Η σημερινή τεχνολογική επανάσταση, που βρίσκεται ακόμα στα πρώτα της βήματα και επεκτείνεται ραγδαία στη γεωργία, στη βιομηχανία, στην παροχή υπηρεσιών, επιφέρει πρωτοφανή αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και σε αντίστοιχο βαθμό περιθωριοποίηση της ανθρώπινης εργασίας και ταυτόχρονα συγκέντρωση του κοινωνικού πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια.
Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα ορισμένα στοιχεία, ξεκινώντας από το πρόβλημα της ανεργίας.
Ολοι αναγνωρίζουν ότι έχει μεγάλες διαστάσεις, όχι μόνο στις λεγόμενες χώρες του τρίτου κόσμου, αλλά και στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες. Μετριέται σχεδόν παντού σε διψήφιους αριθμούς. Το πιο σημαντικό δεν είναι το ύψος, αλλά οι παράγοντες που τη γεννούν και διαμορφώνουν τα κύρια χαρακτηριστικά της. Μετά από κάθε οικονομική κρίση, στα προηγούμενα χρόνια, ένα μεγάλο μέρος των ανέργων απορροφούνταν από την αναζωογόνηση της παραγωγής στο βιομηχανικό τομέα ή στον τομέα των υπηρεσιών. Σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Κι όταν ακόμα σημειώνεται κάποια ανάκαμψη, η ανεργία μεγαλώνει.
Ας πάρουμε το παράδειγμα των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας, χώρες που προσπαθούν να τις παρουσιάσουν ως το πρότυπο για να δικαιώσουν την πιο ανελέητη επίθεση σε βάρος της εργατικής τάξης στο όνομα του ανταγωνισμού.
Η εξέλιξη της ανεργίας στις ΗΠΑ (στοιχεία του Γραφείου Στατιστικής της Εργασίας).
1950 |
1960 |
1970 |
1980 |
1992 |
2,9 εκατ. |
3,5 εκατ. |
5,8 εκατ. |
8,3 εκατ. |
9,4 εκατ. |
Στην πραγματικότητα, σήμερα, ξεπερνάει τα 13,7 εκατομμύρια. Επίσημη έρευνα έδειξε ότι κατά περιόδους το 1992 οι άνεργοι έφτασαν τα 21,4 εκατ. από τους οποίους τα 10,5 εκατ. ήταν λευκοί.
Αποτελεί μεγάλο ψέμα ότι στις ΗΠΑ και στην Αγγλία μειώθηκε η ανεργία. Τα στοιχεία που δίνουν είναι παραπλανητικά, όταν ισχυρίζονται ότι δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας.
Σύμφωνα με τη Νιου Γιορκ Τάϊμς, το 1993, το πρώτο εξάμηνο, ανακοινώθηκε ότι δημιουργήθηκαν 1.230.000 θέσεις εργασίας, αλλά το 60% ή οι 728.000 ήταν μερικής ή προσωρινής απασχόλησης.
Κατά το Εκόνομιστ η βρετανική κυβέρνηση άλλαξε τη μέθοδο αναφοράς στην ανεργία 29 φορές κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄80.
Γιατί παρουσιάζεται αυτό το φαινόμενο της μαζικής ανεργίας;
Παρουσιάζεται όχι γιατί δεν υπάρχουν κεφάλαια για επενδύσεις για τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, αλλά γιατί οι δυνατότητες απόσπασης των επιθυμητών κερδών από τους καπιταλιστές είναι περιορισμένες, λόγω της τεράστιας υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου και του μεγάλου ανταγωνισμού. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι παίζεται κάθε μέρα στις χρηματιστικές αγορές πάνω από 1,3 τρις δολάρια, ποσό που είναι ίσο με το ΑΕΠ των 7 πλουσιότερων χωρών του κόσμου. Πριν μερικές δεκαετίες συνέβαινε το αντίθετο, κατά 90% περίπου διοχετεύονταν σε βιομηχανικές και εμπορικές επενδύσεις.
Η νέα τοποθέτηση κεφαλαίων, γενικά οι νέες επενδύσεις γίνονται, κατ΄ αρχήν, με κύριο κριτήριο την αντοχή στην ανταγωνιστική πάλη. Πράγμα που σημαίνει επενδύσεις στηριγμένες, κατά κύριο λόγο, σε νέες τεχνολογίες για αύξηση της παραγωγικότητας και παραγωγής νέων προϊόντων και με πρόβλεψη μάλιστα τη συνεχή ανανέωσή τους γιατί, τα προσωρινά πλεονεκτήματα υψηλής τιμής που πετυχαίνουν, ανατρέπονται από τον ανταγωνισμό.
Ενα παράδειγμα: Η Τογιότα στη 10ετια του ΄50 χρειάζονταν 16 ώρες για την κατασκευή ενός αυτοκινήτου και η Τζένεραλ Μότορς 31 ώρες. Τα γιαπωνέζικα εργοστάσια υπολογίζεται ότι στα τέλη της 10ετίας θα χρειάζονται 8 ώρες.
Η Τζένεραλ Μότορς για να μπορέσει να επιβιώσει είναι υποχρεωμένη σε μεγάλες αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγής της. Ως το 2000 σχεδιάζει να καταργήσει το 1/3 του εργατικού δυναμικού της. Περίπου 90.000 εργάτες και υπάλληλοι. Και να σημειωθεί ότι από το 1970 απέλυσε 250.000 (Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ).
Η Μάζντα υπολογίζει ως το 2000 να έχει αντικαταστήσει το 50% της τελικής συναρμολόγησης με τη χρήση ρομπότ. Κάθε ρομπότ μπορεί να αντικαταστήσει 4 εργάτες.
Είναι ολοφάνερος ο ανταγωνισμός που αναπτύσσεται. Ανάλογες εξελίξεις έχουμε σε όλους τους κλάδους της βιομηχανικής παραγωγής.
Από εμπιστευτική έκθεση, για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προκύπτουν τα εξής στοιχεία. Στον κλάδο βιομηχανίας ανταλλακτικών αυτοκινήτων που απασχολεί 940.000 εργαζόμενους στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης για να παραμείνουν ανταγωνιστικές και να επανακτήσουν τη θέση τους στην αγορά, δηλαδή, για να επιβιώσουν, θα χρειασθεί να αναδιοργανώσουν την οργάνωση της παραγωγής τους και να μειώσουν το εργατικό τους δυναμικό μέχρι το 1999 κατά 40% ή κατά 400.000.
Αν υπολογιστεί ότι 1 στους 12 στις ΗΠΑ και το 10% του εργατικού δυναμικού στη Γερμανία απασχολείται στην αυτοκινητοβιομηχανία, γίνεται φανερό τι θα συμβεί στο μέλλον.
Από το 1953 εως το 1962 στις ΗΠΑ χάθηκαν 1,6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στο βιομηχανικό τομέα και κατά το χρονικό διάστημα 1989-1993 πάνω από 1,8 εκατομμύρια. Η απώλεια θέσεων εργασίας δεν περιορίζεται μόνο στο εργατικό δυναμικό, επεκτείνεται και στο μεσαίο στελεχικό δυναμικό.
Πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι αρχίζει να ανατρέπεται και η αντίληψη ότι στις λεγόμενες αναπτυσσόμενες χώρες, λόγω φτηνού εργατικού δυναμικού, μετατοπίζεται ένα μέρος των βιομηχανιών. Ο σκληρός ανταγωνισμός υποχρεώνει τις πολυεθνικές να αλλάξουν τον προσανατολισμό τους. Για να μπορέσουν να εξασφαλίσουν ταχύτητα παράδοσης και έλεγχο ποιότητας υποχρεώνονται σε επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου και όχι εργασίας.
Από έκθεση για το πρόγραμμα ανάπτυξης του ΟΗΕ πληροφορούμαστε τα εξής: "Από το 1960 ως το 1987 περισσότερο από τα 2/3 της αύξησης της παραγωγής οφείλεται σε αυξήσεις επενδύσεων κεφαλαίου".
Ελάχιστοι κλάδοι, όπως της υφαντουργίας, στηρίζονται ακόμα στη μαζική χρησιμοποίηση εργατικών χεριών.
Νέα τοποθέτηση κεφαλαίου είναι επίσης συνδεμένη με την εκτόπιση κεφαλαίου που ήδη λειτουργεί ή την εξαγορά κρατικών επιχειρήσεων, επενδύσεις που δεν δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας, αλλά περιορισμό.
Η μαζική χρησιμοποίηση της νέας τεχνολογίας και ο τρόπος που χρησιμοποιείται είναι μια πρώτη αιτία και πηγή της ανεργίας. Μέχρι πριν μερικά χρόνια, ήταν παραδεκτό ότι ένα μεγάλο μέρος των απωλειών θέσεων εργασίας από τον αγροτικό και βιομηχανικό τομέα απορροφούνταν από τον τομέα των υπηρεσιών. Οι σύγχρονες εξελίξεις ανατρέπουν αυτή την παραδοχή. Και στον τομέα αυτό έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση.
Η Γουώλ Στριτ Τζόρναλ δίνει τα εξής αποκαλυπτικά στοιχεία:
"Ενα μεγάλο μέρος του τεράστιου τομέα παροχής υπηρεσιών δείχνει να βρίσκεται στα πρόθυρα μιας κατάστασης παρόμοιας με εκείνης που έζησαν οι τομείς γεωργίας και βιομηχανίας όταν τα ποσοστά απασχόλησης βούλιαζαν επί χρόνια, ενώ η παραγωγή παρουσίαζε σταθερή άνοδο.
Η τεχνολογία προχωρά με τόση ταχύτητα, ώστε να μπορούν οι εταιρείες να απολύουν πολύ περισσότερους από αυτούς που χρειάζονται να προσλάβουν για τις νέες τεχνολογίες ή να υποστηρίζουν τις πωλήσεις τους".
Μερικά παραδείγματα:
Στις
υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών των ΗΠΑ μόνο στη 10ετία
του ΄80 χάθηκαν 180.000 θέσεις εργασίας.
Από το
1983 εως το 1993 οι Αμερικανικές Τράπεζες
αντικατέστησαν το 37% του εργατικού τους
δυναμικού με αυτόματες ταμειακές μηχανές και ως
το 2000 υπολογίζουν ότι το 90% των πελατών του θα
εξυπηρετείται με αυτόματες ταμειακές μηχανές.
Χαρακτηριστικό του μεγέθους των αλλαγών που συντελούνται και του σκληρού ανταγωνισμού που αναπτύσσεται είναι το εξής: Ενας ταμίας μπορεί να χειριστεί το πολύ 200 συναλλαγές την ημέρα, να εργάζεται 30 ώρες τη βδομάδα με αμοιβή 20.000 δολ. το χρόνο συν τις έκτακτες παροχές. Μια ταμειακή μηχανή μπορεί να χειριστεί 2.000 συναλλαγές την ημέρα, να εργάζεται 168 ώρες τη βδομάδα, στοιχίζει 22.000 δολ. και δεν χρειάζεται διακοπές, διαλείμματα, δεν αρρωσταίνει.
Ραγδαία επίσης εξελίσσεται το ηλεκτρονικό γραφείο που θα αφήσει επίσης εκατομμύρια ανέργους υπάλληλους. Κατά τη Νιου Γιορκ Τάϊμς, από το 1989 ως το 1993 η αύξηση της παραγωγικότητας σε κλάδους όπως οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές εταιρείες, λογιστικά γραφεία, δικηγορικά γραφεία, επικοινωνίες, αεροπορικές γραμμές, λιανικές πωλήσεις και τα ξενοδοχεία ξεπέρασαν τις προσδοκίες και των πιο ευφάνταστων προφητών.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα η Νέα Υόρκη έχασε περισσότερες από 350.000 θέσεις εργασίας. Η συρρίκνωση του λιανικού εμπορίου οδήγησε στις ΗΠΑ στην απώλεια από 250.000 θέσεις στα χρόνια 1989-1992.
Στην Ιαπωνία υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 1 εκατ. υπάλληλοι είναι "περιττοί" και θα μπορούσαν να αντικατασταθούν.
Μια τρίτη πηγή αύξησης της ανεργίας είναι η μεγάλη συρρίκνωση του αγροτικού τομέα. Με τη μαζική χρησιμοποίηση των αυτόματων μηχανών σε όλο και περισσότερους τομείς της γεωργίας, έχει αυξηθεί αφάνταστα η παραγωγικότητα της εργασίας στην παραγωγή φυτών και ζώων, παρακάμπτοντας τις δυσκολίες της γης, του κλίματος, την αλλαγή των εποχών. Ηδη, έχουν δημιουργηθεί καινούργιες ποικιλίες φυτών και ζώων με στόχο πάντα την αύξηση της παραγωγικότητας και του κέρδους.
Το πρόβλημα που γεννιέται είναι μεγάλο. Με τις εργαστηριακές μέθοδες οι πολυεθνικές εταιρείες, και κατά πρώτο λόγο οι αμερικάνικες, θα μπορούν να ασκούν ένα ακόμα πολύ μεγαλύτερο έλεγχο στις παγκόσμιες αγορές. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στην παγκόσμια γεωργία υπόσχονται θεαματική αύξηση της παραγωγικότητας και ένταση του "οικονομικού πολέμου". Το τίμημα θα είναι εξοντωτικό για εκατομμύρια αγρότες.
Η υπερπαραγωγή, η πτώση τιμών και η καταστροφή μικρών και μεσαίων νοικοκυριών προς όφελος των πολυεθνικών θα οξύνει στο έπακρο την αγροτική κρίση, την ίδια στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα. Αν υπολογιστεί ότι στον πλανήτη ο μισός πληθυσμός είναι αγροτικός (2,4 δις άνθρωποι) και ότι στο βιομηχανικό τομέα και στον τομέα των υπηρεσιών δεν δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, αλλά αντίθετα μειώνονται, τότε το πρόβλημα γίνεται ακόμα πιο εκρηκτικό. Στην καλύτερη περίπτωση θα έχουμε στα επόμενα χρόνια μεγάλα κύματα μετανάστευσης και πίεσης μεγάλων διαστάσεων σε όσους συνεχίζουν να έχουν εξασφαλισμένη μια κάπως σταθερή δουλειά έστω και με μερική απασχόληση.
Πρέπει να αναμένουμε παραπέρα χειροτέρευση και ριζικές αλλαγές στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης στον αγροτικό τομέα. Η ελληνική αγροτική οικονομία θα βρεθεί αντιμέτωπη με τεράστια προβλήματα.
Ως το 2010, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, θα προστεθούν 700 εκατ. νέα εργατικά χέρια στον πλανήτη, δυναμικό μεγαλύτερο από το εργατικό δυναμικό του βιομηχανικού κόσμου.
Για να εξασφαλίσουν ένα εισόδημα, στις αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες χώρες, τα νέα εργατικά χέρια πρέπει να δημιουργηθούν σε όλο τον κόσμο στα επόμενα 10 χρόνια περισσότερο από 1 δις θέσεις εργασίας, πράγμα εντελώς αδύνατο στα πλαίσια του καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα, ο καπιταλισμός είναι που διαμορφώνει τις μάζες των ανέργων, γιατί δεν τον συμφέρει να αξιοποιηθούν οι νέες δυνατότητες της ανάπτυξης της παραγωγικότητας της εργασίας προς το συμφέρον τους.
Από τα περιορισμένα αυτά στοιχεία είναι ολοφάνερη η τάση που κυριαρχεί.
Οι πολυεθνικές μπορούν σήμερα να παράγουν έναν άνευ προηγούμενου όγκο αγαθών και υπηρεσιών με όλο μικρότερο εργατικό δυναμικό. Η μαζική ανεργία που δημιουργείται δεν μπορεί να απορροφηθεί. Η εξέλιξη αυτή είναι ανεπίστρεπτη και είμαστε ακόμα στην αρχή. Για την εξέλιξη αυτή δεν φτάνει βέβαια η τεχνολογική εξέλιξη, αλλά το ότι αυτή και τα αποτελέσματά της υποτάσσονται στο κεφάλαιο.