____________________________________________________________________
Die Middeleeue (8)
Hoe was die lewe in 'n kasteel dan
nou werklik? Was dit romanties, soos die ou sages en die sprokies dit wil hę,
of eerder koud, vol trekke en ellendig? Kom beleef dit self op dié baie
interessante toer...
____________________________________________________________________
DIT was 'n tyd van liefde en 'n tyd van haat, 'n trotse epog van trou en
'n verraderlike era van ontrou. Vriendskappe en vetes, gemoedelikheid en
geweld... alles was deel van die robuuste lewe in die kastele van weleer.
'n Tragiese maar boeiende relaas
van 'n twis tussen twee families, onbedoelde verraad en die inname van 'n
kasteel word vir ons oorvertel in die gesaghebbende boek Castles of Europe
deur W. Anderson.
Dit gee ons 'n kykie in die
gewelddadigheid van die Middeleeue en hoe die lewe om die kasteel gewentel het.
Dit was, só lui die ou verhaal, in
die tyd van die Engelse koning Henry II (1133-1189), wat die troon in
1154 bestyg het. (Let wel, ons verkies om deesdae byvoorbeeld van Henry te praat,
nie Hendrik nie, ten minste sover dit die Engelse koninklikes aangaan.)
Ewenwel, 'n jong man, ene Fuik le
Brun Fitzwarine, begin by die Ludlow-kasteel
in Shropshire as 'n kneg vir 'n sekere Josse de Dinan werk.
Josse het een groot vyand -- die
Lacy-familie, wat beweer dat die kasteel wettig aan hulle behoort.
In die jaar 1160 val die Lacys die
kasteel aan. Pleks van agter sy sterk mure te skuil, ry Josse die vyand
tromp-op tegemoet. Die jong Fuik, wat hom nog nie bevoeg bewys het as vegter
nie, kyk saam met Josse se vrou en dogter toe uit 'n venster.
Toe hy sien dat Josse skielik deur
Lacy en drie ridders omsingel word, gryp Fuik 'n byl en helm en snel hom te
hulp. Hy maak twee van die ridders dood en neem Lacy en die derde ridder
gevange.
Fuik is dadelik 'n held en Josse se
dogter, Hawise, word hom as bruid belowe.
Nog 'n inwoner van die kasteel is 'n
familielid, Marion de la Bruere, wat hopeloos verlief raak op die gevange
ridder, Amold de Lisle. Op 'n
dag oorreed die ridder haar om hom 'n tou met knope te gee, en spoedig ontsnap
hy en Lacy.
Die twee families besluit om 'n
wapenstilstand te handhaaf.
Met die orde herstel, trou Fuik en
Hawise, en Fuik se skoonpa vergesel die gelukkige paartjie op 'n reis.
Die dolverliefde Marion benut Josse
se afwesigheid om Arnold na haar kamer te nooi deur dieselfde venster waaruit
hy ontsnap het.
Op die vasgestelde aand klim Amold
teen die geknoopte tou op en sluip Marion se kamer binne. Maar agter hom teen
die tou klim Lacy en 'n paar ander manne.
Terwyl Marion oor haar geliefde
swymel, sluip Lacy se manne deur die kasteel, maak die hekwagte dood, maak die
hekke oop sodat die res van hul manne kan binnekom en vermoor dan die slapende
kasteelbewoners in hul beddens.
Wanneer sy hul gille hoor, besef Marion
wat gebeur het, gryp Arnold se swaard en maak hom dood. Dan spring sy deur 'n
venster en val haar dood op die rotse daaronder...
•
DIE kasteel was stellig die belangrikste bouwerk van die Middeleeue. Hoewel
net 'n uitgelese minderheid daarin gewoon het, is elke vlak van die samelewing
daardeur geraak.
Vir die adellikes en hul knegte, die
instandhoudingspersoneel, asook die klein vredesgamisoen wat permanent in die
kasteel gewoon het, was dit 'n tuiste en 'n vesting.
Dit het 'n koning of leenheer in
staat gestel om die grond om die kasteel te beskerm. En dit was 'n fisieke
bewys van sy status in die węreld.
Vir die mense wat buite die kasteel
gewoon het, was dit 'n toevlugsoord in tye van onrus, 'n voorraadskuur, 'n
gevangenis, die setel vir plaaslike regering en 'n plek waar belasting van
hulle gevorder is.
Dog dit het ook die feodale stelsel
gesimboliseer, en in later jare, veral die sestiende eeu, is baie kastele
beleër en geplunder.
•
MAAR hoe was die lewe in 'n kasteel dan nou werklik? Was dit romanties
-- soos vandag se sprokies dit wil hę? Of was dit koud, trekkerig en ellendig,
soos ander weer te vertel het? Kom ons gebruik 'n bietjie die verbeelding en gaan
op 'n intessante toer... na 'n landelike kasteel en al sy mense in daardie lank
vergange tyd.
Ons stel ons voor ons is reisende
smouse of minnesangers, of dalk pelgrims wat kos en herberg vir die nag nodig
het.
Die edellui op die platteland was
bra eensaam in daardie dae, honger vir vermaak of geselskap, en hulle sou
besoekers soos ons bes moontlik met ope arms verwelkom het...
O koud is die windjie en
skraal...
•
ONS loop in ysreën oor 'n krakende ophaalbrug en verby die hekwagte, en
word deur 'n stugge, gewapende soldaat ontmoet, wat ons na 'n binnehof bring. Ons steek dit oor na die ander kant en gaan 'n
kamer binne.
Dis donker en somber, en die skraal
wind gee ons hoendervieis. Maar ons is bly dat ons ten minste hier teen die
ysreën beskut is.
Die muur is versier met die trofeë
van jagtogte: die opgestopte kop van 'n wildevark, die gewei van 'n takbok.
Die heer van die kasteel kom die
kamer binne. Sy kleed is van helder gekleurde wol, geborduur met sy
familiewapen. Ons skud hande en hy verwelkom ons hartlik. Ons word water en
bier aangebied om ons dors te les.
Sy vrou, wat pas toesig gehou het
oor die werk in die kombuis, sluit haar by ons aan. Die luim is gemoedelik.
Kort hierna is dit tyd vir die
aandete. Ons word na 'n waskamer gelei waar ons ons hande afspoel met water
waarin blomblare geweek is, en dan na die banketsaal gebring.
Die mure is met groot geverfde
seildoeke behang om die trekke te help keer. Die vloer is met rivierbiesies
bedek en die boktafels staan in netjiese, ewewydige rye.
Aan die verste end van die saai is
'n verhewe platform. Daarop staan 'n lang tafel bedek met wit linne. Daaragter
is 'n groot vuurherd met 'n knetterende vuur.
Knegte maak hul verskyning uit 'n aangrensende
vertrek. Party steek fakkels aan wat aan die mure geheg is. Ander dra kos:
verskillende soorte rooi vleis en pluimvee gekrui met kaneel, naeltjies en
gemmer, tesame met peperige souse, gebakte vis, hertpastei, brood, botter en
kaas.
Die heer se kinders, familielede en
adellike gaste sluit hulle by die verhewe tafel by hom aan. Ons sit by een van
die onderste tafels, saam met die knegte en soldate.
Ons eet lustig. Almal gooi hul bene
op die vloer sodat die honde dit kan vreet. Ons ook.
Waterbakke word gebring sodat ons
weer ons hande kan was.
Nou kom die nagereg. Vars
vrugteslaai, neute en blomblare wat in heuning gepreserveer is.
Met die ete verby, ruim die knegte
op en pak die boktafels weg. Hierna word matrasse uitgerol wat met wol gestop
is, en soveel moontlik word naby die vuurherd neergelę.
Die heer en sy huishouding gaan
ontspan in 'n stel kamers in een van die torings. As ons minnesangers is, word
ons gevra om vir hulle te kom
optree. Sou ons pelgrims wees, sal ons hulle straks met die verhale van ons
reise kom vergas.
Die gesin gaan nie vanaand bad nie
-- hulle het mos 'n maand gelede só gemaak. En hulle geniet geen privaatheid
nie. Die heer, dame en hul drie kinders deel dieselfde bed.
Die kamer is koud en trekkerig, maar
hulle sal darem warm kry as hulle saamslaap.
Later word 'n hoek in die banketsaal
aan ons getoon waar ons moet slaap. Rook dwarrel in die vertrek rond. Dit walm
van mense, honde, brandende lampe, kos en oorskiet op die vloer.
Geen maan- of sterrelig word ooit hier
gesien nie. En dis koud.
Maar ons lę naby mekaar. Ons is
immers geriefliker as die arme landvolk in hul krotte. En aansienlik veiliger.
•
OORLOGVOERING in die Middeleeue het om die aanval en verdediging van kastele
gewentel -- dramatiese gebeurtenisse met al die durf, dood en droefnis wat
daarmee saamgegaan het. As verdedigingswerke was hulle hoogs doeltreffend, want 'n garnisoen daarbinne kon 'n beleg weerstaan
-- mits die kos en water natuurlik genoeg was.
Aanvallers kon dit eenvoudig nie
bekostig om 'n ewigheid te wag dat hul ingeperkte slagoffers van die honger sterf of dat die waterputte moet opdroog nie. Boonop kon hulle
nog maklik siek word deur te lank in ongesonde toestande rondom die kasteel
saam te bondel. En dan was daar altyd die gevaar dat 'n ander leër hulle kon
kom aanval om die kasteel te ontset.
Vanuit kastele kon vyandelike
soldate knap onder by die mure ook met brandende kruisboogpyle gepeper word, asook
met klippe en Griekse vuur ('n mengsel van olie, nafta, pik en swael wat in
breekbare houers aan die brand gesteek en gegooi is).
Die aanvallers se taktiek het
gewissel. Nadat 'n kasteel omsingel is om sy voorraadroetes af te sny, is
probeer om die vesting te ondermyn. Partykeer is 'n deel van die grag toegegooi
sodat hul oorlogsmasjiene tot by die kasteel gebring kon word.
Karre met varkvet en droë bloed is
dikwels teen die hek geplaas en aan die brand gesteek.
Meer gesofistikeerde beleëringsinstrumente
was werpgeskut wat swaar klippe na die mure geslinger en lanseerders wat 3 m
lange pyle oor die kasteelmure laat vlieg het.
Slingers is tot die sestiende eeu
gebruik om granate te werp.
Sedert die middel van die veertiende
eeu is kanonne gebruik. Dié het groot klipballe van 'n kort afstand afgevuur en
was baie doeltreffend om hekke en mure te verpletter.
Oorgawes was egter dikwels die
gevolg van uithongering of interne verraad, of, af en toe, deurdat 'n eerbare
akkoord met die verdedigers van die kasteel gesluit is.
__________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________________
Ons Wonderlike
Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan