Echa różnych filozofii w liryce Młodej Polski
Filozofie
końca wieku zdominowały trzy koncepcje filozoficzne, które, jak się później
okazało, miały ogromny wpływ na sposób myślenia ludzi, literaturę i sztukę a nawet
historię. Pierwsza koncepcja filozoficzna to - schopenhaueryzm, czyli dekadencki nastrój
pesymizmu, smutku i rozpaczy. Jej twórcą był Artur Schopenhauer, a dzieło, które
zyskało rozgłos, to "Świat jako wola i wyobrażenie". Była to filozofia
skrajnie pesymistyczna. Na pytanie: czym jest życie? - uczony odpowiada - "pasmem
cierpień". Człowiek pragnie szczęścia, dąży do niego, lecz nigdy go nie
osiągnie, człowiek całe życie zabiega o podtrzymanie egzystencji, i kończy się to
śmiercią, istotą ludzkiego żywota jest bezrozumny popęd życia, bez celu, który nie
może być zaspokojony. Schopenhauer postuluje, by wyzbyć się pożądań i potrzeb,
wejść w stan nirwany. Nirwana bowiem, czyli niebyt, wyzbycie się namiętności,
niezmienny stan spokoju, daje ucieczkę od pragnień tego świata. Idea nirwany na wzór
wschodnich joginów fascynowała środowiska artystyczne, podobnie zresztą jak idea
sztuki jako jedynej wartości. Oto - wg Schopenhauera - sztuka jest wartością samą w
sobie, bez praktycznego celu, jest bezinteresowną kontemplacją. Sposobem na
życie jest więc uprawianie lub kontemplacja sztuki. Echa filozofii w liryce: - Leopold
Staff "Deszcz jesienny" - prezentuje pesymistyczne, dekadenckie nastroje epoki,
smutku i zniechęcenia. - Jan Kasprowicz "Dies irae" - kryzys zaufania do Boga,
upadek dawnych wartości, katastrofizm, wizja świata dążącego do zagłady, tendencja
głosząca upadek i zagładę Ziemi. - Jan Kasprowicz "Krzak dzikiej róży w
Ciemnych Smreczynach" - dekadencka wymowa utworu, krzak dzikiej róży i limba są
symbolami młodości i przemijalności, pełnych sił twórczych i schyłku istnienia, róża
- symbol filozofii dekadentyzmu - podlega lękom istnienia, wtula się w skały, lękając
się życia. - Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Koniec wieku XIX" - poeta szuka sensu
życia, ale go nie odnajduje, pesymizm, przygnębienie, beznadziejność, człowiek
skazany na cierpienie, interpretacja życia, które jest złem. - Kazimierz
Przerwa-Tetmajer "Nie wierzę w nic" - podejmuje kwestie podstawowe dla
egzystencji człowieka i nie znajduje pozytywnej odpowiedzi, lekarstwo na ból istnienia
może być tylko jedno: nirwana, śmierć, niebyt. - Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Hymn
do Nirwany" - nirwana ma przynieść zapomnienie, wyzwolenie od życia, które składa
się z klęsk i cierpień, apatia, obojętność.
Drugą koncepcję filozoficzną tworzą poglądy Nietzschego. Friedrich Nietzsche (autor
dzieła: Tako rzecze Zaratustra") pogardzał wizją człowieka jako słabej,
pesymistycznej jednostki, głosił kult życia, siły, tężyzny biologicznej i "woli
mocy" człowieka. Jego dziełem jest koncepcja nadczłowieka - jednostki silnej,
powołanej do rządzenia, należącej do "rasy panów", winnej tworzyć
"państwo nadludzi".
Koncepcja ta została wykorzystana później dla innej ideologii przez Hitlera.
Kontrowersyjny wydaje się także specyficzny kodeks moralny i hasło
"przewartościowania wszystkich wartości", gdyż czy może budzić zaufanie
postulat pogardy dla "przeciętnych zjadaczy chleba", odrzucenie altruizmu,
litości na rzecz działania "poza dobrem i złem". Echa filozofii w liryce: -
Leopold Staff "Kowal" - prezentuje typową dla filozofii nietzschego jednostkę,
która używa "woli mocy", aby wypracować własną siłę, indywidualność i
osobowość. Trzecią koncepcją filozoficzną jest bergsonizm. Henri Bergson (główne
dzieło to: "Ewolucja twórcza") głosił: intuicjonizm i koncepcje elane
vitale. W myśl intuicjonizmu nie można poznać świata ani przez doświadczenie, ani
przez racjonalne myślenie, lecz jedynie za pomocą intuicji. Z kolei elan vitale - to
siły wewnętrzne, które tkwią w człowieku, z nich wynika ciągły rozwój, ta wewnętrzna
energia kieruje człowiekiem. Bergsonizm to filozofia życia, wolności i intuicji. Świat
jest tu dynamiczny, a człowiek w nim aktywny. Wpływy filozofii Bergsona odnajdujemy w
liryce Młodej Polski w poezji Bolesława Leśmiana, który uważał, że intuicja jest
jedyną drogą wiodącą ku prawdzie, ku poznaniu rzeczywistości, a wyrażenie tych
dążeń jest istotą artyzmu. Poezję Leśmiana wyróżnia stosunek do przyrody, której
częścią jest człowiek, choć jednocześnie jest i częścią świata niematerialnego.
- Bolesław Leśmian "Przemiany" - zespolenie człowieka z naturą, natura nie
jest tłem, lecz główną siłą wiodącą. - Bolesław Leśmian "Zmory
wiosenne" - człowiek musi być częścią natury, która go przytłacza swoim
ogromem, nie można uciec przed własną naturą.
Twórcy Młodej Polski często nawiązywali także do filozofii franciszkańskiej.
Święty Franciszek z Asyżu stworzył system, który stanowił niezwykłą, radosną
filozofię wiary. Głosił on wszechogarniającą miłość do świata, braterstwo
wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna, radosną wiarę w Boga
oraz ideał ubóstwa. Występował przeciw okrucieństwu, nienawiści, zabijaniu i
chciwości. Stworzył zakon wędrujący, legendy dotyczące jego życia zawierają
"Kwiatki św. Franciszka z Asyżu". Echa filozofii w liryce: - Leopold Staff
"Sonet szalony" - argumentem aprobaty życia jest poczucie nieograniczonej
ludzkiej wolności, swobody. - Leopold Staff "O miłości wroga" - skrzywdzony
woła o modlitwę za duszę wroga, bo jest ona zagubiona - w ten sposób realizuje chrześcijański
nakaz miłości wroga, wybaczenia i miłości bliźniego. - Leopold Staff "Kwiatki
św. Franciszka z Asyżu", "Przedśpiew" - ochota do życia, pochwała
życia, które składa się na równi z momentów rozkwitu i rozkładu, które dostarcza
smutków i radości, optymizm.
- Jan Kasprowicz "Księga ubogich" - pokora, akceptacja cierpienia, jako
naturalnego dla życia, umiłowanie ubóstwa, prostoty, podziwia piękno przyrody,
mądrość ludzi ubogich.
- Jan Kasprowicz "Hymn św. Franciszka z Asyżu" - pochwała Boga, pogodził
się ze złem, które jest wynikiem postępowania człowieka, cierpienie jest konieczne
dla odczucia radości, Bóg daje cierpienie jako dar.
Utworzono w dniu: 15 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All rights reserved