___________________________________________________________

 

Die aarde se oseane (1)

 

Reis na die

kelders van die see...

 

_________________________________________________­­____________

 

DIE storm was so ontsaglik dat dit ’n reuse sandduin middeldeur gekerf het. lets om oor bly te wees? Wel, die wetenskaplikes wat na die verwoesting kom kyk het, was verheug!

 

Daar, op een van die Orkney-eilande noord van Skotland, het argeoloë in die jaar 1850 ’n ontdekking gedoen waaroor vandag nog gepraat word: die oorblyfsels van ’n nedersetting uit die Steentydperk.

 

Een van die merkwaardigste vondste was ’n antieke ashoop met die reste van kos wat duisende jare gelede geëet is. Benewens die bene van beeste en skape, was daar ook nog ’n menigte mossels en ander skulpe.

 

In latere argeologiese opgrawings oor die wêreld heen is nog afvalhope met oorvloedige oorblyfsels van skulpkos gevind. Die strand was ongetwyfeld ’n noodsaaklike voedingsbron vir die prehistoriese mens.

 

Vandag is dit nog so, tot ’n groot hoogte. Trouens, deur alle eeue het mense op die see bly teer. Die oseane is nie net snelweë vir skepe om mense en goedere oor die wêreld heen te vervoer nie -- dit dien ook steeds as jagveld vir vissers en vir walvisjagters. Boonop is die see ’n potensiële bron van waardevolle minerale.

 

Dit is maar betreklik onlangs dat die mens die enorme dieptes van die oseane begin verken het. Op plekke strek bergreekse, met spitse hoër as Everest en klowe dieper as die Grand Canyon, honderde kilometers ver onder die water.

 

En in elke deel van die see is daar ’n verbasende verskeidenheid van lewensvorms. Variasies in lig, waterdruk, temperatuur, die getye, strome, golwe en soutgehalte vorm saam unieke omgewings, elk met eiesoortige seeplante en -diere.

 

Die see kan in twee breë sones ingedeel word: die bentoniese gedeelte (seebedding) en die pelagiese gedeelte (al die water bokant die seebedding). Die bentoniese gedeelte word weer onderverdeel in die litorale sone (tussen die twee getye) en diepsee-sone; die pelagiese gedeelte bestaan uit die neritiese sone (kus) en oseaniese sone (al die water anderkant die kus).

 

Die hoeveelheid lig wat deur die water dring, is deurslaggewend in soverre dit die soorte, verskeidenheid en veelheid van lewensvorms in ’n bepaalde sone aangaan.

 

Waar daar lig is, kan fotosintese plaasvind -- die proses waardeur plante sonlig gebruik om kos uit koolstofdioksied en water te vervaardig. Alle dierelewe is uiteindelik afhanklik van plante, en hoe dieper ’n mens in die see afdaal, hoe skaarser word die diere.

 

Daar is egter minstens een uitsondering op die reël dat voedselkettings op fotosintese gegrond moet wees. Wetenskaplikes het ’n tyd gelede ’n samelewing van organismes ontdek wat om die kraterpype woon wat die Midde-Atlantiese Rif vorm. Pleks van die energie van die son te benut, floreer ’n groep bakterieë hier in die swawelagtige chemikalieë van die vulkane. ’n Hele gemeenskap van diere gebruik hierdie bakterieë as voedingsbron.

 

Die beskikbaarheid van mineraalsoute, veral nitrate en fosfate, speel ook ’n belangrike rol in die groei van seeplante. Opwellende strome dra minerale van die seebedding na die oppervlak. Daar is byvoorbeeld ’n groot verskeidenheid plante en diere in die koue Benguela-stroom.

 

Namate die see dieper word, styg die waterdruk. Verskeie seediere lewe streng in hul onderskeie dieptes en kan nie baie ver daaruit beweeg nie.

 

As ’n vis uit die vlak water na die donker dieptes geneem sou word, sou sy liggaam weens die geweldige drukking inmekaargepers word, ’n Dier van daardie abissale sone sal weer nie naby die oppervlak kan oorleef nie. Visse wat skielik deur vissers uit die water gepluk word, vrek dikwels weens die uitsetting van die gas in hul swemblase.

 

Die soorte lewensvorms wat in bepaalde gebiede voorkom, hang ook grootliks van die heersende temperatuur af. In die Suidelike Yssee is daar byvoorbeeld uiterste temperatuurverskille, wat grense vorm met uiteenlopende plant- en diersoorte aan weerskante daarvan.

 

Die beweging van die water speel ’n baie belangrike rol in die verspreiding van die seelewe. Verskeie faktore laat die water beweeg: seestrome, getye, winde op die oppervlak van die see, die draaiing van die aarde om sy as en die vorm van die landmassas en die seebedding. Maar dan het die mens ook nog baie om te leer van die groot ekologiese sisteme van die breë waters.

 

Só is die hele fantastiese see ons buurwêreld waarvan ons eintlik glad nie soveel weet as wat ons moet nie. Die mens is van die see afhanklik, maar hy is ook besig om dit stelselmatig met sy besoedeling te versmoor.

 

Deesdae word fabrieksafval wat te gevaarlik is om in riviere of vlak water af te laai in die oseane gestort. Dit kan selfs radioaktiewe afval en dodelike chemikalieë insluit. ’n Groter bewustheid van die oseane is nodig as ons hierdie planeet met minder letsels vir die nageslag wil bewaar.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan