_____________________________________________________
Die Renaissance (2)
Toe Europa uit die lang winterslaap
van die Middeleeue wakker word, is hy soos 'n jong mens in die lente van sy
lewe: vol hoop, avontuur en skeppingsdrif. 'n Mens sien dié nuwe tydsgees veral
in die kuns van die Vroeg-Renaissance. En die kunstenaar, eens die nederige
vakman in diens van die Kerk, word nou koning...
_____________________________________________________
MET ingehoue asem wag Florence, bloeiende handelstad in die hart van
Italië, omstreeks 1400 op 'n katastrofe. Die magtige heersers van Milaan, die
Visconti's, is op 'n oorwinningstog van die noorde af op pad. Hul doel: om die
hele Italië te beheer.
Maar die geskiedenis is vol
onverwagte kinkels. Die Milaanse leier Giangaleazzo sterf skielik -- en
Florence ontsnap ongedeerd.
Die burgers van Florence skud dié
episode nie sommerso van hulle af nie. 'n Trotse, patriotiese humanisme word
onder hulle vaardig. Florence word aangeprys as die "nuwe Athene",
beskermer van vryheid en tuiste van die kunste en lettere.
Ter ere van dié nuwe titel begin die
Florentyne nou vol geesdrif om hul stad met allerlei monumente te verfraai --
met 'n gevolglike styging in die aansien van die beeldende kunste. Waar dit
voorheen bloot as handewerk of "meganiese kunste" beskou is, word dit
nou verhef tot die status van die "vrye kunste" -- die eweknie van
intellektuele vakgebiede soos wiskunde, filosofie en taalkunde.
Ook die ander kunsgebiede deel in
dié verhoogde aansien -- en algaande word die kunstenaars van die
Vroeg-Renaissance gereken as mense van denke wie se skeppings werklik die
resultaat van intellektuele inspanning is. Enigiets wat na die werk van 'n
grootmeester lyk, selfs 'n onvoltooide skets, word as versamelaarstuk gereken.
Dis in dié tyd, die eerste helfte
van die 1400's, dat 'n merkwaardige groep Florentynse argitekte,
beeldhouers en skilders op die toneel verskyn.
Soos in die vorige aflewering vertel
is, word die Renaissance gekenmerk deur 'n herlewing van die hoë kultuur van ou
Griekeland en Rome -- die sogenaamde klassieke. Die ou Romeinse tradisie sterf in Italië
nooit heeltemal uit nie -- dit is dus nie verbasend dat dié land soveel groot
Renaissance-geeste oplewer nie. Argitekte en beeldhouers kon self gaan kyk hoe
die antieke bouvalle en beelde in die ou stad Rome lyk.
•
DIE argitektuur van die Renaissance word ingelei deur die veelsydige
Filippo Brunelleschi. Dié Florentyn is nie alleen 'n briljante argitek nie,
maar ook beeldhouer, goudsmid, horlosiemaker, werktuigkundige en militêre
ingenieur. Hy het ook wiskundige perspektief ontdek en wetenskaplike toerusting
gebou. Brunelleschi wen kort voor 1420 'n kompetisie om die koepel van die
onvoltooide katedraal van Florence te bou -- 'n kortkop voor sy
mededinger Ghiberti.
Daar is reeds in 1269 aan dié indrukwekkende
katedraal begin bou, maar dis nooit voltooi nie. Die koepel is 'n yslike kopseer
-- die massiewe omvang dreig om die Florentynse Republiek bankrot te maak. Maar
Brunelleschi het die antwoord: 'n hoë, liggewig, agthoekige ontwerp wat sonder
die gewone stelle der stelle steierwerk opgerig sal kan word.
Brunelleschi sit die Gotiese boustyl
in sy koepel voort, maar bou die gewelf (die geboë "plafon" onder die
koepel) volgens 'n Romeinse tegniek en baan só 'n nuwe weg vir die argitekte
van sy tyd.
Die werk aan die koepel begin in
1420 en word eers sestien jaar later voltooi.
Terwyl Brunelleschi nog besig is met
die planne vir die koepel, stel die De Medici-familie hom aan om 'n sakristie
('n vertrek waar al die kerktoebehore bewaar word) en 'n begrafniskapel aan die
Romaanse kerk van San Lorenzo te bou.
Hier laat Brunelleschi die klassieke
herleef met boë en pilare, tonnelgewelwe en koepels om 'n koel, geordende atmosfeer
te skep.
Onder sy ander bekende ontwerpe in
Florence tel die Pazzi-kapel en die Kerk van Santo Spinto, waarmee
onderskeidelik in 1430 en 1436 begin word.
•
NÁ Brunelleschi se dood in 1446 word hy deur 'n ander veelsydige genie
opgevolg: Leone Battista Alberti, argitek, skilder, filosoof, wiskundige,
musikus, toneelskrywer, digter en geleerde.
Hoewel Alberti net 'n paar geboue
ontwerp, oortref hy Brunelleschi in die gebruik van die klassieke argitektuur,
waaroor hy in 1440 'n invloedryke boek skryf. Sy werk het 'n groot invloed op
latere argitekte.
In 1450 ontwerp hy die fasade
(voorgewel) van die Kerk van Santa Maria Novella. Hy skep 'n besonderse gevoel
van wiskundige verhouding en harmonie met swart-en-wit marmerversierings in
sirkels, vierkante en reghoeke -- alles uit die klassieke versierstyl.
Een van sy ander groot skeppings is
die fasade van die Kerk van Sant' Andrea in Mantua, 'n pragtige kombinasie van
'n klassieke tempelgewel met kroonlys en 'n groot triomfboog in die middel.
•
DIE grootste beeldhouer van die Vroeg-Renaissance is ongetwyfeld die
beskeie alleenloper Donatello (1386-1466). Sy standbeelde lyk soos ware mense
-- iets wat laas in die Griekse en Romeinse tye gesien is.
Onder sy talle meesterstukke tel drie
standbeelde van Dawid. In die een word die jong seun Dawid uitgebeeld pas nadat
hy die reus Goliat verslaan het -- in net 'n paar stewels en hoed.
Dit is die eerste lewensgroot,
vrystaande, naakte beeld van 'n mens sedert die antieke tye. In die Middeleeue
was dit heidens en sondig om die skoonheid van die menslike liggaam só ten toon
te stel. Donatello se Dawid was dus 'n groot waagstuk, en selfs sy tydgenote
het waarskynlik hul wenkbroue gelig, want dit het jare geduur voordat iets
soortgelyks geskep is.
'n Interessante beeld van Donatello
is die onbekende profeet met die bynaam Zuccone (Pampoenkop), wat hy vir die
kloktoring van Florence se katedraal geskep het. Dis sy eerste werk met 'n
handtekening.
In 1443 skep hy sy grootste
vrystaande beeldhouwerk, die ruiterbeeld van Gattamelata ter ere van die
aanvoerder van die Venesiese leër.
• DIE jong skilder Masaccio (1401-1428) kry dikwels die eer dat hy
die skepper van die nuwe skilderstyl is. Hy begin om mense met natuurlike
bewegings en emosieryke uitdrukkings te skilder -- én sonder klere. Hoewel 'n
paar ander skilders voor hom reeds in die Florentynse Renaissancestyl begin
werk, het sy werk meer invloed.
Masaccio gebruik meetkundige
beginsels om die perspektief (die afstand tussen voorwerpe) in sy skilderwerk
noukeurig uit te beeld -- dit lyk inderdaad of sy skilderye uit die werklike
lewe kom. Hy bestudeer Brunelleschi se tegniek van lineêre perspektief en
pas dit toe in sy fresko's in die Brancacci-kapel van die Kerk van Santa Maria
del Carmine in Florence. Dit is omstreeks 1427 geskilder.
Dié emosieryke Bybelse tonele is
veral treffend vanweë die merkwaardig akkurate verhouding tussen ver en
nabygeleë voorwerpe. Sy gebruik van lugperspektief (die uitwerking van
lug op voorwerpe -- hoe verder, hoe blouer en dowwer) oortref ook alle vorige
pogings.
Masaccio sterf op 'n jeugdige 27 en
laat net 'n handvol van sy meesterlike baanbrekerswerke vir die wêreld agter.
Die lys van groot Italiaanse geleerdes en kunstenaars van die eerste helfte van
die vyftiende eeu het haas geen einde nie: Botticelli, Mantegna, Bellini,
Veneziano, Ghiberti, Della Robbia, Verrocchio, Pollaiuolo... Dit, waarskynlik
meer as enigiets anders, maak die Vroeg-Renaissance so 'n merkwaardige tydvak
in die geskiedenis.
__________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan