Emmerich Kalman

 Emmerich Kalman (24.X.1882, Siofok nad Balatonem - 30.X.1953, Paryż). Najwybitniejszy, obok Lehara, twórca postklasycznej operetki wiedeńskiej, kształcił się w Budapeszcie (studiował kompozycję i teorię muzyki oraz prawo), tam pisał pierwsze krytyki muzyczne, pierwsze utwory symfoniczne (Saturnalia, wykonane prze Filharmonię Budapesztańską w 1904), pierwsze piosenki kabaretowe (pod pseudonimem Koloman Imrey) i pierwszą komedię muzyczną (Dziedzic Pereszleny; 1906), tam tez otrzymał za swe kompozycje nagrodę miasta Budapesztu (1907), która umożliwiła mu przeniesienie się... do Wiednia.
Napisaną jeszcze w Budapeszcie pierwszą operetkę Tatarjaras (Klęska tatarów) wystawił w Wiedniu w niemieckiej wersji pod tytułem Herbstmanover (Manewry jesienne; 1909), a szybki sukces tego dzieła w całej Europie, nawet w USA, zadecydował o tym, że Kalman całkowicie poświęcił się operetce. Pisał wiele, 1-2 utwory rocznie, na ogół z powodzeniem, lecz dopiero sukces Księżniczki czardasza (Die Csardasfurstin; 1915) zapewnił mu miejsce - tuz obok Lehara - w panteonie kompozytorów operetkowych XX w.

  Do 1938 Kalman mieszkał w Wiedniu. Odbywał tourness koncertowe, w 1934 otrzymał francuską Legię Honorową i wybudował sobie pałacyk w Wiedniu, gdzie zamierzał pozostać do końca życia. "Anschluss" Austrii w 1938 zmusił go do wyjazdu; zajpierw do Zurychu i Paryża, w końcu do USA, gdzie w 1947 przyjął obywatelstwo amerykańskie. W 1948 powrócił do Europy, w 1951 osiedlił się w Paryżu i tam dwa lata później zmarł.

  Swoją muzykę opierał, szczególnie w pierwszym okresie, na folklorze węgierskim, cygańskim, potem uczynił ją bardziej kosmopolityczną, wprowadzał nawet rytmu jazzu, ale - nie czuł się w tym dobrze. Pozostał na zawsze Węgrem i jego najlepsze utwory to właśnie te z czardaszami, z Cyganami, z Budapesztem... Miał świetny nerw sceniczny, wyczucie efektu, ogromny temperament. Pisał z rozmachem przypominającym chwilami opery komiczne (szczególnie w jego ukochanych "wielkich finałach").

  W Polsce poznaliśmy wszystkie znaczniejsze operetki Kalmana. Były to (obok Manewrów jesiennych i Księżniczki czardasza): Hrabina Marica (Grafin Marica; 1924), Księżna Cyrkówka (Die Zirkusprinzessin; 1926), Wieszczka karnawału (Die Fanchingsfee; 1917), Bajadera (Die Bajadere; 1921), Księżna Chicago (Herzogin von Chicago; 1928), Dziewczę z Holandii (Das Hollandsweibchen; 1920), Fiołek z Montmartre'u (Das Veilchen von Montmartre; 1930). W ostatnim okresie Kalman powielał już własne pomysły i melodie, jego muzyka zatraciła świeżość i atrakcyjność. Podczas pobytu w USA napisał i wystawił tylko jedną operetkę: Marinka (1945), osnutą na tle tragicznego romansu arcyksięcia Rudolfa i baronówny Marii Vetsery; operetka ta nie odtarła właściwie w ogóle do Europy, natomiast ostatni jego utwór, Arizona Lady, wystawiono w Berlinie już po śmierci kompozytora, w 1954 - bez większego powodzenia.


Lucjan Kydryński - "Przewodnik operetkowy", PWM 1994