Β.2.Η μόρφωση είναι κοινωνικό δικαίωμα και υποχρέωση
Την αντιδραστική αναδιάρθρωση της εκπαίδευσης στη χώρα μας και σ’ όλη την ΕΕ υποστηρίζει η τεράστια σε έκταση προπαγάνδα για την ανάγκη ενός “ευέλικτου” συστήματος υπηρεσιών “παιδείας” μέσα στην “αγορά”, σε αντίθεση με το “ανελαστικό” δημόσιο σύστημα μαζικής εκπαίδευσης. Η λαϊκή απαίτηση για δωρεάν παροχή παιδείας, για ίσες δυνατότητες στη μόρφωση, που είχε σαν αποτέλεσμα κι ορισμένες καταχτήσεις , παρουσιάζεται σαν κοινωνικά άδικη, γιατί περιορίζει τάχα την ελευθερία του ατόμου, λειτουργεί ισοπεδωτικά και στερεί ευκαιρίες. Η ατομική πρόσβαση στη γνώση, η δυνατότητα να οικοδομεί ο καθένας “μόνος” του τη μόρφωσή του, έρχεται να δικαιολογήσει την ιδιωτικοποίηση, τους ταξικούς φραγμούς και την υποκατάσταση της εκπαίδευσης από σκόρπιες βραχυχρόνιες σπουδές.
Η μόρφωση, όμως, είναι θέμα όχι τόσο ατομικών “ευκαιριών” όσο δυνατοτήτων. Κι η μόρφωση του καθένα είναι υποκειμενική προσπάθεια, που αντικειμενικά δεσμεύεται από την ταξική του θέση μέσα στο ορισμένο κοινωνικό σύστημα και σε ένα ορισμένο σημείο ιστορικής εξέλιξης. Το σχολείο δεν μπορεί να προσπερνά αδιάφορα δήθεν την κοινωνική ανισότητα των μαθητών του και να προχωρά με όσους έχουν τη δυνατότητα από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Αρχή πρέπει να γίνει η ισότητα όλων στη συμμετοχή στα βασικά υλικά και πνευματικά αγαθά. Κι αυτό σημαίνει την υποχρέωση της πολιτείας να παρέχει δωρεάν εκπαίδευση σε όλους, μέσα από όμοιες συνθήκες σε κρατικά σχολεία, όπως επίσης να λαμβάνει μια σειρά μέτρα αντισταθμιστικού χαρακτήρα για τις ανισότητες που δημιουργούν οι διαφορετικές συνθήκες της ζωής (οικονομική δυνατότητα της οικογένειας, μορφωτικό επίπεδο γονιών, γεωγραφικές κοινωνικές ανισότητες κλπ). Μόνο έτσι μπορεί ο καθένας, στο βαθμό που εξαρτάται από το εκπαιδευτικό σύστημα, να αναπτύξει τις ατομικές ικανότητες, να ανακαλύψει τις κλίσεις του και να αναδείξει τα ταλέντα του. Ο άνθρωπος έτσι κι αλλιώς μορφώνεται κι ωριμάζει μέσα στην κοινωνία, κι η εκπαίδευση είναι ο κατεξοχήν κοινωνικός χώρος, όπου παρέχεται συστηματικά ένα μέρος από την κοινωνικά συσσωρευμένη πείρα. Και το πρόβλημα της μόρφωσης γίνεται όλο και πιο δύσκολο, όσο διογκώνεται η ανθρώπινη γνώση κι όσο προσφέρονται με την αξίωση της μόρφωσης, τα πιο αταίριαστα και άνισης αξίας μορφωτικά μέσα. Μάλιστα στις μέρες μας, με τον τεράστιο όγκο των γνώσεων και την ταχύτητα των πληροφοριών, είναι αδύνατο να δημιουργήσει κανείς κριτήριο επιλογής, σύστημα σκέψης , χωρίς ολοκληρωμένη Βασική Εκπαίδευση. Αχυρένια καλύβα θα ήταν η μόρφωση που θα οικοδομούσε κανείς μόνος του - πολύ περισσότερο που η μόρφωση δεν είναι απλά πληροφόρηση αλλά και διάπλαση κοινωνικής προσωπικότητας.
Η μόρφωση δεν είναι αυτοσκοπός. Δε μαθαίνουμε για να μαθαίνουμε, αλλά για να βελτιώσουμε τη ζωή μας, να εργαστούμε μέσα στην κοινωνία και να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο. Και μ’ αυτήν την έννοια είναι απαράδεχτη η αποσύνδεση των σπουδών από το επάγγελμα κι η κατάργηση των επαγγελματικών δικαιωμάτων. (Από την αναγνώριση του δικαιώματος στην εργασία, περάσαμε στην πιστοποίηση “προσόντων” ). Αντίθετα, αρχή πρέπει να γίνει η κοινωνική αξιοποίηση όλων των ικανοτήτων που υπάρχουν σε κάθε μέλος της κοινωνίας. Η κοινωνία και η εκπαίδευση δεν έχει να διαλέξει αν θα προχωρήσει με τους “άξιους” ή με τους “μέτριους”. Κανένας δεν περισσεύει. Η κοινωνική πρόοδος έχει ανάγκη την προσφορά του καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του κι η εκπαίδευση πρέπει να έχει έργο της ν’ αναπτύξει στο έπακρο όλες αυτές τις ικανότητες. Ο ανταγωνισμός και το “περίσσεμα” ανθρώπων, η ανεργία, οφείλονται στη συγκεκριμένη μορφή της κοινωνίας, τον καπιταλισμό, που εκδηλώνει μ’ αυτόν τον τρόπο την ανικανότητά του να ξεπεράσει τις κρίσεις και τις αντιθέσεις του, την ανάγκη του να θυσιάζει στο βωμό του κέρδους την πρώτη παραγωγική δύναμη, τον άνθρωπο.