___________________________________________________________

 

Toonaangewende lande van die węreld (1): Die Ver­enigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Noord-lerland

 

Brittanje --

die eeue van glorie

 

Die Britse verhaal is dié van 'n klein eilandjie wat die węreld se magtigste staat geword het -- en toe weer van sy mag moes prysgee. Op sy toppunt het die Britse Ryk oor ’n kwart van die aarde se oppervlak gestrek. Vandag is dit steeds 'n gesogte land vir mense uit baie węrelddele -- ook vir duisende Suid-Afrikaners wat in die jongste tyd hul heil daar gaan soek het...

___________________________________________________________

 

BRITTANJE ... die naam beteken soveel verskillende dinge vir verskillende mense. Vir 'n vorige geslag van Afri­kaners was dit dié van 'n onwelko­me veroweraar -- die land van die tommies en die imperialiste met hul politiek van heerssug en węreldheerskappy.

 

Só word egter lank nie meer hier en elders aan Brittanje gedink nie. Die invloed van die Britse lewenswyse op die Suid-Afrikaanse kultuur was immers so verrykend en enorm dat 'n mens jou kwalik ons land daarsonder kan voorstel.

 

Hoe dink, sę nou maar, die toeris dan vandag aan Brittanje? Vir liefhebbers van die stadslewe is dit 'n plek van groot rooi busse, patrollerende konstabels genaamd "bobbies", helderrooi posbusse, moltreine, die Buckingham-paleis met die omruiling van die wagte, inkopies by Harrods...

 

Vir dié wat van 'n stiller lewenswyse hou, is dit bekoorlike dorpies met strooidakhuise wat teen groei heuwels aanvly of tussen die varings skuil, 'n kerk uit klip gebeitel en "Bed and Breakfast" om elke draai.

 

Vir die voetslaner roep Brittanje weer tonele voor die gees van golwende vlaktes met brűe oor lewendige strome, silwer mere, wit skape op groen velde, heinings gedrapeer met blomme, herte en Eu­ropese ratels ("badgers") wat rondskarrel. En vir die navorser is daar die kastele uit die dae van die ou Noormanne, die bouvalle van forte wat die Romeine gebou het, pragwonings met die kosbaarste skatte...

 

Brittanje het so baie fasette -- sy skoonheid, sy geskiedenis, sy baie prestasies in die kunste en op wetenskaplike en staatkundige ge­bied -- dat 'n beskrywing van alles hele biblioteke sal vul.

 

Die Britse verhaal is dié van 'n klein eilandjie wat die węreld se magtigste staat geword het -- en toe weer van sy mag moes prysgee.

 

In die agttiende eeu het die Britte die Industriële Omwenteling begin en Brittanje die węreld se rykste fabrieksland gemaak. Hulle het die seë beheers en was die grootste handelaars op aarde. Teen 1900, ten tyde van die Anglo-Boereoorlog, het die Britse Ryk oor sowat 'n kwart van die węreld gestrek.

 

Toe kom die twintigste eeu -- en die skokke van twee verlammende węreldoorloë. Met die een ekonomiese krisis ná die ander het die ryk begin verbrokkel. Vandag is die Verenigde Koninkryk steeds 'n toonaangewende nywerheids- en handelsland, maar nie langer die magtige węreldmoondheid wat hy eenmaal was nie.

 

   AMPTELIKE NAAM: Die Ver­enigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Noord-lerland.

 

   GEBIED: Altesaam  244 820 vk. km (sluit 3 230 vk. km water en eilande van Shetland en Rockall in). Die kuslyn strek oor 12 429 km.

 

   SAMESTELLING: Die Verenig­de Koninkryk, ook bekend as Groot-Brittanje of Brittanje, bestaan in werklikheid uit vier lande wat onder een regering verenig is, naamlik Engeland, Skotland, Wal­lis en Noord-lerland. Die eilande Guernsey, Jersey en Man is kroonafhanklikes, wat be­teken dat hulle met Brittanje ver­bind, maar nie deel daarvan is nie. Daar is ook etlike ander afhanklike state, soos die Falkland-eilande en die eiland St. Helena.

 

Brittanje het alles, van ryke kultuurgoed tot natuurprag. Só is Skotland die węreld van die legendariese held en koning Robert the Bruce — van die vleisgereg haggis, van doedelsakke en Skotse whisky en die geruite wolstof tartan.

 

Dan is daar Wallis met sy steil berge en beknopte steenkoolmyndorpies, en Noord-lerland met sy onstuimige politiek, skouspelagtige kustonele en bisarre rotsformasies.

 

En Engeland. Met die wit kranse van Dover. Met reëndeurdrenkte dorpies en antieke klipkerke en die universiteite van Oxford en Cambridge. Met swaar Devonshire-aksente. Met roomryke tee.

 

Hoewel baie van die stede oorbevolk raak en fabrieke die omgewing besoedel, het Brittanje hier in die begin van die 21ste eeu nog baie van die geroem­de prag wat digters van weleer geďnspireer het tot van die mooiste poësie wat ooit geskryf is.

 

   HOOFSTAD: Londen (dis ook die grootste stad).

 

   VLAG: Die Union Jack, wat in 1801 amptelik aanvaar is.

 

   AMPSTAAL: Engels. Ander tale wat gepraat word: Wallies, Gaelies.

 

   VOLKSLIED: God Save the Queen (of King).

 

   GELD: Die British pond (GBP) is die basiese eenheid.

 

   BEVOLKING EN AFKOMS: 60 094 648 (raming vir Julie 2003). Die verskillende bevolkingsgroepe is Engelse 81,5%, Skotte 9,6%, Iere 2,4%, Wallissers 1,9%, Ulster 18%, Wes-Indiërs, Indiërs, Pakistani's en andere 2,8%. Die meeste Britte is afstammelinge van talle vroeë volkere wat Brittan­je binnegeval het. Dit sluit die Kelte, Romeine, Angele, Sakse, Skandinawiërs en Noormanne in. Sedert die laat vyftigerjare van die twintigste eeu het swerms immigrante uit Statebondslande hulle daar gaan vestig. In die sestigerjare het Brittanje die jaarlikse immigrante-groei streng begin beperk. Baie Suid-Afrikaners wat tans in Brittanje is, is jong mense met tydelike permitte om daar te mag werk.

 

   GODSDIENSTE: Oorwegend Anglikaans. Ook Rooms-Katoliek, Presbiteriaans, Metodisties, verskeie ander Christelike kerke, Soenni-lslam en Judaďsme.

 

   REGERING: 'n Konstitusionele monargie. Parlement bestaan uit 'n Hoërhuis en Laerhuis. Die monarg (tans koningin Elizabeth II) is die staatshoof, maar die rege­ring setel in 'n kabinet van minis­ters. Die monarg stel 'n premier aan, wat die leier van die meerderheidsparty in die Laerhuis is.

 

   GEOGRAFIE: 

 

Streke van Brittanje

 

   DIE Verenigde Koninkryk se grondgebied kan in agt hoofstreke ingedeel word:

 

(1)  Die Skotse Hooglande ("Highlands"), 'n streek van berge, plato's en valleie in Noord-Skotland. Die hooglande is meestal 'n heiveld, met ru-gras, 'n paar klein boompies en laaggroeiende, immergroen Skotse heidestruike. Die hoogste punt op die Britse eilande is hier geleë -- Ben Nevis (1343 m).

 

(2)  Die Sentrale Laaglande, suid van die Skotse Hooglande. Dit be­staan uit sagte, golwende vlaktes en bevat Skotland se beste plaasgrond en rykste steenkoolneerslae.

 

(3)  Die Suidelike Hooglande ("Uplands"), suid van die Sentrale Laaglande -- 'n streek van gol­wende heuwels waar skape wei. In die suide is die Cheviot Hills, wat die grens tussen Skotland en En­geland vorm.

 

(4)  Die Penniniese gebergte (Pennines), 'n hooglandstreek met ryk steenkoolneerslae teen die hange. Na die weste lę die beroemde Merestreek ("Lake District").

 

(5)  Wallis, wat meestal deur die Kambriese Gebergte oordek word. Die meeste mense woon op die smal kusvlaktes of in die diep, groen valleie van Suid-Wallis, aangesien die res van die land te steil vir gesaaides is. Wallis het groot steenkoolneerslae in die suide.

 

(6)  Die Suidwestelike Skiereiland, suid van Wallis. Dit is 'n plato waarvan die oppervlak deur groot massas graniet gebreek word. Naby die kus eindig die plato meestal skielik in manjifieke kran­se wat bokant die see uittroon. Klein vissersdorpies lę in beskutte baaie langs die kus. Die sagte win­ters en nie te droë somers dra by tot die belangrikheid van die landbou, en boere kweek groente en hou melkbeeste aan. Vanweë sy skoonheid en klimaat lok die streek jaarliks baie kunstenaars en honderdduisende vakansiegangers.

 

(7) Die Engelse Laaglande beslaan die hele Engeland suid van die Pennines en oos van Wallis en die Suidwestelike Skiereiland. In hierdie streek is die meeste van Brittanje se bewerkbare plaasgrond, fabrieke en mense. Die laaglande bestaan meestal uit breë, sag golwende vlaktes, hier en daar onder­breek deur lae heuwels en bulte. Die land is meestal 'n lappieswerk van velde en weilande, begrens deur hoë hegge, klipheinings of rye bome.

 

In die middel van die Engelse Laaglande is 'n grasvlakte wat die Middelland (die "Midlands") genoem word. Hier is die industriële hart van Brittanje en lę stede soos Birmingham en Wolverhampton. Suid van die Middelland strek 'n reeks heuwels en valleie na die vallei van die Teemsrivier. Londen, die Britse hoofstad en groot han­del- en kultuursentrum, lę aan dié rivier. Suid van die Teems is lae krytheuwels en valleie, wat groot wit kranse vorm waar hulle en die see mekaar ontmoet. Die beroemdste rotswande is naby Dover.

 

(8) Noord-lerland vorm die agtste streek. Dit is 'n węreld van lae ber­ge, diep valleie en vrugbare laaglande. Die vernaamste natuurlike hulpbronne is ryk landerye en weilande, en die land word meestal vir gesaaides of vee gebruik. Sowat 'n vyfde van die Noord-Iere woon in die hoofstad, Belfast.

 

  KLIMAAT: Brittanje het 'n gematigde klimaat. Dit word deur die Golfstroom beďnvloed, 'n warm seestroom wat uit die Golf van Mexiko kom en al langs Noord-Europa vloei. Gereelde suidwestewinde waai oor hierdie stroom en bring warmte in die winter. In die somer is die seewater koeler as die land. Die winde waai oor die water na Brittanje as verkwikkende briese. In Brittanje reën dit die hele jaar, en dit gebeur selde dat enige deel van die land langer as drie weke geen reën kry nie.

 

   RIVIERE EN MERE: Die lang­ste riviere is onder meer die Severn (354 km) en Teems (346 km). Baie Britse riviere het breë mondings waarin die seegetye opstoot. Dit vorm uitsteken­de hawens. Bristol, Hull, Liverpool, Londen en Southampton is van die belangrike hawens wat aan of naby sulke mondings lę.

 

Lough Neagh in Noord-lerland is die grootste meer van die Britse eilande. Dis sowat 29 km lank en ongeveer 18 km breed. Loch Lomond in Skotland is die grootste meer op die eiland van Groot-Brittanje en is nagenoeg 35 km lank en 7,2 km op sy breedste.

 

   EKONOMIE: Volgens syfers van 1999 is 25% van die Britse werkers gemoeid met die nywerhede en 74% met dienslewering. Die belangrikste bedrywe is dié van yster en staal, motorvoertuie, elektronika en elektriese ingenieurswese, tekstielware en klerasie, vliegtuie en verbruikersgoedere. Die Britse nywerhede steun swaar op ingevoer­de onverwerkte materiaal.

 

Die land is selfonderhoudend wat petroleum (uit die Noordsee) betref en het belangrike reserwes van aardgas en steenkool, ofskoon die steenkoolbedryf kwyn namate die lae in tradisionele ontginningsgebiede onekonomies raak.

 

Aangesien Brittanje 'n vername handelsland is, is Londen een van die węreld se toonaangewende bank-, finansiering- en versekeringsentrums, en die "onsigbare verdienstes" uit hierdie dienste le­wer 'n belangrike bydrae tot die uitvoere. Toerisme is nog 'n groot verdiener van valuta.

 

Slegs sowat 1% persent van die wer­kers is gemoeid met die landbou. Daar word meestal met skape en beeste geboer. Saaiboerdery word veral in die ooste beoefen, waar die vernaamste gewasse gars, koring, aartappels en suikerbeet is. Baie Britse boere pas gemengde boedery toe, dit wil sę hulle verbou verskillende gewasse, maar boer ook met vee.

 

________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan