Renesans - wprowadzenie
Pojęcie renesansu wprowadził wybitny szesnastowieczny włoski malarz, pisarz i
architekt, Giorgio Vasari. Chciał w ten sposób podkreślić odmienność nowej epoki od
średniowiecza. Odrębność ta polegać miała przede wszystkim na odrodzeniu się
antycznych idei, całego dorobku literackiego, filozoficznego i kulturowego tej epoki.
Renesans to ponowne odkrycie antycznej sztuki i architektury, antycznych kanonów piękna.
Za kolebkę renesansu uważa się Włochy. To właśnie stamtąd idee tej epoki
promieniowały na całą Europę.
Dość złożone są ramy chronologiczne tej epoki, ze względu na to, iż narodziła się
ona we Włoszech, skąd z pewnym opóźnieniem docierała do innych państw europejskich.
Za początek epoki przyjmuje się wiek XIV we Włoszech, natomiast w Europie umieszcza
się go na przełomie XV i XVI w.. Rozkwit epoki przypada we Włoszech na wiek XV, w
innych państwach europejskich na XVI. Schyłek epoki to początek XVI w. we Włoszech i
koniec XVI stulecia w Europie.
Renesans nie był nagłym wybuchem, natychmiastowym objawieniem nowych wartości;
przeciwnie, był wynikiem długotrwałego, złożonego historycznego procesu, różnych
przemian społeczno - gospodarczych, zachodzących w Europie, w której po okresie
feudalnego rozbicia jednoczyły się państwa (Szwajcaria, Francja, Hiszpania) lub
zmierzały one ku zjednoczeniu (Italia). Jednoczyły się też społeczne siły
mieszczaństwa - przyszłego współtwórcy przemian cywilizacyjnych oraz możnego
mecenasa artystów i uczonych. Zjawiska te były niemalże przeciwieństwem do równoczesnego
rozpadu dotychczasowej jedności europejskiej, jej cesarsko - papieskiej struktury i wspólnej
dotychczas katolickiej więzi wyznaniowej.
Znamienne dla nowej epoki zjawiska zaznaczyły się najsilniej i najwcześniej we
Włoszech, które u schyłku średniowiecza były rozbite na Państwo Kościelne, Królestwo
Neapolu i Obojga Sycylii, księstwa i potężne republiki kupieckie. Papiestwo i cesarstwo
- osłabione wzajemnymi walkami, a także długotrwałymi wojnami pomiędzy potęgami
austriackich Habsburgów i francuskich Walezjuszy - traciły na autorytecie i poważaniu.
Zagrożeniem dla nich stawały się bogate i potężne miasta, które dzięki operacjom
handlowym między Wschodem i Zachodem oraz dynamicznemu rozwojowi rzemiosła i przemysłu
wyrastały na prawdziwe potęgi. Pokaźne obroty finansowe, rozwój domów bankierskich
itp. zapewniły mieszczaństwu, konkurującemu ze szlachtą, znakomitą pozycję i
możliwość finansowania nauki, kultury i sztuki.
Rozpowszechniła się dzięki temu instytucja mecenatu, tj. opieki nad wybitnymi twórcami.
Dzięki materialnej pomocy mecenasów, pochodzących głównie z mieszczaństwa i bogatych
panów feudalnych, świeckich i duchownych, wielu przyszłych wybitnych twórców zdobyło
wykształcenie i warunki umożliwiające twórczą pracę.
Oceniając epokę odrodzenia należy przede wszystkim podkreślić jej rozmach, odwagę,
śmiałość przekonań w każdym zakresie, łącznie z niepodważalnymi do tej pory
dogmatami religijnymi. Ta niedługa, po zaledwie ponad sto lat trwająca epoka
skondensowała zdumiewająco wiele zjawisk, zdarzeń, objawień artystycznych,
intelektualnych i naukowych (takich jak np. epokowe odkrycie Mikołaja Kopernika,
podważające i rewolucjonizujące dotychczasowe wyobrażenia kosmologiczne).
Skupienie uwagi na sprawach doczesnych: gospodarczych, społecznych i cywilizacyjnych, a
przy tym wzrost międzyludzkiej komunikacji we wszelkich dziedzinach życia wpłynęło na
wzrost zainteresowania jego świeckimi stronami i osłabieniu dawnego nastawienia
teocentrycznego. Szybko rosnąca potęga wielu państw (w tym także Polski Jagiellonów)
zadecydowała o wzmocnieniu władzy świeckiej, wzmogła poczucie własnej wartości i
odrębności narodowej. Stąd właśnie bierze się taka dbałość o własny język, pęd
do nauki i kształcenia się oraz chęć zamanifestowania własnych możliwości we
wszystkich dziedzinach życia.
Renesans to ogromne bogactwo nowych prądów umysłowych i religijnych, z których
zdecydowanie najważniejsze są humanizm i reformacja. Czym jest humanizm - wyjaśniać
nie trzeba. Należy jednak zastanowić się nad podłożem i skutkami reformacji.
Reformacja, podobnie jak cała epoka, nie pojawiła się bez istotnej przyczyny, nie była
zjawiskiem nagłym, lecz przygotowały ją stopniowo wcześniejsze (od XIV w.) kryzysy
oraz piętnastowieczne dążenia do zmian w dotychczasowej hierarchii władzy kościelnej.
Bezpośredniej przyczyny wybuchu reformacji upatruje się w wystąpieniu Marcina Lutra, który
w 1517 r. w Wittenberdze ogłosił swe słynne tezy o odpustach. Choć atakowały one
tylko pewne praktyki, zwłaszcza możliwość uzyskania zbawienia za odpowiednie
świadczenia pieniężne, doprowadziły one do ostrego ataku ze strony Rzymu na
reformatora. Powód krył się w ostatecznej konkluzji rozumowania Lutra, według której
Kościół na ziemi nie był w stanie udzielić odpustu i rozgrzeszyć człowie- ka, a tym
samym uwolnić go od przyszłych mąk.
Potępiająca reformatora bulla papieska (którą Luter publicznie spalił) stała się
przyczyną ostrych walk religijnych, które ostatecznie rozbiły dotychczasową
europejską wspólnotę wyznaniową. Ogarniętą gorączką sporów Europą wstrząsały
niepokoje, przez cały niemalże XVI wiek trwały wojny religijne. Kościół katolicki,
ktory poczuł się poważnie zagrożony przez reformację, opracował całą strategię
przeciwdziałania fali protestantyzmu. Przeprowadzono szereg reform wewnętrznych,
poprawiających sytuację w łonie Kościoła, ale przede wszyst- kim, na soborze
Trydenckim, wytyczono plany wykorzystania dorobku kultury humanistycznej do celów
religijnych oraz wytyczono plany walki z innowiercami. Ta"kontrofensywa" Kościoła
określana jest mianem kontrreformacji. Przewodził jej, powołany do życia w roku 1534,
zakon jezuitów.
Reakcja Kościoła katolickiego (sobór trydencki 1545 - 1563), mimo iż w końcówce
stulecia przyniosła istotną poprawę sytuacji, nie przywróciła jednak w pełni dawnego
ładu. Efektem reformacji pozostała niejednorodna wyznaniowo Europa, w której istniały
obok siebie luterańskie Niemcy, kalwińska Szwajcaria, oderwana od papieskiej
zwierzchności i posiadająca własny kościół narodowy Anglia oraz Czechy, w których
dominowali tzw. bracia czescy.
Reformacja zaznaczyła swą obecność we wszystkich dziedzinach, przede wszystkim
odcisnęła swe piętno na umysłowości ówczesnych ludzi, umocniła w nich poczucie
rygoru religijnego. Z drugiej strony, propagując wspólnotę wierzących nie poddanych
papiesko - kościelnej hierarchii i postulując zasady ewangeliczne (głównie równości),
wyposażała ideowo różne ruchy społeczne i narodowe.
Nurty wyznaniowe, powstałe w wyniku reformacji:
- Luteranizm, którego twórcą był Marcin Luter. Luteranie domagali się reformy
instytucji kościelnych i liturgicznych, zniesienia celibatu, tłumaczenia Biblii na
języki narodowe, a także głoszenia w nich kazań, zniesienia odpustów. Luter był
zwolennikiem bezpośredniego obcowania z Bogiem, bez żadnych pośredników - stąd brak
uznania przez protestantów papieża.
Luteranizm propagował teorię ufnej wiary w wybaczającą łaskę bożą, jedyną szansę
na uzyskanie dostępu do nieba. Wg. tego nurtu, człowiek jest istotą tak skażoną, iż
nie jest w stanie samodzielnie zdobyć zbawienia, iż nie pomogą mu w tym żadne dobre
uczynki i nic nie znaczące dla Boga działania. Protestanci uważali więc, iż dla
osiągnięcia zbawienia ważniejsza jest sama wiara w Jezusa, niż konkretne czyny.
Ponadto wyrażali przekonanie, iż wszystkie prawdy wiary można samodzielnie odnaleźć w
Biblii. Dlatego też rezygnowali z dotychczasowych autorytatywnych orzeczeń Kościoła,
pozostawiając człowiekowi swobodę interpretacji tekstu biblijnego i wolność w
przeprowadzaniu dociekań religijnych.
- Kalwinizm, którego twórcą był Jan Kalwin. Wyznanie to wprowadzało pojęcie
predestynacji - przeznaczenia. Los człowieka jest niezależny od niego, zapisany w
gwiazdach. Bóg każdego człowieka przeznacza na potępienie lub zbawienie. Niezależnie
od jakichkolwiek starań i działań człowiek nie jest w stanie tego zmienić. Kalwinizm
propaguje także ideał pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie staje się zasługą, a
bezczynność grzechem.
- Bracia polscy (Arianie). Najbardziej radykalne i postępowe skrzydło reformacji w
Polsce. Bracia poscy wyłonili się z rozłamu w łonie kościoła kalwińskiego. Swą
nazwę zawdzięczają swym przeciwnikom, którzy zarzucali im bluźniercze traktowanie
dogmatu Trójcy świętej (rozpoczęte przez Ariusza III / IV w.). Arianie nawoływali do
szczególnego przestrzegania etyki międzyludzkiej, ewangelicznej cnoty ubóstwa,
braterstwa, wyrzeczenia się dóbr na rzecz biednych, do sprawiedliwości i pokoju. Szczególny
opór przeciw arianom wywołała podjęta przez nich krytyka dawnej tradycji kościelnej
oraz nawoływanie do powrotu do Biblii jako źródła nieskażonej religii i wiary.
Radykalne hasła społeczne braci polskich wzbudzaly zdecydowany opór i niechęć
szlachty. Nie mogła się ona bowiem pogodzić z potępieniem poddaństwa chłopów, z
postulatem wyrzeczeń majątkowych, zakazem obejmowania urzędów, zwłaszcza
sędziowskich, sprzeciwem wobec kary śmierci, z odmową służby wojskowej oraz ideą
pełnej tolerancji wyznaniowej. Doprowadzło to do wygnania w połowie XVII w. arian z
Polski. Mimo, iż postrzegano ich jako wichrzycieli, opinia ta była całkowicie
niezasłużona. Arianie pozostawili po sobie znaczną spuściznę naukową, literacką i
społeczną (znaczący wkład w rozwój szkolnictwa).
Utworzono w dniu: 27 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved