___________________________________________________________________

 

Vroeë mense en antieke beskawings (8)

 

Ons Griekse

erfenis

 

As iets spreekwoordelik vir jou Grieks is, begryp jy dit glad nie. Maar danksy nagelate geskrifte, kunswerke en bouwerke van die ou Grieke verstaan ons vandag baie van hul destydse lewenswyse. Dit was 'n lewe van die markplein, van die teater en die tempel, maar ook van digters en dromers,  wat meegehelp het om die fondamente vir die Westerse beskawing te lę...

___________________________________________________________________

 

DIE węreld van die ou Grieke bestaan lank nie meer nie. Die dade van Alexander die Grote het deel geword van die legendes; die groot tempels staan leeg; die voortreflike kunswerke van weleer het hul geheime aan geslagte van argeoloë verklap en versier nou museums in verskil­lende dele van die węreld.

 

Die ou volksverhale van die an­tieke Grieke is deel van ons letter­kundige skat van mites: die dap­perheid van Achilles, die krag van Hercules, die wysheid van Odysseus... Maar hulle het baie meer as slegs 'n versameling stories vir ons agtergelaat. Hul nalatenskap is ook te sien in byna elke faset van die moderne lewe.

 

Die Westerling se begrip van demokrasie en 'n groot deel van sy politieke denke, die wortels van diepsinnige filosofiese gedagtes, basiese beginsels van die moder­ne wiskunde -- alles het van die ou Grieke na ons toe gekom. Hulle het ons alfabet help skep, stan­daarde vir die argitektuur neergelę wat vandag nog geld, en ons die kunsvorms tragiese drama en epiese poësie gegee.

 

Drama en teater

 

   EEN van die vernaamste bydraes van die Grieke tot die węreldkultuur is die drama. Die glorietyd hiervan was die vyfde eeu vC in Athene. Elke jaar is 'n groot opelugfees gehou ter ere van Dionysus, die god van wyn en die drama, en die feestelikhede het danse, plegtighede en wedywerings tussen dramaturge ingesluit.

 

Die eerste Griekse teaters was natuurlike laagtes tussen heuwelhellings. Houtsitplekke het bygekom en dié was na die verhoog ge­draai.

 

Latere teaters is van klip gebou.

 

Skrif en letterkunde

 

   DIE Grieke het skrif van die Feniciërs gekry en dit veran­der deur byvoorbeeld klinkers by te voeg. Uit die Griekse alfabet -- en dié van die Etruskers, die hoogs beskaafde oerinwoners van Italië -- is die Romeinse alfabet ontwikkel waarop ons hedendaagse alfabet berus. Die woord alfabet kry ons juis van die Grieke -- hul eerste twee letters was Alpha en Beta.

 

Epiese gedigte soos die Ilias en die Odyssee is deur die Grieke as opvoedkundige en sedebouende werke beskou en dus mondelings van geslag tot geslag oorgedra.

 

In die Griekse mitologie is 'n breë versameling van verskillende godsdienstige gelowe, tradisies en gebruike vervat. Dit het die verhale van die Griekse gode en helde ver­tel.

 

Boerdery

 

   OFSKOON die politieke en kulturele handelinge in die stadstate groot belangstelling gewek het, was boerdery die ver­naamste bedryf van die ou Grieke. Meer as die helfte van hulle het 'n bestaan gemaak deur varke, bokke of skape aan te hou of koring, gars, olywe en druiwe te kweek.

 

Oortollige olyfolie, wyn en wol is uitgevoer en vir slawe, graan, hout en metale geruil. Die in- en uitvoer is knap deur inspekteurs beheer wat moes nagaan of behoorlike mate en gewigte gebruik is, die pryse redelik was en belastings betaal is.

 

Eerste Olimpiese Spele

 

   SPORT het in Ou Griekeland uitmuntende hoogtes bereik. Groot skares het saamgekom om na stoei, boks, spiesgooi, skyfwerp, wedlope en strydwa-renne te kyk of daaraan deel te neem.

 

Volgens oorlewing is 'n soort voorloper van die Olimpiese Spele in 776 vC ingestel. Dié is elke vier jaar gehou en Olympia is as plek geskies.

 

Selfs oorloë is vir hierdie fees onderbreek sodat elkeen dit kon bywoon. Wenners is nie met rykdom beloon nie, maar met kranse van olyfblare. Om só be­kroon te word het egter lewenslange roem beteken.

 

Geneeskunde

 

   DIE ou Grieke het hul ontdekkings omtrent die menseliggaam in verskeie werke aangeteken. Om die werkinge van die liggaam te ondersoek is nie net lyke nie, maar selfs lewende liggame ontleed.

 

Die Hippokratiese skool vir ge­neeskunde is op die Egeďese ei­land Kos gestig. Vandag nog lę dokters die sogenaamde Hippokratiese eed af waarin hulle onderneem om altyd die hoogste etiese norme teenoor hul pasiënte na te kom.

 

Filosofie

 

   DIE bekendste van Ou Grieke­land se uitmuntende fllosowe was moontlik Sokrates, wat self geen geskrifte nagelaat het nie, maar wie se gedagtes deur sy briljante student Plato en die geskiedkundige Xenophon opgeteken is.

 

Plato het onder meer die Akademie in Athene gestig waar mans en vroue hulle aan die strewe na ken­nis gewy het. Die Akademie het negehonderd jaar bly bestaan.

 

Plato se ewe beroemde opvol­ger, Aristoteles, het byna elke aspek van die mensekennis berede­neer en alle Europese denke beďnvloed met sy nadruk op wetenskaplike ondersoek as die basis van alle kennis.

 

Wetenskap

 

   DIE ou Grieke het met natuurverskynsels geëksperimenteer en hul bevindings wetenskaplik getoets. Hulle het proefnemings met magnetisme gedoen, verduidelik hoe hefbome werk, die teorie van weerkaatsing en refraksie geformuleer, 'n stoommasjien ont­werp en selfs aangevoer dat mate­rie uit atome bestaan.

 

Plant- en dierkunde

 

   TEEN 330 vC het Aristoteles die studie van plante en diere op 'n behoorlike en georganiseer­de grondslag begin plaas en die węreld se eerste navorsingsentrum in die lewe geroep.

 

Die Griekse plantkundige Theophrastus het bome en struike geklassifiseer as vrugdraende, blomlose, immergroen of bladwisselende soorte en daarmee die botaniese taal begin wat vandag nog gebruik word.

 

Wiskunde

 

   DIE ou Grieke se wiskundige uitvindsels het 'n enorme bydrae gelewer tot die soort lewe wat ons vandag lei.

 

Weliswaar het hulle baie van hul kennis met besoeke aan Egipte opgedoen. Een van die bekendste reisigers was Thales, wat die ge­bruik van logiese beredenering en aanvaarde waarhede in die oplos­sing van rekenprobleme gepropageer het.

 

Sy briljante leerling Pythagoras het sy lewe aan die bestudering van meetkunde, sterrekunde, re­kenkunde, en musiek gewy. Hy was onder meer die vader van die beroemde Teorema van Pythago­ras, wat vandag nog aan leerlinge in die wiskunde ge­leer word.

 

Sterrekunde

 

   DIE Griekse wetenskaplikes het hul wiskundige kennis ge­bruik om die uitspansel te bestu­deer en die afstand van die son en maan na die aarde asook die omtrek van ons planeet probeer be­reken.

 

Van Thales word vertel dat hy in 585 vC 'n sonsverduistering voor­spel het.

 

Geboue

 

   EEN van die vernaamste nalatenskappe van die ou Grieke is hul sierlike openbare geboue. Die bouers was gelukkig om 'n rykdom van verskillende soorte klip te hę, waaronder kalksteen, marmer en sandsteen.

 

Geboue is gekenmerk deur 'n reeks vertikale suile met horisontale lateie. Die verskillende stede het met hierdie suile geëksperimenteer. Eers was hulle van hout, later gebeitelde klip.

 

_________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

________________________________________________________________­_

 

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan