--
baanbreker van televisie
(en hoe TV-stelle werk)
Ons kan nie sê dat een spesifieke persoon televisie uitgevind het nie
omdat verskeie mense tot die ontwikkeling daarvan bygedra het. John Logie Baird
(1888-1946) was egter een van die besliste baanbrekers van beeldradio.
Op 2 Oktober 1925 het hierdie Skotse ingenieur die besoekers in 'n Londense
winkel vermaak deur die beeld van 'n buikspreek-pop te beeldsend. Die opgewonde
Skot in sy laat jare dertig was self so ingenome met die duidelike beeld dat hy
'n kantoorseun voor sy kamera laat plaasneem het -- en vir die eerste keer ooit
het die afbeelding van 'n mens op 'n televisieskerm verskyn. Die uitvinder was
gou beroemd. En tog is hy nege jaar daarna in armoede oorlede. Lees hieronder
van Baird se prestasie en uiteindelike teleurstelling -- en ook kortliks hoe
TV-stelle werk...
_____________________________________________________
NEEM 'n handvol radiobuise, die motor van 'n ou elektriese waaier, 'n
fietslig en 'n ouderwetse draadlose telegraaf. Voeg 'n teekis, 'n beskuitblik,
'n hoedeboks en 'n klompie breipenne daarby. Wend 'n bietjie gom en seëlwaks
aan en hou alles in hul plek met lyn. Wat se affêre het jy daar?
Die meeste mense sal sê dis
net 'n klomp rommel. Maar John Logie Baird, die platsak seun van 'n Skotse
predikant, het hierdie konkoksie gebruik om die wêreld se eerste televisiestel
te bou.
Baird is op 13 Augustus 1888 in
Helensburgh, Skotland, gebore. Hy was in drie skole, maar het hulle almal
gehaat en bra swak gepresteer. Daarna het hy ingenieur geword en by 'n elektriese
firma werk gekry. Maar hy het hierdie werk ook verfoei en op 26-jarige leeftyd
alles opgeskop, vasbeslote om nooit weer vir iemand anders te werk nie.
Hy beproef sy geluk met allerhande
skemas om gou ryk te word, onder meer die maak van kunsdiamante. Hy emigreer na
Trinidad en begin 'n konfytfabriek. Terug in Brittanje verkoop hy kunsmis en
seep. Maar alles waaraan hy sy hand waag, misluk hopeloos.
Toe Baird 35 jaar oud is, kry hy egter
sy heel grootste ingewing -- 'n inspirasie wat die lewe van mense regoor die
wêreld ingrypend sou verander. Hy woon destyds by 'n vriend in Hastings,
Oos-Sussex, en gaan stap op 'n dag 'n ent langs die hoë kranse by die see.
Soos dit moes gebeur, is die BBC
(British Broadcasting Corporation) die vorige jaar gestig. Baird dink aan hul
radio-uitsendings en kry skielik die idee om "per draadloos te sien".
Teen die einde van sy wandeling het hy vir homself uitgewerk presies hoe
draadlose golwe gebruik kan word om beelde te stuur.
Inderhaas gaan vergaar hy stukke en
brokke van rommelwerwe om sy proef te doen. Hy gaan terug na sy vriend se huis
toe, waar hy aan die werk spring.
Nou moet 'n mens eers verstaan wat
die beginsel van televisie is. Daarvolgens word 'n ligbeeld (bv. van 'n mens of
'n boom) in talle klein ligdeeltjies opgedeel. Elkeen van hierdie deeltjies
word dan omskep tot 'n elektriese impuls, uitgesein en in die televisiestel
heromskep tot 'n ligbeeld.
Baird het 'n eenvoudige draaiende
skyf met gaatjies daarin, asook 'n ligbron, gebruik om 'n kruis te
"skandeer" en 'n flikkerende skaduwee van die kruis op 'n wit laken
laat verskyn.
Baird besef dat hy hiermee iets
groots beet het. Al wat hy nou moet doen, is om die geld te kry om sy proewe te
verfyn. In briewe aan koerante stel hy sy saak. 'n Draadlooshandelaar stem in
om hom 200 pond te gee in ruil vir 'n aandeel in sy uitvindsel -- onbillik,
maar beter as niks vir Baird.
Hy huur verblyf in Hastings en koop
geskikte toerusting. Dag en nag werk hy en eindelik begin hy resultate kry.
Eendag skok hy hom egter byna dood. Die senuweeagtige huisbaas beveel hom om te
trap.
Hierna huur die ongelukkige
uitvinder 'n solderkamer in Soho, Londen, maar teen hierdie tyd is sy geld ook
al gedaan en kan hy nie meer met sy eksperimente voortgaan nie.
Gelukkig vir hom hoor Cordon
Selfridge, die baas van 'n beroemde Londense winkel, van sy werk en neem hom
in diens om daaglikse vertonings in sy winkel te gee.
Die geld en publisiteit stel Baird
in staat om die nodige toerusting te koop om die gehalte van sy beelde te
verbeter. Nog geld stroom in en kort voor lank kan hy 'n maatskappy stig en sy
eie span ingenieurs en wetenskaplikes in diens neem.
Dit is in hierdie tyd, in Oktober
1925, dat Baird sy beroemde beeldsending van die buikspreek-pop en die
kantoorseun William Taynton doen.
Kort daarna, op 27 Januarie 1926,
bied hy die wêreld se eerste suksesvolle openbare demonstrasie van ware
televisie aan. (Met ware televisie word hier die direkte uitsending en ontvangs
van beelde bedoel, sonder die gebruikmaking van drade.)
Baird word oornag beroemd en word
oorval met aanbiedings van geldelike hulp om sy toerusting te verbeter. Drie
jaar later oorreed hy die BBC tot 'n daaglikse beeldsenddiens in swart-wit. Dit
lyk of hy bestem is om skatryk te word. Maar toe kom die teëspoed.
Twee ander Britse maatskappye -- die
Marconi Company en Electrical Musical Instruments (EMI) -- het saam begin
eksperimenteer met 'n elektroniese televisiestelsel. Dié is duidelik beter as
Baird se meganiese stelsel, want die definisie van die beelde is baie skerper.
In 1937 beproef die BBC albei
stelsels, maar aanvaar dié van Marconi en EMI. Baird is verpletter.
Hy bly bitter en brandarm totdat hy nege
jaar later sterf.
• • • •
DIE taak van 'n televisiestel is om die elektroniese seine wat deur
TV-kameras en mikrofone geskep word, weer in beelde en klank te omskep. Die TV
se antenne ontvang die seine van die uitsaai-antennes en hulle gaan dan per
kabel na die antennesok agter in die TV.
Wanneer jy die stel aanskakel, word
klank- en beeldseine geskei. Die klank word na die TV se luidspreker gestuur.
Die beeldsein word na die beeldbuis gestuur, wat dit omskakel in die beelde wat
jy op die skerm sien.
•
Wanneer die beeldsein van die klanksein geskei is, word dit in drie
aparte kleurseine opgebreek -- rooi, blou en groen. Die TV se beeldbuis skakel
hierdie elektriese seine weer om in lig op die skerm.
•
Agter in die beeldbuis is drie elektronkanonne wat elektronstrale na die
skerm skiet. Elektrone is dele van atome. Alle atome het 'n kern in die middel
met elektrone wat daarom wentel. Die hoeveelheid elektrisiteit wat elke kanon
verlaat, word bepaal deur die sterkte van die oorspronklike sein.
•
Die skerm is die voorkant van die beeldbuis. Dit word bedek deur klein
strepies of kolletjies van 'n chemikalie wat fosfor genoem word. Drie
verskillende soorte fosfor word gebruik. Een gloei rooi wanneer elektrone dit
tref, 'n ander groen en die derde blou.
•
'n Sterk elektronstraal laat die fosfor helder gloei en 'n swak straal
sorg vir 'n dowwe gloed. Die strale word een vir een op elk van die stelle van
drie fosforkolletjies of -strepies gerig; die beginpunt is in die hoek links
bo, waarna dwars en ondertoe oor die skerm beweeg word.
•
Agter die skerm is 'n metaalplaat met duisende klein gaatjies daarin.
Dit word 'n skadumasker genoem. Daar is een gaatjie vir elke drie kolletjies
fosfor op die skerm. Die masker is so geplaas dat elk van die elektronstrale
slegs die regte soort fosfor kan tref: die rooi straal die rooi fosfor,
ensovoorts.
•
AS jy 'n TV-skerm ontleed, sien jy dat die beeld uit talle horisontale
lyne bestaan. Hierdie lyne is saamgestel uit klein kolletjies of strepies
fosfor, wat rooi, blou of groen gloei na gelang van die uitsaaisein. Die meeste
skerms het meer as 'n miljoen sulke kolletjies. Die drie kleure vermeng om jou
al die realistiese kleure op die skerm te laat sien.
Die beeld word eintlik opgebou met
slegs een kolletjie op 'n slag. Alle kolletjies verlig en verdof om die beurt
langs een lyn, en lyn vir lyn afwaarts op die skerm. Dit gebeur so vinnig dat
dit lyk of elke kolletjie op die skerm gedurig verlig is en jy sien dus 'n
volledige beeld.
•
HOEWEL dit lyk of 'n TV-stel bewegende beelde het, is dit in werklikheid
'n reeks stilstaande beelde wat kort ná mekaar geflits word. Enige beeld wat die
brein ontvang, verdof eers ná 'n tiende van 'n sekonde. 'n Mens kan dus dadelik
sien, maar nie dadelik ophou sien nie. TV-stasies beeldsend teen 24 of 25
raampies per sekonde, wat vir ons die illusie van aanhoudende, lewensgetroue
beweging skep.
Rolprentfilm werk op 'n soortgelyke manier en word teen 24 raampies per sekonde vertoon, 'n Mens kan werklik die afsonderlike stil beelde op só 'n strook film sien. Elke raampie lyk so 'n ietsie anders as die ander langsaan.
__________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan