______________________________________________________________

 

Plankton

-- die 'lewenskieme' in die see

 

Onsigbare mikroörganismes beheers die oseane. Ontelbare bakterieë en virusse, alge en eensellige diertjies in die water kontroleer die klimaat van die aarde -- en bepaal die toekoms van die mens...

______________________________________________________________

 

DIS uiters maklik om plankton te versamel. 'n Mens hoef maar net 'n bottel seewater te gaan skep en jy't oorgenoeg daarvan. Maar om die plankton te sien is glad nie so eenvoudig nie. Hierdie belangrike lewensvorms van ons planeet is immers mikroskopies klein.

 

Trouens, in 'n enkele liter oppervlakwater is 'n ganse leërskare saamgebondel: biljoene virusse, sowat 'n miljard bakterieë, nagenoeg vyf miljoen eensellige diertjies en 'n miljoen alge. Selfs as 'n mens water vanuit die liglose wêreld 6 km onder die see-oppervlak kan gaan haal, sal jy steeds honderde miljoene virusse en duisende miljoene bakterieë in elke liter vind.

 

As jy dus die hele mikrobevolking in die see wil probeer bereken, stuit jy teen 'n totaal onbegonne taak. In ons planeet se oseane is na berekening 1 400 000 000 000 000 000 000 000 liter water!

 

Al die virusse, bakterieë en klein plantjies en diertjies (trouens, alle lewe wat in die seestrome ronddryf en te swak is om aktief teen die strome swem) noem ons plankton.

        

Sulke mikrobes kry ’n mens ook nie net in die see nie. ’n Liter meerwater kan self meer as 500 miljoen planktoniese organismes bevat.

 

Plantaardige plankton word fitoplankton genoem. Hulle is eensellige plantjies wat in staat is om met die son se energie kos en suurstof te vervaardig. Hulle is 'n uiters belangrike skakel in die voedselkringloop in die see. Des te belangriker nog is hul rol as makers van suurstof, net soos die bome op land, waarsonder die aarde werklik in 'n damp van koolstofdioksied sou vergaan het. As sodanig is hulle boonop klimaatvormers wat die lewe vir elkeen van ons gerieflik maak.

 

Daar word trouens geraam dat 90 persent van alle fotosintese en die afgee van vry suurstof in die oseane plaasvind.

 

Daar is baie soorte middels wat hulle help om drywend te bly. Hoewel hulle as plantaardig geklassifiseer word, klap hulle met hul sweephare en ''trap water''. Ander het vinne en stekels wat as watervleuels diens doen.

 

Nog ander berg ekstra kos as olie op, wat hulle ligter maak en naby die oppervlak laat dobber. Sodra die fitoplankton met olie gevul is, gaan hulle dood en sink af na die seebodem. Daar raak hulle begrawe onder modder en sand. Met verloop van baie, baie eeue verander hitte en druk binne-in die aarde die dooie fitoplankton in neerslae van aardolie, wat deur die mens benut word.

 

In die gematigde seë wissel die konsentrasie van fitoplankton aansienlik van seisoen tot seisoen. In die winter is dit laag, want dan is daar min sonlig. Maar hewige winterstorms wat dan aan die orde van die dag is, laat die oppervlakwater met dieper water meng en bring minerale na bo wat die plankton nodig het om te groei en te vermeerder.

 

In die vroeë lente kan die hoeveelheid fitoplankton dus sterk toeneem. Namate die somer vorder en hulle die minerale opgebruik, neem hul getalle weer af. Só kan ons byvoorbeeld op satellietfoto's sien hoe die Noord-Atlantiese Oseaan in die lente vanaf die Amerikaanse staat Noord-Carolina tot by Spanje vergroen.

 

Daarteenoor kleur die  blougroen alge Trichodesmus weer soms die water rooierig wanneer dit doodgaan. Die Rooi See kry juis sy naam hiervandaan.

 

   TEENOOR die plantaardige fitoplankton is daar die soöplankton -- 'n groot verskeidenheid van organismes wat deur bioloë as diere geklassifiseer word. Die meeste is mikroskopies klein, maar party soorte kan wel met die blote oog waargeneem word as 'n mens 'n bietjie seewater in 'n vlak bakkie gooi wat met swart papier uitgevoer is.

 

Byna alle soöplankton is deurskynend. Hulle wei op die fitoplankton of vreet mekaar en vul eweneens 'n belangrike plek in die see se voedselketting. Party soorte is hul lewe lank plankton; ander (soos visse en krappe) is dit net as larwes.

 

Die hoë proteïeninhoud van plankton het al tot navorsing gelei oor hoe dit dalk as kos vir die mens verwerk kan word.

 

Die duisternis virusse en bakterieë is nog veel kleiner as enige lid van die fito- of soöplankton. Hier is nogmaals 'n boeiende mikrokosmos van eensellige vreetmasjiene en chemiese fabrieke, en hul studie is 'n gespesialiseerde onderafdeling van die seebiologie.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan