępów wojsk
cesarskich wobec waleczności głogowian.
- Charakteryzuje postaci B. Crobrego, Śmiałego oraz
Krzywoustego. Exponuje odwagę i męskość Chrobrego na polu
walki , jego sprawiedliwość i troskę o poddanych. Scebna śmierci
ukazana jest z wielkim patosem.
- Podobnie – męstwo i odwaga. Bohater pokonuje wszystkie
przeciwności losu, toważyszą mu także zdażenia cudowne (sam
jeden broni się przed przed gromadą przeciwników).
- Podkreśla ichg zasługi w umacnianiu krześcijaństwa.
- Ma więc charakter panegiryczny – jest pochwałą osoby
opisywanej.
- Kronika jest przykładem historiozoficznej prozy ukazującej
dzieje w porządku chronologicznym. Łączy w sobie histoyczną
wiedzę i fikcję.
- Została w czałości napisana po łacinie prozą rytmiczną
przechodzącą czasem w wiersz. Najczęściej wsztawki
wierszowane są 15 zgłoskowe czasem i 8.
- Wielokrotnie sięga do podań i legęd. Postaci zostały
podobnie ukazane jak w w epice rycerskiej.
+ Bogurodzica
- Pieśń maryjna rozpoczynająca twórczość w jęz. polskim.
- Zachowała się w kilku odpisach. Najstarszy z nich tzw.
Krakowski I pochodzi z roku 1407, wydrukowzny w 1506 w Satucie Łaskiego
(pierwszy druk utworu poetyckiego w Polsce). Ta wersja ma 2
zwrotki.
- Drugi odpis to tekst tzw. Krakowski II z 1408. Skałada się już
z 14 zwrotek . Kolejny tzw warszawski z 19.
- Pierwotna wersja utworu wzbogacona została o pieśni :
wielkanocną i pasyjną oraz litanie do różnych świętych.
- Wg. Jana Długosza B. Miała być śpiewana jako pieśń bojowa
pod grunwaldem. Maiła być także pierwszysm hymnem koronacyjnym
Jagiellonów.
- Autorsto początkowo przypisywano św. Wojciechowi jednak
przebywał on w Polsce zbyt krótko, żeby pisać po Polsku. Nie
wiadomo więc kto to napisał.
- Prawdopodobnie powstała w 13 wieku.
- Pierwasz wersja ma 2 zwrotki. W pierwszej jest zwrot do Matki
Boskiej, w drógiej do Chrystusa.
- Podmiot utworu jest zbiorowy.
- Wiersz ma charakter modlitewnej prośby.
- Jest przykładem wiersza intonacyjno – zdaniowego (bez przeżutni).
Wiersz recytowano przy akompaniamencie.
- Mamy tu archaizmy leksykalne, fonetyczne i flexyjne.
+ Kazania świętokrzyskie
- Z 14 wieku, odnalezione przez A. Brucknera w Petersburgi i
wszyte w oprawę od innego dzieła.
- Adresowane do bardziej wykszałconego odbiorcy.
- Źródło wiedzy o ówczesnym języku.
+ Kazania gnieźnieńskie
- Powstały na początku 15 w.
- Adresowane raczej do ludzi prostych
+ Psałterz floriański
- Jest to tłumaczenie textów biblijnych – około 14 wiek.
+ Psałterz puławski (15w)
+ Biblia królowej Zofii (1455)
+ Żale Matki Boskiej pod krzyżem ( Lament świętokrzyski)
- Pełna liryzmu i skargi wypowoedź Matki Boskiej stojącej pod
krzyżem umierającego syna.
- Jest to pierwsza tak liryczna i uczuciowa wypowiedź
+ Legenda o świętym Aleksym
- Jest to niekompletny pzrekład łacińskiego utworu (1454)
- Autor nie znany. Postać Alexego stała się znana dzieki
homilli św. Wojciecha z 10 w.
- Propaguje ideał ascety. Asceza i śmierć Alexego są ciche i
ukryte przed oczmi najbliższych.
- Umiera śiadomie i samotnie. Śmierć ta jest dla nbiego
wybawieniem – przejściem do życia wiecznego.
- Jego historia miała być dla współczesnych lekcją pobożnego
życia i przykładem właściwej hierarchii wartości.
- Jest to przykład hagiografii czyli żywota świetego.
+ O zachowaniu się przy stole
- Jeden z pierweszych przykładów poezji świeckiej. Autorem
jest Przecław Słota (14/15w). Był to burgrabia poznański i
poeta.
- Wiersz ten powształ około 1400 roku. Text odkryty przez A.
Brucknnerra. Wbrew zwyczajom wiersz nie jest naomimowy.
- Nawiązuje do zachodnioeuropejskiej etykiety i rycerskiego
kultu kobiety.
+ Satyra na leniwych chłopów
- Najstarsza satyra. Anonim. II połowa 15 wieku.
- Wyraz sytuacji ówczesnego chłopa, an którego nałożono pańszczyźniane
obowiązki.
- Pisany z punktu widzenia szlachcica oskarża chłopów o
unikanie pracy – lenistwo.
+ Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią.
- Anonim. Jeden z najdłuższych tekstów. Rękopis z 15 wieku
zaginął podczas II wojny. Został oddworzony na podstawie
wersji z 16 wieku.
- Motyw tańca śmierci (dance macabre). Ukazywał
spersonifikowaną śmierć (rozkładający się trup lub
skieletor), która pociągała za sobą do ańca wszystkich ludzi
bez względu na stan. Wobec śmierci wszyscy są równi.
- Marność i pzreijalność życia, równość wobec śmierci.
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved