___________________________________________________________________
Ma-a-a-a,
ons
is honger!
Sommige voëls staan feitlik dadelik
op eie pote wanneer hulle in die wêreld kom. Ander kuikentjies is so weerloos
dat hulle nie sonder die voëlouer kan oorleef nie. Net soos elke voëltjie sing
soos hy gebek is, word elke voël groot na sy aard. In hierdie aflewering leer
ons van voeding en opvoeding in die voëlwêreld...
___________________________________________________________________
PIK, pik, pik! Stilte. Pik, pik, pik! Die eerste gaatjie verskyn. Die
ongebore voëltjie draai effens met sy lyfie en pik dan weer verbete verder. Ná
'n ruk is daar 'n tweede krakie. Die dop se doppie het uiteindelik geklap!
Die verskyning van 'n kuiken in die
wêreld is werklik een van die skeppingswondere. Sedert die bevrugting is daar
al 'n sluimerende kiem in die eier, maar eers geen "lewendigheid"
nie, om dit so te stel. Dog 'n paar dae voordat die kuiken uit sy dop moet
kruip, lyk dit of hy skielik lewe kry.
Hy verander van posisie sodat hy sy
snaweltjie in die lugblaas aan die stomp kant van die eier kan indruk, en
begin asemhaal. Party kuikens kondig selfs hul teenwoordigheid met 'n klaende
gepiep aan.
Só 'n gepiep is 'n teken vir die
ouers of ander kuikens in die nes dat 'n nuwe klein lewetjie in aantog is. En
die natuur sorg vir omstandighede waarin die kuiken so sagkens moontlik deur
die gevare van sy heel vroegste lewe gelei word.
Uitbroeiing word deur twee dinge makliker
gemaak. Vir eers is heelwat van die kalsium van die dop nou reeds na die
groeiende kuiken oorgeplaas, en die dop is verswak.
Ten tweede is die punt van die
kuiken se snawel versterk deur 'n horingagtige knoets, wat die eiertand genoem
word. Dit stel hom in staat om 'n klomp gaatjies in die eierdop te maak. 'n
Spier agter sy nek gee hom die krag om dit te kan doen.
Die kuiken rondomtalie stadig in die
eierdop, en pik 'n sirkelvormige groef die hele pad om. Uiteindelik breek die
eier -- en die spartelende jong voëltjie skop hom vry.
Die uitbroeityd wissel by
verskillende spesies van 'n paar ure tot 'n paar dae.
•
HOEWEL altwee voëlouers gewoonlik by die grootmaak betrokke is, is party
voëls so onafhanklik dat hulle by geboorte al byna hul eie potjie kan krap. Ons
sê sulke kuikens is prekosiaal (na die Latyn vir "vroegryp") of jonk
selfstandig.
Hulle word blinkoog en op en wakker
gebore, met al hul vere of met 'n digte laag dons. Sulke voëltjies kan die nes
binne 'n paar ure verlaat om agter hul ouers aan te hardloop op soek na kos. In
skaars gevalle sien die kuikens nooit eens hul ouers nie.
Kuikens wat jonk al selfstandig is,
word gewoonlik aangetref by voëls wat op die grond nes maak, soos waadvoëls,
wildvoëls, eende en duikertjies.
Voëltjies wat egter heeltemal hulpeloos
in die wêreld kom, kan etlike maande lank van hul ouers afhanklik bly.
Altrisiële kuikens (na die Latyn vir "een wat voed") word blind
gebore en is óf heeltemal kaal óf het 'n donsbedekking wat met die eiervog teen
die lyf vasgeplak is. Hulle kan net-net die koppie omhoog hou en bekkie oopmaak
om gevoed te word.
Altrisiële voëls sluit in dié wat in
bome en holtes nes maak, soos lysters, rooiborsies, duiwe, houtkappers,
visvangers en roofvoëls.
•
AS die kuikens genoeg te vrete
kry, groei hulle vinnig. Die tempo van die voedings wissel en hang af van die
metode wat gebruik word, die hoeveelheid kos wat beskikbaar is en die afstand
wat die ouers moet vlieg om dit te gaan haal.
Wanneer een voëlouer met kos na die
nes terugkeer, gaap die kuikens se bekkies wawyd oop. Hierdie reaksie word
aangestig deur die geritsel van vere of vibrasies wat die volwasse voël op die
nes maak. As die kuikens dalk slaap en nie hul bekke oopmaak nie, sal die ouer
'n roep gee om hulle wakker te maak.
Soos ander groeiende diere, het
voëls ook proteïen nodig. Vleisvretende voëls kry dit van vis, insekte en
vleis. Maar omdat sade, vrugte en nektar min proteïen bevat, maak ook
vegetariese voëls insekte bymekaar vir hul honger spruite.
Voëls voed hul kuikens op verskeie
maniere. Party voëlouers plaas hul insekbelaaide snawel regstreeks in die
kuikens se bekke. Ander weer, veral die groot seevoëls, sluk die kos wat hulle
kry dadelik in om dit deels te verteer. Terug in die nes, bring hulle die
sopperige mengsel op, of die kuikens druk hul snawels in die ouer se keel om
dit by te kom.
Duiwe voer hul kuikens met 'n
melkerige stof wat kropmelk genoem word. Dit is besonder voedsaam en soortgelyk
aan soogdiermelk.
•
VOËLS is uiters kwesbaar wanneer hulle nog te jonk is om te vlieg. Dit
is dus 'n belangrike taak van die voëlouer om sy kuikens teen roofdiere te
beskerm.
Voëls wat in gate of holtes nes
maak, is natuurlik beskut teen die meeste roofdiere. Ander, soos dié wat op die
grond nes maak, kamoefleer hulself om nie gesien te word nie.
Voëls soos seeswaels verdedig hul
kuikens aktief en dreig hul vyande of val hulle aan. Hulle stuur seine na die
kuikens om doodstil te sit totdat die gevaar verby is.
Party ouers bring hul kuikens in
veiligheid wanneer gevaar dreig. Duikers dra hul kleintjies op die rug; jakanas
onder die vlerk.
•
OM die ma te kan volg moet 'n kuiken haar kan herken. Hierdie
herkenningsproses begin gewoonlik selfs nog voordat die kuikens uitbroei. Die
wilde-eend (mallard) kloek byvoorbeeld sowat twee dae lank vir haar
piepende broeisel voordat hulle uitbroei. As hulle eers uit is, kan die
eendjies haar op sig eien.
Die waarde hiervan vir eende en alle
jong voëls wat die nes moet verlaat en 'n ouer kort ná geboorte moet volg, is
dat die gesin van die begin af saambly.
•
WAAR kuikens die nes nie gou verlaat nie, moet die ouervoël dit
skoonhou. Een van die eerste take van dié voël is die verwydering van die
eierdop, wat óf opgevreet óf uitgegooi word. Soms word taamlik ver daarmee
gevlieg voordat dit weggegooi word, om roofdiere te mislei.
Dis ook belangrik dat die neste
skoon gehou word van mis, dooie kuikens en ou kos, want dit verminder die
gevaar van infeksie en keer dat kuikens se dons nat en gekoek raak en hulle nie
warm genoeg hou nie. 'n Vuil nes sal ook stink en roofdiere lok.
•
HOEWEL verskillende spesies op verskillende tye onafhanklik word, moet
alle voëls uiteindelik die gevaarlike wêreld op eie houtjie aandurf.
Voëlouers word deur die gapende
bekke van die kuikens gestimuleer om vir hulle te sorg. Maar namate die
kleintjies selfstandigheid nader, verminder die hormone in die voëlouers wat
gesinsorg aanmoedig, en ouers se belangstelling in die kleintjies word ál
minder -- hulle raak selfs geïrriteerd!
Die jong voëls begin op hul beurt
belang stel in 'n sosiale lewe met ander volwasse voëls en begin hul gedrag
naboots. Sommige voëls verlaat die nes vrywillig, terwyl ander daaruit gelok
moet word.
Skielik is die band tussen ouers en
kuikens verbreek. Dis tyd vir die jong voëls om die lewe alleen voort te sit...
en uiteindelik self ouers te word.
•
Die kuikens van koningpikkewyne bondel in 'n groot
groep saam terwyl hul ouers gaan visvang. Elke terugkerende ouer weet waar sy eie
bondeltjie vlees en vere
is en sal weier om ander kuikens te
voer wat hom lastig val vir kos.
• Min bloedjong kuikens is so geborge en
beskut soos dié van die neushoringvoël van Afrika. Hulle word binne-in 'n hol
boomstam uitgebroei wat dig verseël is met modder, mis en gevomeerde kos, en
die wyfie en kleintjies word in hierdie veilige tuiste van buite af deur die
mannetjie gevoer. Wanneer die ma uiteindelik die nes verlaat, herseël die
kuikens die opening en word hulle deur altwee voëlouers gevoer totdat hulle
gereed is om self die buitewêreld aan te durf.
___________________________________________________________
Terug na inhoudsblad
-- klik hier
___________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan