__________________________________________________________________
Die rondawel-konsep wat in Afrika bedink
is om huise te bou, is 'n uiters vernuftige benutting van boumateriaal uit die
omgewing. Ongelukkig is die kuns besig om verlore te raak omdat baie van die
landelike mense se kinders na die stede verhuis het. Gelukkig is daar steeds
baie mense op die platteland wat vir hulle tradisionele huise bou...
_________________________________________________________________
'N TRADISIONELE Afrika-huis kom op 'n baie
interessante manier tot stand. As voorbeeld gaan ons kyk hoe een in Botswana
opgerig word -- waar huise baiemaal deur mans sowel as vroue gebou word en wel
in die wintermaande wanneer die ploeëry en oestyd verby is.
Só 'n huis is dikwels deel van 'n soort
dorp (ook 'n stat genoem) met heelparty huise daarin. Naby die huis word ook
kleiner konstruksies vir kosmaak, die brou van bier en vir diere gebou.
Nadat die gebied uitgemerk is waar die
huis sal staan, bou die vroue eers 'n ronde muur van kleistene. Twee soorte
stene kan gebruik word. Nat stene word met die hand gevorm, in hul plekke
geplaas en met pleister bedek. Gedroogde stene word in houtvorms gemaak, in die
son gedroog en met klei in posisie geplaas voordat dit ook met pleister bedek
word.
Die muur word sowel binne as buite
gepleister met twee of drie lae. Balke word in posisie vasgebind met draad of
tou van boombas.
Dis die mans van die stat se taak om die
hout te versamel en die dak te bou. Die eerste balke word aan die stutpale
buitekant die muur van die huis geheg en by 'n sentrale punt aan mekaar
vasgemaak. Dunner pale of balke word nou bygevoeg. Partymaal word bykomende
steun verleen met 'n sentrale vertikale paal in die middel van die huis.
Gras of riete word versamel en in bondels
gebind vir die dak. Die bondels word in lae bo-op die dakbalke uitgesprei en met draad of tou van boombas in posisie
geheg. Houtpennetjies aan die onderkant van die balke keer dat die bondels dekstrooi
afgly.
Binne-in die huis word die vloer opgebou
nadat die dak voltooi is. 'n Pleisterlaag word aangewend en met 'n stuk leiklip
gelykgemaak. Beesmis word hierna met water gemeng en 'n laag van dié mengsel op
die vloer aangebring. Patrone word daarin geteken. In party huise word die vloer
met gepoleerde sementpleister bedek.
Vroue in Botswana pleister dikwels die
mure van huise met verskillend gekleurde soorte klei vir 'n tweekleur-effek --
donkerder onder en ligter bo. Reën laat die muuroppervlak geleidelik verweer en
die huise moet een of twee keer per jaar oorgepleister word.
•
WAT is 'n huis rêrig en hoe verskil die tuistes van mense? Ons weet
almal dat huise kan wissel van ruwe opslaankrotte tot die weelderigste
herehuise, en tog is daar minstens twee dinge wat alle huise gemeen het.
Allereers bied hulle skuiling --
teen die wind, teen die reën, teen die koue van die winter en die skroeiende
hitte van die somerson.
Ten tweede bied hulle beskerming
teen ongewenste indringers of vyande.
Voorts kan huise natuurlik ook ruimte bied
vir die gesinslewe -- plekke wees waar gesinne saam verkeer en eet en
ontspan, en waar hulle hul besittings kan hou. Nog 'n rede waarom mense huise
het, is om daarmee privaatheid te verkry.
Hoe hulle gebou word, hang van baie dinge
af: die klimaat, die terrein, beskikbare boustowwe, tegniese vaardighede en
sulke kulturele faktore soos die maatskaplike status en geldelike vermoë van
die eienaar of eienaars.
Die keuse van boustowwe kan ook afhang van
die heersende mode of individuele smake. In moderne geïndustrialiseerde gebiede
is kraanwater en binnetoilette algemeen.
In stamgemeenskappe is die huis gewoonlik 'n enkele vertrek waar al die binnenshuise bedrywighede van die bewoners afspeel. Dit het dikwels 'n eenvoudige geometriese vorm -- byvoorbeeld rond met 'n kegelvormige dak. Die boustowwe is materiaal wat plaaslik beskikbaar is, soos klei, hout en selfs riete.
In
stedelike gebiede kan tuistes enigiets wees van saamgeflanste planke en sakke
in informele woonbuurte tot byvoorbeeld paleisagtige strukture aan heuwelhange.
Huisagente is baie bedrywig in meer vermoënde samelewings waar die huis deesdae
nie net 'n verblyfplek nie, maar ook 'n statussimbool geword het.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot
se Wonderlike Wêreld op CD, 2004