____________________________________________________________________
Middeleeue (2)
Dit was een van die heel
uitsonderlikste episodes in die geskiedenis van die mens... 'n epos van woeste drama,
maar nie sonder 'n titseltjie romantiek nie. Dit het twee eeue oorspan -- en
legendariese helde opgelewer, soos Richard Leeuehart en Saladin. Hoe anders sou
die wêreld se beloop nie sonder die Kruistogte gewees het nie...
____________________________________________________________________
DIE skare raak stil, baie
stil. Dis die soort swanger stilte wat 'n mens vertel dat daar vandag iets
enorm groots gaan gebeur.
Pous Urbanus II, 'n man van groot gesag, beweeg in sy ampsklere vorentoe na die rand van
die platform. Hy wend hom tot die duisende wat in die veld buitekant die stad
Clermont in Frankryk vergader het.
Toe -- op hierdie dag van 27
November in die jaar 1095 -- lewer hy 'n toespraak wat 'n geweldige invloed op
die gang van die geskiedenis sou hê.
"Ons Christen-broers en
-susters in die Ooste het my om hulp gesmeek," sê die pous. "Hul land
word deur die Turke binnegeval, hul
kerke ontheilig en onskuldige mense mishandel.
"Erger nog," bulder hy,
"pelgrims na die Heilige Land word beroof. Die tyd het aangebreek dat
Christene in die Weste in 'n gewapende pelgrimstog verenig en die Heilige Land
van die ongelowiges terugwen.
"Hou
op om teen mekaar oorlog te maak," gaan hy voort. "Hier is julle arm
en ongelukkig; daar sal julle gelukkig en voorspoedig en ware vriende van God
wees."
En asof uit een mond dreun die skare
in antwoord op die pous se oproep:"Dieux Ie veut, Dieux Ie veut",
God wil dit so...
Maar
watter gebeurtenisse het tot hierdie merkwaardige geestelike drif gelei? En wat
sou die gevolge van dit alles wees? Sonder die Kruistogte sou die wêreld se
beloop noodwendig baie anders gewees het.
Agtergrond
•
IN DIE sesde eeu is 'n groot deel van die lande aan die Middellandse See
onder die beheer van die Bisantynse Ryk. In die sewende eeu word Palestina, die
Heilige Land van die Bybel, deur Arabiese Moslems beset.
In die daaropvolgende eeue bly woon
Moslems, Christene en Jode betreklik vreedsaam langs mekaar in Palestina, en Wes-Europese
Christene kan die 4000 km lange pelgrimstog oor land en see na Jerusalem
ongehinderd voltooi.
Toe, in die elfde eeu, ruk die
Seldjoekse Turke, verwoede vegters
van Midde-Asië, op deur die Nabye Ooste, Klein-Asië, Sirië en Palestina. In
1071 verdryf hulle die Bisantynse troepe in die Slag by Manzikert in
Klein-Asië, en in 1078 word Jerusalem verower.
Anders as die Arabiese Moslems
minag die Turkse Moslems die Christen-pelgrims. Hulle word óf gelas om om te
draai óf doodgemaak. Die handelsroetes tussen Italië en die Midde-Ooste word
ook ontwrig.
In 1095 vra die Bisantynse keiser
Alexius Comnenus vir pous Urbanus II van die Rooms-Katolieke Kerk
om die nie-Christelike Turke uit Jerusalem te help verdryf.
Urbanus stem in, en die volgende
twee eeue word gekenmerk deur leërtogte wat die Kruistogte genoem word.
Eerste Kruistog (l096-'99)
•
DAAR word bepaal dat die Eerste Kruistog op 15 Augustus 1096 (die
Katolieke Maria-Hemelvaart) sal begin.
Voordat 'n behoorlike leër egter nog
op die been gebring kan word, spring 'n sameraapsel van volgelinge van 'n
Franse monnik, Pieter die Kluisenaar, die amptelike opmars voor.
Hierdie ongedissiplineerde spul
plunder en dring oral op gratis kos en blyplek aan. Maar baie word deur
ontstoke Europeërs en die meeste van die res deur Turke in Klein-Asië
doodgemaak.
Die vier amptelike leërs wat deur Urbanus II uitgestuur word, bestaan uit
hoogs gedissiplineerde Franse en Normandiese ridders onder aanvoering van sulke
edellui soos Godfried van Bouillon, Raymond van Toulouse, Robert van Normandië
(die oudste seun van Willem die Veroweraar, die koning van Engeland), Robert
van Vlaandere en Bohemond van Taranto.
In Konstantinopel word hul geledere
deur Bisantynse magte aangevul.
Die eerste oorwinning is in 1097 toe die gekombineerde magte die Moslems naby Nicaea in die huidige
Turkye verslaan. Die leërs verdeel toe, en die Wes-Europeërs ruk na Jerusalem
op. Vroeg in Junie 1098 kom die Europese kruisvaarders in die stad Antiochië, ook
in die huidige Turkye, aan.
'n Stuk of sestig ridders bestyg 'n muur teen een van die stadstorings en maak die
stadshekke oop. Antiochië word ingeneem. Teen die aand is daar geen enkele
lewende Turk meer in die stad oor nie.
Kort daarna word die kruisvaarders
deur Turke omsingel. Waterverskaffing word afgesny en 'n maand lank staar hulle
'n hongerdood in die gesig.
Toe bring een van die landvolk, ene
Pieter Bartholomeüs, 'n ysterlans te voorskyn wat hy beweer dieselfde een was
wat Jesus gewond het. Opnuut begeester, marsjeer die kruisvaarders dapper uit
Antiochië en laat die oorblufte Turke in alle rigtings skarrel.
'n Jaar later kom die Europeërs in
Jerusalem aan. Sowat 1300 ridders en 12 000 voetsoldate val die stad binne en
dwing die hekke oop. Hulle maak amok in die strate, en mans, vroue en kinders
word doodgemaak. Die Jode, wat in hul hoofsinagoge gaan skuil, word lewend verbrand.
Pous Urbanus II het nie bly lewe om die nuus van die val van Jerusalem te verneem nie.
Hy sterf op 29 Julie, net twee weke daarna.
Die meeste van die kruisvaarders
gaan terug huis toe. Die verowerde land word in vier state verdeel wat die
Latynse State van die Kruisvaarders genoem word: die koninkryk Jerusalem, die
graafskap Edessa, die graafskap Tripoli en die prinsdom Antiochië.
Tweede Kruistog (l147-'49)
•
IN 1144 word die Kruisvaarderstate ernstig aangeveg toe die Turke die
graafskap Edessa verower. In antwoord op die oproep van die Franse monnik
Bemardus van Clairvaux, word die Tweede Kruistog geloods.
Kruisvaarders marsjeer Klein-Asië
binne onder aanvoering van koning Lodewyk VII van Frankryk en koning Konrad
III van Duitsland.
Die uiteinde is 'n volslae ramp. Konrad se leër word deur die Turke uitgewis. Lodewyk se leër val
Damaskus aan, pleks van om na Edessa op te ruk. Teenaanvalle deur die
Damaskus-leër dwing die kruisvaarders om die aftog te blaas.
Derde Kruistog (l189-'92)
•
DIE Moslem-aanvalle op die Christene duur onverpoos voort. Teen 1183 is
al die Moslem-lande wat aan die Kruisvaarderstate grens, onder beheer van die
sultan van Egipte en Sirië, die kragdadige Saladin.
In 1187 verslaan sy leër van 100 000
manskappe die Christen-magte, wat tot die Derde Kruistog lei.
Engelse, Franse, Duitse en Skandinawiese troepe ruk op onder leiers soos koning Richard I (Richard
Leeuehart) van Engeland, koning Filips Augustus van Frankryk en keiser
Frederik l Barbarossa van Duitsland.
Die kruistog word deur terugslae
geteister. Frederik verdrink in 'n rivier in Armenië. Richard en Filips se
troepe word deur siekte geteister en op die koop toe stry die twee konings byna
gedurig.
Hulle slaag wel daarin om die
Palestynse stede Acre en Jaffa in te neem, maar te midde van bitter twiste
tussen die Christen-leiers besluit verskeie leiers, onder wie Filips, om met
hul leërs terug te keer huis toe.
Richard hou aan veg. Hy slaag nie
daarin om Jerusalem te herower nie, maar kan wel 'n verdrag met Saladin sluit
waarkragtens die oorlog beëindig en beperkte getalle Christen-pelgrims toegelaat
word om Jerusalem binne te gaan.
•
DIE mislukking van die Derde
Kruistog lei tot die Vierde Kruistog
(1202-'04). Die bedoeling was om na die Heilige Land te gaan, maar pleks daarvan
verkies die leiers om Egipte aan te val ten einde die Moslem-mag te breek. Dit
word eindelik gevolg deur die verowering van Konstantinopel.
In 1212 begin sowat 50 000 Franse en
Duitse kinders met die Kinderkruistog, ongetwyfeld die treurigste en mees patetiese
episode in die hele verhaal van die kruistogte.
Aangespoor deur volwassenes verlaat
hulle hul ouerhuise in die oortuiging dat hul geloof en armoede hulle in staat
sal stel om die Heilige Land terug te wen. In 'n onkeerbare golf trek hulle na
die Mediterreense kus waar -- só is aan hulle gesê -- die waters van die
Midellandse See voor hulle sal wyk, sodat hulle droogvoets na die Heilige Land
kan trek waar 'n onbloedige triomf op hulle wag.
Toe die wonder uitbly, beland die
hawelose kinders in allerhande intriges, wat tot baie se dood lei. Sekeres word
selfs as slawe aan die Turke verkoop. Slegs 'n paar duisend sien weer hul
ouerhuise.
Tydens die Vyfde Kruistog
(1217-'21) word die dorp Damietta in Egipte ingeneem. Die kruisvaarders
verwerp 'n aanbod vir die ruil van Jerusalem vir Damietta, en gee kort daarna
in elk geval Damietta prys.
As gevolg van die Sesde Kruistog
(1228-'29), gelei deur Frederick II van die Heilige Romeinse
Ryk, gee die Moslem-sultan Jerusalem aan die Christene. Maar die oorgawe is van
korte duur, want in 1244 word dit deur die Turke herower.
Dit lei tot die Sewende Kruistog
(1248-54), maar die leier, koning Lodewyk IX van Frankryk, word gevange
geneem en 'n losprys word vir hom geëis. Hy lei toe die Agtste (en laaste)
Kruistog, maar sterf aan buikloop voordat enigiets bereik kan word.
Hierna staan die Christene ál meer
grond aan die Moslems af: Antiochië in 1268, Tripoli en Acre in 1291. Pogings
vir verdere kruistogte in die volgende twee eeue misluk.
•
DIE kruisvaarders kon nie bereik wat hulle wou nie. Die Heilige Land is
slegs vir betreklike kort tydperke deur hulle beheer -- en dit alles teen 'n
geweldige prys.
Die motiewe vir die kruistogte was
dikwels verdag. Ofskoon baie mense deur ware godsdienstige ywer geïnspireer
is, is sommige aangetrek deur die vooruitsig van persoonlike wins, mag,
bloedvergieting en plundering. Die reputasie van die pous het gevolglik ernstig
daaronder gely.
Pleks van om die vriendskap tussen
Oosterse en Westerse Christene te verstewig, is die betrekkinge tussen hulle
versuur.
Maar alles was nie negatief nie. Die
nuwe dinge wat die kruisvaarders deur hul aanraking met die Arabiere leer ken
het, het ook die Westerse kultuur bevrug en die horison van die Wes-Europeërs
verbreed.
Die kruistogte het tot 'n groei in
die handel en ekonomie gelei, en die Wes-Europeërs het beter skepe leer bou,
asook geleer hoe om juister kaarte te maak. Hulle het ook begin koers hou met
magnetiese kompasse.
Ten slotte was die kruistogte 'n
manifestasie van die krag van die Christelike geloof waarvoor hierdie mense
bereid was om alles -- selfs hul lewe -- op te offer.
__________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan