Średniowieczne nawiązania w literaturze późniejszych epok
09 wrzesień 2000
A. Współczesna
poezja - np. Stanisław Grochowiak. Poetę tego charakteryzuje
fascynacja epoką średniowiecza, podejmowanie tematów takich,
jak miłość i śmierć, piękno i brzydota - typowych dla wieków
średnich. Grochowiak przywołuje także motyw "poety przeklętego",
który funkcjonuje w twórczości Francoisa Villona, słynnego średniowiecznego
autora dzieła pt. "Wielki testament". Za przykład mogą
posłużyć wiersze Stanisława Grochowiaka pt. "Chmura"
i "Święty Szymon Słupnik". W drugim z wymienionych
utworów poeta rozważa problem ascezy i umartwiania ciała. Również
utwór Kazimiery Iłłakiewiczówny pt. "Opowieści małżonki
Świętego Aleksego" nawiązuje do średniowiecznych żywotów
świętych. Jest on polemiką z postawą tytułowego bohatera
legendy.
B. Gatunki przejęte ze średniowiecza:
1. sonet - sonety pisali między innymi: Mikołaj Sęp-Szarzyński,
Jan Kochanowski, Jan Andrzej Morsztyn, Adam Mickiewicz, Jan
Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanisław
Grochowiak.
2. kazanie - w epoce renesansu rozsławił Piotr Skarga, dzięki
jego kazaniom gatunek ten stał się narzędziem publicystyki
religijnej i politycznej.
3. kronika
C. Filozofie:
1. Franciszkanizm - radosna filozofia wiary, głosząca miłość
do świata, braterstwo wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata
i jego piękna, radosną wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował
przeciw okrucieństwu, nienawiści, zabijaniu i chciwości. W
swych utworach nawiązywali do niej między innymi Jan
Kochanowski (pieśni, fraszki), Leopold Staff ("Sonet
szalony", "O miłości wroga", "Przedśpiew").
2. Augustynizm - dramat człowieka umieszczonego między niebem a
ziemią, a więc w niebycie. Dramat człowieka polega na ciągłym
rozerwaniu pomiędzy pragnieniem zwykłego, ludzkiego szczęścia
na ziemi a tęsknotą za wiecznością i ideałem nieba. Życie
pomiędzy trwogą a nadzieją staje się koszmarem. Jest to życie
w świecie dualistycznym - czyli jakby dwoistym, podwójnym, złożonym
z przeciwstawnych wartości: dobro - zło, niebo - piekło,
zbawienie - potępienie, dusza - ciało. Człowiek musi wybierać
pomiędzy tymi wartościami, nie ma drogi pośredniej. Echa tej
filozofii obecne są w dekadentyzmie młodopolskim (u Tetmajera i
Kasprowicza).
D. Romantyzm:
1. Nawiązanie treścią do epoki średniowiecza. Akcja wielu
utworów toczy się w tej epoce. ("Konrad Wallenrod",
"Grażyna").
2. Mit rycerza, który przejęli, uznali i propagowali romantycy
pochodzi prosto z wieków średnich. To średniowiecze ukształtowało
ideał rycerza o nieskazitelnej reputacji, człowieka honoru, do
krwi ostatniej walczącego o słuszną sprawę, odważnego i
zdolnego do poświęceń. To ten wzorzec moralny odrodził się w
dobie romantyzmu. Przecież tragizm Wallenroda polega na tym, że
musi użyć podstępu i tym samym niweczy swój honor. To
sprzeniewierzenie się Bogu (plama na honorze rycerza) jest
grzechem Konrada z "Dziadów". Kordian nie może zabić
cara, bo taki czyn jest sprzeczny z etosem rycerskim, któremu
wbrew sobie jest wierny. To honor, bardziej chyba niż miłość,
pcha Jacka Soplicę do zemsty na Stolniku. Typowym rycerzem jest
hrabia Henryk jako wódz arystokratów.
3. Baśniowość i fantastyka średniowiecznych legend uaktywniła
wyobraźnię romantyków. Smoki, jaszczury, uwięzione księżniczki,
turnieje rycerskie wprost z literatury średniowiecza przeszły
do świata utworów romantycznych.
4. Kult kobiety - damy rycerskiego serca. O nią i w jej imieniu
toczono pojedynki. Tylko jej ręka i jej serce mogły uszczęśliwić
rycerza, a odmowa była jego tragedią. Dama była nieskazitelna.
Ten właśnie mit stał się źródłem nieszczęśliwej miłości
romantycznej i swoistego kultu kobiety - anioła, wyznawanego w
romantycznej literaturze.
5. Kult Matki Boskiej. Średniowiecze w swej uduchowionej,
religijnej namiętności składało hołd matce Chrystusa, Najświętszej
Marii Pannie. Romantyzm także. Zauważymy, że wiele jest kłótni
z Bogiem, szermierki słownej, buntu - ale nigdy wobec Marii.
Mickiewicz wyraźnie i wprost zaznacza to w rozmowie w celi więziennej
("Dziady" część III). Kult Marii uratował życie
Kaprala, nawet Konrad nie pozwala złorzeczyć temu imieniu. Słowacki
pisze piękny hymn "Bogarodzica". Krasiński - obrońca
wiary ojców - główną i nieskazitelną "błogosławioną"
bohaterkę obdarza imieniem Marii.
6. Kult dawnych, rycerskich bohaterów. Romantycy wywoływali
duchy przeszłości, aby znaleźć wzorce postępowania dla
swojego pokolenia. Roland, Zawisza, Jagiełło... Najlepiej
udowadnia to hasło zawarte w "Kordianie" Słowackiego:
"Polska Winkelriedem narodów!". Winkelried -
szwajcarski rycerz średniowieczny, który podczas bitwy ogarnął
wrogie włócznie i wbił sobie w pierś, by jego towarzysze
mogli przejść. "Winkelried ożył" oznajmia Słowacki.
To kolejny akcent średniowieczny w romantyzmie.
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved