____________________________________________________________
Hulle is koppotige weekdiere, die sogenaamde
Cephalopoda, so genoem omdat hulle ''arms'' of ''pote'' aan die koppenent het.
Die seekat, die gewone inkvis en die pylinkvis behoort tot hierdie klas, maar
dierkundiges plaas die inkvis en pylinkvis in 'n aparte orde omdat hulle tien
pleks van agt vangarms het. Ook die nautilus van die tropiese dele van die
Indiese Oseaan en Stille Suidsee is 'n neef van hulle, hoewel hy boonop 'n
uitwendige skulp en heelwat meer as tien vangarms het. Al vier hierdie
glibberige diere is beslis van die vreemdstes in die see. Hier, in vier
afsonderlike brokkies, word van sekere van hul eienaardighede vertel...
____________________________________________________________
• LANK, baie
lank voordat die mens ooit daarvan gedroom het om 'n vliegtuig te maak wat met
spuitkrag die lug soos 'n pyl kan inskiet, het die seekatte se voorvaders al
spuitkrag aangewend om deur die seewater te pyl. Hulle gebruik egter nie duur
brandstowwe nie, maar seewater wat niks kos nie -- bloot deur die water in te
suig en weer uit te skiet en sodoende met 'n vaart weg te swem.
Ook soldate wat 'n kunsmatige wolk of rookskerm
gebruik om hul bewegings vir die vyand onsigbaar te maak, is hoeka deur die
seekat voorgespring. As hy voor 'n indringer wil verdwyn, laat hy eenvoudig 'n
donker inkwolk agter.
• VRA
enigiemand watter dier die vinnigste van kleur kan verander, en hy sal tien
teen antwoord dis 'n trapsuutjies. In der waarheid kos dit hierdie
akkedisagtige kamoefleerdertjie tussen twee en vyftien minute om met sy
omgewing saam te smelt. Dit is omdat die opdragte om van kleur te verander as
chemikalieë in die bloedstroom van die brein af na pigmentselle vervoer word.
Daarteenoor kan die inkvis en sy neefs, die pylinkvis
en seekat, in minder as 'n sekonde van kleur verander. Die rede is dat die
boodskappe met die senuwees langs beweeg.
Die inkvis lê die grootste gedeelte van die dag
begrawe onder die sand met net die oë en die bokant van die kop en rug wat
uitsteek. Hy neem die kleur en patroon van die omringende seebodem aan om
onsigbaar te bly. Maar wanneer hy vir kos jag, verander hy gedurig van kleur om
soos die plante, rotse, sand en visse te lyk waaroor en waartussen hy swem.
Wanneer hulle in skole jag, kan alle lede van die groep hulle gelyktydig
vermom.
Maar daar is een soort kleurverandering wat niks met
kamoeflering te doen het nie. Wanneer twee mannetjies bymekaarkom, ''klee''
hulle hulle in sebra-agtige uitrustings van vertikale geelwit en persbruin
strepe. Dit lyk of elkeen van hulle wil sê: ''Ek is 'n mannetjie en ek kan
baklei.''
Navorsing toon egter dat, as die een se gesig bleker
is, dit selde tot 'n bloedige konfrontasie lei. Slegs as altwee se gesigte
donker is, spring die twee inkvisse aanmekaar.
• STORIES
oor reuse monsters wat diep onder in die see skuil, het matrose in die verlede
eeue lank op hol gejaag. Volgens een geloof sou daar 'n verskrikking wees wat
so enorm groot is dat hy skepe heel kan insluk. So erg is dit beslis nie, maar
reuse pylinkvisse is gróót.
Baie min is omtrent die reuse pylinkvisse bekend. Dis
omdat hulle so bitter diep in die oseaan lewe. Ons weet egter hul een
aartsvyand is die potwalvis wat op hulle jag maak.
Drie jong reuse pylinkvisse is al by Nieu-Seeland in
nette gevang en een van 8 m, met vangarms van 4 m, het groot opslae gemaak.
Maar dele van vangarms wat op strande oor die wêreld heen uitgespoel het,
sekeres tot 30 cm dik, dui daarop dat hulle van pylinkvisse met 'n lengte van
by die 20 m kan kom. Watter geweldige dierasies moet hulle nie wees nie!
• DIE agt
vangarms van 'n seekat kan jou aan die agt pote van 'n spinnekop herinner --
maar waarmee vergelyk 'n mens nou 'n nautilus wat vyftig of meer tentakels kan
hê?
Baie vangarms is ook nie al wat hierdie koppotige
weekdier, wat boonop 'n uitwendige skulp het, 'n uiters vreemde kêrel maak nie.
Een van die interessantste kenmerke van die nautilus is sy oë, wat bestaan uit
'n bakkie met 'n paar liggevoelige selle aan die agterkant. Die bakkie het 'n
dun vliesie aan die voorkant, met 'n gaatjie daarin. Seewater stroom die bakkie
binne, en dit dien as 'n primitiewe soort lens. Hy kan dus net voorwerpe op 'n
vaste afstand raaksien.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan