Karl
Marx
-- en die totstandkoming van die Sowjet-Unie
Hy
het nie in die twintigste eeu gelewe nie, dog in die negentiende, maar geen
ander filosoof het die gang van die twintigste-eeuse geskiedenis so dramaties
-- en bloedig -- beďnvloed as Karl Marx [LINKS] nie. Hier word vlugtig vertel
van sy leringe en hoe dit die węreld verander het. Lees ook hoe die gewese
Marxistiese Sowjet-Unie tot stand gekom het -- in 'n revolusie wat die
grootste deel van die afgelope eeu sy skaduwee oor die ganse węreldpolitiek
sou gooi...
HY
was die opperste revolusionęr en die vader van die kommunisme... Karl Marx
(1818-1883), wat met sy opruiende geskrifte en materiële denke later sy
onuitwisbare spore op die twintigste eeu sou afdruk. Veral Rooi China, die
voormalige Sowjet-Unie en hul string satellietstate het dekades lank afgodies
na sy pype gedans.
Maar
ook in Afrika het sy leringe 'n diepgaande invloed gehad, iets wat ons eie
landsgeskiedenis ten nouste sou raak. Trouens, hoe die twintigste eeu sonder
die Marxisme sou gelyk het, kan niemand op aarde weet nie.
''Laat
die heersersklas sidder vir die kommunistiese revolusie,'' het Marx en
Friedrich Engels in hul Kommunistiese Manifes geskryf -- en vurige
ondersteuners gevind in, byvoorbeeld, fanatieke Russe soos Josef
Wissarionowitsj Stalin en Wladimir Iljitstj Lenin.
Marx
is in die Duitse stad Trier gebore as die seun van 'n Joodse regsgeleerde,
maar sy pa het hom in 1824 by die Lutherse Kerk aangesluit en sy hele gesin
Protestants laat doop. Karl se studentejare aan die Universiteit van Bonn en
dié van Berlyn (hy het in 1841 'n doktorsgraad in die filosofie verwerf) het
met 'n tydperk van groot maatskaplike omwentelinge in Europa saamgeval.
Vanweë
die Industriële Revolusie het oral fabrieke ontstaan, met baie base
(''kapitaliste'') wat skatryk geword het, terwyl hul duisende werkers uiters
swak betaal is. Weens hierdie haglike toestande het Marx sy
sosiaal-demokratiese denkrigting geformuleer dat die kapitalisme gedoem is en
dat die sosialistiese heilstaat onvermydelik uit die puinhope en anargie van
'n proletariese revolusie sal verrys.
Sy
kommunistiese ideologie is later aangegryp deur militęre diktature -- waarvan
die Sowjet-Unie s'n by uitstek die ewewig in die węreld sou versteur. Maar
hoe het hierdie magtige moondheid
in der waarheid tot stand gekom?
Wladimir
Iljitstj Lenin (1870--1924), Russiese dissipel van Marx, was die stigter van
die sogenaamde Bolsjewisme en die vernaamste krag agter die totstandkoming van
die Sowjet-Unie. Die radikale Bolsjewiste het in 1903 ontstaan met 'n skeuring
in die Russiese Sosiaal-Demokratiese Werkersparty, wat toe in Londen vergader
het.
Hul
teenstanders was die meer gematigde Mensjewiste, wat 'n Russiese regering in
die lewe wou roep wat die weg moes baan vir 'n geleidelike oordrag van mag aan
die werkers. (Bolsjewis beteken inderdaad ''meerderheid'' en Mensjewis
''minderheid'').
Die
Bolsjewiste het die mag gegryp in die Russiese Revolusie van Oktober 1917 en,
met Lenin aan die stuur, in die Kommunistiese Party ontwikkel. Die
Kommunistiese Party was van 1918 tot 1991 aan die bewind in Rusland en het sy
mag węreldwyd laat geld.
Josef
Wissarionowitsj Stalin (1879--1953) het in 1924 die Russiese leierskap ná
Lenin se dood oorgeneem. Lenin het voor sy afsterwe in sy testament versoek
dat Stalin as hoofsekretaris van die Kommunistiese Party afgedank word, maar
dit het Stalin nie gekeer om die leisels in die hande te kry nie.
Politieke teenstand is onder hom genadeloos en tiranniek onderdruk. En pleks daarvan dat die staat weggekwyn het om in 'n klaslose gemeenskap te verander, soos Marx voorsien het, is die staat in der waarheid verheerlik. Die Russiese Kommuniste het die Kremlin (die Russiese woord vir sitadel of vesting) hul regeringsetel gemaak. Dit is 'n Moskouse kompleks van ou vorstelike wonings en kerke.
•
• •
•
TOE
die twintigste eeu aanbreek, regeer tsaar Nikolaas II oor 'n sesde van die
aardoppervlak. Die Russiese Ryk is ontsaglik groot, maar het nie tred gehou
met die ontwikkeling in die res van Europa nie. Adellikes lewe met hul gesinne
in weelderige paleise, terwyl miljoene van die landvolk bitter swaarkry.
Die
Russiese Ryk probeer die nywerheidsgroei van Europa inhaal. Maar die arm en
honger fabriekswerkers en landvolk raak rusteloos. Tydens 'n rampspoedige
oorlog teen Japan in 1904-'05 is daar 'n muitery in die leër en onluste tuis.
In 1905 skiet soldate op betogers by die tsaar se Winterpaleis. Hierdie
voorval ontketen 'n rebellie. Die paniekbevange tsaar roep 'n nuwe parlement,
die doema, in die lewe. Maar dit het weinig mag.
In
1914 tree Rusland toe tot die Eerste Węreldoorlog. Die tsaar hoop die oorlog
kan die onrus tuis laat bedaar. Maar die soldate is hopeloos onvoorbereid.
Teen die einde van 1914 is 'n kwart van die leër reeds verlore. Ofskoon hy
geen soldaat is nie, vertrek die tsaar om self die beheer aan die front oor te
neem.
Tuis
in Rusland is daar verskriklike tekorte aan kos en brandstof. Vroue lę op die
spoorlyne om te keer dat treine met soldate vertrek. Die tsarina, wat die
leiding moet neem, en haar raadgewer Raspoetin raak ongewild. ''Revolusie!''
word oral gefluister.
Grigori
Raspoetin (1873--1916) was 'n Russiese geestelike wat ontsaglike mag aan die
tsaar se hof verwerf het omdat hy konsuis vir Aleksei, die siek troonopvolger,
kon genees. Maar die dronk ''mal monnik'', soos hy genoem is, is daarvan
verdink dat hy 'n Duitse spioen was en is in 1916 vermoor.
Moeg
daarvoor om in bevrore strate vir gerantsoeneerde brood te wag, verskaf die
vroue van Petrograd (later Leningrad en nou St. Petersburg) nou die vonk vir die
Februarie-revolusie van 1917. Miljoene fabriekswerkers staak. Pleks van op
hulle te skiet, skaar soldate hulle by die betogers.
Tsaar
Nikolaas probeer tuis kom, maar spoorwegwerkers stop sy trein buite Petrograd.
Daar, by 'n spoorweghalte, abdikeer hy. Die doema neem oor, maar kan nóg die
oorlog wen nóg dit beëindig. Dit lyk of die val van die tsaar niks verander
het nie.
Die
Bolsjewiste, navolgers van Karl Marx se kommunistiese leringe, wil 'n
sosialistiese gemeenskap in die lewe roep. Alle mans en vroue sal gelyk wees.
Rykdom sal verdeel word, wat armoede en onreg sal beëindig. Met hul
slagspreuk ''Vrede! Brood! Grond!'' kry die Bolsjewiste steun onder die
oorlogsmoeë, honger volk.
In
April keer Lenin, die leier van die Bolsjewiste, terug uit ballingskap. Onder
sy leiding neem die Bolsjewiste se mag vinnig toe. In die nanag van 25 Oktober
1917 beset groepe Bolsjewiste stil-stil Petrograd se spoorwegstasies,
telefoonsentrales en poskantoor.
Om
2 vm. bestorm hulle die Winterpaleis, arresteer die doema-lede en roep 'n nuwe
revolusionęre regering uit. Skaars 'n druppel bloed word vergiet.
Lenin
se eerste daad is om, soos hy belowe het, Rusland se deelname aan die oorlog
te beëindig. Toe -- omdat hy die steun van die landvolk nodig het -- gelas hy
dat die grond van die adel onder die volk verdeel word. Dit maak die
Bolsjewiste besonder gewild.
Die tsaar se ondersteuners, edelliede en liberale, wat die Wit Leër vorm, reageer onmiddellik. Lande van buite stuur massiewe steun om te keer dat die kommunisme versprei. Teen die somer van 1918 woed 'n bloedige burgeroorlog regoor die ou tsaristiese ryk. Tsaar Nikolaas II en sy gesin word ook in 1918 vermoor.
Teen
die lente van 1919 begin die Bolsjewiste se nuut gestigte Rooi Leër die gety
omkeer. Maar die gevegte sleep voort, met 'n daaropvolgende katastrofiese
droogte en hongersnood in 1921. Miljoene sterf van die honger en dors. Daar is
selfs verslae van kannibalisme.
TEEN
1922 het die Kommuniste (die Bolsjewiste se nuwe naam) die
burgeroorlog gewen. Maar die ekonomie is aan flarde. Lenin moedig mense
aan om vryelik te koop en verkoop. Spoedig is die markte vol kos en produkte.
Die
middel van die jare 1920 is 'n hoopvolle tyd in die Sowjet-Unie (soos die land
hernoem is). Onderwys is gratis vir almal. Die revolusie word met kuns, musiek
en rolprente gevier. Vroue verwelkom hul nuwe regte, soos onderwys en
egskeiding. Maar die Kommuniste se staatspolisiemag, die Tsjeka, is genadeloos
teenoor enigiemand wat nie met die regering saamstem nie.
Die
saad word gesaai vir die skrikbewind onder die volgende Sowjet-leier, Stalin.
Josef
Stalin was 'n hardvogtige diktator, wat sy land met krag uit die as kon opruk
-- maar dan ook gepaard met oneindige menselyding. Stalin en sy Sowjet-Unie
se rol in die geskiedenis van die twintigste eeu was so lotsbepalend dat ons
vandag steeds węreldwyd die gevolge daarvan sien.
_________________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan