____________________________________________________________
Watersnood
en
waternood...
Vloed en sy teenpool, droogte, tel altwee onder
die mees verwoestende natuurrampe wat daar is...
____________________________________________________________
NEEM twee atome waterstof, die volopste gas in die heelal. Meng dit met
een atoom suurstof, die gas wat jy moet inasem om te lewe, en steek dié
mikro-mengseltjie aan die brand.
Kadoef! Daar het jy 'n molekule
water, moontlik die wonderlikste grondbestanddeel van die skepping. Mens, mier
of mielie het water nodig om te lewe -- maar ook nie te veel daarvan nie of
dit kan hul dood kos.
Teen vloede en droogtes stry die
mens al sedert onheuglike tye ...
• 'N VLOED is 'n buitengewoon
hewige oorstroming van water uit riviere, seë of mere op land wat normaalweg
droog is.
Dis eintlik 'n wesenlike deel van
die hidrologiese kringloop wat die lewe op ons planeet help orden. Maar sedert
die vroeër dae se mense hul swerwersbestaan versaak en in dorpe en stede begin
woon het, het vloede 'n geweldige probleem geword.
Die mens is geneig om sy
nedersettings naby groot rivierstelsels te bou, om nie net die vars water te
benut nie, maar ook om daarop te vaar en verbindingsweë te vestig.
In 'n gevestigde samelewing is die
oorstromings baiemaal voordelig. Die antieke Egiptenare het hul hele beskawing
te danke gehad aan die bestendige vloei en vloede van die Nyl, wat water en
vrugbare slik na die woestyn-oewers gebring en landbou moontlik gemaak het. In
dele van China en Kambodja
word vloede as welkome draers van die lewe beskou.
Maar dikwels is vloede erg nadelig.
Baie nedersettings het tot in die vloedvlaktes van riviere uitgesprei waar
hulle groot gevaar loop om oorstroom te word.
Suid-Afrika het al beleef hoe feitlik 'n hele dorp tot niet gaan in 'n vloed. Op 23 Januarie 1981 is Laingsburg in die Karoo deur só 'n watermassa verswelg toe die Buffelsrivier oor sy walle gebars het. Binne 'n paar uur was die dorp onder water en inwoners besig om vir hul lewens te veg. Altesaam 104 mense het hul lewens verloor en slegs 21 huise het bly staan.
Mense
wat met openbare veiligheid te doen het, sê die Laingsburg-ramp beklemtoon die
noodsaaklikheid van paraatheid. Die vloed het die Laingsburgers nie net totaal
onverhoeds betrap nie, maar hulle was ook heeltemal onvoorbereid omdat hulle in
hul droë wêreld glad nie sulke ernstige oorstromings geken het nie. Dit het tot
die groot lewensverlies bygedra.
Daarteenoor
was lewensverliese in ander vloedgebiede, soos Ladysmith in die vloede van
1994, waar die laagliggende dele dikwels oorstroom word, in vergelyking
minimaal. Dit toon duidelik dat onvoorbereide gemeenskappe meer in sulke rampe
sal ly as gemeenskappe wat reg staan om potensiële gevare die hoof te bied.
Ergste
vloed ooit
•
NÁ die sondvloed is die ergste opgetekende vloed, ten minste in terme
van lewensverlies, beslis die oorstroming van 1887 in Noord-China toe die
Hoeang He-rivier oor sy walle gebars het. Tussen een en ses miljoen mense is
na raming dood, twee miljoen was dakloos en driehonderd dorpies is verwoes.
Eeue lank reeds oorstroom hierdie
rivier sy walle en dit het al ontelbare miljoene mense doodgemaak. Geen wonder
dit word China se Verdriet genoem nie.
•
OORSTROMINGS kan verskillende oorsake hê. Partykeer kan massas water na die land toe aanstu uit seë of mere
wat onstuimig raak weens stormwinde of seismiese woelinge.
Sommige van die wêreld se hewigste
vloede is veroorsaak deur vulkane wat onder gletsers uitgebars het in gebiede
soos Ysland en Antarktika.
Of soms breek menslike strukture
soos damme.
Maar verreweg die volopste is
binnelandse varswater-vloede, wat veroorsaak word deur die oorversadiging van
riviere weens te veel reën of smeltende sneeu en ys, of deur die blokkasie van
sulke groot waterlope deur grondstortings of "proppe" van ys.
• WAT kan 'n mens doen om
vloedskade te probeer voorkom?
Seevloede is moeilik om te beheer.
Hoë, sterk mure is nodig om die vloedwaters te keer, en dié is duur en
partykeer steeds ondoeltreffend.
Nogtans is dit op party plekke heel
doelmatig. Dink maar aan die dyke in Nederland wat die see van die polders af
weghou.
En dan
is daar natuurlik ook die sogenaamde dolosse, wat wel nie seevloede sal stuit
nie, maar darem kan help om woeste seë te temper. Dolosse is daardie kolossale
sementstrukture wat in hawens gebruik word om hawemure teen golwe te beskerm.
Dit is nogal deur 'n Suid-Afrikaner, Eric Merrifield, ontwerp en vir die eerste
keer by die hawe in Oos-Londen aangebring. Dit word vandag wêreldwyd gebruik.
Vir die beheer van binnelandse
vloede word onder meer reservoirs gebou om water te hou en kanale om dit in die
see vry te laat. Vloedmure van sandsakke en walle van grond kan ook keer dat
riviere hul walle oorstroom.
Partykeer word smal stroke grond
langs riviere oopgelaat of slegs vir boerdery of as parke gebruik.
Dis nie net belangrik om
oorstromings te beheer nie, maar regerings doen baie om lewensverlies te
beperk, soos deur mense teen moontlike vloede te waarsku, inwoners uit die
gebiede te help verwyder en noodhulp aan slagoffers te verleen.
Met moderne tegnieke word geboue
vandag opgerig wat selfs vloedskade kan weerstaan. Watervaste boumateriale word
gebruik of die geboue word as't ware op stelte bokant die grond gebou.
•
SUID-AFRIKA beleef wel soms vloede, maar droogtes is jammerlik deel van
ons lewe. Selde nog was daar 'n jaar waarin daar nie op een of ander plek in
die land 'n droogte was nie.
Anders as met 'n oorstroming, kan 'n
mens nie 'n droogte hoor of sien aankom nie. Maar dit is ewe moeilik om te
beheer en beslis ewe vernietigend.
Vloede, siklone en tornado's slaan
toe en verdwyn, maar droogtes hou skynbaar nimmereindigend aan. Meer vog gaan
uit die grond en riviere en damme verlore as wat teruggeplaas kan word, sodat
dier en plant verskrompel. Die boere ly of gaan ten gronde. Die gemeenskap ly
saam met hulle.
Deur plant- en dierfossiele,
boomringe en die vlakke van antieke mere te ondersoek, kan 'n mens sien hoe
droogtes deur die gang van die tyd op aarde gekom en gegaan het.
Vandag is droogtes so te sê sinoniem
met Afrika. Die groot ellende 'n aantal jare gelede in die Sahel (die
savanne-streek wat die Sahara van die tropiese Wes-Afrika skei) en Ethiopië
het mense oral aangegryp. Meer onlangs is Zimbabwe en ander lande suid van die
Sahara baie erg deur droogtes getref.
•
'N DROOGTE is 'n bepaalde verandering in die klimaat of gemiddelde lug-
en weersgesteldheid van 'n gebied. Warm en sonnige dae, uitdrogende winde en
reën wat lank wegbly, veroorsaak dat die water in die grond verdamp en dié in
damme, mere, riviere en vleie opdroog.
Winde wat normaalweg reën bring en
dan van patroon verander, kan ook droogte veroorsaak.
En dan natuurlik veranderings in die
temperatuur van oseane.
Een interessante teorie is
dié oor El Niño, 'n toestand in die oostelike Stille Oseaan waarvolgens warm en
koue seestrome die klimaat daar verander. 'n Moontlike verband met die reënval
in Suider-Afrika is dat dit hier vermoedelik meer reën as die seetemperatuur
daar daal.
El Niño (Spaans vir Die Kind)
gaan gepaard met temperatuurveranderings veroorsaak deur heersende windpatrone,
en hierna volg 'n hele opeenhoping van reaksies wat daartoe sou lei dat sekere
dele van die wêreld oormatig reën kry en ander droogte ly.
Die verandering in die temperatuur
van seestrome langs die Suid-Afrikaanse kus speel ook 'n rol in ons land se
weerpatrone. Navorsers ondersoek die omvang daarvan.
Droogtes word voorts aan sonvlekke
gewyt. Dié is vermoedelik koeler gebiede op die son, wat net donker lyk
teenoor die omringende oppervlak, wat etlike duisende grade warmer kan wees
(net soos die plaat op 'n stoof donkerder is waar die pan staan, maar rooiwarm elders).
Die ongelyke verwarming wat hulle op die aarde veroorsaak, word gereken,
beïnvloed die weer.
Benewens natuurlike oorsake kan die
mens se misbruik van grond en woude tot droogtes lei. Oorbeweiding en
onoordeelkundige ontbossing laat water wegspoel wat andersins in die grond sou
ingesink het. Die oop grond word verder blootgestel aan die wind en weer, sodat
gebiede wat eens groen was, in barre dorslande verander.
'n Baie groot deel van
Noordwes-Indië, eenmaal die tuiste van een van die vroegste florerende
beskawings, het byvoorbeeld meer as drieduisend jaar gelede 'n mensgemaakte
woestyn geword weens oorbeweiding.
• OOR natuurlike droogtes het die mens vanselfsprekend geen beheer nie. Nogtans is daar baie wat hy kan doen om water te bewaar en dit van oorde van oorvloed na plekke van skaarste te versprei.
Damme kan gebou word om water op te
gaar, en pype kan gelê en kanale gegrawe word om droë streke te besproei. Met
behoorlike landboumetodes soos kontoerploeëry, die rotasie van gewasse en
wisselweiding kan die grond beskut en teen uitdroging beskerm word.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot se Wonderlike
Wêreld op CD, 2004