Anglo-BoereoorlogDeel
4: Emily
Hobhouse
AAN
die begin van die twintigste eeu, net iets meer as honderd jaar
gelede, sou ’n mens haar taks peinsend voor ’n tafel in Londen in
haar geboorteland kon vind. Sy sou besig wees om haar herinneringe te
orden, dalk net in haar gedagtes, dalk in skriftelike verslae. Maar haas
vrou-alleen sou sy steeds probeer uitwerk het hoe sy die grootste en
standhoudendste druk op die Britse regering kon toepas. Die hele wêreld
moes immers hoor van die skreiende onreg wat sy die vorige paar maande
eerstehands in Suid-Afrika aanskou het terwyl sy daar was. Van die
haglike toestande van die onskuldiges in die konsentrasiekampe van die
Britte. Van die
talle vroue en kinders wat in die Anglo-Boereoorlog in dié kampe
saamgebondel is en besig was om by die duisende te sterf. Van ongeërgde
Britse militêre wat verkies het om anderpad te kyk en hul hande in
onskuld te was oor die slagting. Van
oorlogsmisdaad wat, soos sy gevoel het, ten hemel roep. Emily
Hobhouse, die filantroop en verbete kampvegter vir menseregte, was
sekerlik self nie daarvan bewus dat sy met haar volgehoue stryd besig
was om haarself as ’n heldin in die geskiedenis te vestig nie. Veral van
Boere-kant sou sy egter later gehuldig word as die één Britse engel
van deernis in ’n oorlog waarin menswaardigheid beslis nie altyd alte
hoog aangeslaan is nie. En
uiteindelik sou baie Britte self besef dat hierdie ``blatante
verraaier'' uit eie geledere, inderdaad ’n skynende sterretjie was in
’n wêreld wat deur haat verdonker is. Toe sou dié
profeet oplaas ook in haar eie land geëer word. •
EMILY HOBHOUSE, dogter van die Anglikaanse aartsdeken Reginald
Hobhouse en Caroline Trelawny, is op 9 April 1860 in Liskeard, Cornwall,
gebore. In ’n tipies Victoriaanse omgewing kon sy as meisie nie op
’n wafferse intellektuele opvoeding hoop nie en haar enigste
"skool'' was dan ook die gesin se eie pastoriewoning in die klein
tinmyndorpie St. Ives in Cornwall. As jong
meisie was haar enigste afleiding kerklike en maatskaplike werk. Eers ná
die dood van haar invalide wewenaar-pa, by wie sy gewoon het totdat sy
35 jaar oud was, kon sy wegbreek en haar eie ding doen. Sy is na
die myn- en bosboudorpie Virginia in die noorde van die Amerikaanse
staat Minnesota om opheffingswerk te doen. Daar, in haglike
omstandighede, snerpende koue en tussen ’n spul rowwe mans, het sy op
’n vooraanstaande winkelier verlief geraak. Maar
blywende geluk saam met John C. Jackson was haar nie beskore nie. Hul
verlowing is verbreek en, toe die Anglo-Boereoorlog uitbreek, bevind sy
haar in Londen in die kring van die pro-Boere, waarin haar oom lord
Hobhouse ’n prominente figuur was. In die
eerste weke van die oorlog praat Emily self op verskeie openbare
vergaderings en spreek sy haar skerp teen die optrede van die Britse
regering uit. Sy
was 'n verbete vegter vir menseregte -- in 'n tyd toe dit nog lank nie so
belangrik geag was as vandag nie. Laat in
1900 ontvang sy besonderhede van hoe vroue en kinders in Suid-Afrika
deur die Britse leër behandel word. Soos sy dit later sou stel: ''...
arme vroue wat herwaarts en derwaarts gejaag is,
wat beskerming en georganiseerde hulp nodig gehad het. Op daardie
oomblik was ek vasbeslote om na Suid-Afrika te gaan om hulle te help.'' In Oktober
1900 stig Emily die Relief Fund for South African Women and Children, en
op 27 Desember 1900 kom sy self in Suid-Afrika aan. Sy verlaat die Kaap
op 22 Januarie 1901 en bevind haar twee dae later in Bloemfontein. In die
volgende klompie maande besoek sy verskillende konsentrasiekampe in die
Vrystaat en Noord-Kaap waar die verskriklike omstandighede haar geweldig
skok. Met onvermoeide ywer sal sy nou probeer om die omstandighede van
die lydendes daar te verbeter. Vir haar
is dit eintlik Brittanje se eer wat op die spel is. Sy besluit om na
Engeland terug te keer om die stryd voort te sit. Haar vurige veroordeling
van die toestande in die kampe bring mee dat die Britse oorlogsregering
heftig deur die Liberale opposisie van destyds gekritiseer word weens sy
``barbaarse metodes''. ’n
Regeringskomitee onder Millicent Fawcett staaf die meeste van haar
klagtes ná ’n ongelukkige vertraging van maande, maar "that miss
Hobhouse" word verguis weens haar medelye met onderdane van die
vyand. Emily word
verbied om voortaan enige van die konsentrasiekampe te besoek. Toe sy
dus op 27 Oktober 1901 weer in Kaapstad aankom, word sy kragtens
krygswet summier na Engeland teruggestuur. Terwyl
haar gesondheid nie meer na wens is nie, keer sy terug na Europa om in
die berge van Savoje in Suidoos-Frankryk te gaan herstel. Dit is daar
waar sy die nuus ontvang dat die Boereleiers die Vrede van Vereeniging
onderteken het. Emily
Hobhouse sou met opheffingswerk ná die oorlog ’n leidende rol speel
om platgeslane gesinne in Suid-Afrika uit die as op te help. Sy het wyd
in ons land gereis en onder meer met ’n skema van tuisnywerhede vir
jong meisies begin. Haar boeke
oor die oorlog het boonop baanbrekerswerk verrig om dokumentêre bewyse
te verskaf van die lyding van burgerlikes in oorlogstyd. In 1921
het dankbare Suid-Afrikaners £2 300 byeengebring (’n groterige bedrag
destyds, maar eintlik onomrekenbaar in vandag se geld vanweë inflasie)
sodat sy, toe arm en verswak, ’n eie huis kon koop op die dorp van
haar jeug, St. Ives in Cornwall. Nadat sy
op 8 Junie 1926 in Londen oorlede is, is haar as na Suid-Afrika gebring
en op 26 Oktober 1926 aan die voet van die Nasionale Vrouemonument in
Bloemfontein begrawe. Aan die
mense van Suid-Afrika het sy eenmaal geskryf: "Ek het nooit
voorheen jul land gesien of enigeen van julle geken nie. Dit was dus
geen persoonlike vriendskapsband wat my hierheen gebring het nie. Daar
was ook hoegenaamd geen politieke motief nie. "Ek
het op ’n heel natuurlike wyse hierheen gekom -- om die gevoel van
eendrag of die eenheid van vroue te gehoorsaam en dié van eerbare
tradisies, kenmerkend van die Engelse volk, waarin ek grootgemaak is en
wat ek van oudsher oorgeërf het. "Dit
is wanneer die gemeenskap tot in sy fondamente geskud word dat bodemlose
dieptes van verlies na mekaar toe uitroep en dat ’n dieper eenheid van
die mensdom homself openbaar..." ’n Verslag van Emily Hobhouse oor die Britse beleid van verskroeide aarde in Suid-Afrika: •
"DIE nuwe beleid van verskroeide aarde van die militêre
owerheid... het talle bykomende gesinne na die kampe gebring met die
gevolg dat die inwonertalle daar geweldig gestyg het. "Ek
was dikwels ’n ooggetuie van wat gebeur het. Ek het gesinne gesien wat
digby die spoorlyn naby Warrenton en Veertien Strome saamgehok is; ek
het ’n oorvol trein gesien wat regdeur ’n hele lange nag na
Kimberley toe aankruip; ek het mense gesien, jonk en oud, wat in oop
trokke onder ’n versengende son naby ’n stasiegebou saamgebondel is
sonder dat hulle enigiets gehad het om te eet. "Om
middernag is hulle na leë tente vervoer waar hulle in die donker
rondgetas het, op soek na hul bondeltjies. Hulle het gaan slaap sonder
dat daar enigsins na hulle omgesien is en sonder dat hulle enigiets te
eet of te dink gehad het. "Ek
het skares van hulle langs spoorlyne gesien, in bitter koue weer, in
gietende reën -- honger, siek, sterwend en dood. "Ek
het nooit getwyfel dat enige van my vroulike landgenote anders sou voel
as ek by die aanskoue van dit alles nie -- met ’n diepgaande gevoel
van ontferming, ’n vurige begeerte om die lyding te verlig." Terug na inhoudsblad -- klik hier Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan |