Η κοινωνική θέση της γυναίκας και η κρίση της καπιταλιστικής οικογένειας

Της Αλέκας Γιαννούση

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια όξυνση της επίθεσης ενάντια στις κατακτήσεις των γυναικών, κατακτήσεις οι οποίες, κάτω από την επίδραση και την ενεργή συμμετοχή ενός ισχυρού - τότε - γυναικείου κινήματος, θεσμοθετήθηκαν νομικά και εκφράζονται σήμερα μέσα από συγκεκριμένες διατάξεις.

Εντείνονται οι φωνές για την κρίση της οικογένειας, καθώς και οι κραυγές περί σωτηρίας της από τη διάλυση. Παρά το γεγονός ότι το Νέο Οικογενειακό Δίκαιο έχει τεθεί σε ισχύ στη χώρα μας για περισσότερο από μια δεκαετία (1983), βασικές Διατάξεις του Νέου Οικογενειακού Δικαίου που προωθούν την ισοτιμία της γυναίκας βρίσκονται στο στόχαστρο, όχι μόνο φραστικά αλλά και πρακτικά.

Η τεράστια ενόχληση από τη νομικά υποχρεωτική και όχι - όπως λανθασμένα επικρατεί στην κοινή αντίληψη - απλά εναλλακτική διατήρηση του οικογενειακού επωνύμου της γυναίκας, οδηγεί συχνά και σε μια εσκεμμένη παράλειψη από τους θρησκευτικούς λειτουργούς. Πρόκειται για την εκ των προτέρων νομική δυνατότητα που παρέχεται στους μελλοντικούς συζύγους για κοινή επιλογή του επωνύμου των παιδιών που ενδεχομένως θα αποκτήσουν. Το αποτέλεσμα της παράλειψης αυτής είναι να φέρουν - κατά νόμο - τα παιδιά αναγκαστικά το επώνυμο του πατέρα, χωρίς την δυνατότητα για την εκ των υστέρων διόρθωση. Ο δε πολιτικός γάμος, ο οποίος εναλλακτικά ισχύει αντί του θρησκευτικού, βρίσκεται όχι απλά αλλά και κάτι παραπάνω στο στόχαστρο, αφού η τέλεσή του - απ΄ ό,τι φαίνεται - έχει επιπλέον συνέπειες, μια και υπάρχουν παπάδες που αρνούνται να βαφτίσουν τα παιδιά όσων τον επέλεξαν ή ακόμα και να θάψουν αυτούς που περιέπεσαν στο παραπάνω "αμάρτημα".

Και μια και μιλάμε για "αμαρτήματα", θα πρέπει να προσθέσουμε ότι το ζήτημα της οικογένειας, όπως και οι ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων είναι θέματα για τα οποία οι κομμουνιστές, πέραν του ότι εξασφάλισαν μια θέση στη παπαδίστικη κόλαση, έχουν επιπλέον κατηγορηθεί για τα μύρια όσα: Για την κατάργηση της οικογένειας, για την υπεράσπιση ενός κοινωνικού μοντέλου με ζωώδη και άναρχη ελευθερία σεξουαλικών σχέσεων και άλλα διάφορα.

Είναι χρήσιμο πριν γίνει η όποια αναφορά στην κατάσταση της εργατικής οικογένειας στον καπιταλισμό, να κάνουμε μια χρονική αναδρομή στην εξέλιξη των μορφών συμβίωσης των ανθρώπινων όντων - σε συνάρτηση με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών σχέσεων.

Την περίοδο όπου επικρατούσε η χρήση-κατανάλωση ετοίμων προϊόντων της φύσης και τα τεχνητά προϊόντα του ανθρώπου ήταν κυρίως βοηθητικά εργαλεία, οι σεξουαλικές σχέσεις βρίσκονταν στην απλούστερη μορφή τους. Ηταν σχέσεις χωρίς κανόνα, που ουσιαστικά αντιστοιχούσαν στο πέρασμα από την κατάσταση του ζώου στην κατάσταση του ανθρώπου. Ολόκληρες ομάδες ανδρών και ολόκληρες ομάδες γυναικών κατείχαν αμοιβαία η μια την άλλη, χωρίς ντροπή και χωρίς ταμπού. Σύμφωνα με το Μαρξ και τον Ενγκελς: "Ο πρώτος καταμερισμός εργασίας είναι ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα για την παραγωγή παιδιών". Εξάλλου, για να εξασφαλισθεί η επιβίωση και ανάπτυξη του ανθρώπου ήταν αντικειμενικά αναγκαία η συλλογική συμβίωση, η οποία και αντικαθιστούσε την έλλειψη αμυντικής ικανότητας του ατόμου. Ιστορικά λοιπόν, η αρχική μορφή της οικογένειας είναι ο ομαδικός γάμος, δηλαδή η πολυγαμία, και αντανακλούσε το επίπεδο της ανάπτυξης του ανθρώπου και τις παραγωγικές ανάγκες ανάπτυξης της κοινωνίας.

Οσο υπάρχει ο ομαδικός γάμος, η καταγωγή αποδείχνεται μονάχα από τη γυναικεία πλευρά, δηλαδή αναγνωρίζεται μόνο η "μητρική γραμμή". Είναι η εποχή της μητριαρχίας. Υπάρχει συνολική ευθύνη για τη φροντίδα και την ανάπτυξη των μελών της φυλής. Είναι η πρωτόγονη κομμουνιστική κοινωνία, όπου ο καθένας προσφέρει ανάλογα με τις ικανότητές του και προσπορίζεται ανάλογα με τις ανάγκες του.

Ο κύκλος του ομαδικού γάμου μεταξύ των μελών της φυλής στενεύει όλο και περισσότερο, διατρέχοντας τα στάδια του περιορισμού των σεξουαλικών σχέσεων, αρχικά μεταξύ γονιών και παιδιών και, στη συνέχεια και μεταξύ αδελφών. Τελικά δε μένει πια τίποτα άλλο παρά μόνο το ζευγάρι - η ζευγαρωτή οικογένεια - που ακόμα συνδέεται με εύθραυστο δεσμό. Η ζευγαρωτή οικογένεια δε διαλύει καθόλου το κομμουνιστικό νοικοκυριό που κληροδοτήθηκε από περασμένες εποχές και, άλλωστε, η θέση της γυναίκας εξακολουθεί να είναι όχι μονάχα λεύτερη, μα και πολύ σεβαστή.

Στην πορεία, η ανθρώπινη εργασία γίνεται πιο παραγωγική και έχει σαν αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με την εξέλιξη των εργαλείων, την ανάπτυξη της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, και της επεξεργασίας του μετάλλου. Η παραγωγή περισσοτέρων προϊόντων δημιουργεί τη δυνατότητα να υπάρξει υπερπροϊόν. Με βάση τον τότε καταμερισμό εργασίας αυτό το υπερπροϊόν δημιουργήθηκε στον τομέα του άντρα και τα μέσα παραγωγής ήταν στην ιδιοκτησία του. Το γεγονός αυτό του δίνει κοινωνικό προβάδισμα και οδηγεί κατευθείαν στην ατομική ιδιοποίηση των προϊόντων από τον παραγωγό. Βεβαίως αυτή η δυνατότητα, κατοχής μέσων παραγωγής και ιδιοποίησης υπερπροϊόντος, διαμορφώνεται για ορισμένους άνδρες. Ετσι η εμφάνιση κοινωνικής διαφοροποίησης, διαμόρφωσης τάξεων συμπίπτει με την κοινωνική υποδούλωση του ενός φύλου από το άλλο.

Μέχρι τότε, βάσει του μητριαρχικού δικαίου, σε περίπτωση θανάτου, το σύντροφο του γένους που πέθαινε, τον κληρονομούσε το γένος του. Τα παιδιά δε μπορούσαν να κληρονομήσουν από τον πατέρα τους γιατί το γένος τους καθορίζονταν από το μητρικό γένος και μπορούσαν να κληρονομήσουν μόνο τη μητέρα τους. Επρεπε λοιπόν το μητρικό δίκαιο να ανατραπεί. Στη θέση του εφαρμόσθηκε η αντρική γραμμή καταγωγής, δηλαδή η πατριαρχία.

"Η ανατροπή της μητριαρχίας ήταν η κοσμοϊστορική ήττα του γυναικείου φύλου, ... η γυναίκα ταπεινώθηκε, υποδουλώθηκε, έγινε σκλάβα των ορέξεών του (άντρα) και απλό εργαλείο για την παραγωγή παιδιών".

Με την εμφάνιση όμως της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, το κοινωνικό νοικοκυριό μετατρέπεται σε ιδιωτικό, το οποίο είναι πλέον η οικονομική μονάδα όλων των ταξικών συστημάτων. Η οικογένεια έγινε ιδιωτική υπηρεσία. Η γυναίκα παραμερισμένη από τη συμμετοχή της στην κοινωνική παραγωγή έγινε η πρώτη υπηρέτρια.

Τέλος, εξαιτίας της εμφάνισης της ατομικής ιδιοκτησίας και της πατριαρχίας, σαν εξέλιξη της ζευγαρωτής οικογένειας έχουμε τη μονογαμία. Η μονογαμία, που αφορά κυρίως τη γυναίκα, είναι ο βασικός τύπος οικογένειας όλων των ταξικών κοινωνικών συστημάτων (δουλοκτητικό, φεουδαρχικό, καπιταλιστικό). Και βέβαια, οι νέες παραγωγικές σχέσεις διαμόρφωσαν και τα αντίστοιχα κοινωνικά πρότυπα του άντρα και της γυναίκας.

"Η πρώτη ταξική αντίθεση που εμφανίζεται στην ιστορία συμπέφτει με την ανάπτυξη του ανταγωνισμού του άντρα και της γυναίκας στην μονογαμία, και η πρώτη ταξική καταπίεση με την καταπίεση του γυναικείου φύλου από το ανδρικό" .

Μόνο η κεφαλαιοκρατική παραγωγή, έδωσε τη δυνατότητα στη γυναίκα να σπάσει τον κλοιό της αποκλειστικής κοινωνικής διαβίωσης της μέσω της οικογένειας. Και αυτό γιατί δόθηκε η δυνατότητα εξόδου της γυναίκας ξανά στην κοινωνική παραγωγή. Βέβαια ούτε ήταν δυνατό να επεκταθεί στη πλειοψηφία των γυναικών ούτε να εξασφαλίσει όρους κοινωνικής ισοτιμίας, αλλά έγινε με όρους διπλής, ταξικής και φυλετικής, εκμετάλλευσης. Σαν αποτέλεσμα του εργατικού και γυναικείου κινήματος οι όποιες νομικές κατακτήσεις των γυναικών στη σφαίρα της εργασίας και της οικογένειας, αντικειμενικά δε μπορούσαν να αλλάξουν ριζικά τον οικονομικό χαρακτήρα του ατομικού νοικοκυριού. Ετσι η νεότερη ξεχωριστή οικογένεια εξακολουθεί να στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, πάνω στην ανοιχτή ή συγκαλυμμένη σπιτική σκλαβιά της γυναίκας. "Μέσα στην οικογένεια ο άντρας είναι ο αστός, η γυναίκα εκπροσωπεί το προλεταριάτο".


Η σύγχρονη εργατική οικογένεια στο καπιταλισιστικό σύστημα
Η κρίση της σύγχρονης οικογένειας
Ο ρόλος της θρησκείας στο θεσμό της οικογένειας
Πως και γιατί η αστική τάξη ενδυναμώνει το δικό της πρότυπο για την οικογένεια
Το μεγάλο σοσιαλιστικό νοικοκυριό
Το μέλλον του γάμου στο σοσιαλισμό - κομμουνισμό

Επόμενη σελίδα