___________________________________________________________

 

Julle rotte!

-- saam met muise die aarde se mees verdelgende knaagdiere

 

Toe honderde rotte 'n aantal jare gelede in 'n woonhuis in die Kaapse Skiereiland gevind is -- en al die diere om gesondheidsredes van kant gemaak moes word -- was baie mense geskok oor die bisarre vonds. Dit het mense egter ook opnuut bewus gemaak van sulke ongewenste knaagdiere in ons midde. En vrae laat onstaan oor rotte en hul gewoontes. Hier is 'n aantal boeiende -- maar ook sekere onrusbarende

-- feite omtrent rot, muis en gespuis…

___________________________________________________________

 

HULLE is knaend onder ons -- ręrig. Knaend, knaend, knagend aan al wat vir hulle eetbaar lyk, hetsy potskraapsels, pampoenpitte of plastiek. Daarom word hulle so paslik knaagdiere genoem, hulle wat so gedurig aan die kou en afkou is. Met twee skerp voortande aan elke kakebeen is hulle immers gemaak om te knabbel.

 

Party van hierdie knaagdiere, soos marmotjies, word deur talle kinders liefderyk by hul huise vertroetel. Ander, soos rotte en muise, word tradisioneel met die aakligste pestilensies vereenselwig -- tensy hulle natuurlik spierwit pelsies het. Dan is hulle net sulke gesogte troeteldiertjies soos marmotte!

 

Die ironie is dat sulke toetelbare wit rotte en wit muise maar net albino-tipes van einste die versmade rotte en muise is... diere wat so lank reeds beskou word as die onheilige draers van berugte ''peste wat in die donker wandel''.

 

Rotte dra trouens reeds geslagte lank die blaam vir die sogenaamde Swart Dood-epidemie van die Middeleeue. Eksotiese tropiese vlooie wat op die swartrot sou gelewe het, sou die builepes versprei het wat tussen die jare 1347 en 1351 van 15 tot 30 miljoen mense in Europa doodgemaak het.

 

Tog het navorsers al die wetenskaplike węreld laat regop sit met 'n nuwe bewering wat hierdie ou teorie weerlę. Hulle het aangevoer dat die rot nie die werklike verspreider van die pes was nie, maar vosse, Europese dasse (''badgers'') en, glo dit, mense self!

 

'n Span Franse argeoloë en wetenskaplikes het gereken die builepes, Yersinia Pestis, is waarskynlik wel na Europa gebring deur vlooie op swartrotte wat in skeepsvragte uit die Midde-Ooste geskuil het. Maar daardie rotte en vlooie sou nie lank in die koue klimaat kon oorleef het nie, het hulle gesę. Toe is die siekte egter oorgedra na 'n inheemse vlooi, wat op inheemse diere en mense teer -- met die bekende katastrofale gevolge. Of so het die navorsers beweer.

 

Hoe ook al, in Suidelike Afrika is daar ander muisagtige diertjies, die sogenaamde nagmuise (Engels: ''gerbils''), wat tot in ons tyd steeds gevreesde draers van builepes is, vertel John Visser, bekende Suid-Afrikaanse natuurfotograaf.

 

Wat ons nietemin van die muisfamilie dink, een ding tel darem beslis in hul guns: derduisende diertjies van verskeie rot- en muissoorte het al in laboratoriums groot dienste aan die mens bewys. Deur hulle as proefdiere te gebruik, is daar reeds baie entstowwe teen gevaarlike siektes ontdek. Gewoonlik word albino's van die bruinrot en huismuis in sulke navorsing gebruik.

 

Tog sal min mense ooit oortuig kan word dat rotte en muise sindelike diere is -- veral nie daardie soorte wat in riole en vullishope nesmaak nie. En iemand wat byvoorbeeld al moes toesien hoe 'n pakkamer vol onvervangbare ou geskrifte deur sulke vernietigers bevuil en verinneweer is, sal baie min simpatie met hulle hę...

 

Hierdie diere het besondere sterk tande en dit is bekend dat rotte al selfs gate in loodpype gebyt het. Bekyk 'n mens die skedel van byvoorbeeld 'n rot, is die breë, skerp, beitel-agtige snytande opvallend -- tipies dié van 'n knaagdier. Die voorvlak van elke snytand bestaan uit emalje, terwyl die agtervlak uit sagte dentien bestaan wat met die kouery wegslyt sodat die tande gedurig skerp bly. Knaagdiere het nie oogtande nie en daar is 'n gaping tussen die sny- en kiestande.

 

   ROTTE en muise sluit eintlik 'n groot verskeidenheid van klein en mediumgroot knaagdiere in wat tot die families Muridae en Crecitidae behoort. En al onderskeid wat 'n mens baiemaal tussen rotte en muise kan tref, is om te sę dat muise klein en rotte groter is.

 

Daar is wel al sekere wetenskaplike onderskeide gemaak, soos dat egte rotte 'n stert met minstens 210 en hoogstens 260 skubringetjies het, teenoor egte muise se stert met minstens 180 skubringetjies. Maar in die volksmond lę die verskil tussen muis en rot nie so duidelik nie. 'n Mens kry ook talle diertjies wat rotte en muise genoem word wat maar net so verlangs familie van egte rotte en muise is.

 

Van al die muisagtiges is dit die bruin- en swartrot en die huismuis wat die mens węreldwyd die meeste hoofbrekens gee. Indien hulle toegelaat sou word om ongehinderd aan te teel, kan dit maklik die einde van die mens op aarde beteken.

 

Trouens, as dit nie vir die waaksaamheid van die huiskat en ons valletjies en ander bestrydingsmetodes was nie, sou hulle tien teen een lankal ons huise, plase, kosfabrieke en selfs kantore oorstroom het. Iemand het al bereken dat net een rotpaar -- slegs een enkele mannetjie en wyfie -- teoreties in staat is om binne vier jaar 20 miljoen afstammelinge te hę!

 

En praat van onhigiënies. Nog 'n kenner vertel dat slegs een rot in een jaar 15 000 korrels kan ontlas en ses liter urine en 300 000 hare kan agterlaat. Dit hou vanselfsprekend vir die mens 'n ernstige gesondheidsgevaar in. Voedselvergiftiging, lassakoors, omlope en wat nog alles is sy voorland.

 

Die verdelgende knaagdiere se verspreiding het saamgeval met die kolonialisering van die węreld. Man en muis (en rot) het saam op die ou seilskepe gevaar -- die knaagdiere as berugte verstekelinge in veral die houtwande van die skepe.

 

Só het onder meer die bruinrot (Rattus norvegicus) en die swartrot (Ratta ratta) ook die Kaap binnegeseil. Ook ons węrelddeel sou nooit weer dieselfde wees nie.

 

   Verskeie soorte knaagdiere wat as rotte bekend staan, soos die kangaroerot van Noord-Amerika, is nie rotte in die ware sin van die woord nie.  Hulle kom snags uit hul gate om, danksy hul lang agterpote, spring-spring van bos tot bos te beweeg op soek na sade. Selfs al is daar nie veel vog in hul kos nie, kom hulle goed reg sonder water. Vog word bewaar deur slegs bietjies-bietjies te urineer en droë mis uit te skei.

 

En, soos alle knaagdiere, sweet hulle nie. Maar as hulle darem te warm raak, kan hulle afkoel deur die pels aan die nek te lek.

 

____________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________

 

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan