____________________________________________________________
Die aarde se oseane (7)
See
-- die
magtige beeldhouer
Golwe knak teen die rotse of sprei hul skuim oor die
strande; dag en nag, eeu ná eeu knaag die see aan die kus. Kordate kranse word
naderhand tot nederige hellings vergruis. Plate seesand word meegevoer om
elders groot sandbanke te vorm. Lees hier van die fassinerende maniere waarop
die oseane beeldhou en weer breek...
____________________________________________________________
DIS 'n grenslose geworstel, dié tussen die
see en die kuslyn. Op die een plek oortree die see onbeskroomd op die land, en
rye rotswande word tot fantastiese formasies verweer.
Elders neffens die kus gaar die see weer sy buit op. Dit
is lang sandbanke of plate spoelgruis -- saamgespoelde verhewenhede op sy
bodem.
Die wind, die branders, die getye en die strome,
alles sweer saam om te verbrysel of onherroeplik te vervorm. Gaandeweg word 'n
kordate krans dan ook tot 'n nederige helling weggekalwe, en die ouderdom van
'n kuslyn kan werklik bepaal word deur die mate waarin dit met verloop van tyd
gelyk gestryk is.
Selfs die mees weerbarstige rots is nie bestand teen
die aanslae van die eeue nie.
By die meeste kuslyne is daar etlike tekens van
erosie en afsettings, wat elk die invloed van verskeie faktore demonstreer.
Die ewig rustelose branders wat die sterkste klipmassas kan laat verkrummel
• WAT vind
plaas waar die branders 'n kuslyn só bly skep en herskep?
Wanneer 'n golf die vlak water bereik, word sy
onderkant deur wrywing met die bodem vertraag, terwyl sy kruin met sy
oorspronklike snelheid voortsnel en hy gevolglik as 'n brander breek.
Die druk in só 'n brekende brander kan tien tot
twintig ton per vierkante meter wees. 'n Enkele storm kan tot 'n meter of twee
van sekere rotsmure wegvreet, en 'n storm kan ook tonne sand van 'n strand af
meesleur.
Maar die vernaamste instrumente van see-erosie is die
skuurwerk van tallose klippe, gruis en sand wat deur die branders op die strand
of teen rotse geslinger word. Sagte rotse word sommer in 'n ommesientjie
weggebeitel.
'n Bekende geval van see-erosie was by Barmston aan
Engeland se noordooskus, waar 'n groep strandhuise bo-op kranse gebou is. Geen
dertig jaar later nie, moes die huisies afgebreek word. Die kranse was so
weggevreet dat 'n strandhuis -- en die een muur van 'n ander -- reeds oor die
afgrond getuimel het.
Maar wat is al die gevolge van die erosie in die
onstuimige wêreld waar land en see mekaar ontmoet? Dis 'n hele reeks van
verskillende rotsformasies en ander verskynsels...
Die
imposante strandkranse wat aanhoudend agteruitwyk en hoër word
•
STRANDKRANSE is geneig om te vorm waar 'n steil landoppervlak onderkant
die watervlak inloop. Dit kan wees waar land onder die see ingesink of waar die
seevlak gestyg het (vanweë periodieke dalings en deinings in die aardkors).
Die gedurige smelting van oeroue gletsers (langsaam
bewegende ysmassas) in die koue streke, is volgens wetenskaplikes ook besig om die
seevlak wêreldwyd te laat styg. Die meeste strandkranse is in geologiese terme
dus nog betreklik jonk.
Branders begin hul aanslag op die landoppervlak deur
'n keep in die harde rotsbodem uit te kerf. Mettertyd word die rots so
weggebrokkel dat 'n krans ontstaan wat ál groter word namate dit al hoe verder
die binneland in verskuif.
Kranse by die see wissel egter baie in grootte,
hoogte en steilheid. Baie word deur strande of sogenaamde erosiestoepe begrens,
terwyl ander weer regaf in die water neerdaal.
Grotte,
boë en naaldrotse... skouspelagtige ruïnes
• GOLWE kalwe veral die betreklik swak plekke in rotse weg (die nate en die breuke), en met die geweldige drukking op die lug wat tussen die splete vasgevang word, word gate of grotte in die rotswande gevorm.
Dit gebeur baie dikwels dat die landoppervlak styg of
die seevlak daal, waardeur strande aan die landkant begrens word deur kranse
met grotte wat vroeër deur die see daarin geëts is. Die Tonnelgrot by Mosselbaai
is 'n voorbeeld van 'n grot wat eens deur die see gevorm is.
Die dak van 'n grot kan soms instort en só 'n
vertikale skoorsteen laat wat na die seegrot daaronder lei. Hierdie verskynsel
staan bekend as 'n blaasgat, en dit kan 'n groot skouspel wees as die water
wild daaruit spuit wanneer 'n golf die grot binnerol. Daar is 'n indrukwekkende
blaasgat aan die Oos-Kaapse kus naby Port St. Johns.
Wanneer 'n grot gevorm word aan die voet van 'n smal
kaap ('n strook met 'n steil kranswand wat in die see uitloop) kan die branders
naderhand dwarsdeur vreet om 'n natuurlike boogrots te vorm. Oplaas kan die
boog ook instort om 'n alleenstaande kolom, wat 'n naaldrots genoem word, in
die see agter te laat.
En mettertyd word selfs die naaldrotse weggeslyt. Hulle
vorm dan rotseilande.
Oor 'n afstand van
sowat 160 km (van Chameisbaai tot by Luderitz) is die kuslyn van Namibië soos
'n kunsmuseum van beeldhouwerke. Imposante kranswande, aflandige naaldrotse en
boogrotse laat die gebied getand en keperig lyk. 'n Bekende landmerk hier is
Bogenfels, 'n 70 m hoë boogrots van swart dolomiet.
Die
strand... stille getuienis van 'n bitter vete
• WANNEER
die see oplaas die rotse aan die kus vergruis het en die krans self tot 'n
skotige helling verrinneweer is, is 'n breë strand die getuienis van die groot
vete wat daar eens gewoed het. Strande (wat uit neerslae van sand of spoelgruis
bestaan) word deur die opwelling en terugtrekking van branders veroorsaak. Dis
byna of die see aan die land teruggee wat hy van hom gesteel het.
Omdat verwering
vinniger plaasvind in sagte as harde rots, kry ons inhamme of baaie by sagte
stroke -- en kape of stukke land wat spits in die see uitloop waar die rotslae
hard is.
Die
verskuiwende sandmassas wat selfs tonge in die see kan vorm
• WAAR
seestrome nie sterk genoeg is om alle strandmateriaal mee te voer nie, versamel
die materiaal 'n ent van die strand af net agter die branderlyn. Die gevolg is
'n sandbank, wat naderhand tot 'n sigbare wal ontwikkel, en wat ewewydig met
die strand loop. Namate 'n nuwe strand teen hierdie wal vorm, word 'n lagune
daaragter gevorm.
Waar sogenaamde strandmigrasie teen die kus af
plaasvind en die kus skielik land in wegbuig, word sedimente neergelaat om 'n
sandtong te vorm, wat 'n ent ver die see instrek. Branderwerking laat só 'n
sandtong met verloop van tyd ombuig, en 'n haakwal ontstaan. Sou 'n sandtong
dwarsoor 'n baai ontwikkel, vorm dit 'n baaimondwal, weer eens met 'n lagune
daaragter.
Lagunes kan natuurlik mettertyd opdroog, met die
verplasing van die hele kuslyn seewaarts. Dit is glad nie ongewoon dat
nedersettings aangelê word waar die branders eenmaal ru en ongebreidel geklots
het nie.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan