___________________________________________________________
'n Hond kan blaf en 'n kat kan
miaau, maar 'n krap... wat maak 'n krap? Wel, hy krap! Met sy skewe, sydelingse
loopwyse moet hy mos darem krapmerke op die sand maak. Maar, pas op, jy's die
een wat krap-perig sal raak as daardie venynige knypers jou beetkry!
___________________________________________________________
GAAN loop 'n bietjie langs die strand of 'n rivier, of verken 'n rotskuil
of wortelboom-moeras. Bes moontlik gaan jy op dosyne, of dalk selfs honderde of
duisende, bisarre langbeen-skepseltjies afkom wat tersluiks rondskarrel.
Hulle is natuurlik krappe. En so
bedrywig as kan kom. Op 'n dwars galop oor die seesand. Klouterend oor die
rotse. Besig om hulle deur smal tonnels uit die sand uit te wurm. Aan die swem
deur die water. Of aan die waad deur vlak strome. Met daardie imposante knypers
wat hulle in die lug waai.
Krappe is van die natuur se mees
aanpasbare skepsels. In sekere wêrelddele sal 'n mens hulle aan boomstamme sien
vasklou, partymaal etlike kilometers die land in.
Reis 'n mens na die Australiese
agterveld, sal jy hulle selfs daar aantref waar hulle in ondergrondse gate
teen die brandende woestynson skuil. En as jy in Jamaika se bergwoude die
gebladerte van 'n sekere plant wegdruk, kan jy maklik 'n alleenloper-krap vind
in die water wat in die holte versamel het wat deur die blare gevorm word.
Krappe is skaaldiere, soos ook
byvoorbeeld krewe en garnale. Hoewel die krapsoorte verskillende groottes, kleure,
gewoontes en houplekke het, is hulle in baie opsigte eenders.
Kyk 'n mens af na 'n krap in sy
normale posisie, sien jy slegs 'n harde rugdop, tien gelede pote en sekere
aanhangsels in die omgewing van die mond.
Maar draai
hom om (nie rêrig nie, jy kan dalk geknyp word) en jy sal merk dat daar 'n
sagte, gesegmenteerde liggaam is wat in drie hoofdele ingedeel kan word: die
kop, borsdeel (toraks) en agterlyf.
Die kop en toraks is verbind om 'n
sogenaamde cephalothorax te vorm, na die Griekse woord cephalo,
wat kop beteken.
Die krap se twee voorpote is baie
spesiale aanhangsels. Hulle is dikwels groter as die ander agt pote en voor aan
elkeen is 'n tweevingerige klou of knyper. Hoewel die krap die kloue soms
gebruik om mee te loop, is hul hooffunksie om sy kos vir hom vas te hou terwyl
hy vreet. Die kloue het dikwels saagrande om die kos makliker te kan vashou en
sny.
Party krappe het ook 'n ekstra
gebruik vir hul knypers. Die mannetjie van die vioolstrykerkrap -- met sy een,
uiters vergrote en kleurryke klou -- gebruik dit om 'n wyfie se aandag te trek
en haar na sy gat te lok. Hy waai met sy klou om ander mannetjies te waarsku om uit
sy gebied weg te bly, anders gebruik hy dit om hulle by te kom.
Party krappe gebruik hul kloue ter
verdediging. Wanneer 'n roofdier hulle bedreig, waai hulle die kloue in die
lug rond. Hierdie magsvertoon kan werk, maar wee die aanvaller wat hom nie
daardeur laat afskrik nie.
Die meeste krappe maak van meer
passiewe taktieke gebruik om hulle te beskerm. Een van die volopste taktieke is
kamoeflering. Die doppe van baie soorte het kleure en teksture wat met hul
omgewing saamsmelt.
Spookkrappe lyk byvoorbeeld so baie
soos die sand om hulle dat hulle as 't ware "voor jou oë verdwyn".
Haarkrappe het weer hare op hul doppe wat hulle met die wuiwende seegras laat
vermeng.
Krappe wat nie van nature
gekamoefleer is nie, "leen" soms 'n vermomming. Sponskrappe breek
stukke seespons af en hou dit bo-oor hulle met hul twee agterpote.
Versierkrappe plaas stukkies gebreekte skulp op hul rugdoppe -- ander weer
stukkies seegras.
Selfs vernuftiger is die krappe wat
anemone -- seediertjies met giftige tentakels -- op hul rûe laai. Roofdiere bly
weens die gif van die krap af weg en die anemone ontvang op hul beurt weer
gratis losies van die krap.
Baie krapsoorte kruip in gate weg
wanneer hulle skrikgemaak word, of in hul permanente tuistes of in gate wat
hulle gou-gou in die sand grawe.
Word een van sy pote gevang, kan
die krap dit afwerp en weghardloop, net soos akkedisse met hul sterte maak.
Kort voor lank groei daar 'n nuwe poot. Hierdie proses staan as regenerasie
bekend.
Dan sal party krappe hulself ook
verdedig deur daar en dan te "vries". Nog ander sal verstommend
vinnig weghardloop.
Omdat sy knypers so beweeglik is,
kan die krap 'n groot verskeidenheid van kosse benut. Seekrappe se prooi is
klein vissies, ander skaaldiere en weekdiere. Hulle wring die skulpe met hul
kragtige kloue oop, skeur stukke vleis af en plaas die kos in die mond. Die
aanhangsels om die mond help die kos sny en kou.
Bewoners van rotskuile skraap alge
van rotsoppervlakke af of versnipper seewier en ander plante
met hul kloue. Dié wat op die strande leef waar seeskilpaaie hul eiers lê,
vreet die pas uitgebroeide reptieletjies wat na die water toe op pad is.
Baie is aasvreters wat omtrent alles
sal vreet wat deur die gety ingebring word, hetsy 'n gestrande jellievis of 'n
walvis se karkas. Sekeres verorber ander krappe, seifs hul eie soort. Dié wat
bome klim, vreet dikwels vrugte.
Vioolstrykerkrappe vreet op 'n
fassinerende manier. Hulle skep sand en modder met hul knypers op en plaas dit
in die mond. Die monddele sif die stof en skei die kosdeeltjies van die
oneetbare. Die sand word tot koeëltjies so groot soos ertjies verwerk wat
"uitgespoeg" word. Partykeer beweeg hordes vioolstrykerkrappe so
vreet-vreet oor die strand en laat 'n massa koeëltjies agter.
Hoewel die mannetjie van die
vioolstrykerkrap se klou ideaal vir hofmakery is, is dit vir hom 'n belemmernis
met die vretery omdat dit te groot en lomp is om kosdeeltjies op te tel. Met
net een klou wat kos kan optel, vreet die mannetjie dus twee keer so lank as
die wyfie.
Krappe loop of hardloop gewoonlik
met vier paar pote oor die strand of seebedding, hoewel vyf soms gebruik word.
Baie hardloop sywaarts pleks van reguit vorentoe. Vier pote aan die een kant
van die liggaam buig binnewaarts en trek die krap vorentoe, terwyl die vier
pote aan die ander kant strek en druk. Sekere krappe is swemmers en het spane
aan een paar pote.
Krappe plant seksueel voort. Sperma
van die mannetjie bevrug
die eiers van die wyfie. By sekere soorte word
die eiers in 'n gat gelê. Die ouers los hulle net so en die kleintjies moet
self sien kom klaar.
By ander dra die wyfie die eiers met
haar saam in 'n jellie-agtige massa wat onderaan haar kleef. Strand- en
landkrappe bly in dié tyd naby die water, want die eiers moet klam gehou word.
Die wyfie se agterlyf wat gewoonlik
onder haar lyf is, word uitgevou om 'n beskermende wieg oor die eiers te vorm.
Wanneer die eiers gereed is om uit te broei, gaan die wyfie in die water in en
beweeg haar agterlyf heen en weer om die eierhouers te help breek en haar
nageslag in die water vry te laat.
Die larwes wat uit die eiers kom,
gaan deur verskillende stadiums totdat hulle volwassenheid bereik. Aangesien
die dop nie kan rek namate die liggaam groei nie, vervel die krap deurentyd.
Het jy geweet?
•
Daar is sowat 4 500 soorte krappe.
•
Die grootste krap ter wêreld is die reuse spinnekopkrap van die diep
kuswaters by Japan. Die dop is omtrent 30 cm breed, maar hy kan tot 3,7 m lank
wees as sy pote uitgestrek is. Daar is ook nie-amptelike verslae van reuse
spinnekopkrappe van tot omtrent 5,8 m lank.
_________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan