__________________________________________________________
-- die wit
dood
Jy het dit heel moontlik al in die een of ander TV-fliek gesien: die magtige wit verskrikking van 'n tuimelende sneeumassa in die Alpe of elders, wat alles onder hom verpletter en dood en verwoesting saai. Maar wat veroorsaak sulke sneeustortings in hoë, besneeude berglande? En kan enigiets gedoen word om die stortings (ook lawines genoem) te voorkom?
__________________________________________________________
DIS skuins ná sesuur die middag op 'n
sekere dag in 1962. Die plek: die Andesgebergte in Midde-Peru. 'n Lae dreuning
kom oor die hange aangesidder -- soos van 'n trein in die verte. Maar
onheilspellend. Dan bewe die berge weens 'n geweldige aardskudding, en klippe,
rotse en stukke sneeu en ys tuimel na benede.
Hierna kom die stilte. Die geskokte mense van die
Andes hou asem op... hoop met 'n beklemmende vrees dat Moeder Natuur genoeg
uiting aan haar woede gegee het. Maar sy het nog maar net begin!
Om 6.13 nm. breek 'n massiewe homp ys en sneeu, wat
weens die aardbewing losgekom het, weg van die kruin van Huascaran, die hoogste
bergspits in die land. Die brok snel teen die hange af teen byna 100 km/h en
strooi in die proses miljoene tonne ys en puin rond.
Twee minute later, om 6.15 nm., verpletter die
sneeustorting die dorp Yanamachico en nabygeleë nedersettings asof hulle
speelgoeddorpies is en word 800 mense gedood. Om 6.18 nm. trek hy genadiglik
verby die dorp Yangay, maar sekondes later verorber hy Ranrahirca soos 'n
honger reus en 2 700 mense sterf.
Wanneer die dodelike tong van ys, sneeu, rotse en
ontwortelde bome uiteindelik tot rus kom, het hy 15 km afgelê en lê daar in sy
spoor 'n rug van puin byna 20 m hoog. En dit alles in 'n skamele sewe minute!
Dit was een van die ergste sneeurampe in
menseheugenis. Daar was wel groter sneeustortings, maar die meeste van hulle
het hoog in die Himalaja plaasgevind en daar is geen betroubare ramings van hoe
erg hulle eintlik was nie.
Sneeustortings word veroorsaak deur 'n onstabiliteit
in hoogliggende sneeubedekkings. Wanneer sneeu op berge val, gaan lê dit teen
die hange en hoop dit mettertyd op om dik yslae te vorm. Uiteindelik veroorsaak
die kombinasie van die gewig van die ys en die aantrekkingskrag van die aarde
(swaartekrag) dat 'n deel van die ys wegbreek en as 'n lawine ondertoe tuimel.
Sulke sneeustortings word egter meer dikwels deur die
een of ander buitefaktor veroorsaak. Weerstoestande soos sneeustorms, hewige
winde of die koms van die lente (wanneer die ys begin smelt) kan sneeu en ys
van die berghange laat wegbrokkel.
Die skokgolwe van aardbewings in besneeude berge --
soos destyds in Peru -- veroorsaak feitlik altyd sneeustortings. Maar enige
versteuring -- hoe klein ook al -- kan 'n sneeustorting aan die gang sit waar
dit dreig om te gebeur: die beweging van skiërs, 'n mynontploffing onder in die
vallei, 'n vliegtuig wat oor die gebied vlieg, die stemme van mense, 'n
diertjie wat oor die berge skarrel, selfs 'n delikate takkie wat op die ys val.
Sneeustortings word in drie hoofsoorte ingedeel:
plaat-, natsneeu- en droësneeustortings. 'n Plaatstorting vind plaas wanneer 'n
soliede plaat sneeu en ys van 'n hang af wegbreek. Die voorste deel van die
plaat verbrokkel terwyl dit ondertoe gly.
'n
Natsneeustorting begin as 'n homp dik, nat sneeu wat teen die hang afrol. In
die proses versamel dit meer sneeu en raak dit ál groter (die
sneeubal-effek).
'n Droësneeustorting is die dodelikste van die drie
soorte. Dit bestaan uit droë, poeierige sneeu wat 'n ysige golfwolk honderde meters
in die lug op vorm. As die hange baie steil is, kan 'n bulderende
droësneeustorting tot teen 300 km/h ondertoe tuimel. 'n Kragtige windvlaag kan
voor hom uitbeweeg, wat geweldige skade aanrig.
Min mense wat deur sneeustortings oorval word, bly
lewe om die verhaal te vertel. Baie sterf aan beserings weens die sneeu, ys en
puin wat op hulle geval het, of omdat die lawine hulle meegesleur het. Ander,
wat lewend onder die ys vasgekeer is, sterf weens die koue of 'n gebrek aan
suurstof. Reddingswerk kan boonop belemmer word deurdat paaie na die rampgebied
deur puin versper word.
As genoeg sneeu saamgepak het om 'n sneeustorting te
veroorsaak, kan niks gedoen word om te keer dat dit gebeur nie. Beheerde
ontploffings kan egter keer dat sneeu opbou en gevaarlik word.
Daar is ook verskeie maatreëls wat vooraf getref kan
word om die gevaar te verminder. Paaie en spoorlyne kan byvoorbeeld deur
betontonnels beskerm word. Versperrings kan bokant bergdorpies of ski-oorde
aangebring word om sneeustortings te vertraag of van rigting te laat verander.
Dit sluit heinings of boomplantasies in. En geboue in gevaargebiede kan met
spits dakke toegerus word om lawines na die kante van die geboue weg te keer.
In party gebiede word landkaarte versprei wat die
gevaarlikste plekke aandui. Ski-hange kan selfs gesluit word in die tyd wanneer
sneeustortings voorkom. Sommige ontwikkelde lande het ook gevorderde
waarskuwings- en ontruimingstelsels waarin helikopters en hoogs opgeleide
leërpersoneel gebruik word om die slagoffers van hierdie natuurrampe te red.
Het jy geweet?
• In die
Eerste Wêreldoorlog is 60 000 soldate wat in die Franse en Italiaanse Alpe
geveg het deur sneeustortings gedood. Die meeste van hierdie stortings is met
opset deur kanonvuur aan die gang gesit.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Wonderlike
Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan