Η ταχύτητα με την οποία αλλάζουν τα πράγματα, σε συνδυασμό με τη διογκωμένη διαρκή ανεργία, ενισχύουν το άγχος και την αβεβαιότητα του εφήβου. Παράλληλα οι ανθρώπινες δραστηριότητες γίνονται όλο και περισσότερο συμβολικές, αναφερόμενες κυρίως στις σχέσεις φαινομένων παρά στα φαινόμενα αυτά καθεαυτά, και τα εκπαιδευτικά συστήματα αδυνατούν να προετοιμάσουν τις νέες γενιές προς αυτή την κατεύθυνση.
Τα κριτήρια προσαρμογής και σχολικής, επαγγελματικής και κοινωνικής επιτυχίας έχουν σχετικοποιηθεί και η ικανότητα δεν είναι πλέον στοιχείο της προσωπικότητας. Σε μια πρώτη φάση τίθεται σαν το προϊόν της αλληλεπίδρασης, μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου και όχι σαν μια ποιότητα του υποκειμένου. Είναι τοπική, προσδιορισμένη χρονικά και μπορεί να πάρει ένα λειτουργικό και όχι προσωπικό ορισμό. Ετσι δυσκολεύεται η προσπάθεια κοινωνικής αναγνώρισης του εφήβου. Αυτό σε συνδυασμό με το ότι η σύγχρονη κοινωνία ωθεί το νέο στο να παραμένει εγκλωβισμένος στα στενά πλαίσια της οικογένειας, η οποία παραμένει, ίσως και για όλη τη ζωή του, ο προνομιούχος χώρος των συναισθηματικών του σχέσεων, μπλοκάρει τις διαδικασίες ενσωμάτωσης σε ένα κοινωνικό ρόλο και εμποδίζει τον έφηβο να διαμορφώσει δική του κοινωνική ταυτότητα.
Ταυτόχρονα το χάσμα μεταξύ των αποσπασματικών σχολικών γνώσεων και αυτών που νομιμοποιούν τις ατομικές και συλλογικές ικανότητες φαίνεται να μεγαλώνει διαρκώς.
Ολες οι πιθανές αντιθέσεις και ασυμφωνίες, αναγκάζουν τα άτομα που ζουν αυτές τις καταστάσεις, να αναπτύσσουν διάφορες στάσεις και αμυντικές συμπεριφορές. Οι σημερινές κοινωνίες αποτελούνται από μια πολλαπλότητα υποσυστημάτων (σχολείο, εργασία, κλπ.) όπου το κάθε υποσύστημα έχει τα δικά του κριτήρια εισόδου και εξόδου, τους δικούς του νόμους λειτουργίας, το δικό του χρονικό ορίζοντα. Φαίνεται πως το αληθινό πρόβλημα του νέου δεν είναι να τοποθετηθεί μέσα σε ένα σημερινό υποσύστημα, εκεί που είναι δηλαδή, αλλά κυρίως να τοποθετηθεί μεταξύ των υποσυστημάτων. Αναπτύσσει λοιπόν ορισμένες "στρατηγικές περάσματος", που συχνά τις αποφασίζει με τη βοήθεια άλλων (πχ. μέσω του επαγγελματικού προσανατολισμού). Η προϋπόθεση για να βιωθεί το πέρασμα σαν τέτιο, και όχι σαν εξαναγκασμός ή σαν προσποίηση, είναι το άτομο να μπορέσει να ανακαλύψει ένα "χώρο ελευθερίας", να βρει, να ανακαλύψει έναν τόπο λόγων και έργων ή προσπαθειών, χωρίς τραγικές συνέπειες.
Επομένως αυτός ο "χώρος" δε μπορεί να βρεθεί από το άτομο μέσα στο σύστημα που εγκαταλείπει, αλλά ούτε και σε αυτό που του είναι τελείως ξένο. Οι διάφορες μελέτες δείχνουν πως οι κοινότητες ζωής (οικογένεια, συνοικία, τα γκέτο χωρίς τοίχους, η κοινότητα, η ομάδα διασκέδασης, πολιτισμού, θρησκείας κλπ) παίζουν κεφαλαιώδη ρόλο σε αυτή τη φάση.
Μια δεύτερη ομάδα συμπεριφορών φαίνεται να έχει σα λειτουργία να μειώσει την αβεβαιότητα. Αυτές οι συμπεριφορές υφίστανται στο να αποκομίσουν και να επεξεργαστούν όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες. Σε αυτήν την κατεύθυνση πρέπει οι πηγές πληροφοριών να είναι προσιτές και η προσλαμβανόμενη παιδεία να βοηθάει τα άτομα να υιοθετούν μια κριτική στάση απέναντι σε αυτές τις πηγές και τα προϊόντα τους. Διαφορετικά, το άτομο διατρέχει τον κίνδυνο της υποπληροφόρησης και της παραπληροφόρησης.
Ταυτόχρονα το νέο άτομο θα επιχειρήσει μια σειρά από δοκιμασίες της νέας του ταυτότητας που επίπονα αναδύθηκε από την εφηβεία. Χάριν αυτών των προσπαθειών χωρίς επαύριον, των δοκιμασιών, των διάφορων προσποιήσεων, θα δοκιμασθεί. Σήμερα, ίσως εξαιτίας του συναισθήματος του επείγοντος, των συγκεκριμένων επιδιώξεων του εκπαιδευτικού συστήματος και γενικά της κοινωνικο-οικονομικής δομής, της εξάρθρωσης της διαδικασίας των πρωτοβουλιών, της κρίσης σε τελευταία ανάλυση, οι νέες γενιές εμποτισμένες από το "πνεύμα του χρόνου" διακηρύσσουν την ανάγκη τους να δοκιμασθούν ταυτόχρονα σε όλες τις διαστάσεις και χωρίς υποχρέωση.
Δυστυχώς, όλα δείχνουν ότι επιχειρείται να αφομοιώσουν οι νέοι την ανεργία σαν μια φάση της ζωής. Ετσι επιχειρούν να δοκιμασθούν μέσα από διάφορους ρόλους και διάφορα πρόσωπα περισσότερο ή λιγότερο αναγνωρισμένα από την κοινωνική ομάδα, χωρίς όμως να εμπλέκονται ή να δεσμεύονται σε αυτά. Πολλοί πιστεύουν πως πρόκειται για μια πραγματικά προοδευτική κοινωνικά φάση και προτείνουν σοβαρά (;) τη δημιουργία και θεσμοθέτηση μιας μεταβατικής περιόδου μεταξύ μιας παρατεινόμενης σχολικής ζωής και μιας νέου στυλ επαγγελματικής ζωής!
Ολες οι προσπάθειες στοχεύουν στο να πείσουν τις νέες γενιές να αφομοιώσουν την αίσθηση του εφήμερου και να διαχειρίζονται αλλά όχι να αντιμετωπίζουν την κρίση. Προσπαθούν επίσης να περάσουν την άποψη πως η ουσία της ζωής είναι έξω από την εργασία, υπό τον όρο να έχεις μια σα μέσο για μια καλύτερη ζωή και όχι σαν σκοπό. Φτάνουν μάλιστα με θράσος να υποστηρίζουν πως εδώ είναι το σημείο περάσματος από μια φάση πολιτισμού σε μια άλλη (Βλ. έννοιες clubbing, νέο περιοδικό με τίτλο "Εξοδος" κλπ.). Το άγχος μπροστά σε αυτά τα γεγονότα και στο μέλλον παίρνει τέτιο χαρακτήρα που πολλές στάσεις και συμπεριφορές έχουν μια λειτουργία προστασίας και αυτασφάλισης.
Ενας κύριος τρόπος άμυνας είναι η φυγή, η φυγή μέσα στο όνειρο, στη φαντασίωση ή ακόμα οι συμπεριφορές τύπου "μετανάστη". Αρκετές φορές είναι και οι δρόμοι της άρνησης ή και της ταύτισης με το "απόλυτο κακό" που τρομοκρατεί και παραλύει σαν τρόπος άμυνας απέναντι στο φόβο. Ταυτίζομαι με το απόλυτο κακό, σημαίνει πως αφού γίνομαι ένα, αφού "αυτό" είμαι "εγώ" δεν υπάρχει λόγος να φοβούμαι (βλ. φαινόμενα σατανισμού όπου εμπλέκονται παιδιά. Μπροστά σε μια κοινωνία που καραδοκεί για να συνθλίψει τους νέους και που έτσι εκπροσωπεί την έννοια του "απόλυτου κακού" γίνεται η ταύτιση μέσω μιας μεταφυσικής προσωποποίησης στο όνομα κάποιου Λεβιάθαν. Ετσι εξηγείται το φαινόμενο του να προξενεί ο σατανισμός αρχικά τρομακτικό φόβο στα παιδιά και στη συνέχεια να στρατολογούνται στο όνομά του δεκάδες από αυτά).
Αλλος τρόπος ενίσχυσης τους αισθήματος ασφάλειας είναι να "ριζώσει" ένας νέος κάπου. Ισως είναι ένας τρόπος για να κατασκευάσει άμυνες, για να έχει άλλοθι ώστε να μην αλλάξει τη στιγμή που ξέρει πως η "ευκαμψία" επιβάλλεται. Σε αυτές τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που η συλλογικότητα επιβάλλεται για να αντιμετωπισθεί η κρίση τους, ο άγριος ατομικισμός πριμοδοτείται διαρκώς. Ετσι σπρώχνονται τα άτομα να βρουν μια πρόσκαιρη ισορροπία μεταξύ των γκρουπ στα οποία ανήκουν γιατί οι σχέσεις εκεί εντείνονται (μεταξύ και μέσα στα γκρουπ), οι κανόνες αποκτούν υπόσταση, οι διαδικασίες διανομής ρόλων ενισχύονται και οι προοδευτικές ιδεολογίες χάνονται. Ολα αυτά διευκολύνουν τις προσπάθειες συρρίκνωσης της κοινωνικής ζωής.
"Στην κρίση της εφηβείας, λοιπόν, αντικατοπτρίζεται η κρίση της οικογένειας και της κοινωνίας στο σημερινό ιστορικό πλαίσιο. Ο τοξικομανής γίνεται το εξιλαστήριο θύμα μιας οικογένειας σε κρίση, μιας κοινωνίας σε κρίση". Αναφερόμαστε στην οικογένεια του τοξικομανή γιατί, παρόλο που δεν υπάρχει ένα ειδικό, παθογνωμικό profile, υπάρχει αντίθετα "μεγάλος βαθμός ενδοοικογενειακής σύγκρουσης που συνήθως εκφράζεται με άμεσο και πρωτόγονο τρόπο".
Βιώνοντας ο νέος, σήμερα, μια τρομερή έλλειψη "χώρου ελευθερίας" (προσωπικού, ψυχολογικού, κοινωνικού, ιδεολογικού κλπ.) και χωρίς σημεία αναφοράς βρίσκεται αντιμέτωπος με την εξής εσωτερική αντίφαση: Για να προσαρμοστεί, για να είναι αποδοτικός πρέπει να έχει κίνητρα, δηλαδή να εμπλακεί μέσα στην εργασία με τέτιο τρόπο, ώστε να αφήσει εκεί ένα κομμάτι του εαυτού του, αλλά ταυτόχρονα, για να εξελιχθεί, για να προοδεύσει πρέπει να είναι εύκαμπτος. Επομένως η ευκαμψία προϋποθέτει μια κάποια αποστασιοποίηση από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτό πάει να πει πως δεν πρέπει να υπερεμπλακεί, πως η υπερκινητοποίηση ενοχλεί και ψάχνει την ουσία της ζωής του έξω και μακριά από την εργασία. Το clubbing αυτό ακριβώς εκφράζει. Ψάχνω την ουσία της ζωής σημαίνει μεταξύ των άλλων πως προσπαθώ να ανακαλύψω πλευρές του εαυτού μου που συνθέτουν την κοινωνική μου ταυτότητα, αφού βέβαια αναλάβω το δικό μου κοινωνικό ρόλο.
Δυστυχώς μέσα στη γενικότερη κοινωνική κρίση, ο νέος προσπαθεί να ανταποκριθεί σε ρόλους που άλλοι αποφασίζουν γι΄ αυτόν χωρίς αυτόν. Ακόμα και όταν το καταφέρει, διαπιστώνει πως ο αλλοτριωμένος άνθρωπος υπηρετεί τους ρόλους επιβεβαιώνοντας την ανυπαρξία του. Σε καμιά περίπτωση της αλλοτριωμένης καπιταλιστικής κοινωνίας οι ρόλοι δεν υπηρετούν τον άνθρωπο. Οι αλλοτριωμένοι άνθρωποι μπαίνουν στην υπηρεσία του ρόλου λοιπόν και όχι οι ρόλοι στην υπηρεσία του ανθρώπου.
Ενα τέτιο άτομο κυριαρχείται από την "αίσθηση της έλλειψης" του κοινωνικού του είναι. "Αισθάνεται ότι κάτι του λείπει χωρίς να μπορεί να το προσδιορίσει συγκεκριμένα. Αυτή η πρωταρχική "έλλειψη" και η ανάγκη της κατάργησής της και της "πλήρωσης" της ύπαρξής του τον έκαναν να ακούσει σε κάποια στιγμή τις σειρήνες της ουσίας και του κόσμου της και να χαθεί εκεί μέσα". Η τοξικομανία εμπεριέχει στο βάθος της την αμφισβήτηση των αλλοτριωμένων κοινωνικών δομών. Η τοξικομανία είναι η άρνηση του κοινωνικού είναι, των κανόνων και των αρχών του. Πρόκειται όμως για μια "ψευδοάρνηση" αφού περιορίζεται στη "φυγή από την πηγή της αντίφασης". Από αυτήν την άποψη είναι μια "καταστροφική αυτοάρνηση" που μοιραία εμποδίζει την "ανάπτυξη της αρχικής αντίφασης και της λύσης της", καθηλώνοντας το συγκεκριμένο, εξαρτημένο άτομο στην προσκόλληση σε πρόσωπα και ουσίες, στην πλήρη απώλεια κάθε ελευθερίας, στην ακραία αποξένωση από τον εαυτό του και τους άλλους.