___________________________________________________________________
Vroeë
mense en antieke beskawings (7)
-- wêreld
van die wyse manne
Die vroeë
Griekse geskiedenis is deur oorloë, plundering en menseslagting gekenmerk. Tog
het dieselfde drif wat die mense tot oorlogvoering aangespoor het, tot die
vorming van 'n beskawing vol vindingrykheid gelei...
___________________________________________________________________
GRIEKELAND -- land van pragtige seë en verblindende wit huise wat teen
skotige heuwels aanvly; van olyfboorde en soet, rooi wyn; van tavernas en
vissersbote; land van warm, stil nagte en skadu-dae en van ou vroue in swart
gewade; van Griekse mandoliene.
Sy stede is vandag bymekaarkomplekke
vir mense van heinde en ver, waar die gedreun van die verkeer en masjiene met
die krassende krete van die straatsmouse vermeng.
Maar in die stilte van 'n wingerd of
tussen die sonverbleikte suile van 'n tempelbouval is daar die weerklanke van
die verlede -- die dreunsang van lank vergete poësie, die woorde van wyse
manne, die voetegerommel van marsjerende leërs en die rumoer van groot
gevegte...
Griekeland is 'n land wat op legendes
gebou is -- die geboorteplek van die Westerse beskawing, tuiste van die
demokrasie, filosofie, geneeskunde, wetenskap, argitektuur, teater en
uitmuntende geskrewe werke.
Die antieke Griekeland was nie 'n
staatkundige eenheid nie, maar 'n versameling stadstate -- klein koninkrykies
wat opgeskiet het om paleisvestings in die vrugbare valleie van 'n grotendeels
bergagtige en onvrugbare land.
Maar uit hierdie fel onafhanklike en
dikwels mededingende stadstate het 'n verenigde ideaal van skoonheid, wysheid,
patriotisme en die strewe na kennis gekom.
Hoewel die
Griekse gebiede gestrek het van die weskus van Klein-Asië (tans Turkye) langs
die kuste aan die Middellandse See en Swart See tot in die hoofland van moderne
Griekeland, is die Griekse invloed tot in Spanje en Rusland gevoel.
Alle Grieke het dieselfde taal,
godsdiens en kultuur gedeel. 'n Griek waar ook al ter wêreld sou altyd deur 'n
ander Griek verstaan en aanvaar gewees het as deel van 'n magtige volk. Geen
wonder dat hierdie mense alle vreemdelinge barbaroi of barbare genoem
het nie -- die woord beteken eenvoudig "hulle wat nie Grieks praat
nie".
•
DIE antieke Griekse geskiedenis begin omstreeks 3000 vC op die eiland
Kreta in die Middellandse See. Hier het die Minoërs (na koning Minos genoem)
gewoon. Hulle was uitstekende matrose en ryk handelaars. Die Minoërs het 'n
soort skrif gehad, maar geleerdes kon nog nie vasstel wat se taal hulle
gepraat het nie.
Teen om en by 2000 vC het mense van
Indo-Europese afkoms die hoofland van Griekeland uit die noorde begin
binnesypel en teen 1600 vC was hulle besig om versterkte nedersettings in die vernaamste
valleie te vestig.
Hulle is Miceners genoem -- na die
plek Micene op die suidelike hoofland.
Hulle het onvermydelik met die
Minoërs van Kreta in aanraking gekom en hulle in 1450 vC verower. Baie aspekte
van die Minoïese kultuur, waaronder hul skrifstelsel wat op die Feniciërs s'n
gegrond was, is oorgeneem en aangepas.
Die Minoïese geskiedenis was ook die
inspirasie vir talle klassieke letterkundige werke. Om die groot
gevegte van weleer, soos veral gedurende die Trojaanse Oorlog (in die jare 1200
vC in wat vandag Turkye is), is legendes geweef.
Maar die beskawing het raaiselagtig
tot 'n val gekom, en die Doriërs van Noord-Griekeland het die gebied
binnebeweeg. Daarmee is die Griekse Donker Eeue ingelui wat tot omstreeks 800
vC geduur het. In dié tyd het gemeenskappe ál meer geïsoleer geraak en het
skrif byna verdwyn, hoewel die geskiedenis en tradisies in liedere en stories
lewend gehou is.
Dit was in
dié tyd dat die eerste stadstate hul verskyning gemaak het. Dié het gewoonlik
bestaan uit 'n tros boerderygemeenskappe rondom 'n sentrale paleis met 'n
koning. Teen 750 vC is baie van dié heersers egter onttroon deur ontevrede
adellikes wat die beste land vir hulself geneem en die regering totaal beheer
het.
Die magtigste van hierdie state --
soos Sparta -- het grootliks deur aggressie in omvang gegroei en baie van hul
buurmense is verslaaf.
Uiteindelik het die mense teen die
streng en dikwels wrede heerskappy van die adellikes in opstand gekom en hulle
vervang deur sogenaamde tiranne (hulle wat mag met geweld oorneem), van wie
baie vir 'n sekere mate van hervorming gesorg het -- byvoorbeeld die billiker
verdeling van grond.
Hulle is self deur 'n stelsel van
oligargie vervang -- die bewind van 'n paar ryk burgers -- wat oplaas tot
demokrasie gelei het.
Dié regeringstelsel, waarna
beskaafde volkere vandag strewe, het in 594 vC in Athene begin toe die Atheners
'n sekere Solon gekies het om hul wette te hervorm.
Hy het die gebruik afgeskaf om slawe
te maak van mense wat nie hul skuld kon betaal
nie. Hy het ook burgers in klasse ingedeel, elk met sy eie voorregte en
pligte, en 'n wetboek opgestel.
Dié hervormings is in 508 vC deur
Cleisthenes uitgebrei, wat die stemreg aan alle manlike Atheners gegee het om
'n bestuur van 500 te kies.
Athene se doeltreffende regering en
sterk leër het van hom die magtigste van die stadstate gemaak, met Sparta as
die enigste uitdager. Die Atheense leër het in 490 vC 'n oormag van Perse in
die bekende slag van Marathon verslaan, en die voortgesette stryd teen
Persiese uitbreiding in Griekeland was die oorsprong van baie van die land se
kleurryke oorlewerings.
Dit was dié oorlog teen Persië wat
die stadstate onder Spartaanse leierskap verenig het. Athene self is deur die
vyand verower, maar die Griekse vloot, onder aanvoering van Themistocles, het
die Perse verslaan, die helfte van hul vloot gekelder en hul leier, koning
Xerxes, gedwing om te vlug. Die oorblywende Persiese magte is in 479 vC
verdryf.
Nou het die Griekse Goue Eeu
aangebreek, met Athene as die hart. In dié tyd het die letterkunde en kunste
geblom: die meesterstukke van Sophocles en Euripides is geskep, die Parthenon
is gebou...
Maar 'n oorlog teen Sparta in 431 vC
en 'n ernstige pes het Athene gedaan gelaat, en Sparta het die botoon begin voer.
Dit was die einde van die Goue Eeu -- toenemende gevegte tussen die stadstate,
'n afname in die lewenspeil en 'n ekonomiese insinking het die weg gebaan vir
Griekeland se verowering in 338 vC deur
koning Philippus van Macedonië.
Philippus se seun, die legendariese
Alexander die Grote, het sake verder gevoer en 'n enorme Persiese ryk gevestig,
wat lande van Griekeland tot Indië ingesluit het. Ná sy dood het Griekeland onder
Macedoniese heerskappy gebly tot 146 vC, toe die Romeine die beheer oorgeneem
het.
_________________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
_________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan