Historia rodu Labdakidów i charakterystyka ANTYKU
17 luty 2001
LabdHistoria rodu Labdakidów
Edyp, przybrany syn króla i królowej Koryntu, odwiedzając wyrocznię delficką
usłyszał, że zabije ojca i ożeni się z własną matką. Nie znając swej
przeszłości sądził, że władcy Koryntu są jego prawdziwymi
rodzicami. Chcąc uciec przeznaczeniu, opuszcza Korynt na zawsze. Na jednej
z dróg zabija człowieka nie wiedząc, że był to Lajos, jego ojciec. Przybywa do Teb,
gdzie rozwiązuje zagadkę straszliwego sfinksa i uwalnia od niego miasto. Zostaje królem
Teb i żeni się z wdową po Lajosie, własną matką. Ma z nią dwóch synów - Eteoklesa
i Polinika oraz dwie córki - Antygonę i Ismenę. Gdy odkrył prawdę o sobie, oślepił
się i opuścił Teby. Dwaj synowie, na których spadł obowiązek rządzenia państwem,
nie mogli pogodzić się ze sobą i Eteokles zmusił brata do opuszczenia
miasta. Ten, pragnąc zemsty, udał się do Argos i doprowadził do najazdu wrogich Tebom
sąsiadów. W czasie walki bracia stoczyli śmiertelny pojedynek i obaj polegli. Napaść
odparto, królem Teby został Kreon, brat królowej. Nakazał pogrzebać z honorami
Eteokla,
który zginął w obronie ojczyzny, zaś ciało zdrajcy Polinika pozostawić nie pochowane
na pastwę psom i sępom. Tę decyzję Kreona poznajemy z rozmowy Antygony z Ismeną,
rozmowy, która rozpoczyna akcję tragedii. Obie siostry wiedzą, że kto nie usłucha
nakazu Kreona, temu grozi śmierć. W imię praw boskich i miłości siostrzanej Antygona
postanawia pogrzebać ciało brata. Rezygnuje z pomocy siostry, która owładnięta
strachem, chce odwieść ją od tego zamiaru. Antygona złamała rozkaz Kreona i została
skazana na śmierć. Najbardziej
istotny w utworze jest konflikt, czyli starcie się dwu
przeciwstawnych racji. Argumenty Kreona, uzasadniające jego rozkaz, wydają się być
słuszne. Czując się odpowiedzialnym za kraj, którym rządzi, wie że zdrajca musi być
ukarany i że o tej karze muszą wiedzieć wszyscy.
Antygona natomiast nie decyduje się na bunt przeciwko prawom boskim i wybiera mniejsze
zło, czyli bunt przeciwko prawu Kreona. Utwór ten jest ostrzeżeniem, jest rozwinięciem
stwierdzenia, że "pycha
przychodzi przed upadkiem" (Stary Testament - "Księga Rodzaju"). Pycha
gubi człowieka.
Pieśń o Rolandzie
"Pieśń o Rolandzie" jest utworem parenetycznym. Ten epicki poemat opisuje
wyprawę wojenną Karola Wielkiego, władcy Franków, do Hiszpanii zajętej przez
niewiernych - Saracenów. Opisane jest w nim zwycięstwo nad poganami, zdobycie Hiszpanii
i tragiczna klęska tylnej straży armii, która w trakcie powrotu do Francji została
zdradziecko zaskoczona i po bohaterskiej walce wycięta. Zginął wówczas kwiat
rycerstwa, w tym hrabia Roland - bohater poematu, kuzyn władcy. Cechy rycerza Rolanda: -
odważny - podejmuje walkę z silniejszym nieprzyjacielem; - dba o honor - nie zadął w
róg w obawie przed posądzeniem go o tchórzostwo; -
religijny - wierzy w Boga, który zabierze jego towarzyszy do raju; -
przyjaciel; - patriota - umierając, chce widzieć Francję; - walczy w imię wiary
chrześcijańskiej - nienawidząc pogan, walczy w sposób okrutny i bezwzględny. Utwór
jest arcydziełem gatunku "pieśni o czynach" powstających już przed XI
wiekiem i tworzonych przez tzw. truwerów.
Bogurodzica
"Bogurodzica" jest to najstarsza polska pieśń religijna. Jej najdawniejszy
przekaz pochodzi z 1407 r., ale czas powstania jest sporny. Analiza tekstu, budowy
stroficznej i języka pozwala stwierdzić, że pochodzi ona z XIII w. Treścią pierwszej
strofy jest modlitwa do Matki Boskiej o wstawiennictwo do Jej
Syna. W drugiej natomiast strofie podmiot zbiorowy zwraca się do Chrystusa, aby przez
wzgląd na Jana Chrzciciela zapewnił ludziom pobożne (dostatnie) życie na ziemi i
zbawienie wieczne po śmierci: "A na świecie zbożny pobyt / Po żywocie rajski
przebyt". Obok
treści, historyka literatury może interesować interpretacja pieśni, poznajemy
bowiem światopogląd człowieka średniowiecza, który charakteryzują: postawa
teocentryzmu i ascetyzmu. Interesująca jest również kompozycja pieśni, nacechowana
symbolicznie. Główną postacią i adresatką utworu jest Matka Boska - Oblubienica,
Pośredniczka. Występują też w tekście inne osoby: Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel.
Wszystkie te postacie tworzą symboliczną w średniowieczu liczbę cztery, odnoszącą
się do kwadratu cnót: męstwa, sprawiedliwości, umiarkowania i roztropności. Obie zwrotki kończy pełniący funkcję refrenu zwrot "Kyrie eleison
- Kyrie eleison", tzn. Panie, zmiłuj się. To wezwanie jest przyjęte z liturgii
łacińskiej (ale pochodzi z greckiego). "Bogurodzica" zdumiewa kunsztowną
budową, wysokim poziomem artystycznym tekstu literackiego i melodii wiersza. W pieśni
są stosowane rymy wewnętrzne i końcowe, które cechuje powtarzalność formy
gramatycznej, np. "popyt - przebyt". Zastosowano wiersz średniowieczny,
nazywany zdaniowo - rymowy, ponieważ w każdym wersie zamyka się zdanie pojedyncze lub
jednorodny człon zdaniowy. Każdy wiersz jest wypowiedziany z intonacją wznoszącą się
lub opadającą. "Bogurodzica"
jest zabytkiem języka staropolskiego, językoznawców interesują więc archaiczne formy
gramatyczne i leksykalne. Archaizmy leksykalne
"zwolena" - wybrana,
"dziela" - dla,
"jąż" - którą,
"jegoż" - o co,
"zbożny" - dostatni lub pobożny,
"przebyt" - bytowanie, przebywanie.
Archaizmy fleksyjne "Bogurodzica Dziewica Maryja" - forma mianownika l.p. w
funkcji wołacza, który
współcześnie brzmi: Bogurodzico Dziewico Maryjo! "Bogurodzica" dziś
Bogarodzica - w staropolskim języku celownik zamiast dzisiejszego dopełniacza.
"Bożyc" - wołacz od wyrazu Bożyc - syn Boga. "Bożycze" - forma
wołacza, Bożycu. "Zyszczy, spuści "- 2 osoba l.p. trybu rozkazującego z
końcówką -y, -i.
Te formy rozkaźnika zaniknęły w XIII w. Obok nich występują dzisiejsze, nowsze formy
zakończone na spółgłoskę, np. usłysz. "Bogiem sławiena" - przez Boga
sławiona. Staropolska struktura gramatyczna
bezspójnikowa - "sławiena" kim? Bogiem, dzisiejsza forma spójnikowa -
wsławiona przez kogo? "Gospodzina" - biernik od gospodzin, jest to forma
nowsza. Archaizmy fonetyczne "Krzciciela" - dzisiejsze Chrzciciela, a więc
"K" przeszło w "Ch". Ta oboczność spółgłoskowa zachowała się w
gwarze góralskiej do naszych czasów. "Sławiena" - dzisiejsze sławiona. W
wyrazie tym obserwujemy brak przegłosu (oboczności "e" - "o").
Niektórzy językoznawcy widzą tu wpływ języka czeskiego Archaizmy słowotwórcze W
wyrazie "bożycze" wyróżnić można wyraz zasadniczy - podstawowy Bóg i
cząstkę słowotwórczą -ycz, -ic, a więc "bożyc" - syn Boga. Cząstkę tę
dodawano w języku ruskim do imienia ojca na określenie syna, tzw. otczestwo. Wyraz "Gospodzina" mówi również o wpływach Rusi na język
staropolski, pochodzi on bowiem od słowa "gospod" - pan. Archaizm składniowy
"Twego dziela" - dla Twego. "Dziela", podobnie jak znany dzisiaj
przyimek "dla", w języku staropolskim stało zawsze po wyrazie rządzonym.
"Bogurodzica" jest nie tylko najstarszą polską pieśnią religijną, ale
także pierwszą pieśnią Maryjną. W dawnych wiekach była pieśnią bojową i hymnem
narodowym. Jan Długosz mówi, że jako pieśń bojowa rozbrzmiewała na polach Grunwaldu
przed bitwą. Śpiewało ją także rycerstwo polskie przed bitwą pod Warną.
Legenda o świętym Aleksym
W "Legendzie o świętym Aleksym" (druga połowa XV w.) dominują motywy ascezy.
O artystycznych walorach utworu decyduje między innymi jego epicki charakter z
wyraziście naznaczonym narratorem. W utworze przedstawione zostało pełne niezwykłości
życie bohatera, który osiąga świętość na drodze umartwień i rezygnacji z uroków
materialnego świata.
ANTYK
Literatura starożytna stała się wzorem wszystkich późniejszych prądów artystycznych
i na długie wieki określiła europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały
- klasyczny.
Literaturę grecką można podzielić na cztery okresy, biorąc pod uwagę gatunek
literacki dominujący w danym czasie: - epika (VIII wiek p.n.e.)
- liryka (VII-VI wiek p.n.e.)
- dramat (V wiek p.n.e.)
- epigramat (III wiek p.n.e.)
Gatunki literackie pochodzące ze starożytności epopeja - "Iliada" i
"Odyseja" Homera (epopeje greckie), "Eneida" Wergiliusza (epopeja
rzymska) - utwór epicki, pisany wierszem lub prozą, ukazujący wszechstronnie i
szczegółowo życie narodu (społeczeństwa) w przełomowym momencie historycznym;
charakterystyczne jest wprowadzenie bogatego tła obyczajowego, realizm przedstawienia,
wielowątkowość akcji pozwalająca ogarnąć wiele środowisk i odzwierciedlić
wszechstronnie życie społeczeństwa; anakreontyk - lekki i pogodny w nastroju utwór
poetycki głoszący pochwałę
beztroskiego życia, wina, sztuki i miłości, uroków mijającej chwili; nazwa wywodzi
się od Anakreonta z Teos (VI - V w. p.n.e.); epigramat - zwięzły utwór poetycki, na
ogół dowcipny, cechujący się
aforystycznością ujęcia i wyrazistością pointy, często o charakterze niespodzianki,
kontrastu lub paradoksu; hymn - pieśń błagalna lub/i narracyjna, zawierająca
pochwałę bóstwa,
legendarnych bohaterów, upersonifikowanych zjawisk lub idei, utrzymywana w stylu
wzniosłym, na ogół rozwijająca się wg schematu przemówienia, poczynając od
apostroficznego zwrotu na początku; autorzy hymnu przemawiają w imieniu pewnej
zbiorowości, snują rozważania moralne, niekiedy wyznania osobiste; pean - (pieśń ku
czci Apollina), pieśń pochwalna, dziękczynna, czasem
zwycięska, pełna patosu; dytyramb - pieśń pochwalna, pierwotnie w starożytnej Grecji
śpiew obrzędowy na cześć Dionizosa, w okresie późniejszym (VI - V w. p.n.e.) utwór
liryczny, z którego wywodzą się tragedia i komedia antyczna; pieśń - gatunek
liryczny, wywodzący się ze starożytnych pieśni obrzędowych, śpiewanych przy
akompaniamencie muzyki; pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ
stroficzny, występowanie refrenów;
tragedia - gatunek dramatu, w którym są przedstawione dzieje bohaterów skazanych
nieuchronnie na niepowodzenie, uwikłanych w konflikt dwóch racji, nie dających się
pogodzić (np. konflikt prawa boskiego i prawa państwowego w "Antygonie"
Sofoklesa); bohaterowie uświadamiają sobie tę nieuchronność, przenikając zarazem
istotę swego losu; nie rezygnują jednak ze swoich dążeń; tragedia była gatunkiem
wysokiego, wzniosłego stylu, cechowało ją bogactwo figur stylistycznych; tragedia
wywodzi się z obrzędowych dytyrambów na cześć Dionizosa; mit - opowieść o stałej
warstwie fabularnej, wyrażającej wierzenia danej społeczności. Mit wyraża emocje -
najczęściej zbiorowe, np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To, co niejasne,
chwiejne, nieokreślone, otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym; np.
przemienność pór roku zostaje przekształcona w barwną fabułę i uzyskuje motywację
przyczynową w postaci bóstw uosabiających siły przyrody. Dzięki mitycznym formom
myślenia to, co niejasne, zostaje wyjaśnione i przybliżone. Mity pełniły funkcje
poznawcze - umożliwiając interpretację zjawisk przyrody; światopoglądowe - jako
podstawa wierzeń religijnych; sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych
obrzędów. Głównymi bohaterami mitów są bogowie, demony i herosi, tj. ludzie
obdarzeni nadprzyrodzonymi właściwościami, półbogowie (niekiedy zrodzeni ze związku
bóstwa i człowieka). Mit tworzy świętą przestrzeń - miejsce, na którym żyją
bogowie (np. Olimp). Podziału literatury dokonał Arystoteles, dzieląc ją na: epikę -
epopeja (Grecy); przypowieść (parabola) i saga rodzinna (dwa gatunki z Biblii) - w epice
charakterystyczne jest występowanie fabuły wraz z narratorem; dramat - tragedia (Grecy),
komedia (Grecy), dialog filozoficzny (Biblia) - w dramacie charakterystyczny jest dialog
przeznaczony do wystawienia na scenie;
liryka - pieśń (Horacy-Grecy), dytyramb (Grecy), hymny (Grecy), pean
(Grecy), epigramat (Grecy), anakreontyk (Grecy), psalm i tren (Biblia).
Copyrights (c) Sciaga4U -- All rights reserved