____________________________________________________________

 

Diere-sintuie (5): Tassin

 

’n Deur-tas-tende

ondersoek

 

Volgens die spreekwoord verstaan ’n vark geen snars van politiek nie. Maar danksy ’n baie gevoelige snoet weet die swyn darem van ’n hele klomp ander dinge! Varke en ander vroeteldiere het dié gevoeligheid nodig om na wortels, knolle en bolle onder die grond te kan grawe. Maar dan is die gevoelsintuig ook so ’n kardinale deel van die lewe dat jy jou kwalik kan voorstel hoe enige dier -- en die mens -- daarsonder sou gefunksioneer het...

____________________________________________________________

 

DIS donkermaan. 'n Honger straatkat sluip rond tussen 'n

paar leë tromme op soek na ietsie om te vreet. Buiten die gerit­sel van vullissakke is alles dood­stil.

 

Dan, skielik, skuur die kat se snorbaard teen 'n piepklein muisie wat in 'n hoekie wegkruip. Die kat kan die muis glad nie sien nie. Maar -- kerplaks -- met die snelheid en presisie van 'n muisval, het die roofdier die knaagdier in sy dodelike bek.

 

Die tassin is gewoonlik oor die hele liggaam versprei, met 'n hoër konsentrasie op sekere dele.

 

Op vrywel enige deel van die menseliggaam is daar byvoorbeeld haartjies wat soos voelspriete werk om oor gebeurtenisse buitekant die liggaam verslag te doen. Maar daar is ook 'n konsen­trasie van "fyngevoeligheid" in die vingerpunte.

 

Ongewerweldes se tasorgane is versprei, met konsentrasies op die voelers en tentakels. By baie werweldiere verskerp lang hare op die gesig die tassin.

 

Om te kan voel beteken ook dat die liggaam gewaarsku kan word teen sensasies soos pyn, hitte en koue.

 

Laaste maar nie die minste nie, help tas om verbintenisse tus­sen diere te smee.

 

Tas is so 'n kardinale deel van die lewe dat 'n mens jou kwalik kan voorstel hoe mens en dier daarsonder sou gefunksioneer het.

 

Fynbesnaarde snorre

 

   SNORRE by diere is glad nie sulke eenvoudige organe soos soms gemeen word nie. Die beweging van die hare is die sneller vir sensoriese selle, wat impulse deur vertakkings van die gesigsenuwees na die brein toe stuur. Snorre is gevoe­lig vir vibrasies met 'n baie lae frekwensie.

 

Gevoelige voëls

 

   BY voëls is die sig- en hoorsin baie goed ontwikkel en die reuk-, smaak- en tassin betreklik swak. 'n Paar voëls wyk egter hiervan af en maak goed gebruik van hul tassin.

 

Daar is byvoorbeeld Suid-Amerikaanse voëls wat met gevoelige snawels rondvoetel in die los grond en blare-afval van woudbodems op soek na wurms en ander ongewerweldes. Die tassin word versterk deur sensitiewe kwashare om die basis van die snawel, wat bewegings tussen die blarepuin gewaar.

 

Die tassin van die see-anemoon

 

   Hulle kan dalk soos die blomblare van ’n blom lyk, maar die wuiwende tentakels van die see-anemoon het ’n aggressiewe doel. Besaai met netelselle, is hulle so dodelik vir ’n klein seediertjie as wat ’n haai vir ’n vis is.

 

Die anemoon gebruik sy tentakels om chemies tussen eetbare en oneetbare voorwerpe te onderskei. As die voorwerp kos is, word die talle naalde in die tentakels in die slagoffer ingespuit en word hy verlam.

 

Die tassin van die vis

 

   DIE sig- en reuksin van visse speel 'n groot rol om hulle na hul prooi en maats te lei en hulle teen roofdiere te waarsku. Maar daar is 'n derde sintuig wat hulle hierin help en hulle baie bewus van trillings onder die

water maak.

 

Onder die vel is naamlik 'n reeks met jellie gevulde kanale waaraan sensitiewe hare geheg is wat in die rigting van die water se beweging buig. Dié is goed voorsien van senu-ente. Twee groot kanale loop weerskante van die lyf. Party loop ook verspreid in die kop.

 

Hierdie kanale is deur middel van klein porieë met die buitewêreld verbind. Eni­ge versteuring van die water buite die vis se liggaam word deur die hare binne-in die kanale geregistreer. Benewens die op­sporing van prooi- en roofvyande, help hierdie stelsel blykbaar ook sekere visse om te navigeer.

 

Die tassin van die skoenlapper

 

   VIR sekere vlieënde insekte is dit noodsaaklik om die windsnel­heid te meet voordat hulle vlieg. Bye bereken hul vliegspoed vol­gens die bepaalde uitwaartse kromming van hul voelhorings in die wind.

 

Skoenlappers het ook 'n "priva­te weerstasie". Die mannetjies van die vlinders en motte vlieg altyd teen die wind in wanneer hulle die reukmolekules van 'n wyfie volg. As die wind egter sterker stoot as wat hulle kan vlieg, sou dit hul een­voudig verder van hul liefdesdoel­wit af waai. Voordat hulle dus opstyg, bepaal hulle die windsnelheid met hul voelhorings -- en bly hulle aardgebonde as die wind te sterk is.

 

Die tassin van robbe

 

   ROBBE se smaak- en reuksin is swak ontwikkel. Die water waarin hul leef, is dikwels troebel, en goeie sig is dus ook van weinig nut om hul prooi op te spoor. Pleks daarvan maak robbe in mindere of meerdere mate van hul tassin gebruik om kos te vind.

 

Hiervoor het hulle 'n vlesigheid aan die snoet, en die moestasse wat hiervandaan uitstrek, is goed voorsien van senuwees en uiters gevoelig vir roeringe.

 

Dis feitlik seker dat hulle dit gebruik om die vibrasies van diere in die nabyheid op te vang of om, soos walrusse, in diep water na kos te tas.

 

Die tassin van spinnekoppe

 

   ALLE webspinnekoppe leef  in 'n wêreld van tas. Hul sig is swak en hulle verlaat hulle op hul gevoeligheid vir vibrasies om deur die lewe te gaan. Hul webbe werk nogal soos telefoondrade om vir hulle inligting oor te dra.

 

Met hierdie akute sensitiwiteit vir verskillende trillings kontroleer die spinnekop die drade van die spinnerak en word onderskei tussen 'n spartelende prooidiertjie, ’n blaar wat deur die wind in die web gewaai is en -- as die spinnekop ’n wyfie is -- ’n mannetjie wat versigtig toenadering soek. Web-vibrasies dien ook vir kommunikasie tussen die volwasse spinnekop en kleintjies.

 

Die hengelspinnekop is ook gevoelig vir die vibrasies wat deur 'n swemmende vis in die water veroorsaak word.

 

Die tassin van ape

 

   SOOS by die mens, is liggaamlike aanraking en vertroeteling noodsaaklik vir die normale, gesonde ontwikkeling van die jong ape. Die babas klou soos nete aan hul ma's -- nie net omdat dié enige oomblik die hasepad kan kies nie, maar ook omdat dit so lekker is om só gekoester te word en dit hulle veilig laat voel.

 

Die tassin van leeus

 

   TAS is uiters belangrik groter diere, veral leeus. Deur hul gesigte teen mekaar te skuur, word hulle nie net verseker dat hulle tussen hul eie soort is nie, maar die troplede word ook saamgesmee.

 

Die tassin van otters

 

• WATERSOOGDIERE soos otters, wat in troebel water lewe, maak grootliks van hul tassin gebruik om prooi op te spoor en te vang. Danksy opvallende snorbaarde op hul bolippe kan die otters, terwyl hulle op die oppervlak rondswem, hul prooi se woelinge in die water waarneem.

 

Otters wat nie swempote het nie, soos die groot otter, is verbasend behendig met hul voorpote. Hulle gebruik hul sensitiewe vingers om op die modderige see- of rivierbedding of in smal skeure na skaaldiere, weekdiere, paddas en vissies rond te tas.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan