Kyk, die blaar
begin lewe!
Groen, plat en breed... 'n
doodgewone blaar. Maar kyk 'n bietjie nader. Dis mos g'n blaar nie,
dis 'n insek! Die "wandelende blare" van Asië is so uitmuntend vermom dat hulle
selfs hul eie soort hulle met blare kan verwar -- watter hoop het
'n roofvyand dan nog om hulle tussen die lower raak te sien? Dog,
soos ons hieronder sal sien, is sulke soort nabootsings maar
net een van die slim taktieke waarmee insekte hul vyande flous...
__________________________________________________________________
DIE vermoë om meteens in hul
spore te verstar. Om kranige skerpskutters te wees met liederlike walms. Om met
handelsmerke te adverteer hoe onsmaaklik hulle is. Om hulle met sydrade uit die
voete te maak of eenvoudig skynbaar in die niet te verdwyn.
Dis maar 'n paar van die aangebore
talente in die groot gemeenskap van die goggatjies -- die slim taktieke wat
verskillende insekte gebruik om hul roofvyande te flous.
Daar is so 'n mag der menigte insekte
op aarde, getalswys sowel as wat soorte betref, dat miskien die helfte of dalk
selfs twee derdes van die soorte nog nie eens name het nie.
Maar straks moet insekte so
verskriklik baie wees omdat hul vyande so talryk is. Hulle is die
gunsteling-maal van menige spinnekop (let wel, spinnekoppe is nie insekte nie),
maar ook van reptiele, voëls, visse, soogdiere en natuurlik ander insekte.
Dog die natuur sorg vir haar kinders
en hierdie wesentjies is met die verstommendste beskermingsmiddele toegerus...
Vernuftige vermommings
•
TALLE insekte is heeltemal weerloos teen roofvyande omdat hulle nie
snydende of spigtige wapens soos knypers, hake of skerp kloue het nie. Baie van
dié moet hulle dus maar op die enigste ander uitweg verlaat -- vermomming.
Sekeres kamoefleer hulself met
behulp van kleur deur met die agtergrond saam te smelt; ander se lyfies lyk
weer soos iets heeltemal oneetbaar.
Die rusper
van een soort skoenlapper, die Trimen-valsrooitjie, is uitgeknip 'n takkie vol
mos of korsmos. Doringkewers van die Peruaanse reënwoud het weer sommer 'n
dubbele beskerming. Roofvyande word nie net geflous omdat hulle so sprekend
soos dorings lyk nie, maar hul puntige bedekkings keer ook dat hulle ingesluk
word.
Sekere insekte wat self onskadelik
is, boots ander insekte na wat sleg smaak of wat met 'n angel of gif toegerus
is. Só is die suidelike melkbosskoenlapper onsmaaklik vir roofvyande en word hy deur 'n ander
smaaklike vlinder nageaap wat 'n heel paslike naam het: die na-aper.
•
BAIE insekte maak veral op hul ratsheid staat om van hul
vyande weg te kom. Bedrewe hoppers soos krieke, sprinkane en vlooie maak hulle
spring-spring uit die voete. Insekte soos vlinders, vlieë, muskiete en
naaldekokers sal weer al
vlieënde ontvlug.
Talle inseklarwes maak 'n sekere
slim plannetjie. As hul kamoeflering hulle nie kan beskerm nie, skei hulle 'n
sydraad af en val met hierdie delikate lewensdraad grond toe. Wanneer die
gevaar verby is, klim hulle boontoe en vreet weer die "tou" sommer so
al klimmende op.
•
BAIE insekte, veral kewers, word in sekere mate beskerm
deur 'n harde kutikel, wat selfs doeltreffender gemaak kan word deur
chitien-stekels en -horings.
Talle insekte voer dit 'n treetjie
verder deur in stywe balletjies op te rol sodat kleiner roofvyande geen vatplek
aan hulle kan kry nie.
•
HEELPARTY insekte, soos blaar- en stokinsekte, kalanders en sekere
kewers, hou hulle kwansuis dood om hul
vyande om die bos te lei.
Die kniptor of springkewer maak nie
net van só 'n skyndood gebruik om aan vyande te ontsnap nie, maar boonop van 'n
spring-orgaan en 'n geluid.
Wanneer 'n roofvyand hom optel, maak
hy 'n verrassende klikgeluid wat kan veroorsaak dat die aanvaller skrik en hom
laat val. Hy val dan op sy rug neer en maak of hy dood is. Ná 'n rukkie swaai
hy hom terug op sy pote met behulp van 'n spesiale meganisme op sy rug. Hy kan
ook hierdie meganisme gebruik om hom uit 'n roofvyand se greep te pluk.
•
KLEIN maar vol venyn -- só is baie insekte. Hulle voer chemiese oorloë
met wapens wat vir hul grootte net so gesofistikeerd as dié van die mens is.
Dink maar aan die steekhare van
talle ruspers wat óf klewerig óf giftig is en parasiete en roofvyande
weghou.
Maar sekere insekte sprei ook
werklik skadelike vloeistowwe op hul aanvallers. Sekere liewenheersbesies
("ladybirds") en blaarkewers kan 'n onsmaaklike of bytende vloeistof
uit hul liggame spuit. Party termiete skiet 'n klewerige vloeistof uit met die
doel om die aanvaller se beweging te belemmer.
Die rare mier van die Namib spuit
mieresuur na 'n vyand. Sy agterlyf word onder sy lyf ingebuig as hy hom regmaak
vir die aanval.
Daar is al selfs berig dat 'n
slakvretende grondkewer van Asië 'n insektekenner tydelik verblind het deur
brandende vloeistof reg in sy oë te skiet.
Maar die berugste bombardeerder van
almal dra 'n gepaste naam: die bombardeerkewer. Wanneer hy op die vyand
losbrand, kan 'n plofgeluid gehoor word, met 'n mistige straal wat by die punt
van sy agterlyf uitkom. 'n Mier of enige ander aanvallertjie kan dit berou.
Kleur spel 'pas op!'
• DIT
kan vir insekte wat giftig is, angels het of bitter smaak, lonend wees om hul gevaar te
adverteer sodat roofvyande hulle kan uitken en vermy. Sulke insekte het helder
of selfs spoggerige kleure wat "bly weg" spel. Talle
veelkleuriger motte en skoenlappers is byvoorbeeld giftig.
Alledaagse waarskuwingskleure is 'n
kombinasie van swart en geel of swart en rooi.
Die rusper van die lemoenvlinder het
'n eienaardigheid wat 'n osmeterium genoem word op sy agterkop. Wanneer hy
bedreig word, rig die rusper hom op, die osmeterium staan regop en roofvyande
word deur sy helder kleur en slegte reuk afgeskrik.
Wat op aarde...?
• DAAR
is talle insekte wat sulke helder kleure of opsigtelike liggaamsdele het
dat dit hul vyande totaal afskrik -- of hulle ten minste so
"oorbluf" laat dat dit die insekte genoeg tyd gee
om weg te kom.
By party motte en vlinders, byvoorbeeld,
het die vlerke bo of onder patrone van
kontrasterende kleure wat 'n heel
oortuigende paar oë vorm. Sal hulle vir 'n aanvaller nie alte veel na die oë
van 'n uil of so iets vreesliks lyk nie?
'n Paar insekte het liggaamsdele wat
roofvyande só flous dat hulle die verkeerde deel van die liggaam aanval. Dun
verlengstukke aan die agtervlerke kan byvoorbeeld soos voelhorings lyk -- en
aanvallers kan letterlik nie kop of stert uitmaak nie!
'Piep, piep, ek smaak sleg!'
• 'N
PAAR soorte insekte kondig met klank aan dat daar gevaar is. 'n
Sekere beervlinder maak ultrasoniese piepgeluide deur spesiale holtes in sy
bors, wat deur vlermuise vertolk word as 'n teken dat die potensiële prooi nie
lekker gaan smaak me. Die motte het inderdaad dodelike giwwe in hul liggame.
____________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan