____________________________________________________________________

 

Die Middeleeue (8)

 

Lewe in 'n Middeleeuse kasteel

 

Hoe was die lewe in 'n kasteel dan nou werklik? Was dit romanties, soos die ou sages en die sprokies dit wil hę, of eerder koud, vol trekke en ellendig? Kom beleef dit self op dié baie interessante toer...

____________________________________________________________________

 

DIT was 'n tyd van liefde en 'n tyd van haat, 'n trotse epog van trou en 'n verraderlike era van ontrou. Vriendskappe en vetes, gemoedelikheid en geweld... alles was deel van die robuuste lewe in die kastele van weleer.

 

'n Tragiese maar boeiende re­laas van 'n twis tussen twee families, onbedoelde verraad en die inname van 'n kasteel word vir ons oorvertel in die gesaghebbende boek Castles of Europe deur W. Anderson.

 

Dit gee ons 'n kykie in die gewelddadigheid van die Middeleeue en hoe die lewe om die kasteel gewentel het.

 

Dit was, só lui die ou verhaal, in die tyd van die Engelse koning Henry II (1133-1189), wat die troon in 1154 bestyg het. (Let wel, ons verkies om deesdae byvoorbeeld van Henry te praat, nie Hendrik nie, ten minste sover dit die Engelse koninklikes aangaan.)

 

Ewenwel, 'n jong man, ene Fuik le Brun Fitzwarine, begin by die Ludlow-kasteel in Shropshire as 'n kneg vir 'n sekere Josse de Dinan werk.

 

Josse het een groot vyand -- die Lacy-familie, wat beweer dat die kasteel wettig aan hulle behoort.

 

In die jaar 1160 val die Lacys die kasteel aan. Pleks van agter sy sterk mure te skuil, ry Josse die vyand tromp-op tegemoet. Die jong Fuik, wat hom nog nie bevoeg bewys het as vegter nie, kyk saam met Josse se vrou en dogter toe uit 'n venster.

 

Toe hy sien dat Josse skielik deur Lacy en drie ridders omsingel word, gryp Fuik 'n byl en helm en snel hom te hulp. Hy maak twee van die ridders dood en neem Lacy en die derde ridder gevange.

 

Fuik is dadelik 'n held en Josse se dogter, Hawise, word hom as bruid belowe.

 

Nog 'n inwoner van die kasteel is 'n familielid, Marion de la Bruere, wat hopeloos verlief raak op die gevange ridder, Amold de Lisle. Op 'n dag oorreed die ridder haar om hom 'n tou met knope te gee, en spoedig ontsnap hy en Lacy.

 

Die twee families besluit om 'n wapenstilstand te handhaaf.

 

Met die orde herstel, trou Fuik en Hawise, en Fuik se skoonpa vergesel die gelukkige paartjie op 'n reis.

 

Die dolverliefde Marion benut Josse se afwesigheid om Arnold na haar kamer te nooi deur dieself­de venster waaruit hy ontsnap het.

 

Op die vasgestelde aand klim Amold teen die geknoopte tou op en sluip Marion se kamer binne. Maar agter hom teen die tou klim Lacy en 'n paar ander manne.

 

Terwyl Marion oor haar geliefde swymel, sluip Lacy se manne deur die kasteel, maak die hekwagte dood, maak die hekke oop sodat die res van hul manne kan binnekom en vermoor dan die slapende kasteelbewoners in hul beddens.

 

Wanneer sy hul gille hoor, besef Marion wat gebeur het, gryp Arnold se swaard en maak hom dood. Dan spring sy deur 'n venster en val haar dood op die rotse daaronder...

 

Vestings vir die adel

 

   DIE kasteel was stellig die belangrikste bouwerk van die Middeleeue. Hoewel net 'n uitgelese minderheid daarin gewoon het, is elke vlak van die samelewing daardeur geraak.

 

Vir die adellikes en hul knegte, die instandhoudingspersoneel, asook die klein vredesgamisoen wat per­manent in die kasteel gewoon het, was dit 'n tuiste en 'n vesting.

 

Dit het 'n koning of leenheer in staat gestel om die grond om die kasteel te beskerm. En dit was 'n fisieke bewys van sy status in die węreld.

 

Vir die mense wat buite die kasteel gewoon het, was dit 'n toevlugsoord in tye van onrus, 'n voorraadskuur, 'n gevangenis, die setel vir plaaslike regering en 'n plek waar belasting van hulle gevorder is.

 

Dog dit het ook die feodale stelsel gesimboliseer, en in later jare, veral die sestiende eeu, is baie kastele beleër en geplunder.

 

Die lewe in 'n kasteel

 

   MAAR hoe was die lewe in 'n kasteel dan nou werklik? Was dit romanties -- soos vandag se sprokies dit wil hę? Of was dit koud, trekkerig en ellendig, soos ander weer te vertel het? Kom ons gebruik 'n bietjie die verbeelding en gaan op 'n intessante toer... na 'n landelike kasteel en al sy mense in daardie lank vergange tyd.

 

Ons stel ons voor ons is reisende smouse of minnesangers, of dalk pelgrims wat kos en herberg vir die nag nodig het.

 

Die edellui op die platteland was bra eensaam in daardie dae, hon­ger vir vermaak of geselskap, en hulle sou besoekers soos ons bes moontlik met ope arms verwelkom het...

 

O koud is die windjie en skraal...

 

   ONS loop in ysreën oor 'n kra­kende ophaalbrug en verby die hekwagte, en word deur 'n stugge, gewapende soldaat ontmoet, wat ons na 'n binnehof bring. Ons steek dit oor na die ander kant en gaan 'n kamer binne.

 

Dis donker en somber, en die skraal wind gee ons hoendervieis. Maar ons is bly dat ons ten minste hier teen die ysreën beskut is.

 

Die muur is versier met die trofeë van jagtogte: die opgestopte kop van 'n wildevark, die gewei van 'n takbok.

 

Die heer van die kasteel kom die kamer binne. Sy kleed is van helder gekleurde wol, geborduur met sy familiewapen. Ons skud hande en hy verwelkom ons hartlik. Ons word water en bier aangebied om ons dors te les.

 

Sy vrou, wat pas toesig gehou het oor die werk in die kombuis, sluit haar by ons aan. Die luim is gemoedelik.

 

Kort hierna is dit tyd vir die aandete. Ons word na 'n waskamer gelei waar ons ons hande afspoel met water waarin blomblare geweek is, en dan na die banket­saal gebring.

 

Die mure is met groot geverfde seildoeke behang om die trekke te help keer. Die vloer is met rivierbiesies bedek en die boktafels staan in netjiese, ewewydige rye.

 

Aan die verste end van die saai is 'n verhewe platform. Daarop staan 'n lang tafel bedek met wit linne. Daaragter is 'n groot vuurherd met 'n knetterende vuur.

 

Knegte maak hul verskyning uit 'n aangrensende vertrek. Party steek fakkels aan wat aan die mure geheg is. Ander dra kos: verskil­lende soorte rooi vleis en pluimvee gekrui met kaneel, naeltjies en gemmer, tesame met peperige souse, gebakte vis, hertpastei, brood, botter en kaas.

 

Die heer se kinders, familielede en adellike gaste sluit hulle by die verhewe tafel by hom aan. Ons sit by een van die onderste tafels, saam met die knegte en soldate.

 

Ons eet lustig. Almal gooi hul bene op die vloer sodat die honde dit kan vreet. Ons ook.

 

Waterbakke word gebring sodat ons weer ons hande kan was.

 

Nou kom die nagereg. Vars vrugteslaai, neute en blomblare wat in heuning gepreserveer is.

 

Met die ete verby, ruim die knegte op en pak die boktafels weg. Hierna word matrasse uitgerol wat met wol gestop is, en soveel moontlik word naby die vuurherd neergelę.

 

Die heer en sy huishouding gaan ontspan in 'n stel kamers in een van die torings. As ons minnesangers is, word ons gevra om vir hulle te kom optree. Sou ons pelgrims wees, sal ons hulle straks met die verhale van ons reise kom vergas.

 

Die gesin gaan nie vanaand bad nie -- hulle het mos 'n maand gelede só gemaak. En hulle geniet geen privaatheid nie. Die heer, dame en hul drie kinders deel dieselfde bed.

 

Die kamer is koud en trekkerig, maar hulle sal darem warm kry as hulle saamslaap.

 

Later word 'n hoek in die banket­saal aan ons getoon waar ons moet slaap. Rook dwarrel in die vertrek rond. Dit walm van mense, honde, brandende lampe, kos en oorskiet op die vloer.

 

Geen maan- of sterrelig word ooit hier gesien nie. En dis koud.

 

Maar ons lę naby mekaar. Ons is immers geriefliker as die arme landvolk in hul krotte. En aansienlik veiliger.

 

Aanval en verdediging

 

   OORLOGVOERING in die Middeleeue het om die aanval en verde­diging van kastele gewentel -- dramatiese gebeurtenisse met al die durf, dood en droefnis wat daarmee saamgegaan het. As verdedigingswerke was hulle hoogs doeltreffend, want 'n garnisoen daarbinne kon 'n beleg weerstaan -- mits die kos en water natuurlik genoeg was.

 

Aanvallers kon dit eenvoudig nie bekostig om 'n ewigheid te wag dat hul ingeperkte slagoffers van die honger sterf of dat die waterputte moet opdroog nie. Boonop kon hulle nog maklik siek word deur te lank in ongesonde toestande rond­om die kasteel saam te bondel. En dan was daar altyd die gevaar dat 'n ander leër hulle kon kom aanval om die kasteel te ontset.

 

Vanuit kastele kon vyandelike soldate knap onder by die mure ook met brandende kruisboogpyle gepeper word, asook met klippe en Griekse vuur ('n mengsel van olie, nafta, pik en swael wat in breekbare houers aan die brand gesteek en gegooi is).

 

Die aanvallers se taktiek het gewissel. Nadat 'n kasteel omsin­gel is om sy voorraadroetes af te sny, is probeer om die vesting te ondermyn. Partykeer is 'n deel van die grag toegegooi sodat hul oorlogsmasjiene tot by die kasteel gebring kon word.

 

Karre met varkvet en droë bloed is dikwels teen die hek geplaas en aan die brand gesteek.

 

Meer gesofistikeerde beleëringsinstrumente was werpgeskut wat swaar klippe na die mure geslinger en lanseerders wat 3 m lange pyle oor die kasteelmure laat vlieg het.

 

Slingers is tot die sestiende eeu gebruik om granate te werp.

 

Sedert die middel van die veer­tiende eeu is kanonne gebruik. Dié het groot klipballe van 'n kort afstand afgevuur en was baie doeltreffend om hekke en mure te verpletter.

 

Oorgawes was egter dikwels die gevolg van uithongering of interne verraad, of, af en toe, deurdat 'n eerbare akkoord met die verdedi­gers van die kasteel gesluit is.

 

__________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan