Barok - znaczenie literatury epoki
Literatura
baroku kształtowała się pod wpły-wem licznych wojen wyniszczających cały konty-nent,
powodujących upadek kulturalny państw. Znaczącą rolę w kształtowaniu literatury
baroku odegrał także sobór trydeński powołujący ruch kontrreformacyjny mający na
celu walkę z refor-macją przez prześladowanie innowierców, spisy ksiąg zakazanych,
wszechstronną cenzurę. To wła-śnie znalazło odzwierciedlenie w charakterze
lite-ratury. Twórcy barokowi przeciwstawili się rene-sansowemu umiłowaniu ładu i
harmonii, klasycz-nemu kanonowi estetycznemu. Dlatego też w póź-niejszych okresach
uformował się pogląd oceniają-cy dorobek tego okresu jako „zepsucie smaku”. Na tak
negatywny odbiór baroku złożyło się wiele faktów miedzy innymi niski stan wiedzy o
literatu-rze barokowej – nie wolno nam zapominać, że wiele siedemnastowiecznych utworów
pozostało, aż do końca dziewiętnastego stulecia w rękopisach na przykład dzieła
Wacława Potockiego, czy Jana Andrzeja Morsztyna.
Polska literatura barokowa jest zjawiskiem złożonym. Pierwszą jego fazę cechuje
pojawienie się obok dominującego w renesansie klasycyzmu, nowych nurtów w literaturze,
spojrzeniu na relację człowiek- Bóg. Okres dojrzały charakteryzuje wszechstronny rozwój
literatury barokowej, która jednak często (choćby ze względu na kontrrefor-mację, która
prześladowała przedstawicieli religii protestanckich) pozostawała w rękopisach i była
dostępna tylko elitarnej grupie wybranych, na przykład przyjaciół poety. Z kolei
trzecia faza to zahamowanie rozwoju literatury polskiej i liczone w dziesiątkach lat opóźnienie
kulturalne Polski w stosunku do zachodniej Europy. Okres polskiego baroku zamykają tak
zwane czasy saskie, określa-ne inaczej jako noc saska. Odejście od artystycz-nych gustów
renesansu łączy się z pojawieniem w literaturze marinizmu i konceptyzmu. W końcowej
fazie epoki pojawiają się pierwsze oznaki dążenia do odbudowy kraju, czego wyrazem
jest choćby poezja Wacława Potockiego.
Od chwili przeniesienia przez Zygmunta III Wazę stolicy z Krakowa do Warszawy w Polsce
zabrakło silnego, centralnego ośrodka kulturalnego, skąd nauka i oświata mogłyby
promieniować na całą Rzeczpospolitą. Rolę instytucji kultural-nych próbowały
przejąć dwory magnackie i dworki szlacheckie. Ich charakter był jednak niezwykle zróżnicowany,
co spowodowało rozwarstwienie się polskiej kultury na dwa zasadnicze, przeciwstaw-ne,
lecz jednocześnie przeplatające się i uzupeł-niające się nurty.
Nurt dworski polskiej poezji barokowej pozo-stawał pod przemożnym wpływem obcych tren-dów
i mód literackich. Tworzyli w jego obrębie poeci wykształceni, znający reguły
poetyki, wła-dający językami obcymi, a więc mogący czytać najnowsze dzieła
zachodnich twórców w orygina-le. W obrębie nurtu dworskiego działali często
dy-plomaci, traktujący poezję jako zajęcie uboczne – ta było w przypadku Jana
Andrzeja Morsztyna, dyplomatą był również Daniel Naborowski. Szcze-gólne znaczenie
dla rozwoju nurtu dworskiego miały dwa kierunki poetyckie: marynizm i kon-ceptyzm.
Niezwykle istotnym czynnikiem kulturowym polskiego baroku jest sarmatyzm, kształtujący w
zasadzie cały nurt poezji ziemiańskiej. Sarmatyzm jest typowo polską, oryginalną w
skali europej-skiej, ideologią. Mianem sarmatyzmu nazywamy pogląd o szczególnym
pochodzeniu szlachty pol-skiej. Pierwsze jego ślady pojawiają się w śre-dniowieczu,
jednak rozkwit ideologii sarmackiej przypada na okres między końcem XV, a końcem XVIII
wieku. Zgodnie z XVI – wiecznymi history-kami twierdzono, że Polska szlachta wywodzi
się od Sarmatów, starożytnego plemienia, zamieszku-jącego przed wiekami ziemie
polskie. Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru, na przykład wrodzoną
dumę, waleczność, odwagę, męstwo, patriotyzm, tolerancję, wierność. Polska
szlachta przypisywała sobie sarmackie pochodze-nie, zaczęto poszukiwać własnych
korzeni, wywo-dzić genezę całych rodów „od Sarmatów”, stwo-rzono wielki sarmacki
mit szlachecki. Ideologia sarmacka ewoluowała, niestety, w złym kierunku. To co
stanowiło zalety, z biegiem czasu wynatu-rzyło się, zdegenerowało, straciło
wartość. Tak więc dzisiaj polski sarmatyzm utożsamiany jest ra-czej z negatywnymi
cechami szlachty polskiej: megalomanią (przesadnym przekonaniu o swej wartości i
wyższości nad innymi stanami), nacjo-nalizmem (poczucie wyższości nacji polskiej nad
innymi narodami), nietolerancją religijną, awan-turnictwem, sobiepaństwem i
skłonnością do alko-holizmu oraz ksenofobią (lękiem przed wszystkim co obce).
Sarmatyzm to również niechęć do prze-sadnej nauki. Za typowego Sarmatę pozytywnego
uważany jest Wacław Potocki, z kolei przedstawi-cielem sarmatyzmu zdegenerowanego jest
Jan Chryzostom Pasek.
Literatura baroku nie wywarła większego wpływu na literaturę polską, ponieważ:
- dostępna była tylko dla nielicznych czytelników znających języki obce, co wynikało
ze słabego wykształcenia,
- represjonowano autorów dzieł nieprawomyśl-nych,
- wprowadzono cenzurę na utwory przeznaczone do druku (rękopis Wacława Potockiego
czekał około 230 lat na druk), spowodowało to znaczne zawężenie grona czytelników,
- nie rozpowszechniano dzieł, które zazwyczaj tworzone były w celu zabawienia,
zadziwienia dworzan (dzieła Jana Andrzeja Morsztyna) oraz poszukujące uzasadnienia faktu
istnienia czło-wieka na świecie (Daniela Naborowskiego),
Całą epokę baroku wraz z literaturą określano jako upadek obyczajów i kryzys
kultury. Dała ona po-czątek przeświadczeniu o szczególnej misji, ludzi wykształconych,
którzy w odpowiedzi na ten okres odegrali szczególną rolę w przezwyciężeniu
inte-lektualnego i moralnego kryzysu, w jakim znalazła się Europa – tworząc nową
epokę.
Utworzono w dniu: 09 grudzień 2000
Copyrights (c) Sciaga4U - All
rights reserved