__________________________________________________________________
Huisvlieg
en kie.
-- 'n
regte smeerstorie
As jy ses pote en ’n paar vlerke gehad het, sou jy
die wêreld kon oorheers… jy en jou gade indien al jul nasate ’n enkele somer of
twee lank sou kon bly lewe. Lees hieronder die nuutste wetenskaplike antwoorde
op al daardie tergende vrae oor Musca domestica (die huisvlieg) en sy
vieslike familie…
__________________________________________________________________
ELKE somer gebeur dit: die gonsende swerms is op ons. Hordes vlieë
wat weer so lastig raak soos, nou ja, vlieë.
Die groot probleem is dat ’n mens nie eens één van
hulle met ’n enkele raps kan vermorsel nie. Waar kom ons tog aan die gesegde
dat jy nogal twee met net een klap kan doodslaan?
Die ongelooflike ratsheid van hierdie insek is
natuurlik een van die allergrootste redes vir sy sukses. Jy kan maar sê die
vlieg kan maklik sy sit op ons kry, maar wie hom op sy plek wil sit, kan maar
gaan vlieg!
Die verhaal van een van die grootste pestilensies op
aarde lees soos ’n boeiende riller, soos talle insektekundiges kan getuig. Hier
is van die nuutste beskikbare inligting omtrent Musca domestica (die
huisvlieg) en sy vieslike familie…
Wat is ’n vlieg en wat nie?
• DIE vuurvliegie
is nie. Ook nie die fraaie vlinders wat die Engelse so onvleiend tot "bottervlieë''
reduseer nie.
Huisvlieë is natuurlik wel -- asook muggies,
brommers, steekvlieë en selfs muskiete.
Hierdie ware vlieë behoort tot die orde Diptera, en
hulle het almal net een paar vlerke, pleks van die twee pare van die meeste
ander insekte.
In die plek van die agtervlerke is daar twee
balanseerkolwe wat die vlieë se vlug stabiliseer. As jy ’n brommer se
balanseerders afsny, vlieg hy teen voorwerpe of teen die grond vas. Maar sodra
jy dan ’n stukkie garing aan die punt van sy agterlyf vasmaak -- soos die stert
van ’n vlieër -- kan hy weer normaal vlieg.
Eintlik is daar tienduisende verskillende soorte
vlieë. Die jongste beskikbare syfer net vir Brittanje is nagenoeg 6000
verskillende spesies, met ’n stuk of 90 000 spesies wêreldwyd. Presies hoeveel
daar op ons eie ver, verlate vlaktes rondkerjakker, bly ’n ope vraag.
Wat beteken dit rêrig om 'soos vlieë aan te teel'?
• JARE
gelede het iemand ’n berekening gedoen. Hy of sy het uitgewerk dat, indien ’n
paar huisvlieë een somer lank met vrede gelaat word om hul eie ding te doen --
en as al hul nasate bly lewe -- daar aan die einde van die somer genoeg vlieë
sal wees om die hele aarde tot ’n hoogte van sowat 15 meter te bedek.
Later het vlieëkenners die syfer herbereken en sak
Sarel gesê. Hulle het van die standpunt uitgegaan dat elke wyfievlieg tot 900
eiers kan lê en dat ’n vlieg in die heel beste omstandighede binne agt dae van
’n eier tot ’n volwassene kan ontwikkel.
Volgens hulle sal daar egter steeds genoeg vlieë wees
om ’n gebied naastenby so groot soos die ou Transvaal onder ’n ses verdieping
hoë hoop te begrawe. Eers in die volgende somer sou die wêreld self onder die
vlieë vergaan.
Wees uiters, uiters dankbaar dat die huisvlieg so
baie roofvyande het…
Verdien vlieë hul morsige reputasie?
• HUISVLIEË
verober hul kos in ’n vloeibare vorm. As iets waarvan hulle hou, droog is, gooi
hulle eenvoudig verterende ensieme daaroor op. Dan suig hulle die oplossing op.
Eienaardig genoeg proe hulle met hul voete. Hulle
doen dit deur middel van haartjies wat binne hol en van senuwees voorsien is.
As suikerwater selfs op net een haartjie gesmeer
word, laat die vlieg dadelik sy suigslurp sak en begin hy daarmee na kos soek.
Vlieë is verstommende fynproewers. Suikerwater wat so
flou is dat ’n mens dit net-net kan proe, kan nog 200 keer met water verdun
word en dan sal hulle steeds die smaak daarvan ervaar.
Hulle is egter nie kieskeurige vreters nie. Trouens,
hul laaste vorige maaltyd voordat hulle op jou suikerpot toesak, kon maklik
ontlasting gewees het. En dan vomeer die verpestings op jou suiker.
Die nare "appelkoosmaag" wat selfs vandag
nog Suid-Afrikaanse kinders so laat les opsê in die lente, is nie weens groen
appelkose nie. Die diarree word stellig in ’n groot mate deur vlieë versprei.
En dis baie lank nie die enigste en gevaarlikste siekte wat deur hulle oorgedra
word nie. Daar word immers bereken dat elke vlieg tussen twee en drie miljoen
bakterieë met hom saamdra.
Maagkoors, tering, polio is almal deel van ’n lang
lys siektes waarvan die vlieg ’n belangrike draer is. ’n Mens kan sekerlik
sonder vrees vir teenspraak sê dat vlieë reeds meer mense doodgemaak het as al
die oorloë in die geskiedenis.
Terloops, daardie "vlieëvuil'' -- klein
kolletjies wat vlieë op enige voorwerp, selfs die plafon, agterlaat -- is dalk
nie ontlastingstowwe nie. Die vlieg bring dikwels ’n druppel vloeistof op, asof
sy krop te vol was, wat dan droogword om ’n klein visitekaartjie te laat.
Het die versmade vlieg wel enige nut?
• GLO dit,
vlieë is ook geweldig nuttig. Ná bye is hulle die belangrikste bestuiwers van
blomme. En sonder die misvlieë en dié wat ontbindende dooie diere vreet, sou
ons begrawe gewees het onder al die vuil.
Daarbenewens kan sekeres van hierdie groep insekte
ook medisinale waarde hê. Reeds in die sestiende eeu het die Franse dokter
Ambroise Paré vasgestel dat soldate se koeëlwonde vinniger genees wanneer
brommer-maaiers gebruik word om die wond skoon te vreet.
In die afgelope tyd het sulke maaiers weer hul
opwagting in sekere Europese hospitale begin gemaak. Trouens, volgens berigte
is die praktyk vinnig besig om veld te wen.
Gelukkig is die groen aasvlieg (Lucilia sericata) se
maaier of larwe ’n regte fynproewer. Van gesonde weefsel wat goed deur bloed
gevoed is, wil hy niks weet nie. Daarteenoor is skadelike bakterieë, wat al hoe
meer bestand teen antibiotika raak, sy voorliefde.
Boonop skei hy ’n ensiem (soort organiese stof) af
wat help dat wonde gouer gesond word.
In Swede en Duitsland het dié groen gonser se
kleintjies al enkele amputasies voorkom by pasiënte met diabetiese gangreen,
die sogenaamde kouevuur.
Praat van ommer as ’n brommer… Dit gee ook ’n
heeltemal nuwe betekenis aan die uitdrukking "daar’s ’n vlieg in die
salf''!
Eina! Wat het my nou gebyt?
• DIE ou
mense het baiemaal gesê dat die reën naby is wanneer die vlieë begin byt.
Die waarheid is dat daar ’n paar soorte vlieë is, soos
die stalvlieg, wat net soos die huisvlieg lyk, maar eintlik bloedsuiers is.
Die onderlip van volwasse vlieë en brommers is soos
’n suigslurp gevorm. Die slurp is normaalweg onder die kop teruggevou, maar kan
uitgestrek word om vloeibare kos op te suig. By die bloedsuigende vlieë is die
onderlip hard en skerp. Hulle gebruik dit as ’n geniepsige dolkie om die vel
van mense en diere oop te steek sodat hulle die bloed kan opsuig.
In bedompige weer, net voordat dit begin reën, raak
die bloedsuiers baie lastig. Hulle is byvoorbeeld lief daarvoor om veral op
honde se ore toe te sak en dit oop te kerf dat die bloed loop.
Die bekendste bytende vlieë is natuurlik die
muskiete, met talle siektes soos die dodelike malaria op hul kerfstok. Maar
omdat ons nie geneig is om aan muskiete as vlieë te dink nie, laat ons hulle
maar vir eers daar.
Hoe land ’n vlieg op die plafon?
• DIE
APPARAAT wat ’n vlieg in staat stel om selfs aan die gladste oppervlak te klou,
is ’n paar kloue en twee vogtige suigkussinkies aan elke voet. Wanneer hy op
die plafon wil land, vlieg hy gewoon horisontaal met sy onderkant ondertoe. Dan
lig dan sy voorpote op om kontak met die plafon te maak.
Die voorpote kleef ferm aan die plafon vas en die
momentum laat die vlieg se lyf omswaai sodat sy vier ander pote ook kontak
maak. Die vlieg hang nou onderstebo aan die plafon -- met sy kop in die rigting
gedraai van waar hy gekom het.
Hoe vinnig vlieg ’n vlieg?
• DIE vinnigste
vlieg kan op sy vinnigste byna-byna 40 km per uur haal. Dalk klink dit so
vreeslik vinnig nie, totdat jy dit met die liggaamslengte van die vlieg
vergelyk.
Op volle vaart kan party vlieë 250 liggaamslengtes
per sekonde aflê. Die vinnigste menslike naelloper kan slegs sowat vyf
liggaamslengtes per sekonde haal.
Maar hoekom is dit rêrig so moeilik om ’n vlieg met jou hand dood te klap?
• DIE REDE is duidelik as jy die vlieg se kop van naby bekyk. Dit word deur twee samegestelde oë oorheers. Die oë kan nie vorms goed definieer nie, maar is uiters sensitief wanneer dit by die waarneming van beweging kom.
Die vaagste sweempie van ’n skaduwee wat na die vlieg
toe aankom, het ’n blitsvinnige reaksie tot gevolg -- ’n reaksietyd van ’n
vyftigste van ’n sekonde, teenoor die menslike reaksietyd van slegs sowat ’n
kwart sekonde.
Vir die vlieg moet jou naderende hand lyk soos iets
vir ons wanneer ons dit in die flieks in stadige aksie sien.
As jy van ’n besonder lastige vlieg ontslae wil raak,
is die beste raad om die kamer donker te maak sodat die lig net van een venster
af inskyn. Die vlieg sal daarheen vlieg. En of jy hom daar gaan doodslaan (as
jy kan) of die venster gaan oopmaak om hom te laat wegkom, is jou keuse.
Leef en laat lewe of te nie, die volgende Engelse rympie laat ’n mens opnuut wonder of die aarde beter of slegter daaraan toe sou gewees het sonder vlieë:
God in His wisdom
Made the fly
But then He didn’t
Tell us why.
__________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan