__________________________________________________________
Gedog 'n hus met lang ore bestaan net in die
verbeeldingswêreld? Wel, daar's 'n rêrige 'hus' met oorgroot ore wat alte goed
toegerus is vir sy lewe in die woestyn. Hierdie diertjie is 'n
woestyn-springmuis of, om sy regte spoggerige naam te gebruik, Hotson se
vyftonige jerboa. Baie mense reken hy's die voorspoedigste van al die
knaagdiertjies in die woestyn, en met goeie rede, want daardie ore is mos
uitstekende uitstralers van hitte. Lees nou verder oor nog woestyndiere en hul
wel en wee...
____________________________________________________________
DIE middagson verseng die goue aarde. In
die Namib skarrel 'n akkedis oor die skroeiende oppervlak en duik dan kop
eerste tot binne-in die sand.
In die Sahara warrel-dwarrel 'n sandpatrys in 'n
waterpoel, waar die kosbare vog in die vere vasgevang word voor die voël se
terugtog na die kuikens.
In die Australiese woestyn hurk 'n rooi kangaroe in
die skaduwee van 'n verweerde dorslandstruik. Sy stert is netjies onder sy lyf
ingevou.
Dit kan lyk of hierdie dierlike gedragspatrone niks
met mekaar gemeen het nie en tog doen al hierdie diere dieselfde ding -- hulle
is besig om in die harde werklikheid van die woestyn te oorleef.
Om biltongtaai te wees is natuurlik hier belangrik.
En tog vertel sulke beskrywings net die helfte van die verhaal. Die ander
helfte ontvou in die koel aand, die tyd wanneer die meeste woestyndiere
werklik "lewe kry".
Eers as die temperature draaglik word, kruip
ontelbare knaagdiertjies uit hul gate om kos te soek. Roofdiere soos uile,
hiënas, jakkalse en slange begin met die jag.
Blaarvreters soos die gasel en pekari ('n soort
Suid-Amerikaanse wildevark) laat vat na die yl verspreide plante of grawe
vogbelaaide bolle en wortels uit die songebakte grond.
'n Nagbestaan is vir die meeste woestyndiere
noodsaaklik vir oorlewing, en in geen ander natuurstreek is daar tussen dag en
nag so 'n drastiese verandering in die diere se bedwywighede nie.
• HUL vermoë
om te kan grawe is vir baie woestyndiere van kardinale belang. Bedags lê die
meeste in hul ondergrondse hole totdat die skemeraand hulle buitentoe lok.
'n Lêplek sowat 40 cm onder die oppervlak is
uitstekend teen hitte en koue geïsoleer. Die temperatuur daarbinne bly
betreklik konstant, selfs al is dit hoe onleefbaar buite.
Sulke hole help die diere ook om water te bespaar.
Deur die ingange af te dig, word baie van die vog hersirkuleer wat normaalweg
deur uitaseming verlore sou gegaan het.
Lekseltjies vog kan dalk ook deur die sade
geabsorbeer word wat in die lêplek opgegaar word en weer in die dier se liggaam
beland as hy die kos vreet.
Bekende grawers van Suider-Afrika is onder meer
die maanhaarjakkals en ratel van die Kalahari en woestynmuis van die Namib se
duine.
Sekere woestyndiere raak bewegingloos in die uiterste
hitte. Omdat slange en akkedisse koudbloedig is, moet hulle ondergronds wyk as
die son dreig om hulle bokant hul gevaarvlak te verhit.
Party warmbloedige diere soos woestyneekhorings gaan
in die warmste tyd ondergronds. Dié verskynsel staan bekend as somerslaap. Vir
die dier is dit 'n onaktiewe tyd wanneer sy liggaamswerkinge verlangsaam en
veel minder energie verbruik word. Somerslaap is so na aan die dood as wat
moontlik is sonder om werklik dood te gaan.
• EEN van
die verstommendste eienskappe van woestyndiere is hul besondere vermoë om water
in die hande te kry en op te gaar -- of selfs daarsonder klaar te kom.
Natuurlik is daar dié wat noodwendig naby permanente
of tydelike watergate moet bly, onder meer hoefsoogdiere soos die gaselle en
gemsbokke.
Party diere lê ook groot afstande af om by water te
kom en drink genoeg daarvan om etlike dae te hou. Die kameel kan lank sonder
water bly en dan die verlies met een lang teug inhaal. Tussenin tap hy die
vettige reserwes in sy boggel, wat deur sy liggaam in water omskep word. Geen
wonder hulle noem hom die skip van die woestyn nie.
Talle woestynbewoners kry al hul nodige water uit die
kos wat hulle vreet. Roofvoëls en akkedisse se prooi bied hulle genoeg vog;
ander diere kry dit slegs uit sappige plante.
En dan is daar selfs dié wat byna-byna glad nie van
water afhanklik is nie. Kangaroerotte en woestynmuise kry byvoorbeeld al die
water wat hulle nodig het uit die droë sade wat hulle vreet, asook uit 'n
takkie hier en 'n blaartjie daar.
Baie diere soos akkedissoorte en die kangaroerot se
mis is horingdroog, omdat hul liggame die broodnodige water daaruit onttrek voordat
dit uitgeskei word.
Selfs verstommender is die visse en amfibieë wat in
die woestyn woon. Die eiers van sekere vissoorte kan jare lank rustend wees en
dan ná 'n reënbui uitbroei -- om die waterpoele met miljoene vissies te vul wat
hul lewensiklus binne slegs 'n paar dae voltooi en nog eiers lê.
In sekere woestyne is daar 'n aantal paddas wat naby
watergate gevind word. Baie word in hul lêplekke beskerm deur 'n slymerige
bedekking wat keer dat hulle uitdor. Sodra dit reën, storm die paddas buitentoe
om die waterplasse te geniet.
Hitte-uitstraling is 'n belangrike aspek van
oorlewing in die woestyn. In sekere mate is dit moontlik om te sê van watter
natuurstreek 'n dier kom deur sy ore te bestudeer.
Hoe groter die ore, hoe warmer die klimaat. Die rede
vir hierdie koddigheid is dat groter ore 'n groter oppervlak bied waardeur die
liggaamshitte kan ontsnap.
• ASOF
woestyndiere nie genoeg probleme het met die hitte en die waterskaarste nie,
moet hulle ook nog baie energie verspil om uit roofdiere se kloue te bly. In só
'n haaikaal wêreld moet hulle gedurig op hul hoede wees vir arende, slange en
ander vleisvreters.
Baie woestyndiere kan dan ook uiters fyn hoor vanweë
vergrote gehoororgane wat die klanke in die byna doodstil woestyn versterk.
Ander maak staat op hul grootte -- of eintlik
kleinheid -- om aan hul vyande te ontsnap. Hoe kleiner die diertjie des te
waarskynliker dat hy onder rotse en plante of in gate sal kan wegkruip waar
groot roofvyande hom nie kan bykom nie.
Lang, kragtlge agterbene stel party woestyndiere in
staat om uit die pad van roofdiere te spring. Knaagdiere soos woestynmuise en
kangeroerotte is bobaas-springers.
KleurkamoefIering is nog 'n verdedigingsmeganisme.
Feitlik alle woestynbewoners is vaal soos die sand en rotse, en dit help hulle
om met hul omgewing saam te smelt.
Só is die wêreld se woestyne... woeste, dor en barre
wêrelde waar die winde troosteloos waai. Maar onbewoond soos die woordeboek sê?
Moenie glo nie. Die woestyn is die tuiste van 'n rykdom van besondere, spesiaal
toegeruste diere -- eiesoortige wonders wat in geen ander natuurstreek bestaan
nie.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan