Internetowy Serwis Edukacyjny www.niemiecki.nauka.pl
NIEMIECKI.nauka.pl
GRAMATYKA: RZECZOWNIK

Rzeczownik jest częścią mowy, która oznacza osobę, przedmiot lub pojęcie. Odmienia się przez rodzaje liczby i przypadki. Wszystkie rzeczowniki w języku niemieckim pisze się wielką literą.
W języku niemieckim, podobnie jak w polskim, występują trzy rodzaje rzeczowników. Nie zawsze pokrywają się one z rodzajami w języku polskim.
Rodzaje rzeczowników:
   » rodzaj męski - Maskulinum (m)
   » rodzaj żeński - Femininum (f)
   » rodzaj nijaki - Neutrum (n)

RODZAJE RZECZOWNIKÓW

Rodzaju męskiego są:

  • rzeczowniki oznaczające istoty męskie:
    • der Mann
    • der Hahn (kogut)
  • nazwy pór roku, miesięcy, dni, pór dnia, stron świata i wiatrów
  • nazwy szczytów górskich i jezior
  • nazwy przypadków, stopni oraz trybów
  • nazwy marek samochodów
  • rzeczowniki o zakończeniach:
    • -ig: der Honig (miód)
    • -ing: der Fasching (karnawał)
    • -er (większość): der Kiefer (szczęka)
    • -en: der Garten
    • -ling: der Lehrling
  • rzeczowniki odczasownikowe bez końcówek:
    • der Lauf
    • der Schlaf
  • rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone na:
    • -or: der Humor
    • -ismus: der Mechanismus

Rodzaju żeńskiego są:
  • rzeczowniki oznaczające istoty żeńskie:
    • die Frau
    • die Kuh (krowa)
  • nazwy drzew, owoców i kwiatów (większość)
  • nazwy większości rzek
  • nazwy samolotów i statków:
    • die Boeing
    • die "Titanic"
  • liczebniki użyte rzeczownikowo:
    • die Eins
    • die Fünf
  • rzeczowniki o zakończeniach:
    • -ei: die Bücherei (biblioteka)
    • -heit: die Klarheit (jasność)
    • -keit: die Möglichkeit
    • -schaft: die Freundschaft
    • -ung: die Zeitung
    • -in: die Schülerin
  • rzeczowniki pochodzenia obcego zakończone na:
    • -ie: die Energie
    • -ik: die Physik
    • -ion: die Nation
    • -tät: die Fakultät
    • -enz: die Intelligenz
    • -anz: die Instanz
    • -ur: die Literatur
Rodzaju nijakiego są:
  • rzeczowniki oznaczające osoby i zwierzęta młode:
    • das Kind
    • das Kalb (cielę)
  • nazwy oznaczające gatunek
  • nazwy części świata, krajów, miast (większość)
  • rzeczowniki utworzone z niektórych innych części mowy:
    • das Kommen
    • das Gute
  • nazwy metali
  • rzeczowniki zakończone na:
    • -chen: das Märchen (zdrobnienia)
    • -lein: das Büchlein (zdrobnienia)
    • -tel: das Viertel
  • rzeczowniki z przedrostkami ge- i zakończone na -e:
    • das Gebirge (góry)
    • das Getreide (zboże)
  • rzeczowniki z przedrostkami ge- bezkońcówkowe:
    • das Getränk
    • das Geschlecht (rodzaj)
  • rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone na:
    • -ment: das Fragment
    • -um: das Praktikum
    • -in: das Benzin

LICZBA MNOGA RZECZOWNIKÓW

Rzeczowniki rodzaju męskiego przybierają:
  • końcówkę -e (najczęściej), przy czym rzeczowniki z samogłoską rdzenną a, o, u, au otrzymują przeważnie przegłos, a zakończone na -s końcówkę -es:
    • der Berg - die Berge
    • der Koch - die Köche
    • der Bus - die Busse
  • końcówkę -er + przegłos:
    • der Mann - die Männer
    • der Rand - die Ränder
  • końcówkę -n jeżeli rzeczowniki są zakończone na -e:
    • der Kunde - die Kunden
    • der Kollege - die Kollegen
  • nie otrzymują końcówki, jeśli rzeczowniki są zakończone na -er, -en, -el:
    • der Bruder - die Brüder
    • der Wagen - die Wagen
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego przybierają:
  • końcówkę -(e)n (większość),bez przegłosu:
    • die Frau - die Frauen
    • die Tasse - die Tassen
  • końcówkę -e (nieliczne), przy czym a, o, u, au ulegają przegłosowi:
    • die Stadt - die Städte
    • die Hand - die Hände
  • występują bez końcówki, lecz z przegłosem (tylko dwa):
    • die Mutter - die Mütter
    • die Tochter - die Töchter
Rzeczowniki rodzaju nijakiego przybierają:
  • końcówkę -er przy czym a, o, u, au otrzymują przegłos:
    • das Buch - die Bücher
    • das Land - die Länder
  • końcówkę -e (przeważnie wielosylabowe), bez przegłosu:
    • das Plakat - die Plakate
    • das Kamel - die Kamele
  • końcówkę -(e)n:
    • das Hemd - die Hemden
    • das Auge - die Augen
  • występują bez końcówki, jeśli rzeczowniki są zakończone na -er, -en, -chen, -lein, -el lub mają końcówkę -e i przedrostek ge-:
    • das Lager - die Lager
    • das Gebaüde - die Gebaüde

ODMIANA RZECZOWNIKÓW

W gramatyce niemieckiej wyróżnia się cztery przypadki:
   » Nominativ (mianownik) - wer? was? (kto? co?)
   » Genitiv (dopełniacz) - wessen? (czyj? kogo? czego?)
   » Dativ (celownik) - wem? (komu? czemu?)
   » Akkusativ (biernik) - wen? was? (kogo? co?)
Wraz z rzeczownikiem niemieckim odmienia się także poprzedzający go rodzajnik (w niektórych przypadkach tylko rodzajnik).

Odmiana słaba

Według odmiany słabej odmieniają się:
  • prawie wszystkie rzeczowniki rodzaju żeńskiego z wyjątkiem około 30 podlegających odmianie mocnej, między innymi: die Mutter, die Tochter, die Stadt, die Hand itd.
  • rzeczowniki rodzaju męskiego kończące się na -e
  • rzeczowniki rodzaju męskiego pochodzenia obcego o akcentowanych sylabach końcowych (najczęściej z końcówkami -ent, -ant, -at, -ist)
Wzór odmiany słabej:

 M (Sin.)M (Pl.)F (Sin.)F (Pl.)
N
der Student die Studenten die Schule die Schulen
G
des Studenten der Studenten der Schule der Schulen
D
dem Studenten den Studenten der Schule den Schulen
A
den Studenten die Studenten die Schule die Schulen

Odmiana mocna

Do odmiany mocnej należy większość rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego.

Wzór odmiany mocnej:

 MFNPlural
N
der Schüler die Tochter das Jahr die Jahre
G
des Schülers der Tochter des Jahres der Jahre
D
dem Schüler der Tochter dem Jahr den Jahren
A
den Schüler die Tochter das Jahr die Jahre

Wzór odmiany rzeczowników pochodzenia obcego z końcówką -s w liczbie mnogiej:

 SingularPlural
N
der Chef die Chefs
G
des Chefs der Chefs
D
dem Chef den Chefs
A
den Chef die Chefs

Odmiana nieregularna/mieszana

Według odmiany nieregularnej/mieszanej odmieniają się rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego:
  • o nieakcentowanym zakończeniu -or
  • pochodzenia łacińskiego o zakończeniu -um, -ium
  • oraz kilkadziesiąt innych rzeczowników
Wzór odmiany nieregularnej/mieszanej:

 M (Sin.)M (Pl.)N (Sin.)N (Pl.)
N
der Professor die Professoren das Auge die Augen
G
des Professors der Professoren des Auges der Augen
D
dem Professor den Professoren dem Auge den Augen
A
den Professor die Professoren das Auge die Augen