___________________________________________________________
die wind
Ons dink nie aldag aan die beweging
van lugstrome nie -- net as hulle die dag sterk of snydend uit die verkeerde
hoek waai. Maar hulle reël werklik ons lewe. Ons is almal kinders van die wind!
• Kyk ook ander artikels oor die wêreld se winde:
Wilde weë van die aarde se winde...
___________________________________________________________
DIE winde van die noorde, suide, ooste en weste was gebonde. Só lui die
verhaal uit die Griekse mitologie.
Hul name was Boreas, Notus, Eurus en
Zephyrus, en hulle was onder die heerskappy van Eolus, die bewaker van die
winde. Hy het hulle gevange gehou in 'n grot op een van die Lipariese Eilande,
in die Tirrheense See noord van Sicilië en wes van die vasteland Italië.
Eolus het hulle losgelaat net
wanneer hy wou.
Soos die mite dit wil hê, het Eolus
die Griekse held Odysseus 'n leersak gegee wat met 'n silwerkoord toegebind
was. In die sak was die ongunstige winde wat hom kon keer om huiswaarts te
vaar.
Odysseus se matrose het egter geglo
dat daar 'n skat in die sak was, dit oopgemaak en die winde in 'n oogwink laat
ontsnap, 'n Veskriklike storm het opgesteek en Odysseus se skip is van koers
af gewaai.
Sedert die winde op ons planeet
losgelaat is, was hulle verantwoordelik vir ons weer...
•
ONS dink nie aldag aan hom nie -- net as hy die dag sterk of snydend uit
die verkeerde hoek waai -- maar hy reël werklik ons lewe. Ons is almal kinders
van die wind.
Is dit dan nie hy wat die wolke en reën bring, waarsonder die droë aarde bar en leweloos sou gewees het
nie? Is dit nie hy wat die temperatuur en lugvogtigheid verander, wat die lug
skoonvee van besoedelende stowwe nie?
Stuifmeel word op sy wieke van blom
tot blom gedra... ook sade wat hy van die moederplante af wegvoer om elders
wortel te skiet waar daar minder kompetisie vir lug, water en grond is.
Die mense het geleer hoe om die wind
se krag te benut. Seiljagvaarders skep die wind in hul seile op om voort te
beweeg. In die ou dae was groot seilskepe van die wind afhanklik om passasiers
en vragte regoor die wêreld te vervoer.
Groot windmeulens is honderde jare
lank gebruik om graan tot meel te maal, ook om die wiele van spin- en
weefmasjiene te laat draai.
Selfs vandag nog word windmeulens
in winderige streke ingespan om die turbines van kragopwekkers aan te dryf. Anders
as by kragsentrales wat met steenkool of olie werk, is hier geen lugbesoedeling
nie.
Dit hang ook van die wind af watter
soort klere ons soggens kies om aan te trek. Dit het selfs 'n uitwerking op
waar ons woon, die bepaalde gewasse wat boere kweek, die kos wat ons eet, die
manier waarop ons skool of werk toe ry.
Ons besef selde hoeveel van die
landskap deur die wind gevorm is, veral in droë streke waar daar baie erosie
is. Skouspelagtige rotsformasies, hoë sandduine -- alles getuig van die magtige
krag van die wind.
•
Die lug is selde indien ooit botstil. Dit beweeg feitlik altyd, oor die
aardoppervlak heen, sowel op as af. Bewegende lug word wind genoem.
Lug beweeg om die wanbalans te
herstel tussen verskillende gebiede waar daar verskillende hoeveelhede lug is.
Op 'n warm, sonnige dag word die
land byvoorbeeld gouer verhit as die see. Die lug bokant die land word
gevolglik ook gouer warm. Die warm lug sit uit, word ligter en styg op. 'n
Sogenaamde laedrukgebied (met minder lug) het oor die land gevorm.
Koel lug vloei van die see af in om
die lug bokant die land te vervang -- 'n seewind. Lug vloei altyd van 'n
hoëdrukgebied ('n hoog) na 'n laedrukgebied ('n laag).
Wanneer jy 'n ballon opblaas, is die
lug daarbinne saamgepers. Daar is dus 'n hoëdrukgebied. Maak jy die bek van die
ballon oop, stroom die lug weer uit buitentoe waar die druk laer is.
Namate die warm lug bokant die land
opstyg, word dit ietwat koeler en stroom uit oor die see. Hier raak dit selfs
nog koeler en word dit swaarder en daal neer. Wolke vorm en dit reën dikwels.
Dit is hoekom lae lugdruk gewoonlik onweer met sterk winde meebring.
Snags gebeur die teenoorgestelde.
Die land word gouer koeler as die see en die lug daarbo verkoel ook vinniger. Die
koel lug daal neer, word warmer en droër, en 'n hoëdrukgebied word geskep.
Die lug oor die see is nog steeds
warm en styg dus op, en die koeler lug oor die land stroom in om dit te vervang
-- 'n landwind.
'n Winderige wêreld
•
DIE oneweredige verwarming van die aarde lei tot die vorming van
verskeie hoë- en laedrukgordels om die aardbol. Die gebied om die ewenaar
ontvang die meeste van die son se hitte. Die lug hier word gevolglik ook warm
en styg op, wat 'n gordel van lae druk om die ewenaar skep.
Hierdie opgestygde lug verkoel en
vloei noord- en suidwaarts, verkoel nog verder en daal neer om 'n hoëdrukgordel
aan albei kante van die ewenaarstreek te vorm. Die gevolglike strominge in die
lug veroorsaak die sogenaamde passaatwinde.
As die aarde stilgestaan het, sou
die lug reguit noord- en suidwaarts beweeg het. Maar omdat dit om sy as draai,
is daar verskuiwings in die lugstrome wat die rigting van die winde beïnvloed.
Die rotasie van die aarde laat die lug ook boontoe en ondertoe spiraal.
Daarteenoor ontvang die poolstreke
die minste van die son se hitte. Die lug is dus koud en dik, wat beteken dat
daar 'n hoog om die Noord- en Suidpool is.
Langs die poolstreke is gordels van
meestal hoëdrukgebiede met minder laedrukgebiede. Die weer in hierdie streke is
hoogs veranderlik.
•
DIE wind word gewoonlik gemeet deur die afstand waar te neem wat dit in 'n sekere tyd aflê, m.a.w. die windsnelheid.
Die klaarblyklikste manier om
windsnelheid te meet, is om die uitwerking waar te neem wat dit op die omgewing
het. Admiraal Francis Beaufort, 'n Ier in die Britse vloot, het 'n skaal
ontwerp met dertien verskillende windvlakke en -snelhede, insluitende algehele
windstilte (kyk hieronder).
Die skaal was bedoel vir matrose wat
die windsterkte ter see moes bepaal, maar is later aangepas om op land gebruik
te word.
'n Sogenaamde anemometer is 'n
instrument wat gebruik word om die rigting, krag en druk van wind te bepaal.
Dit bestaan uit 'n vertikale skag
met dun arms wat daarvan uitsteek. Aan die punt van elke arm is 'n leë
kommetjie. Die wind word in die kommetjies opgevang, die arms draai in die
rondte en die windsnelheid word aangeteken.
By lug- en seehawens en op oop bergpaaie
word windkouse gebruik om die krag en rigting van die wind te meet. As die kous
los rondfladder, is die wind lig. As dit reguit uitstaan, is die wind baie
sterker.
0.
Algehele stilte. Minder as 1 km/h. Rook styg reguit boontoe.
1.
Ligte lugbeweging. 1-5 km/h. Rook dryf sagkens weg saam met die
bewegende lug.
2.
Ligte bries. 6-11 km/h. Blare ritsel, windwysers beweeg, wind kan op jou
gesig gevoel word.
3.
Sagte bries. 12-19 km/h. Blare en takkies beweeg, vlae wapper saggies.
4.
Matige bries. 20-28 km/h. Kleinerige takke swaai. Papier en stof waai
rond.
5.
Fris bries. 29-38 km/h. Klein bome beweeg.
6.
Sterk bries. 39-49-km/h. Groot takke swaai, moeilik om sambrele te
beheer.
7. Matige stormwind. 50-61 km/h. Hele
bome swaai, dis moeilik om teen die wind in te loop.
8.
Fris stormwind. 62-74 km/h. Takkies breek van bome af, dis baie moeilik
om teen die wind in te loop.
9.
Sterk stormwind. 75-88 km/h. Takke en dakteëls waai af.
10.
Hewige stormwind. 89-102 km/h. Bome word omgewaai, geboue word beskadig.
11.
Storm. 103-117 km/h. Ernstige, wydverspreide skade.
12. Orkaan. Windsnelheid bokant 117
km/h. Verwoesting.
•
IN VERSKEIE wêrelddele is daar plaaslike winde wat bepaalde name van die mense daar gekry het. In Indië word die vasteland in die somer warm en die moesonwind waai van die see af land toe, gepaard met
stortreën en geweldige storms.
In Europa is die Föhn 'n warm, droë
wind wat van die hange van die Alpe af kom. In Amerika en Kanada waai die droë Chinook al langs die oostekant van die Rotsgebergte. Die
Föhn en Chinook maak dikwels die klimaat daar baie warmer as dié van die
buurstreke.
Die Suid-Amerikaanse Andes word deur
die ysige Pampero verkil. In Australië, die Karibiese Eilande en die Verre
Ooste is daar weerstelsels wat siklone, orkane en tifone genoem word -- met
baie sterk winde wat dikwels groot verwoesting saai.
In die Wes-Kaap in Suid-Afrika is
daar in die somer die berugte Suidoos of "Kaapse Dokter".
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op
CD, 2004