__________________________________________________________________

 

Hoefdiere (3): Ewetonige hoefdiere (i): Bovidae

 

Herkouers met

hol horings

 

Tot die familie Bovidae behoort 'n aantal diere wat 'n enorme rol in die geskiedenis van die mens gespeel het -- skape, bokke en beeste wat met verloop van tyd vir hul vleis, melk, velle en wol getem is...

__________________________________________________________________

 

TOE die Verenigde State van Amerika nog baie jonger was, het mense van oral na die land van beloftes gestroom. Hierdie immigrante het regoor die Noord-Amerikaanse vasteland be­gin versprei en, namate hulle weswaarts getrek het, enorme troppe diere met ruie hare en bultende skowwe teëgekom.

 

Dié diere, wat dreunend oor die uitgestrekte vlaktes beweeg het, was bisons. Die Amerikaners het hulle (verkeerdelik) buffels genoem.

 

Die troppe was so groot dat treine selfs teen wil en dank moes stilhou wanneer hulle die treinspore in hul massas oorgesteek het.

 

Eeue lank was die Amerindiane vir veral vleis en velle van hierdie bisons afhanklik. Van die velle is klere, beddegoed, tente en kano's gemaak en, saam met die bene en senings, ook wapens en gereedskap. Die diere se mis was brand­stof vir die Amerindiane.

 

Kort voor lank het die setlaars ook die bisons begin jag -- aanvanklik vir hul vleis en velle, en toe vir hul bene, wat vergruis is om as kunsmis vir die mielielande op die grasvlaktes gebruik te word.

 

Spoedig is hulle jammerlik vir die pret afgemaai. Onbesonne jagters het gekyk hoeveel diere hulle in 'n dag kon plattrek. Die karkasse is net so gelaat om te verrot.

 

Teen 1889 was daar net 551 bisons oor. Hulle is nie net byna deur die mens uitgewis nie, maar die Amerindiane se groot lewensonderhoud was boonop daarmee heen. Vandag word die bison in wild- en dieretuine beskerm.

 

Bisons, soos die diere in ons vorige aflewering, word as hoef­diere geklassifiseer. Anders as perde, sebras, esels, renosters en tapirs, behoort hulle tot die hoef­diere met 'n ewe getal tone, oftewel die Artiodactyla.

 

Die diere van hierdie orde word gekenmerk deur twee of vier tone aan elke poot, en staan ook bekend as  spleethoewige  soogdiere. Skape, bokke, beeste, antilope, herte, wildebeeste, kameelperde, varke en seekoeie is almal lede van hierdie groot en uiteenlopende orde.

 

Baie van die ewetonige hoef­diere is herkouers, wat in hierdie en ons volgende aflewering behandel word. Ons begin met stellig die bekendste familie van herkouers, die sogenaamde Bovidae (her­kouers met hol horings).

 

[As jy wil weet wat 'n herkouer is, kyk die passasie oor herkouers aan die einde van hierdie artikel.]

 

Bovidae

 

   TOT die familie Bovidae behoort 'n aantal diere wat 'n enorme rol in die geskiedenis van die mens gespeel het. Skape, bokke en beeste is mettertyd getem vir hul vleis, melk, velle en wol.

 

Skape is naderhand boonop gebruik om vragte te dra en koeie en osse om karre, ploeë en waens te sleep. Suiwel is vandag een van die grootste bedrywe.

 

Die antilope is ook lede van hierdie familie.

 

Beeste

 

   BAIE diere word as beeste geklassifiseer, waaronder mak beeste, waterbuffels, bisons, muskusbeeste en jakke. Almal word gekenmerk deur 'n stewige liggaam, spleethoewe, krom horings en lang sterte. Almal is ook herkouers.

 

Die uitgestorwe oeros Bos primigenius was waarskynlik die eerste beesagtige dier wat deur die mens getem is. Op 'n ou rotstekening op 'n muur in 'n grot in die suide van Frankryk ding oerosse en ander diere om ruimte mee.

 

Vandag se mak beeste is almal afstammelinge van die spesies Bos indicus, die skofbeeste van Asië, en Bos taurus, die wilde beeste van Europa, of kruisings tussen dié twee.

 

Tans is daar baie verskillende beesrasse. Party word vir hul vleis geteel, ander vir hul melk en nog ander vir albei. Al behoort hulle ook tot die sogenaamde holhoring-herkouers, het sekeres, die poenskoppe, nie eens horings nie!

 

Baie het swart, wit of rooi haarbedekkings, ander 'n kombinasie van hierdie kleure. Die meeste se hare is kort; 'n paar het lang, wollerige hare.

 

Mak beeste word feitlik oral gevind waar die mens is. Hulle floreer in die koue Skandinawiese lande sowel as in die warm, bedompige trope.

 

Skape en bokke

 

   DIE skaap en bok is naby familie en lyk in baie opsigte eenders. Daar is egter ook kenmerkende verskille.

 

Albei het spleethoewe, hoewel die skaap 'n klier tussen die twee tone het wat by die bok ontbreek. Die skaap se horings groei uitwaarts, die bok s'n opwaarts en agtertoe.

 

By sekere skape het net die ramme horings, by ander albei die geslagte. By 'n paar is sowel die ramme as die ooie horingloos. Albei bokgeslagte het horings. By skape is die voorkop konkaaf (holrond), by bokke konveks (bolrond).

 

Skape het lang, afhangende sterte, bokke meestal kort sterte wat boontoe wys.

 

Bokramme het ook baarde en skei in die paarseisoen 'n sterk, muskusagtige reuk af.

 

Ons mak skape het waarskynlik ontstaan uit twee verskillende soorte wilde skape wat vandag nog lewe: die steppeskaap van Suid-Asië en die moeflon van Suid-Europa. Sowat 'n halfdosyn ander wilde skape kom op die hoë berge en plato's van Sentraal-Asië voor.

 

Daar is vandag 'n stuk of agthonderd mak skaapsoorte wat veral vir hul vleis en wol geteel word.

 

Die mak bokke kom waarskynlik van die wilde bok Capra hircus van die heuwelagtige streke van die Egeïese eilande, Turkye, Iran en die provinsie Sind in Pakistan. Daar is vandag ongeveer vyf spesies wilde bokke.

 

Bokke word meestal eerder vir hul melk geteel as vir hul vleis en hare, hoewel die beroemde Angora en Kasjmir pragtige bokhaar lewer.

 

Bokke verskaf ook groot hoeveelhede bemesting.

 

Antilope

 

   OFSKOON antilope soos herte lyk, is hulle nader familie van skape, bokke en beeste.

 

Daar is 72 spesies, waarvan die meeste in die woude of aan die berghange of savannes van Afrika voorkom. 'n Paar is in Asië. Baie verskillende soorte antilope kan in dieselfde gebied wei, want hulle het uiteenlopende eetgewoontes en plantvoorkeure wat die kompetisie verminder.

 

Daar is grotes en kleines onder die antilope. Die grootste is die reuse eland (meer as 1,8 m by die skouer) en die kleinstes die klipspringer, oorbietjie, dik-dik en soeni, wat maar net 30 cm hoog in hul hoefies kan staan.

 

Iets om aan te herkou...

 

   BAIE ewetonige hoefdiere soos beeste, skape, kamele, lamas, herte, bokke, antilope en kameelperde is herkouers. Die kos wat hulle insluk, is net gedeeltelik gekou, want hulle moet hulself op die weiveld volprop sonder om nog tyd met kouwerk te verspil. Later word die kos dan op 'n veilige plek opgebring en behoorlik gekou sodat dit reg kan verteer.

 

Die pens van 'n egte herkouer het vier kamers. By die meeste herkouers gaan die kos na die eerste kamer, 'n  "spens" wat die grootpens genoem word,  hoewel  'n deel daarvan wel regstreeks na die tweede kamer, of netpens, be­weeg. Die kos beweeg geleidelik van die grootpens na die netpens, waar bakterieë dit tot pulp of herkoutjie afbreek, wat later na die bek opgebring word. Die dier kou dan die herkoutjie en sluk dit in.

 

Die herkoude kos gaan weer na die grootpens en netpens en van daar na die derde kamer, die blaarpens, wat soos 'n filter werk en slegs goed gekoude, taamlik vloeibare voedsel deurlaat na die melkpens, waar die eintlike spysverteringsprosesse begin. Die kos beweeg  nou na die dunderm waar die vertering vol­tooi en voedingstowwe in die liggaam opgeneem word.

 

__________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan