___________________________________________________________________

 

Ons wonderlike voëls (2): Hoe jong voëls grootword

 

Ma-a-a-a, ons

is honger!

 

Sommige voëls staan feitlik dadelik op eie pote wanneer hulle in die wêreld kom. Ander kuikentjies is so weerloos dat hulle nie sonder die voëlouer kan oorleef nie. Net soos elke voëltjie sing soos hy gebek is, word elke voël groot na sy aard. In hierdie aflewering leer ons van voeding en opvoeding in die voëlwêreld...

___________________________________________________________________

 

PIK, pik, pik! Stilte. Pik, pik, pik! Die eerste gaatjie verskyn. Die ongebore voëltjie draai effens met sy lyfie en pik dan weer verbete verder. Ná 'n ruk is daar 'n tweede krakie. Die dop se doppie het uiteindelik ge­klap!

 

Die verskyning van 'n kuiken in die wêreld is werklik een van die skeppingswondere. Sedert die bevrugting is daar al 'n sluimerende kiem in die eier, maar eers geen "lewendigheid" nie, om dit so te stel. Dog 'n paar dae voordat die kuiken uit sy dop moet kruip, lyk dit of hy skielik lewe kry.

 

Hy verander van posisie sodat hy sy snaweltjie in die lugblaas aan die stomp kant van die eier kan in­druk, en begin asemhaal. Party kui­kens kondig selfs hul teenwoordigheid met 'n klaende gepiep aan.

 

Só 'n gepiep is 'n teken vir die ouers of ander kuikens in die nes dat 'n nuwe klein lewetjie in aantog is. En die natuur sorg vir omstandighede waarin die kuiken so sagkens moontlik deur die gevare van sy heel vroegste lewe gelei word.

 

Uitbroeiing word deur twee dinge makliker gemaak. Vir eers is heelwat van die kalsium van die dop nou reeds na die groeiende kuiken oorgeplaas, en die dop is verswak.

 

Ten tweede is die punt van die kuiken se snawel versterk deur 'n horingagtige knoets, wat die eiertand genoem word. Dit stel hom in staat om 'n klomp gaatjies in die eierdop te maak. 'n Spier agter sy nek gee hom die krag om dit te kan doen.

 

Die kuiken rondomtalie stadig in die eierdop, en pik 'n sirkelvormige groef die hele pad om. Uiteindelik breek die eier -- en die spartelende jong voëltjie skop hom vry.

 

Die uitbroeityd wissel by verskillende spesies van 'n paar ure tot 'n paar dae.

 

Kuikens grootmaak

 

   HOEWEL altwee voëlouers gewoonlik by die grootmaak betrokke is, is party voëls so onafhanklik dat hulle by geboorte al byna hul eie potjie kan krap. Ons sê sulke kuikens is prekosiaal (na die Latyn vir "vroegryp") of jonk selfstandig.

 

Hulle word blinkoog en op en wakker gebore, met al hul vere of met 'n digte laag dons. Sulke voël­tjies kan die nes binne 'n paar ure verlaat om agter hul ouers aan te hardloop op soek na kos. In skaars gevalle sien die kuikens nooit eens hul ouers nie.

 

Kuikens wat jonk al selfstandig is, word gewoonlik aangetref by voëls wat op die grond nes maak, soos waadvoëls, wildvoëls, eende en duikertjies.

 

Voëltjies wat egter heeltemal hul­peloos in die wêreld kom, kan etlike maande lank van hul ouers afhanklik bly. Altrisiële kuikens (na die Latyn vir "een wat voed") word blind gebore en is óf heeltemal kaal óf het 'n donsbedekking wat met die eiervog teen die lyf vasgeplak is. Hulle kan net-net die koppie omhoog hou en bekkie oopmaak om gevoed te word.

 

Altrisiële voëls sluit in dié wat in bome en holtes nes maak, soos lysters, rooiborsies, duiwe, hout­kappers, visvangers en roofvoëls.

 

Voeding

 

   AS die kuikens genoeg te vrete kry, groei hulle vinnig. Die tempo van die voedings wissel en hang af van die metode wat ge­bruik word, die hoeveelheid kos wat beskikbaar is en die afstand wat die ouers moet vlieg om dit te gaan haal.

 

Wanneer een voëlouer met kos na die nes terugkeer, gaap die kui­kens se bekkies wawyd oop. Hier­die reaksie word aangestig deur die geritsel van vere of vibrasies wat die volwasse voël op die nes maak. As die kuikens dalk slaap en nie hul bekke oopmaak nie, sal die ouer 'n roep gee om hulle wakker te maak.

 

Soos ander groeiende diere, het voëls ook proteïen nodig. Vleisvretende voëls kry dit van vis, insekte en vleis. Maar omdat sade, vrugte en nektar min proteïen bevat, maak ook vegetariese voëls insekte bymekaar vir hul honger spruite.

 

Voëls voed hul kuikens op verskeie maniere. Party voëlouers plaas hul insekbelaaide snawel regstreeks in die kuikens se bekke. Ander weer, veral die groot seevoëls, sluk die kos wat hulle kry dadelik in om dit deels te verteer. Terug in die nes, bring hulle die sopperige mengsel op, of die kui­kens druk hul snawels in die ouer se keel om dit by te kom.

 

Duiwe voer hul kuikens met 'n melkerige stof wat kropmelk genoem word. Dit is besonder voedsaam en soortgelyk aan soogdiermelk.

 

Verdediging

 

   VOËLS is uiters kwesbaar wanneer hulle nog te jonk is om te vlieg. Dit is dus 'n belangrike taak van die voëlouer om sy kui­kens teen roofdiere te beskerm.

 

Voëls wat in gate of holtes nes maak, is natuurlik beskut teen die meeste roofdiere. Ander, soos dié wat op die grond nes maak, kamoefleer hulself om nie gesien te word nie.

 

Voëls soos seeswaels verdedig hul kuikens aktief en dreig hul vyande of val hulle aan. Hulle stuur seine na die kuikens om doodstil te sit tot­dat die gevaar verby is.

 

Party ouers bring hul kuikens in veiligheid wanneer gevaar dreig. Duikers dra hul kleintjies op die rug; jakanas onder die vlerk.

 

Inprenting

 

   OM die ma te kan volg moet 'n kuiken haar kan herken. Hierdie herkenningsproses begin gewoonlik selfs nog voordat die kuikens uitbroei. Die wilde-eend (mallard) kloek byvoorbeeld sowat twee dae lank vir haar piepende broeisel voordat hulle uitbroei. As hulle eers uit is, kan die eendjies haar op sig eien.

 

Die waarde hiervan vir eende en alle jong voëls wat die nes moet verlaat en 'n ouer kort ná geboorte moet volg, is dat die gesin van die begin af saambly.

 

Instandhouding van die nes

 

   WAAR kuikens die nes nie gou verlaat nie, moet die ouervoël dit skoonhou. Een van die eerste take van dié voël is die verwydering van die eierdop, wat óf opgevreet óf uitgegooi word. Soms word taamlik ver daarmee gevlieg voordat dit weggegooi word, om roofdiere te mislei.

 

Dis ook belangrik dat die neste skoon gehou word van mis, dooie kuikens en ou kos, want dit vermin­der die gevaar van infeksie en keer dat kuikens se dons nat en gekoek raak en hulle nie warm genoeg hou nie. 'n Vuil nes sal ook stink en roof­diere lok.

 

Die weg na onafhanklikheid

 

   HOEWEL verskillende spesies op verskillende tye onafhanklik word, moet alle voëls uiteindelik die gevaarlike wêreld op eie houtjie aandurf.

 

Voëlouers word deur die gapen­de bekke van die kuikens gestimuleer om vir hulle te sorg. Maar namate die kleintjies selfstandigheid nader, verminder die hormone in die voëlouers wat gesinsorg aan­moedig, en ouers se belangstelling in die kleintjies word ál minder -- hulle raak selfs geïrriteerd!

 

Die jong voëls begin op hul beurt belang stel in 'n sosiale lewe met ander volwasse voëls en begin hul gedrag naboots. Sommige voëls verlaat die nes vrywillig, terwyl an­der daaruit gelok moet word.

 

Skielik is die band tussen ouers en kuikens verbreek. Dis tyd vir die jong voëls om die lewe alleen voort te sit... en uiteindelik self ouers te word.

 

Het jy geweet?

 

   Die kuikens van koningpikkewyne bondel in 'n groot groep saam terwyl hul ouers gaan visvang. Elke terugkerende ouer weet waar sy eie bondeltjie vlees en vere is en sal weier om ander kuikens te voer wat hom lastig val vir kos.

   Min bloedjong kuikens is so geborge en beskut soos dié van die neushoringvoël van Afrika. Hulle word binne-in 'n hol boomstam uitgebroei wat dig verseël is met modder, mis en gevomeerde kos, en die wyfie en kleintjies word in hierdie veilige tuiste van buite af deur die mannetjie gevoer. Wanneer die ma uiteindelik die nes verlaat, herseël die kuikens die opening en word hulle deur altwee voëlouers gevoer totdat hulle gereed is om self die buitewêreld aan te durf.

 

___________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_______________________________________________________­____

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan