Podstawowe prądy epoki: realizm i naturalizm
17 wrzesień 2000
Zasadniczą metodą
twórczą pisarzy pozytywizmu był realizm, pojmowany jako zasada
prawdziwego i wiernego odtwarzania rzeczywistości w literaturze.
Terminem "realizm" posługujemy się jako nazwą
historyczną dominującego w sztuce europejskiej XIX wieku prądu,
związanego ściśle z rozwojem prozy artystycznej. W powieści
bowiem kształtuje się odmiana realizmu, zwana "wielkim"
lub "dojrzałym". Za jego twórcę uważany jest
wybitny francuski powieściopisarz, Honoriusz Balzac.
Polscy pozytywiści przejęli realizm jako metodę zarówno z
dzieł twórców europejskich, jak i swoich poprzedników z lat
czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego stulecia (przede
wszystkim Korzeniowskiego i Kraszewskiego). Przejmując ją,
udoskonalili ją i stworzyli najwybitniejsze powieści dziewiętnastowieczne:
"Lalkę", "Nad Niemnem", "Bez dogmatu"
itd.
Nowoczesne rozumienie kategorii realizmu opiera się na uogólnieniu
zjawisk, które w prozie dziewiętnastowiecznej spowodowały
zmiany w modelu kultury i w społeczeństwie, wywołane przede
wszystkim rozwojem cywilizacji miejskiej i przemysłowej. Nic więc
dziwnego, że współcześni badacze nazywają dziewiętnastowieczną
powieść "mieszczańską epopeją".
Dziewiętnastowieczny realizm opierał się na przekonaniu, iż
dzieło literackie jest pełnym sprawozdaniem z ludzkich doświadczeń,
opisem zachowań i stosunków, przedstawieniem szczegółów życia
i jego tła, wreszcie dokładnym odwzorowaniem typowych charakterów.
Dlatego też celem pisarza - realisty było stworzenie obrazu świata
możliwie najbardziej adekwatnego do obiektywnie istniejącego
stanu. W tym celu dokonywał on selekcji dostępnego mu materiału,
by wydobyć typowe zjawiska, postacie, sytuacje (typowe tzn.
reprezentatywne dla danej klasy społecznej, grupy ludzkiej, itp.).
Poprzez silne zindywidualizowanie postaci, nadanie im głębi
psychologicznej i stworzenie wrażenia unikalności i
niepowtarzalności dążył on do stworzenia złudnego
prawdopodobieństwa istnienia świata przedstawionego.
Obiektywizm obrazowania osiągał on poprzez rezygnację z
komentarza odautorskiego lub stylizację na list, pamiętnik czy
dziennik. Język tego utworu zbliżony był do języka potocznego.
Utwór realistyczny nastawiony był krytycznie wobec rzeczywistości,
ale wyrażał przeświadczenie o możliwości jej poznania i
przeobrażenia. Dla realizmu charakterystyczne są nowela i powieść.
Naturalizm jako prąd literacki powstał i osiągnął największe
znaczenie we Francji. W tym kraju działał bowiem jego
najwybitniejszy twórca - Emil Zola (1840 - 1902).
W sformułowanych przez Zolę i rozwiniętych przez jego
zwolenników koncepcjach obrazu świata społecznego na plan
pierwszy wysuwa się motywacja biologiczna w jej ewolucyjnej,
Darwinowskiej wersji, wraz z teorią dziedziczenia, doboru
naturalnego, walką o byt. Dlatego też przedstawiona w
naturalistycznych utworach rzeczywistość ma wyraźny charakter
pesymistyczny. Świat współczesny, w którym panują
kapitalistyczne prawa, jest patologiczny; społeczeństwem rządzą
zasady bezwzględnej walki i przemocy, a jednostkami - popędy i
instynkty. Człowiek jest przede wszystkim cząstką przyrody.
W powieści naturalistycznej dominują ciemne barwy. W tym tonie
przedstawiane są z niezwykłą, wręcz fotograficzną dokładnością,
różnego rodzaju anomalie społeczne i jednostkowe. Opis góruje
nad opowiadaniem. Drastyczność w ukazywaniu erotyki, procesów
fizjologicznych i stanów chorobowych nasyca teksty brzydotą. Można
wręcz mówić o estetyce brzydoty w twórczości naturalistów.
Wyjaskrawiając biologiczne aspekty ludzkiego życia, pisarze
starają się zasugerować czytelnikowi swój pełny obiektywizm
w przedstawianiu świata. Odrzucają romantyczną emocjonalność
i wczesnopozytywistyczną tendencyjność. Dążą do zbliżenia
swych utworów do gatunków paraliterackich: dzienników, pamiętników,
reportaży, a w konsekwencji - do potoczego języka. Te odwołania
miały gwarantować rzetelność i prawdziwość przedstawionego
świata. Narrator naturalistyczny z zasady nie opatruje tego świata
komentarzem, lecz po prostu go opisuje.
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved