___________________________________________________________________

 

Vroeë mense en antieke beskawings (12)

 

Die geboorte

van Brittanje

 

Ná die Romeine het die Angele, Sakse en Jutte gekom. Maar daar was ook die Kelte en die Wikings...

___________________________________________________________________

 

SY naam was Arthur, en hy was een van die kleurrykste figure in die Britse geskiedenis. 'n Regverdige en dap­per man wat met behulp van sy twaalf ridders die land regeer en hul grootste besluite om 'n ron­de tafel geneem het.

 

Maar of dié verhaal feit of verdigsel is, kan niemand met sekerheid sê nie. Talle mense weet egter van Arthur, en dat hy volgens oorlewering êrens in die "Donker Eeue" grootgeword het sonder die wete dat hy blou bloed in sy are het. Op 'n dag het hy die wonderswaard Excalibur uit 'n rotsblok getrek en homself daarmee as die ware koning van Engeland bewys.

 

Vandag sal baie mense sê dis 'n legende, gegrond op die verhaal van 'n Britse heerser wat vroeg in die sesde eeu 'n paar oorwinnings oor Germaanse invallers behaal het.

 

Die Middeleeuse mense het egter die verhaal van koning Arthur vir die heilige waarheid vertel. Later is die legende met heelwat skeptisisme bejeën, maar Arthur het in die negentiende eeu sy ge­wildheid herwin -- toe die laaste geslaagde weerstand van die Romeins/Britse burgers teen die Angel-Saksiese invalle in herinnering geroep is...

 

Voorgeskiedenis en Romeinse besetting

 

   GELEERDES sê die eerste getuienis van menslike teenwoordigheid in Brittanje was sowat 500 000 gelede. Die antieke geskiedenis strek van daardie tyd af tot met die aankoms van die Romeine in die eerste eeu nC.

 

In daardie tyd het enorme veranderings plaasgevind. Die veranderings was nie net in die menslike samelewing te bespeur nie -- van jagter-versamelaars tot gevestigde boere -- maar ook in die landskap.

 

Geen van hierdie ontwikkelings is in geskrifte opgeteken nie, en dit is net danksy die argeologie dat die gebeurde in hierdie lang tyd in die Britse geskiedenis saamgeflans en begryp kon word.

 

Brittanje was aanvanklik deel van die Europese vasteland, en dit was maar eers teen 6000 vC dat die moerassige Noordsee-landbrug uiteindelik oorstroom en Brittanje ’n eilandgroep geword het.

 

Die belangrikste enkele verandering in die ontwikkeling van antieke Britanje was die aanvaarding van die landbou, wat gemeenskappe in staat gestel het om hul dolende lewenstyl as jagter-versamelaars te versaak en hulle permanent te vestig.

 

Baanbreker-landbouers het stellig hul sade en veestapels oor die Engelse Kanaal gebring in bote wat van velle gemaak was. Die getal immigrante moet egter baie klein gewees het, maar hul lewenswyse is spoedig deur die res van die bevolking aanvaar.

 

Die Britse kultuur het mettertyd gevorder tot die oprigting van waarskynlik ritueel-godsdienstige klipstellasies soos dié van Stonehenge, wat in drie stadiums tussen omstreeks 3200 vC en 1000 vC gebou is.

 

Die koms van die Kelte na Brittanje word verder ondertoe breedvoerig bekyk.

 

Die Romeinse inval en verowering van Brittanje in 43 nC het verreikende gevolge vir elke aspek van die lewe gehad. Brittanje was nou ’n provinsie van ’n magtige ryk, en die volgende 400 jaar sou hy deur Romeine beheer en sou belasting aan Rome betaal word.

 

Die Angele, Sakse en Jutte

 

   DRIE Germaanse stamme, die Angele, Sakse en Jutte, het in die vyfde en sesde eeue die Noordsee oorgesteek en Engeland binnegeval. Koning Vortigern het hulle oorspronklik gevra om hom te help om Engeland te verdedig teen die nader kruipende Pikte en Skotte van Skotland. Maar die Britte en die Germane het begin twis, en die huursoldate het die Britte uit hul eie land geskop.

 

Teen die einde van die sesde eeu het die Angele, Sakse en Jutte feitlik die hele Engeland -- tot teenaan die Walliese en Skotse grense
-- verower. Die naam Engeland is juis afgelei van
die Ou-Engelse woorde Engla en land -- die land van die Angele.

 

Die Germaanse stamme het die land in sewe koninkryke verdeel -- Northumbria,  Mercia, Oos-Anglia, Kent, Wessex, Sussex en Essex. Die mense het geleidelik opgehou om Latyn te praat, en die eerste groot nie-Mediterreense letterkunde het sy verskyning in die Angel-Saksiese gedigte en prosa gemaak. Vandag is sowat 'n vyfde van die En­gelse woordeskat Angel-Saksies.

 

Egbert, koning van Wessex, het in 829 nC die laaste van die sewe koninkryke onder sy beheer gebring.

 

In 1066 het die Angel-Sakse uiteindelik hul rieme styfgeloop. Harold, hertog van Wessex, het Willem van Normandië (in Frankryk) beloof dat hy hom sou help om die volgende Engelse koning te word.

 

Ná die dood van die regerende ko­ning, is Harold egter verkies. 'n Woedende Willem en vyfduisend soldate het die Engelse kanaal oorgesteek. Hierdie manne, wat as die Normandiërs bekend staan, was in der waarheid Wikings wat hulle in Noord-Frankryk gevestig het.

 

Willem het Harold in die Slag by Hastings verslaan, Saksiese Engeland verower, en is as koning van Engeland gekroon.

 

Die Kelte

 

   DIÉ eertydse bewoners van die Britse eilande was los groepies mense met eienaardige gewoontes, aldus Griekse en Romeinse geskiedskrywers. Hulle het glo mense aan die gode geoffer en koppesnellery toegepas. Daarby was hulle taamlik losban­dig. Hulle het graag baklei, groot feesgevier en kwaai gedrink.

 

Tog was hulle die eerste mense wat yster bewerk en verwerk het.

 

Onder hulle was die Pikte van Noord-Skotland, mense wat hul naam van die Romeine gekry het omdat hulle hul vel getatoeëer het; die Iere; en die Skotte, wat in Wes-Skotland gaan bly het nadat die Romeine uitgedryf is.

 

Die Kelte het oorspronklik in noordelike Europa gewoon. Opgrawings by Hallstatt, Oostenryk, toon Kelte was in 700 vC reeds daar.

 

Hulle het mettertyd in Frankryk, Portugal, Spanje, die Britse ei­lande, Griekeland en die huidige Bulgarye gaan woon. Hulle het Brittanje veral in twee vlae getref -- eers in die vyfde eeu vC en toe in die derde eeu nC.

 

Nadat die Romeinse Ryk in Eu­ropa gevestig is, en veral nadat Julius Caesar Gallië verower het, het die Kelte op die Europese vas­teland deeglik ingeburger geraak in die Romeinse leefwyse. Sodoende het heelwat van die Keltiese tradisies verlore gegaan. Maar in Wallis, Ierland, Skotland, Suidwes-Engeland en in Bretagne aan die Noordwes-Franse kus het die Kel­te hul kultuur behou.

 

Die meeste barbare het Ger­maanse tale gepraat, maar in Wes- en Noord-Brittanje en in Bretagne is Kelties gepraat.

 

Offa, 'n Engelse koning, het in die agtste eeu 'n streep ál langs die Walliese grens getrek om Brit­tanje in 'n gebied met twee tale te verdeel -- Kelties in Wallis, en Germaans in Engeland. Dié taalkaart se grense lyk vandag nog net so.

 

Die Wikings

 

   ENGELAND is in 793 nC geruk deur 'n afgryslike gebeurtenis op Holy Island, aan die ooskus. Te midde van 'n stormsterk wind, blitse en donderslae het 'n horde wilde, woeste manne met flitsende swaarde, spiese en byle, en beskerm deur skilde en helms, van hul sloepe afgesluip en oor die rotsagtige kus na die klooster by Lindisfarne geklouter.

 

Binne enkele minute het die woestaards hul pad letterlik oopgekap onder moontlike teenstanders en soveel waardevolle goed gegryp as wat hulle kon. Dit wat hulle nie kon dra nie, is aan die brand gesteek.

 

Dié plundertog by Lindisfarne was die eerste van 'n tydperk van terreur wat Europa se geskiedenis tot om en by 1100 nC oorheers het -- die Wiking-era.

 

Die Wikings was Germaanse stamme afkomstig van drie gebiede in Skandinawië -- Denemarke, Noorweë en Swede. Die naam Wiking is eers ná dié terreur-tydperk aan dié wrede woestaards gegee. Dit is vermoedelik afgelei van Vik, 'n gebied in Suid-Noorweë wat berug was as die vergaderplek van seerowers.

 

Maar vir die Europeërs was hulle die Noormanne of die Dene.

 

Die hewige oorbevolking van Skandinawië het talle inwoners genoop om te migreer op soek na woongebied of die een of ander bron van rykdom. Dié mense het gou agtergekom dat dit makliker is om ander mense se besittings af te vat, en dit het vir sommige 'n leefwyse geword.

 

Die wildste Wikings is die ber­serkers genoem. Sommige histori­ci meen dié berserkers het 'n soort sampioen of een of ander bedwel­mende kossoort geëet wat hulle vreesloos gemaak het

 

Die Wikings het in die driehon­derd jaar van hul oorheersing dele van Engeland, Frankryk, Duits­land, Ierland, Italië, Rusland en Spanje verower of geplunder, en daar handelsentrums opgerig.

 

Die drie Wiking-koninkryke in Skandinawië het uiteindelik gelei tot die vestiging van drie onafhanklike nasies -- Denemarke, Noorweë en Swede.

 

Die Wikings het ook Groenland en Ysland ontdek en gekoloniseer. Hulle het hulle permanent op Ysland gevestig, en die gemeenskap daar toon vandag nog tekens van sy Wiking-tradisie.

 

Die vreeslose veroweraars het selfs verder as die Engelse kanaal gevorder. Leif Ericson, 'n bekende Wiking-ontdekkingsreisiger, het Noord-Amerika sowat vyfhonderd jaar voor Christopher Columbus "ontdek". Hoewel hy daar 'n ge­meenskap met die naam Viniand gevestig het, het dié gemeenskap maar min invloed op die Ameri­kaanse geskiedenis gehad.

 

Maar die Wikings het 'n blywende indruk op die Europese geskie­denis gemaak. Hul strooptogte in Wes- en Oos-Europa het die mensdom nog honderde jare ná die Wiking-era bygebly.

 

Nogtans het die Wiking-invalle in Engeland in die negende en tiende eeue daarin geslaag om die Engelse te verenig en die koninkryk te versterk. Willem die Veroweraar, wat die Engelse in 1066 verslaan het, was 'n Wiking-af­stammeling.

 

Maar moontlik die belangrikste uitwerking van die Wikings -- en feitlik al die barbare -- op hul verowerde lande was hul bekering tot die Christendom. Deurdat hulle van hul veroweraars Christene gemaak het, het die verowerdes op die ou end die oorwinnaars geword -- en sodoende die bestaan van Europa verseker.

 

Die antieke wêreld het gesterf -- en die Middeleeue is gebore.

 

__________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan