__________________________________________________________________

 

Aardbewing

-- skrikdag van die golwende grond

 

Die grond riffel soos ’n dam waarin ’n klip gegooi is. Treinspore word soos bloudraad verwring. Geboue tuimel inmekaar, strate bars oop en mense kan selfs in die gapende skeure verdwyn. Aardbewing. ’n Verskrikking vir mense van alle eeue, soos onlangs ook weer in Iran. Ons in Suid-Afrika is gelukkig omdat ons ’n betreklik bestendige aardkors het -- met die uitsondering van Gauteng met sy mynstortings en die Wes-Kaap met sy taamlik verontrustende seismiese onbestendigheid...

 

   Klik hier as jy ook oor aardbewings wil lees in die reeks oor natuurrampe.

__________________________________________________________________

 

JY loop nog ewe rustig in ’n straat van jou stad of dorp, en skielik begin die grond om jou golf soos ’n dam waarin ’n klip gegooi is.

 

’n Vreeslike dreuning, byna soos ’n weeklaag, styg uit die aarde uit op. Om jou tuimel die geboue soos kaartehuise inmekaar, en voor jou bars die teerstrate oop soos lang repe sagte, geskeurde karton.

 

Mense, selfs motors, val in die grootste skeure. Dit gaan weer toe, en hulle verdwyn vir altyd. Oral stort bakstene, betonblokke, balke en pilare neer op mense, wat heen en weer skarrel en skuilplek soek waar daar nie is nie.

 

Brande breek uit. Water stroom uit gebarste pype. Vensters se ruite het verbrokkel tot vlymskerp skerwe of gruis, wat nou vermeng lê met die rommel en die ellende nog erger maak. Stad in puin. Alleraakligste natuurramp. Verskrikking soos die mens hom van die vroegste tye af ken. Aardbewing!

 

’n Skudding soos die een wat hierbo beskryf is, is van die ergste wat ’n gemeenskap kan tref, maar lank nie almal is so hewig of veroorsaak soveel verwoesting nie. Trouens, daar is sowat negeduisend aardbewings per jaar op aarde en, hoewel ongeveer vyfduisend daarvan gevoel kan word, is dit genadiglik net die enkeles wat af en toe baie duisende lewens eis.

 

Suid-Afrika is in die geseënde posisie dat ons aardkors meestal bestendig en goed gebalanseer is, sodat die grootste deel van die land nie sommer deur groot aardbewings getref sal word nie. Nogtans is ons nie gevrywaar van die roeringe in die kors van die aarde nie, soos bewys deur die Bolandse aardbewing van 1969, wat wel lelike skade aangerig het.

 

Die sogenaamde Milnerton-breuk het byna twee eeue gelede -- op 4 Desember 1809 -- ’n ander, hewige aardbewing veroorsaak wat die opstal van Jan Biesjes Kraal, waar die Ascot-renbaan in Milnerton ontwikkel is, feitlik verwoes het. Daar is ernstige vrese dat dieselfde breuk (ons vertel later wat met "breuke" bedoel word) dalk nog binnekort groot dele van die Skiereiland in puin kan lê.

 

Dit sal ’n geweldige ramp wees. Nie net kan die sakesentrums van Milnerton, Bellville en die Kaapse middestad geskud word nie, maar duisende mense kan geraak word in die dig beboude Mitchells Plain en Khayelitsha, wat op die geologiese breuk lê.

 

Maar wat is die redes dat die aarde so bewe? Daar is verskillende oorsake, en een daarvan is onderaardse spelonke of selfs myne wat intuimel. As jy in Johannesburg woon of ’n ruk lank daar gekuier het, sal jy sekerlik al die trillings of ligte aardbewings gevoel het.

 

Die oorsprong van die meeste aardbewings, ook die reuse skuddings, moet egter ietwat dieper gesoek word. Om dit te begryp moet ’n mens jou die aarde voorstel as groot, plat rotsplate, kilometers dik, wat rus op ’n dik, warm massa wat soos ’n waterstroom vloei.

 

Vastelande, stede, dorpe en mense beweeg saam met die plate, maar jy merk niks op nie, omdat die beweging so ontsettend stadig is. Waar plate mekaar ontmoet, bots hulle of skuur hulle teenmekaar. Die kant van die een plaat kan dalk onder die ander een inskuif, of hulle kan van mekaar af wegskuif.

 

Die krake in die aardkors waar plate bymekaarkom, word deur die geleerdes "breuke" (Engels "faults") genoem. Een van die bekendste breuke is die San Andreas-breuk, wat ’n stuk of duisend kilometer deur Kalifornië, Amerika, sny. Die verpletterende aardbewing wat die stad San Francisco in 1906 getref het, word aan hierdie breuk gewyt.

 

Wat eintlik by ’n aardbewing gebeur, is dat die aarde ’n tyd lank die spanning en samepersing weerstaan wat deur die bewegings binne-in hom uitgeoefen word. Dit is omdat die aardkors wel in sekere mate rekbaar is. Maar dan bereik dit die punt waar dit nie meer verder rek of plooi nie en skielik breek, of waar die verskillende dele meteens oormekaar skuif.

 

Kyk maar self wat gebeur as jy ’n effens buigbare stokkie neem en dit vinnig middeldeur breek. Die gebreekte punte sal agterna nog kortstondig in jou hande tril.

 

Tydens ’n aardbewing vibreer die aarde weliswaar slegs ’n breukdeel van, sê maar, die lengte van die voorste lid van jou duim, maar hierdie vibrasie is tog genoeg om wydverspreide skade aan te rig. Die uitwerking kan geïllustreer word deur ’n albaster op ’n tafel neer te sit en die tafel dan hard met ’n hamer te slaan. Die albaster spring etlike sentimeters in die lug op, hoewel die tafel self nie meer as ’n tienduisendste van daardie lengte kon vibreer het nie.

 

Dit is hoekom ’n ligte trilling van die aarde heeltemal genoeg is om mense uit hul beddens te slinger, koppies en borde van rakke te laat tuimel of groot klipmure na benede te laat stort.

 

Dis werklik verstommend dat die krag wat só ’n skudding veroorsaak dieselfde kan wees as dié van honderd atoombomme van die soort wat die Japanse stad Hirosjima in die Tweede Wereldoorlog verpletter het!

 

Een wetenskaplike wat self ’n sterk aardbewing ervaar het, het op ’n keer vertel dat dit vir hom gevoel het of die hele wêreld ’n mat geword het wat ’n slag of wat goed geskud en toe neergegooi is. Die mense, die geboue, die berge -- alles en almal was niks meer as stoffies in daardie mat nie, het hy gesê.

 

Die studie van aardbewings en hul uitwerkings word seismologie genoem, en die instrument wat die skokgolwe meet, is ’n seismograaf. In sy eenvoudigste vorm is dit ’n pendule (slinger) wat aan ’n raamwerk hang wat ’n swaar basis het. Wanneer die aarde skud, beweeg die basis, maar nie die pendule nie, want dié reageer slegs op die aarde se swaartekrag. Instrumente teken die verskil in afstand tussen die stilstaande pendule en bewegende basis aan, en só kan later gesien word hoe hewig die skudding was.

 

Dit is interessant dat ’n Chinese geleerde reeds in 132 nC ’n seismiese instrument uitgevind het wat die voorkoms van aardbewings aangeteken het. As ’n mens na beskikbare beskrywings van sy toestel kyk, het dit die vorm van ’n silinder gehad met agt koppe van drake rondom die bokant gerangskik, elk met ’n bal in die bek.

 

Rondom die onderkant was agt paddas, elkeen direk onder ’n draakkop. Wanneer daar ’n aardbewing was, het een van die balle uit ’n draak se bek geval en is dit deur die padda se bek gevang, wat dan ’n geluid gemaak het. Die bal is waarskynlik uit die draak se bek gedruk deur ’n los regopstaande staaf binne-in die toestel, wat deur die trilling geaktiveer is.

 

Kan geleerdes vooruit sê waar en wanneer ’n aardbewing sal plaasvind? Ongelukkig nog nie, maar daar word gehoop dat hulle dit eendag nog sal kan doen. Reeds word intensiewe studies gedoen van die breuke in die aardkors, en sensitiewe instrumente verklik die geringste bewegings binne-in die aarde.

 

Selfs dieregedrag word dopgehou. Waarom word sekere diere so rusteloos reg voor ’n aardbewing? Het hulle ’n gevaarsintuig waarvan ons mense dalk nog geen benul het nie? Met sy beperkte kennis staan die mens ook hier steeds voor baie raaisels. Maar om meer te wete te kom, sal hy altyd bereid wees om self wêrelde te skeur…

 

_______________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_______________________________________________________

 

Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op CD, 2004