____________________________________________________________
-- die spirale van chaos
Hulle is vernietigende werwelstorms met verskillende plaaslike name.
• In die Karibiese gebied word só ’n storm 'n orkaan genoem.
• In die omgewing van die Chinese See en Oos-Asië praat hulle van 'n tifoon.
• Op Mauritius, in Indië en ook hier by ons staan dit bekend as 'n sikloon.
• In die omgewing van Australië is die naam 'n willy-willy.
•
En op die Filippynse eilande is dit 'n baguios.
Maar wat is die omvang van tropiese siklone en hoe ontstaan hulle?
• Kyk ook ander artikels oor die wêreld se winde:
Wilde weë van die aarde se winde...
____________________________________________________________
DIE meeste van ons het bes moontlik al die een of ander
dramatiese foto van 'n tropiese sikloon gesien -- vasgevang deur 'n satelliet en
boonop dalk wonderbaarlik versterk deur tegnologie van die rekenaar.
Op só 'n foto verskyn 'n enorme spiraal van wolke op die aardoppervlak,
in 'n verstommende driedimensionale perspektief, kompleet met die sogenaamde
"oog" van die sikloon, alles oor honderde kilometers versprei.
Maar hoe ontstaan tropiese siklone? Die aarde se atmosfeer beweeg
gedurig omdat die lug na 'n toestand van ewewig streef. Die draaiing van die
aarde om sy as en die oneweredige verhitting van ons planeet en sy atmosfeer
deur die son veroorsaak dat lugmassas met verskillende digthede ontstaan. Die
lug in 'n lugmassa met 'n groot digtheid -- hoë lugdruk -- beweeg altyd na 'n
gebied met 'n kleiner digtheid -- lae lugdruk. Hierdie lugbeweging word wind
genoem.
Hoe groter die verskil in lugdruk, hoe vinniger waai die wind. Die lug
beweeg ook nie reguit nie, maar word gedeflekteer omdat die bolvormige aarde by
die ewenaar baie vinniger om sy as draai as by die poolstreke.
’n Tropiese sikloon ontstaan dus deurdat ’n laedrukgebied oor die warm
seë van die trope ontwikkel. Warm, vog-belaaide lug stroom na hierdie gebied en
styg opwaarts in ’n kolom.
Soos dit gebeur,
wring die rotasie van die aarde die lug in ’n rigting met of teen die
horlosiewysers, afhangende van die halfrond waarin dit ontwikkel.
Die verhitte, vogtige lug kondenseer dan om wolke en reën te vorm. Dit
skep ’n suigkrag en nuwe lug word ál vinniger in die sentrum ingesuig, wat baie
sterk winde genereer.
Indien hierdie laedrukstelsel in krag toeneem, kan dit die sogenaamde
"oog" van die storm word. Uiteindelik word ’n intense, roterende
tropiese storm met ’n deursnee van ’n paar honderd kilometer gevorm.
Dié stel energie vry in die vorm van stortreëns, weerlig en donder,
wolke wat die son verduister en tierende winde wat met snelhede van tot 290 km
per uur beweeg.
Vreemd genoeg is die toestande in die oog betreklik kalm. Die beweging
in die rondte veroorsaak 'n middelpuntvliedende krag wat die massas lug en wolke
uitwaarts druk, sodat 'n windlose en wolklose gebied van tussen 10 en 30 km in
die sentrum van die sikloon ontstaan.
Wanneer die oog oor ’n waarnemer beweeg, raak die chaos eers erger en
dan bedaar dit skielik. Die winde verflou tot ’n bries, dit hou op reën en
kol-kol kan ’n mens selfs die blou lug bokant jou sien.
Maar die kalmte is van korte duur en spoedig is die storm in al sy
felheid terug, ofskoon die wind nou uit ’n teenoorgestelde rigting waai.
Tropiese siklone kan wydverspreide verwoesting en die dood saai. ’n
Enkele groot sikloon kan duisende miljoene tonne water op ’n dag kondenseer.
Alles wat in hierdie geweldige verdampingsproses opstyg, moet weer afkom --
meestal as reën. Hierdie neerslag kan ontsettend hewig wees.
Tropiese siklone woed hulle ook nie vinnig uit nie en kan sowat ’n week
tot twee weke voortwoed. Wanneer hulle oor die land of koel water beweeg,
verdwyn hul bron van warm, vogtige lug en hul fut raak geleidelik op.
Mense wat aan die westelike kusgebiede van die Noord-Atlantiese Oseaan,
die Noordelike en Suidelike Oseaan en die Indiese Oseaan woon, het rede om die
koms van die herfs te vrees.
Dit is die waarskynlikste jaargety waarin tropiese siklone ter see kan
ontstaan om groot rampe te veroorsaak wanneer hulle oor die land heen
voortwoeker.
Tropiese siklone is betreklik skaars -- daar is jaarliks slegs gemiddeld vyftig op die hele aarde. Maar hulle is so verskriklik sterk dat hulle, saam met aardbewings, onder die mees verwoestende natuurverskynsels tel.
Gebiede wat die grootste gevaar loop om deur siklone geteister te word,
sluit in die Queenslandse kus van Australië, die kus van Mosambiek en Madagaskar,
die Filippyne, Japan en die kus van China, die Karibiese eilande, Mexiko en die
suidooskus van die VSA.
Hierdie vernietigende werwelstorms
het dan ook verskillende plaaslike name: dit word 'n orkaan in die Karibiese
gebied genoem, 'n tifoon in die omgewing van die Chinese See en Oos-Asië, 'n
sikloon in die omgewing van Mauritius en Indië, 'n willy-willy in die omgewing
van Australië en 'n baguios oor die Filippynse eilande.
In 1984 is groot dele van die huidige KwaZulu-Natal, die huidige
Mpumalanga, Swaziland en Mosambiek erg deur die sikloon Domoina verrinneweer.
Tienduisende mense is dakloos gelaat en byna 200 is dood, duisende boere het
hul gesaaides verloor en die skade het sowat R125 miljoen bedra. Domoina was skaars verby of ’n tweede sikloon, Imboa, het
opnuut die spreekwoordelike sout in die geteisterdes se wonde gevryf. Tipies
van tropiese siklone.
______________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op CD, 2004