_____________________________________________________________
Garibaldi
--
die vurige bevryder
•
Dit lees soos 'n trefferboek... hierdie omvattende vertelling oor die
vryheidsvegter Guiseppe Garibaldi [FOTO] en sy dapper stryd vir die unifikasie
van Italië...
_____________________________________________________________
WELKOM
tuis! Die ontvangs is oorweldigend. Op die hawehoof van Nice staan 'n skare
wuiwende mense, en op die dobberende bote is dit glimlaggende gesigte net waar
jy kyk.
Die
nuus van Garibaldi se terugkeer na Italië -- hier in die jaar 1848 -- het hom
vooruitgeloop. Dit was veertien lange jare. Giuseppe Garibaldi was 'n
uitgewekene in Suid-Amerika ná 'n mislukte rebellie teen die koning van
Sardinië.
Maar
nou is hy terug in sy tuisstad. Weliswaar nie om te rus nie, maar om aan te
hou om vir Italiaanse vryheid te veg...
Die
Italië van die middel van die negentiende eeu was nie verenig soos vandag
nie. Van die vyfde eeu af is die eens magtige Romeinse Ryk deur 'n reeks
invalle van ander volkere verskeur. Toe, in 1814-'15, het die Kongres van Wenen
dit in agt koninkryke verdeel, elk met 'n ander heerser van wie heelparty
buitelanders was.
Die
Italiane het dit gehaat om deur vreemdes regeer te word en wou verenig wees
in 'n enkele land waar hulle hulself kon regeer. 'n Haas ononderbroke reeks
opstande het tussen 1820 en 1845 oral oor Italië voorgekom, maar hulle was
swak georganiseer.
Toe
kom Garibaldi...
•
GIUSEPPE GARIBALDI is op 4 Julie 1807 gebore aan die Middellandse See
in die hawestad Nice
(wat toe deur Frankryk regeer is). As jongeling was hy knaend by die dokke,
en later 'n matroos op die Mediterreense handelsroetes.
Op
'n dag, by 'n klub vir Italiaanse matrose in 'n hawe aan die Swart See, hoor
hy hoe mense praat van 'n organisasie met die naam Giovane Italia (Jong Italië),
wat Italiaanse eenheid nastreef.
Garibaldi
raak bevriend met die leier, die Genuese idealis Giuseppe Mazzini. Diep beïnvloed
deur sy opvattings, sluit Garibaldi hom by die organisasie aan en help om hul
eerste sending te beplan: 'n opstand teen die koning van Sardinië.
Van
die beoogde rebellie kom niks tereg nie. Die leër kom van hul planne te hore
en Garibaldi moet na Frankryk vlug. Toe hy hoor dat die koning van Sardinië
hom ter dood veroordeel het, ontsnap hy na Suid-Amerika.
•
GARIBALDI kom in 1835 in Rio de Janeiro aan. In Brasilië is baie
Italiane wat hul fortuin oorsee kom soek het, onder wie lede van Jong Italië
wat eweneens vir hul lewe gevlug het.
Kort
ná sy aankoms rebelleer die inwoners van die Brasiliaanse staat Rio Grande do
Sul teen die keiser van Brasilië. Hulle wil 'n verkose regering hê.
Garibaldi
neem self die wapens op en val die keiser se vloot aan. Kort daarna word sy
skip, Rio Pardo, deur 'n orkaan getref en sestien bemanningslede sterf.
Een
môre, terwyl hy oor die dood van sy makkers mymer, sien Garibaldi sy
toekomstige vrou op 'n ander skip raak -- 'n jong Brasiliaanse vrou met die
naam Anna Maria de Jesus da Silva, maar wat Anita genoem word. Ofskoon sy nie
ideologies van aard is nie, word sy gou deur haar man beïnvloed en veg sy
verbete aan sy sy.
Ná
die orkaanramp ontvang Garibaldi twee nuwe skepe, maar vergeleke met dié van
die keiser is hulle klein en swak toegerus. Eindelik, toe 'n nederlaag hom in
die Slag van Laguna in die gesig staar, gelas hy dat die skepe verbrand
word om te keer dat die vyand hulle gebruik. Hy wyk die binneland in.
Die
volgende paar maande veg hy in die Rio Grande-leër. Die lewe is wreed en
aaklig, en die enigste ligpuntjie is die geboorte van sy eerste seun.
Toe
die winter verby is, neem hy sy gesin na Montevideo in Uruguay, waar hy glo
hulle veilig sal wees. Maar kort ná hul aankoms, in 1843, breek gevegte
tussen Uruguay en Argentinië uit.
Terwyl
Montevideo hom vir oorlog gereed maak, organiseer Garibaldi 'n Italiaanse
legioen. Hy klee sy manskappe in sekere weggooi-oorpakke van slagters, wat
soos rooi hemde lyk. Dit is dus hier, in Suid-Amerika, waar die bekende
Italiaanse vrywilligerslegioen die Rooi Hemde begin.
Die
beleg van Montevideo duur nege bitter jare. In dié tyd skenk Anita die lewe
aan nog twee kinders.
Teen
die tyd dat die oorlog verby is, hoor Garibaldi dat die Italiane hul
vryheidstryd hervat het. Dit is sy hartsbegeerte om huis toe te gaan. Hy stuur
dus Anita en die kinders vooruit, en vertrek in 1848 met 63 soldate van die
Italiaanse legioen van Montevideo om hom by die stryd aan te sluit.
Die
Italiane is ernstig in hul soeke na vryheid. Al die groot Italiaanse stede het
teen hul vreemde heersers gerebelleer en nuwe, verkose regerings in die lewe
geroep.
Die
koning van Sardinië het sy politieke sienswyse verander en, in sy verset teen
Oostenrykse heerskappy, vra hy nou die hulp van Jong Italië.
•
DIE eerste oorlog waarin Garibaldi veg, is dié teen die Oostenrykers
in Noord-ltalië in 1848. Die burgers van Milaan en Venesië het hul eie nuwe,
verkose regerings tot stand gebring, en die Oostenrykers probeer hul beheer
herwin. Garibaldi bied die koning van Sardinië sy dienste aan, en dié hef sy
doodvonnis op.
Garibaldi
organiseer dadelik sy 63 Rooi Hemde. Maar voordat hulle kan gaan veg, vra die
koning van Sardinië vir 'n skietstilstand. Garibaldi voel dat hulle moet
aanhou veg en doen 'n beroep op alle Italiane om so te maak.
Met
slegs 'n klein leër en minderwaardige wapens word daar inbeweeg.
Verrassingsaanvalle word op die vyand uitgevoer en daar word teruggeval
voordat die vyand
kan terugslaan (guerrilla-oorlogvoering). Maar die Rooi Hemde raak uitgeput en
Garibaldi kry koors. Die leër word ontbind en Milaan val in die Oostenrykers
se hande.
•
DIE volgende jaar probeer Garibaldi en sy Rooi Hemde vergeefs om die
nuut verkose Republiek van Rome te verdedig. Die pous was ontsetel en moes
vlug, maar Franse en Oostenrykse
troepe
daag op om die nuwe regering te vernietig en die pous se bewind te herstel.
Garibaldi
wil veral keer dat die vyand die Villa Corsini oorneem, wat hulle in staat sal
stel om die stadsmure te bombardeer en Rome se verdedigingswerke te vernietig.
Die
Lombard-brigade, 'n groep vrywilligers, veg sy aan sy met die Rooi Hemde en
keer 'n tyd lank dat die villa oorgeneem word. Maar vroegoggend op 3 Junie --
ondanks 'n wapenstilstand -- verras die Franse die soldate van Rome.
In
die volgende sewentien uur word verwoed in die hitte van die midsomer geveg.
Teen die aand het
die Franse 'n strategiese posisie verkry, hoewel hulle nog nie Rome kon
binnegaan nie.
Die
Republikeinse troepe word daagliks gebombardeer en Rome val 'n maand later.
Vier
dae voordat die beleg sou eindig, sluit 'n swanger Anita haar by Garibaldi
aan. Sy vlug met haar man en sowat 4000 manskappe. Hulle laat omtrent 3500
gesneuweldes agter.
Met
die Oostenrykers warm op hul spoor, is hul mikpunt Venesië, en hulle trek
sowat 'n maand lank deur die berge. Baie sterf onderweg of gee moed op en
dros. Garibaldi ontbind die mag en laat dit aan elke manskap oor om self oor
sy lot te besluit. Anita kry koors en sterf op 4 Augustus.
Die
gebroke Garibaldi gaan na die Apennyne waar dapper republikeine, wat soos
houtkappers vermom is, hulle bedags wegsteek en hulle snags deur die woude
lei.
Garibaldi
arriveer in die koninkryk van Sardinië, maar word gelas om pad te gee,
aangesien die nuwe regering, wat pas deur Oostenryk verslaan is, ten minste
probeer om goeie vredesvoorwaardes te beding.
Hy
vaar na Londen en dan na New York, waar hy in Julie 1850 aankom -- weer 'n
uitgewekene.
•
• •
•
Garibaldi is al beskryf as ’n kurkprop op die water. Nes jy dink jy't hom onder, spring hy weer elders op. Lees nou verder oor dié groot Italiaanse held en wat tot hierdie interessante vergelyking gelei het...
DIE
maan skyn helder en bestraal die wit maanhare van die branders wat hulle op
die kus te pletter loop. Honderde -- dalk duisende -- lang, donker figure is
op die strand bymekaar. Party deel wapens uit, sommige omhels mekaar, ander
maak gereed om op die vissersbote te klim wat aan die rotse vasgemaak is.
Daar
heers 'n besondere stilte. Die enigste geluid, behalwe dié van die see, is 'n
snik af en toe van 'n huilende vrou of ma.
Die
tyd: 4 Mei 1860, rondom middernag. Die plek: Quarto, Italië. Die toneel was
so roerend dat 'n verslaggewer van Engeland se Daily News daaroor sou skryf:
"Wat kon met hierdie Italiane gebeur het? Is hulle dan nie meer die
ligsinnige en sorgelose wesens wat ons eenmaal geken het nie?"
Die
antwoord is natuurlik dat die Rooi Hemde op die punt was om na Sicilië te
vaar om dit van sy vreemde heerskappy te bevry. Maar sukses sou nie dadelik
soos 'n ryp appel In hul skoot val nie...
•
TERWYL hy 'n uitgewekene in die VSA is, werk Garibaldi eers as 'n
kersmaker en gaan dan terug see toe. Tydens 'n reis wat hy in 1854 onderneem,
verneem hy dat 'n nuwe regering in die koninkryk van Sardinië aan die bewind
gekom het. In Mei daardie jaar keer hy dus terug na Nice.
Ses
maande later koop hy die helfte van Caprera, 'n onbewoonde eiland aan die
noordoostelike punt van Sardinië, en verhuis soontoe met party van sy
gesinslede en vriende. Hy verwyl sy tyd deur te bou en na sy tuin en diere om
te sien. Baie bannelinge en avonturiers besoek hom hier, en hy korrespondeer
met talle beroemde mense.
Toe,
in 1859, word Garibaldi gevra om 'n klein leërtjie op die been te bring vir
'n oorlog wat Frankryk en Italië teen Oostenryk beplan vir die bevryding van
Lombardye en Venezia (Venesië en die gebied na die noorde).
Garibaldi
se manskappe verdryf die Oostenrykers uit dele van Noord-ltalië, maar die
Franse keiser beëindig skielik die oorlog sonder dat die Oostenrykers instem
om Venezia te verlaat.
Die
Italiane is woedend en gevoelens van nasionalisme word weer eens aangevuur.
•
GARIBALDI wou lankal die Koninkryk van die Beide Siciliës verlos van
die koning van Napels en sy leër, die Napolitaanse soldate. Teen middernag
op 4 Mei 1860 trek Garibaldi sy rooi hemp aan en loop af na die rotsagtige
strand
van Quatro.
Teen
dagbreek die volgende oggend vaar hy en sy manskappe weg na Sicilië. Daar is
altesaam 1217 vrywilligers -- wat as Die Duisend bekend sal staan.
Sowat
die helfte is fabriekswerkers, maar daar is ook dokters, regsgeleerdes,
ingenieurs, sakelui, joernaliste, kunstenaars, klerke, bakkers, haarkappers,
groentehandelaars, skoenmakers en boere -- en selfs een vrou.
Die
Duisend land op 11 Mei by Marsala in Sicilië. Hulle word deur die Siciliane
verwelkom, en nog 150 vrywilligers sluit hulle by hulle aan. Ná 'n paar dae
marsjeer hulle die binneland in na die dorpie Calatafimi, en gevegte breek in
sekere nabygeleë heuwels uit.
Die
Napolitane het twee keer
soveel
manskappe en kragtiger
wapens,
maar Garibaldi spoor sy
manne
aan deur te sê: "Hier maak
ons
Italië of sterf terwyl ons
probeer!"
Die Napolitane word so
uitgeput
dat hulle die aftog moet blaas.
Kort
hierna vat Die Duisend koers na die berge buite Palermo en in die nag van 26
Mei sluip hulle die stad binne. Die geesdriftige inwoners veg saam. Huisvroue
gooi meubels, matrasse en ander dinge by hul vensters uit om die strate te
blokkeer. Mans wat geen wapens het nie, gebruik enige stuk ystergereedskap
waarop hulle hul hande kan lê.
Die
gevegte duur drie bitter dae. Die Napolitane skiet voor die voet op
burgerlikes en dood of verwond honderde. Hulle plunder en moor met bajonette.
Maar ál meer mense sluit hulle by Garibaldi aan en uiteindelik gee die
Napolitane oor.
Garibaldi
se manskappe jaag vyandelike soldate tot op die vasteland en maak gereed om
hulle ook daar te oorwin. Teen dié tyd weet feitlik die hele wêreld van die
oorwinning en Brittanje, Duitsland, Spanje en Amerika bied vrywilligers en
ekonomiese hulp aan.
Toe
die Rooi Hemde na Napels opruk, gee baie van die Napolitaanse soldate oor en
die res vlug noordwaarts. Die jubelende inwoners van Napels kom uit die stad
gehardloop om hul "Verlosser" te verwelkom.
Garibaldi
oorhandig die streek aan Victor Emmanuel II,
die
koning van Sardinië, en dit word deel van die nuwe land Italië.
•
IN 1862 en weer in 1867 probeer Garibaldi en die Rooi Hemde om Rome af
te neem van die pous, wat nog steeds daar heers onder beskerming van die
Franse leër.
In
hierdie stadium is Napoleon III
die
keiser van Frankryk. Victor Emmanuel II,
bang
om hom te vertoorn, stuur sy troepe om Garibaldi se opmars na Rome te stuit.
Huiwerig
om teen sy mede-Italiane te veg, onttrek Garibaldi hom in die berge. Maar
Emmanuel se soldate agtervolg hom en skiet Garibaldi in die dy, waardeur hy
gedwing word om hom oor te gee. Hy en sy offisere word in hegtenis geneem.
Europa
is erg verontwaardig hieroor en Garibaldi word gou vrygelaat. Hy keer na sy
geliefde Caprera terug om te rus.
In
1864 aanvaar hy 'n uitnodiging om Engeland te besoek. Ofskoon dit reên toe
hy in Southampton aankom, kry hy 'n oorweldigende ontvangs. Vroue en kinders
dra rooi hemde, 'n Garibaldi-wals en -polka is bedink. Daar is
Garibaldi-beskuit, 'n Garibaldi-halsdoekspeld en selfs Garibaldi-parfuum.
Die
verafgode held word na Londen gebring waar nog meer verering op hom wag. Dan
keer hy na Caprera terug vir nog twee jaar, maar die "ledige en nuttelose
lewe", soos hy dit beskryf, is op die punt om te verander.
•
TEEN 1866 is dit nog net Venesië en die Alpe wat van Oostenryk, en
Rome wat van die pous
bevry moet word. In April sluit die Pruisiese kanselier Otto von Bismarck 'n
verbond met Italië teen Oostenryk om die verskillende Pruisiese state van
Oostenryk te bevry en hulle by 'n groter Duitsland te voeg.
Teen
dié tyd is die 59-jarige Garibaldi half mank en siek, en baie van die gevegte
wat volg, word vanuit 'n koets beheer. "Wees arende," sê hy aan sy
Rooi Hemde. En arende is hulle inderdaad wat die een berg ná die ander
verower totdat Venezia aan hulle behoort.
Garibaldi
wend hom nou tot Rome en maak die gemoedere gaande met die kreet: "Rome
of die dood."
Teen
die einde van 1867 val die Rooi Hemde die pous se gebied binne. Maar weens
Victor Emmanuel se belofte aan Napoleon III
word
Garibaldi in hegtenis geneem. Ná 'n storm van protes word hy na Caprera
teruggebring waar oorlogskepe die eiland omring om te keer dat hy ontsnap.
Een
nag, tydens 'n digte mis, ontsnap Garibaldi in 'n lekkende roeibootjie en
binne 'n paar dae is hy by sy Rooi Hemde. Net toe sy manne op die punt was om
die pous se leër te verslaan, stuur Napoleon III
'n
mag om die pous te help. Die Rooi Hemde word tot oorgawe gedwing.
Die
uiteindelike toevoeging van Rome tot Italië geskied verbasend maklik. 'n
Oorlog tussen Frankryk en Pruise in 1870 lei tot 'n nuwe regering in Frankryk,
wat sy leër uit Rome onttrek.
Die
koninklike Italiaanse leër ruk na Rome op en buit dit van die pous. Garibaldi
neem nie hieraan deel nie.
Hy
veg nog in slegs een kampanje -- dié keer ten behoewe van die Franse, wat
hulp nodig het om hul land teen Pruise te verdedig.
In
Februarie 1871 keer hy terug na Caprera. Teen dié tyd is hy al feitlik 'n
kreupele weens rumatiek en ou oorlogsbeserings, en hy verwyl die meeste van sy
tyd deur poësie en romans te skryf. Hy sterf op 2 Junie 1882.
In
sy laaste lewensbeskrywing skryf hy: "Ek het 'n stormagtige lewe gehad,
wat -- soos dié van die meeste mense, glo ek -- uit goed sowel as kwaad
bestaan het. Ek durf sê dat ek altyd die goeie nagejaag het, vir myself en
vir my medemens. As ek by enige geleentheid kwaad gedoen het, het ek dit
onopsetlik gedoen."
__________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan