__________________________________________________________
Die natuurstreke van die aarde: (7a) Tropiese reënwoude
In die
ewige somer...
Die tropiese reënwoude... immer nat, immer heet,
immergroen. Juis vanweë die ewige klamheid en hitte is hier 'n weelde van
plantegroei soos 'n mens dit nêrens elders op aarde sal kry nie...
__________________________________________________________
OERWOUD... as jy die woord hoor, dink jy mos
dadelik aan 'n stomende, stikkende somberte. Aan verstrengelde ruigtes en
ondeurdringbare bos met nagmerrieplante en wreedaardige diere. En... wag... is
dit nie Tarzan wat daar aan 'n bobbejaantou bengel en gil nie?
Ja-nee, laat 'n mens dit maar erken: die oerwoud is
kennelik 'n meedoënlose, mededingende wêreld waar plante insekte vreet en ander
plante doodwurg.
Maar die oerwoud van die storieboeke is ook baie ver
van die waarheid af. Dis eintlik geen chaotiese plek nie, maar 'n wêreld van
orde. Dis verbasend maklik om daardeur te loop, en meer as die helfte van ons
planeet se plante- en dierelewe word daar aangetref.
Uit die ruimte gesien, vorm die reënwoude 'n groen
see om die middel van die aarde in vier geografiese hoofstreke: Suid- en
Sentraal-Amerika, Afrika en Madagaskar, Indo-Maleisië en Australasië.
Hierdie woude tel onder die natste plekke op aarde. Daar
is geen seisoene in tropiese reënwoude nie. Regdeur die jaar bly die
temperatuur en die vogtigheidsvlakke dieselfde. Só 'n klimaat word ekwatoriaal
genoem.
Mense aard bitter sleg in hierdie klam, naargeestige
plekke. Die menslike nedersettings is skaars en gewoonlik primitief, en
besoekers wil dikwels versmag van die hitte en humiditeit (lugvogtigheid).
Maar die plante floreer! Omdat dit altyd warm en nat
is, is die groeiseisoen feitlik eindeloos en die tropiese woude bevat
onteenseglik die rykste plantegemeenskap op aarde.
'n Rit per helikopter oor 'n tropiese reënwoud
openbaar 'n ineengestrengelde massa groenigheid, deurkruis met rankplante, met
hier en daar eilandjies van vrolik gekleurde blomme.
• TROPIESE
reënwoude kan gewoonlik in vyf afsonderlike lae verdeel word. Die boonste laag
bestaan uit die reuse bome van die woud. Dis geen deurlopende laag nie, maar
bevat verspreide bome wat bokant die res van die woud uittroon.
Hierdie laag is blootgestel aan die volle krag van
die son, wind en reën. Die bome is kenmerkend slank en vertak eers ver boontoe
in hul kruine.
Onder dié laag is die jong reuse wat hul beurt afwag
om bo die ander uit te styg en die oerwoud te regeer.
Die digte tweede laag vorm die "see van
groen" en is 'n vermenging van die jong reuse en verskeie vrugtebome,
asook talle klimop- en kleefplante. Die boomkruine raak verstrengel om 'n dik
plafon oor die woud te vorm wat die meeste lig van die onderste lae wegkeer.
Die derde laag is dié wat jy sou sien as jy opkyk
terwyl jy deur die woud loop. Die bome hier het lang, dun kruine, wat só
toegerus is dat hulle die min lig ten beste kan benut.
Die struiklaag is 'n yl versameling van
dwergboompies, palms en hout- en kruidagtige struike.
Die kruielaag word gekenmerk deur kleiner plantjies
soos kruie, varings en jong lote. Slegs sowat een persent lig wat op 'n
reënwoud val, dring tot dié vlak deur en min plante kan hier oorleef.
• HOEWEL die
digte plantegroei van tropiese reënwoude 'n mens kan laat dink dat die grond
vrugbaar is, is die teenoorgestelde waar. Die swaar reënval veroorsaak dat
minerale uitwas en die vrugbaarheid afneem.
Daarby ontbind dooie plantmateriaal so vinnig in dié
vogtige omgewing dat daar feitlik geen humus is nie.
Die verskeidenheid van tropiese plante is verstommend
-- minstens
100 000. Maar die verskillende soorte toon opmerklik
eenderse kenmerke en só kan hulle saamwoon in 'n plek waar die wedloop om
ruimte en lig bepaal of hulle kan oorleef.
Baie bome se wortels is bo aan die kante verdik om
enorme stutwortels te vorm wat vastigheid verskaf. Steltwortels kom veral op
kleiner bome voor. Dit groei uit die hoofstam en vorm 'n sierlike boog tot in
die grond.
Blare neig om leeragtig te wees en bevat 'n dik nerf
wat uitwaseming in die hitte keer. Die meeste word dunner na die punte om 'n
"druppunt" te vorm sodat reënwater makliker kan afloop.
Nog 'n kenmerk van boomblare is litte op die
blaarstam sodat die blare hul posisie volgens die lig kan verander.
'n Hele paar laer geleë bome lewer blomme direk uit
die bas van die takke of stam. Dit maak die blomme maklik bereikbaar vir
bestuiwers.
'n Magdom van plante, bekend as afhanklikes, groei
oor en om die takke van gasheer-bome en -rankplante. Hierdie plante het baie
vernuftige maniere om lig, water en voedsel te soek terwyl hulle die mins
moontlike energie verbruik.
Epifiete is plante wat op ander plante groei sonder
om parasities te wees. Hulle sluit orgideë en bekerplante in. Pleks van hul
voedingstowwe uit die grond te haal, het hulle wortels wat afhang en lug en vog
uit die atmosfeer onttrek of uit watter verrottende plante- of dierereste ook
al byderhand is.
Baie epifiete het meganismes om water op te berg. Die
meeste leef as blaarrosette wat natuurlike houers vorm om water te kan hou.
Ander, soos orgideë, berg water in hul vlesige stingels, blare en lugwortels.
Klimplante soos bobbejaantoue (liane), wat sterk
genoeg is sodat Tarzan daaraan kan swaai, is in die aarde gewortel en wikkel
hulself om bome wat hulle mettertyd boontoe neem na die sondeurdrenkte plafon.
Daar hang hulle in enorme lusse tussen die boomkruine. Sekere liane het dorings
of stekels.
Wurgbome ontkiem in die vurke van ander bome en stuur
hul wortels grond toe. Die wortels groei geleidelik oor en weer oor die gasheer
se stam en strengel saam om 'n dik massa te vorm wat keer dat die gasheer se
stam uitsit. Ná sowat 'n eeu wurg die gasheerboom dood.
Benewens bakterieë en swamme, wat vir die vinnige
verrotting van omgevalle bome sorg, kom twee parasiete in die reënwoud voor.
Wortelparasiete groei op die grond en dring deur die wortels van plante om van
hul sap te leef. Half-parasiete groei op bome en verbruik slegs 'n deel van die
voedsel van hul gashere. Die res maak hulle self deur fotosintese.
• DIE
tropiese reënwoude is verantwoordelik vir die produksie van baie van ons
planeet se suurstofvoorraad.
Maar die natuurlike plantegroei van die reënwoude
word in 'n verontrustende tempo uitgeroei. In baie gebiede word dit vervang
deur voedsellanderye wat nie naastenby soveel suurstof as die oorspronklike
woud kan lewer nie.
Die mens moet eet... maar in die proses is hy ook die
grootste versteurder van die brose ewewig van die natuur in sy ondermaanse
tuiste.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan