__________________________________________________________________

 

Bekende manne

van die 20ste eeu

 

Dit was die gebeurtenisrykste honderd jaar tot nog toe in die hele bestaan van die mens. In hierdie tyd het die tegnologie ongekende hoogtes bereik en terreur en magsmisbruik ongetoomde laagtes. Die mens het op die maan geland, maar ook twee węreldoorloë in die geskiedenisboeke geplaas, siektes soos pokke oorwin, maar dan ook die atoombom vervolmaak. Hieronder word sekere van die manne genoem wat hul onuitwisbare stempel op die twintigste eeu afgedruk het -- terwyl jy  elders in hierdie ensiklopedie van die eeu se bekendste vroue kan lees...

__________________________________________________________________

 

   ALI, Muhammad, legendariese Amerikaanse bokser

Hy het homself nie net ''the Greatest'' genoem nie, maar dit ook bewys deur tussen die jare 1964 en 1979 die swaargewig-toneel van die węreld te oorheers. Ali (1942--        ) is as Cassius Clay gebore, maar het sy naam verander toe hy hom by die sogenaamde ''Black Muslims'' aangesluit het. Hy was 'n uitgesproke vegter wat gespog het dat hy kon ''float like a butterfly and sting like a bee''. Ali het in 1981 uitgetree, waarna dit bekend geword het dat hy aan Parkinson se siekte ly.

 

   ARAFAT, Jasser, Palestynse leier

As voorsitter van die Palestynse Bevrydingsorganisasie (PBO) sedert 1969, speel Arafat (1929--    ) 'n vername rol in die Arabies-Israeliese stryd. Hy voer in die jare sestig en sewentig 'n guerrilla-veldtog om Israel te probeer vernietig, maar erken later Israel se reg om saam met 'n onafhanklike Palestynse staat te bestaan. Hy word ongewild by jonger, militanter leiers van die PBO.

 

   ARMSTRONG, Neil, Amerikaanse ruimteman en eerste maanwandelaar

Armstrong (1930--   ) was die eerste mens wat op die maan geloop het (op 21 Julie 1969). Hy was bevelvoerder van die Apollo 11-ruimtesending. Sy eerste woorde toe hy op die maan uitstap was: ''That's one small step for (a) man, one giant leap for mankind.'' Edwin (''Buzz'') Aldrin, wat Armstrong op die sending vergesel het, het die tweede maanloper geword. Michael Collins, die derde lid van die bemanning, het in die moederskip gebly wat om die maan bly wentel het. Nog vyf geslaagde Amerikaanse maanlandings het gevolg.

 

   BARNARD, Christiaan [Chris] Neethling, baanbreker-hartchirurg van Suid-Afrika

Hierdie Suid-Afrikaanse hoogleraar en hartchirurg (1922--2001), het op 3 Desember 1967 die węreld se eerste hartoorplanting gedoen. Dit was in die Groote Schuur-hospitaal in Kaapstad en die ontvanger was Louis Washkansky, 'n 55-jarige kruidenier. Die pasiënt is agttien dae later aan longontsteking oorlede, maar hierna is talle hartoorplantings węreldwyd gedoen, mettertyd met groot sukses, veral ná die ontwikkeling van doeltreffender middels teen verwerping. Prof. Barnard is op 2 September 2001 aan 'n hewige asma-aanval oorlede in sy hotelkamer op die kusdorp Phapos, Ciprus, waar hy met vakansie was.

 

   BEATLES, musikale fenomene

Paul McCartney, John Lennon, George Harrison en Ringo Starr was die lede van die Britse pop-groep die Beatles, wat gegroei het uit 'n groep wat in 1956 deur Lennon gestig is. McCartney en Harrison sluit hulle in 1957 aan en Starr in 1962. Lennon (1940--1980) en McCartney (1942--     ) bewys hulle as van die mees geslaagde span liedjieskrywers in die geskiedenis. Die Beatles ontbind in 1970 en bewonderaars hoop tevergeefs op 'n hereniging totdat Lennon in Desember 1980 voor sy woonstel in New York deur 'n geestesversteurde doodgeskiet word.

 

   BEN-GURION, David, Isrealiese staatman

Ben-Gurion (1886--1973) was die ''vader'' van die staat Israel. Hy was die dryfkrag agter die veldtog vir 'n onafhanklike Joodse staat wat op 14 Mei 1948 as die staat Israel tot stand gekom het. Ben-Gurion word die eerste Israeliese premier.

 

   CHURCHILL, sir Winston, Britse staatsman

Churchill (1874--1965) het sy land as premier deur die Tweede Węreldoorlog gelei. Hy was in die Tweede Vryheidsoorlog 'n oorlogskorrespondent in Suid-Afrika. Hier word hy in Natal deur die Boere gevang, maar in Pretoria ontsnap hy uit sy gevangenskap. Hy begin sy lang parlementęre loopbaan in 1900. Churchill sien die bedreiging van die Hitlerisme raak voor die meeste van sy tydgenote. Hy was 'n besielende spreker, wat sy land in die laaste węreldoorlog nuwe hoop en krag gegee het. Het ook bekendheid as biograaf en geskiedskrywer verwerf.

 

   CASTRO, Fidel, Kubaanse leier

Castro (1927--    ) was die premier van Kuba sedert 1959 en is die president sedert 1976. Hy het in sy land aan die bewind gekom toe hy diktatuur van Fulgencio Batista omvergewerp het. Hy maak sy land 'n kommunistiese staat, tot groot onsteltenis van Amerika, maar word geďsoleer ná die ineenstorting van die kommunisme in die Sowjet-Unie en Oos-Europa. Castro het Afrika-bevrydingsbewegings, veral in Angola, ondersteun en Kubane in regstreekse konfrontasie met Suid-Afrikaanse troepe gebring.

 

   DALI, Salvador, Spaanse kunstenaar

Dali (1904--1989) was 'n surrealistiese skilder wat die węreld behoorlik aan die praat gehad het. Dié eksentrieke kunstenaar is deur die psigoanalitiese teorieë van die onbewuste beďnvloed en het droomtonele in 'n oorpresiese, fotografiese styl geskilder. Van sy bekendste beelde is van sakhorlosies wat slap oor voorwerpe hang en bonormale groot miere in fel verligte landskappe. Dali het eenmaal die helfte van sy met was gestyfde snor afgeskeer, net om sy eksentrisiteit te beklemtoon.

 

   DEBUSSY, Claude, Franse komponis

As invloedryke komponis en musikale revolusionęr, het Debussy (1862--1918) hom ten doel gestel het om musiek te bevry van die ''barre tradisies'' wat volgens hom besig was om dit te versmoor. Sy bedwelmende gebruik van harmonieë het 'n sensuele musikale droomwęreld geskep en 'n diepgaande invloed op moderne Westerse musiek gehad. Hy het dikwels alle konvensionele formules omvergegooi en 'n onmiskenbare styl ontwikkel wat talle navolgers geďnspireer het.

 

   DE GAULLE, Charles, Franse generaal en staatsman

De Gaulle (1890--1970) is, ná die val van Frankryk in 1940 tydens die Tweede Węreldoorlog, as die leier van die ''Vrye Franse''- opposisie teen Nazi-Duitsland erken. Hy word ná die bevryding van Parys in 1944 president in 1945, maar bedank in 1946. In 1958 word hy uit sy aftrede teruggeroep met die versoek om 'n regering met spesiale magte saam te stel in 'n poging om Frankryk uit sy ontwrigte politieke toestand te red en om die opstand in Nigerië te besleg. Hy gee Frankryk 'n nuwe grondwet.

 

   DIOR, Christian, Franse mode-ontwerper

Dior (1905--1957) was 'n vermaarde mode-ontwerper, wat in 1947 die sogenaamde ''New Look'' geskep het. Sy rokke en uitrustings met smal skouers en lang, uitklokkende rompe het 'n romantiese era van glans vir Westerse vroue ingelui.

 

   DISNEY, Walt, Amerikaanse tekenprent-genie

Disney (1901--1966), was die skepper van bekende tekenprent-karaktertjies soos Mickey Mouse, Donald Duck, Pluto en vele meer. Disney se Hollywood-loopbaan begin in die jare twintig. In 1928 maak hy die eerste kort tekenprent met klank en musiek en in 1937 die eerste vollengte-tekenprent. Benewens vir sy films sal hy onthou word as innoveerder van die pretpark Disneyland in Kalifornië.

 

   EINSTEIN, Albert, Duits-Amerikaanse vader van die relatiwiteitsteorie

Einstein (1879--1955) was een van die grootste wetenskaplikes van alle tye. Sy relatiwiteitsteorie het 'n omwenteling in die wetenskap van die twintigste eeu teweeggebring en tot die gebruik van atoomkrag gelei. Einstein se vergelyking E=mc2, wat toon dat massa in energie omgeskakel kan word, verander die hele menslike begrip van die fisieke heelal. Einstein is as Jood in Duitsland gebore, maar emigreer in 1934 na Amerika nadat die Nazi's die bewind in sy geboorteland oorgeneem het. Hy ontvang in 1921 die Nobelprys vir fisika.

 

   EISENHOWER, Dwight D., Amerikaanse strateeg en staatsman

Eisenhower (1890--1969) was opperbevelhebber van die Geallieerde magte in Europa tydens die Tweede Węreldoorlog en die Amerikaanse president van 1953 tot 1961. Hy ontwerp en bestuur die skitterend geslaagde inval in Europa wat tot die nederlaag van Nazi-Duitsland in 1945 lei. As president voer hy die sogenaamde Koue Oorlog, die langdurige vete tussen Amerika en die Sowjet-Unie wat die węreldpolitiek tussen 1945 en die laat jare tagtig oorheers het. Eisenhower was 'n verbete teenstander van die kommunisme.

 

   FLEMING, Alexander, Britse ontdekker van penisillien

Hierdie dokter en bakterioloog (1881--1955) het penisillien in 1928 ontdek. Penisillien, wat afkomstig is van 'n gewone skimmel wat byvoorbeeld op vrugte groei, kan 'n hele horde verskillende bakterieë doodmaak. Ofskoon Fleming die ontdekker was, was dit die patoloog Howard Florey en die biochemikus Ernst Chain wat werklik die waarde van penisillien in die stryd teen infeksie besef het. Duisende lewens is gered nadat hulle vroeg in die Tweede Węreldoorlog die aktiewe bestanddeel van die skimmel geďsoleer het.

 

   FREUD, Sigmund, Oostenrykse neuroloog en grondlegger van die psigoanalise

Die psigoanalise is die wetenskaplike studie van sekere senu-afwykings van die brein deur 'n ondersoek van alles wat die pasiënt uit sy verlede, sy drome, ens. kan onthou om só vergete angste op te spoor. Freud  (1856--1939) het aangevoer dat mense aangedryf word deur libido, 'n mengsel van hul seksdrang en oorlewingsinstink. Hoewel baie van sy teorieë vandag bevraagteken word, bly hy steeds een van die invloedrykste figure van die twintigste eeu.

 

   GAGARIN, Joeri, Russiese ruimteman

Gagarin (1934--1968) het op 12 April 1961 die eerste mens in die ruimte geword het toe hy een omwenteling om die aarde in die ruimtetuig Wostok I voltooi het. Daar is later beweer dat die vlug byna in 'n ramp geëindig het met die terugkeer aarde toe. Twee dele van die ruimtetuig sou nie van mekaar geskei het soos beplan is nie -- pleks daarvan dat die skeiding tien sekondes moes duur, het tien minute glo verbygesleep voordat dit gebeur het en Gagarin veilig kon land. Hy is, na berig is, in 'n vliegongeluk oorlede.

 

   GANDHI, Mohandas Karamchand, Indiese leier

Gandhi (1869--1948), bekend as die Mahatma [Groot Siel], was 'n stryder vir menseregte in Indië en voorstander van geweldlose verset. Hy studeer in Londen. Van 1893--1914 is hy in Suid-Afrika waar hy as leier van die Indiërs optree. As nasionalistiese leier in Indië, tot 1947 nog onder Britse bestuur, oefen hy 'n geweldige invloed uit: hy is beskou as 'n heilige en sy eerlikheid is nooit in twyfel getrek nie. Hy word in Januarie 1948 deur 'n fanatieke sluipmoordenaar om die lewe gebring.

 

   HEMINGWAY, Ernest, Amerikaanse romanskrywer

Hemingway (1899-1961) was bekend vir die invoering van 'n nuwe prosastyl in die romanskryfkuns; feitelik, op die man af, met opset doodgewoon. Van sy bekendste romans is A Farewell to Arms (1929), Death in the Afternoon (1932) en For Whom the Bells Tolls (1940). Hy skryf ook bundels kortverhale soos Men without Women (1927) en werk as oorlogsverslaggewer. Hy verwerf in 1954 die Nobelprys (letterkunde) vir sy roman The Old Man and the Sea (1952). Hy skiet homself in 1961 ná 'n lang siekte.

 

   HITLER, Adolf, Duitse diktator

Hitler (1889--1945) was Duitsland se Führer (leier), wie se drome van węreldoorheersing tot die Tweede Węreldoorlog gelei het. Gebore in Oostenryk, neem hy in 1921 beheer oor van die Duitse Werkersparty en hernoem dit die Nasionaal-Sosialistiese (Nazi-)Party. Hy word in 1933 die kanselier van Duitsland. Oorrompel Tsjeggo-Slowakye en val Pole in 1939 aan wat die węreldoorlog laat uitbreek. Pleeg in 1945 selfmoord saam met sy vrou, Eva Braun, in sy Berlynse bunker toe Duitsland nie meer weerstand teen sy vyande kon bied nie.

 

   KENNEDY, John F., Amerikaanse president

Kennedy (1917--1963) was van 1961 tot 1963 die president van die VSA. Sy elegante vrou, Jacqueline (Jackie), het destyds meegehelp om 'n haas ongeëwenaarde charisma aan die Amerikaanse Wit Huis te verleen. Kennedy se presidentskap het tot 'n einde gekom toe hy op 'n toer in Dallas, Texas, deur 'n sluipmoordenaar, Lee Harvey Oswald, in 'n oop motor langs sy vrou doodgeskiet is. Jackie is later weer getroud, met die Griekse skeepsmagnaat Aristoteles Onassis.

 

   KOCH, Robert, Duitse bakterioloog

Koch (1843--1910) het die organismes ontdek wat tuberkulose en cholera veroorsaak. Hy het ook bewys dat 'n sekere bakterie die oorsaak van miltsiekte by beeste is. Die kennis wat baanbrekers soos Koch aan die mensdom toevertrou het, het gelei tot merkwaardige welslae in die stryd teen siektes en tot metodes om siektes te voorkom, soos byvoorbeeld die middels om bakterieë te vernietig en hul bedrywighede te beperk. Koch ontvang in 1905 die Nobelprys vir geneeskunde.

 

   LENIN, Wladimir Ilitsj, Russiese revolusionęr

Lenin (1870-1924) word as die vader van die (nou ontbinde) Sowjet-Unie beskou. Hy was vroeg reeds 'n dissipel van Karl Marx, wie se kommunistiese ideale hy so gou moontlik ten uitvoer wou bring. Hy sweep voortdurend die Russiese werkers met sy propaganda op en lei hulle om plaaslike sowjets (rade) te stig. Lenin sit saam met Trotski die Revolusie van November 1917 op tou en word diktator van die nuwe unie van sowjets, waardeur 'n eeue-oue stelsel in Rusland vernietig word. Hy is dood aan geleidelike verlamming.

 

   MANDELA, Nelson Rolihlahla [Madiba], Suid-Afrikaanse lewende legende

Mandela (1918-   ) en F.W. de Klerk [Frederik Willem] (1936-    ) was die hooffiggure in die Suid-Afrikaanse oorgang na 'n volledig demokratiese regering in die jare negentig van die twintigste eeu. Hulle het in 1993 saam die Nobelprys vir vrede ontvang. De Klerk was die laaste president van Suid-Afrika onder die apartheidsbewind. Hy is ná die verkiesing van April 1994 as staatshoof opgevolg deur Mandela, wat 27 jaar in die tronk deurgebring het ná die Rivonia-verhoor.

 

   MUSSOLINI, Benito, Italiaanse leier

Hy was il Duce (die leier) van 'n Fascistiese Italië van 1922 tot 1943. Mussolini (1883--1945) verower die oppergesag toe die Fasciste na Rome marsjeer, en droom daarvan om die imperiale grootheid van Rome te herstel. Hy word diktator en 'n bondgenoot van Adolf Hitler, 'n verbintenis wat in die Tweede Węreldoorlog hopeloos faal. Mussolini moet in 1943 bedank, en hy en sy minnares, Clara Retacci, word later deur Italiaanse partisane om die lewe gebring.

 

   NASSER, Gamal Abdel, Egiptiese leier

Nasser (1918--1970) word in 1954 die leier in Egipte, nadat hy in 1952 die dryfkrag agter die onttroning van koning Faroek was. Hy sorg in 1956 vir groot węreldspanning met sy nasionalisering van die Suez-kanaal. Hy is 'n sterk teenstander van Israel en probeer om die Westerse invloed uit die Midde-Ooste te verdryf, maar verloor in 1967 in die Sesdaagse Oorlog teen Israel. Nasser sorg wel vir baie hervormings in Egipte en bou die enorme Hoë Aswan-dam in die Nyl.

 

   OPPENHEIMER, Robert, Amerikaanse fisikus

Oppenheimer (1904--1967) was aan die spits van die hoogs geheime Manhattan Project wat die atoombom ontwikkel het. Die eerste bom is in Julie 1945 naby Alamogordo in Nieu-Mexiko getoets. Atoombomme is twee maal in oorlogvoering gebruik, toe Amerikaanse vliegtuie in Augustus 1945 dood en verwoesting in die Japanse stede Hirosjima en Nagasaki gesaai het.

 

   PELÉ [regte name: Edson Arantes do Nascimento], Brasiliaanse sokkerster

Pelé (1940--      ) word węreldwyd as die grootste en gewildste sokkerspeler van alle tye beskou. Hy maak in 1958 as sewentienjarige sy geroemde verskyning in die Węreldbeker-finaal in Swede en, tot met sy opspraakwekkende vertonings twaalf jaar later in Mexiko, speel hy die spel met 'n aansteeklike vreugde. In sy loopbaan van agttien jaar teken Pelé 1281 doele in 1363 wedstryde aan. Hy word in 1994 Brasilië se minister van sport.

 

   PRESLEY, Elvis, van Amerika, die ''koning van rock''

Elvis (1935--1977) was bes moontlik die grootste musikale fenomeen van die twintigste eeu. In die jare vyftig word hy met sy suggestiewe heupswaaiery as 'n rebel beskou, maar nadat hy van 1958 tot 1960 in die leër was, maak hy sy herverskyning as 'n skoongesig-neuriesanger. Sy gewildheid taan egter weens 'n reeks minder goeie musiekprente. In sy laaste jare is hy vet en opgepof weens 'n verslawing aan verdowingsmiddels, maar net om te bewys hoe gewild hy gebly het, word daar in die eerste 24 uur ná sy dood 20 miljoen van sy plate verkoop.

 

   PICASSO, Pablo, Spaanse kunstenaar

Hy sou die beroemdste kunstenaar van die twintigste eeu word. Picasso  (1881--1973) was 'n skilder, beeldhouer, grafiese kunstenaar en ontwerper, die seun van 'n Baskiese tekenonderwyser en 'n Italiaanse vrou wie se van hy aangeneem het. Sy skeppingsvermoë en 'n speelsheid in sy benadering het 'n vryheid in die twintigste-eeuse kuns gebring wat steeds by hedendaagse kunstenaars gesien kan word.

 

   ROOSEVELT, Franklin D., Amerikaanse president

Roosevelt  (1882--1945) was van 1933 tot 1945 president van die VSA. Hy word op 39-jarige leeftyd die slagoffer van polio en slegs sy onoorwinlike gees red hom van die lot van 'n hulpelose kreupele. Hy verrig sy inspannende pligte vanuit 'n rolstoel. Roosevelt word in die ergste tyd van die Depressie tot president verkies en dit is gou duidelik dat hy 'n groot leier is. Hy verklaar in die Tweede Węreldoorlog oorlog teen Japan en Duitsland. Deur sy radiotoesprake (''fireside chats'') verenig hy die Amerikaanse volk eendragtig teen die vyand.

 

   SMUTS, Jan Christiaan, Suid-Afrikaanse staatsman en soldaat

Smuts (1870--1950) veg in die Tweede Vryheidsoorlog (1899-1902) as Boer teen die Engelse. Vanweë sy oortuiging dat samewerking tussen Boer en Brit noodsaaklik vir Suid-Afrika is, is hy instrumenteel in die stigting van die Unie van Suid-Afrika in 1910. Hy word SA premier van 1919--1924 en 1939--1948. Smuts word 'n veldmaarskalk in die Tweede Węreldoorlog en 'n adviseur van die destydse Britse premier, Winston Churchill. Hy help stig sowel die Volkerebond as sy opvolger, die Verenigde Nasies.

 

   STRAVINSKY, Igor, Russiese komponis wat 'n Amerikaanse burger geword het

Hy was 'n reuse figuur in die musiekwęreld, trouens, een van die grootste musikale innoveerders van die twintigste eeu. In sy vroeë, ''Russiese'', periode verwerf Stravinsky (1882-1971) roem met drie ballette. Hierin bewys hy hom as 'n onverskrokke hervormer, met splinternuwe idees rakende harmonie, ritme en melodie. Van sy latere werke is weliswaar van uiteenlopende aard, maar sy pioniersgees is steeds duidelik in sekere van dié onsterflike skeppings.

 

   VERWOERD, Hendrik Frensch, Suid-Afrikaanse premier

Verwoerd  (1901-1966), wat van 1958 tot 1966 Suid-Afrikaanse premier was, word deur die węreld as die argitek van apartheid beskou. Tydens sy premierskap word die Unie van Suid-Afrika in 1961 die Republiek van Suid-Afrika, en Verwoerd onttrek die land uit die Statebond. Hy oorleef een sluipmoordaanslag in 1960, maar sterf in 1966 aan die hand van 'n parlementsbode, Dimitri Tsafendas, in die Volksraad. Tsafendas word nie verhoor nie, maar drie dekades lank in sielsieke-inrigtings aangehou. Verwoerd word deur John Vorster as premier opgevolg.

 

________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_______________________________________________________­_

 

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan