______________________________________________________

 

Moderne medisyne

-- die wenverhale agter ons beste rate en preparate

 

Al die wonderbaarlike middels en hulpmiddels van die moderne geneeskunde was natuurlik nie altyd daar nie. Maar hoe het hulle ontwikkel? Dis interessant dat sowat 'n derde van ons moderne verpakte medisyne steeds op plante gegrond is...

______________________________________________________

 

IN die negentiende eeu word die bestudering van die invloed van medisyne op die liggaam 'n volwaardige wetenskaplike vakgebied. In die begin van die twintigste eeu word nuwe chemiese tegnieke in geneesmiddels toegepas en die eerste sintetiese (nie-natuurlike) medisyne word vervaardig.

 

Dit staan bekend as chemoterapie, met die navorser Paul Ehrlich (1854-1915) as baanbreker. In 1910 berei hy die chemikalie salvarsan sinteties, 'n stof vir die behandeling van sifilis. Dit is die eerste medisyne wat in die laboratorium vervaardig word om die oorsaak van 'n siekte te behandel.

 

Reeds in 1908 ontvang Ehrlich 'n Nobelprys vir sy werk oor hoe verdedigers in die liggaam siekte en infeksie beveg. Dit word immunologie genoem. Hy probeer medisyne vind wat ewe doeltreffend teen mikrobes is as die liggaam se eie teenliggaampies. Hy noem dit ''magiese koeëls'', omdat hy hom voorstel dat hulle die mikrobes tromp-op doodskiet en die res van die liggaam ongedeerd laat.

 

In 1928 ontdek Alexander Fleming (1881-1955), 'n Skotse navorser, die bakterie-dodende eienskappe van 'n produk van die skimmel (swam) Penicillium notatum. Hieruit ontstaan penisillien en ander antibiotiese medisyne, wat infeksies beveg en miljoene lewens red.

 

Terwyl hy by die hospitaal St Mary's in Londen werk, bemerk Fleming dat skimmel op 'n kweekmedium in die laboratorium die bakterieë gedood het wat daarin aangeteel het. Hy noem die gevormde stof penisillien. Die Australiese patoloog Howard Florey (1898-1968) hervat die werk en help om penisillien in grootmaat geproduseer te kry, betyds vir gebruik in die Tweede Wêreldoorlog.

 

Teen die 1950's is daar reeds 'n reusagtige farmaseutiese bedryf, wat medisyne ontwikkel, vervaardig en toets. Sedert die 1970's kry ons 'n heropbloei van ''groen medisyne'' en die bestudering van plante vir potensiële geneesmiddels. Sowat 'n derde van ons moderne verpakte medisyne is steeds op plante gegrond.

 

Soos die Europese ''greater periwinkle'' (maagdeblom) was die Malgassiese maagdeblom byvoorbeeld 'n tradisionele middel teen diabetes, wat deur 'n gebrek aan insulien veroorsaak word. Navorsers het nou twee nuwe chemikalieë daaruit afgeskei, vincristien en vinblastien, wat gebruik word vir die behandeling van kankersoorte wat wit bloedliggaampies aantas (leukemieë). Slegs 'n breukdeeltjie van die wêreld se woude en wildernisse is reeds vir hul medisinale waarde ondersoek -- nog 'n kragtige argument ten gunste van natuurbewaring.

 

Daarbenewens is die voorbehoedpil, bekend as ''die Pil'', wat in die 1950's ontwikkel is, gegrond op sekere stowwe in die Mexikaanse wilde jamwortel. Dié is gebruik om sintetiese hormone te vervaardig, wat die vroulike menstruele siklus kan verander, iets wat gewoonlik deur die liggaam se natuurlike geslagshormone beheer word. Daar is tans verskillende soorte van die Pil, wat gereeld daagliks gesluk moet word.

 

Duisende miljoene rande word aan medisyne-navorsing bestee. Maar van, sê, 100 000 chemikalieë wat vervaardig en getoets word, kan slegs een of twee miskien op die ou end op pasiënte beproef word. Navorsers werk daagliks met vreemde chemikalieë en potensieel skadelike mikrobes, en moet dus nougeset op higiëne en beskermingsmaatreëls let.

 

Die medisyne word gedurig vir suiwerheid gekontroleer. Wanneer dit aanvanklik op menslike vrywilligers getoets word, word alle uitwerkings versigtig gemonitor. As die toetse goed afloop, word die medisyne vervolgens op 'n klein, beperkte skaal getoets.

 

Daar is deesdae baie maniere om medisyne toe te dien -- om dit in die liggaam te kry. Dit sluit in inname deur die mond, deur die vel via die liggaamsoppervlak, onderhuidse inspuiting, inspuiting regstreeks in 'n aar of inspuiting in 'n spier. Elk van dié het sy voordele, afhangende van die dosis en volume van die geneesmiddel, of dit in 'n groot hoeveelheid vinnig of stadiger en gelykmatig in die weefsels moet beland, of dit oor die hele liggaam benodig word of slegs op 'n sekere plek, en hoe dikwels dit vereis word.

 

Party stowwe, soos insulien, word in die maag verteer en ondoeltreffend gemaak, met die gevolg dat hulle nie deur die mond ingeneem kan word nie. Maar die gerieflike insulien-pen vir diabete spuit 'n klein hoeveelheid insulien-oplossing in elke keer wanneer dit benodig word. Die insulien-dosis kan afgewissel word deur verskillende hoeveelhede en/of konsentrasies van die insulien-oplossing te kies. Aangesien die pen slegs een gebruiker behoort te hê, word die probleem van die verspreiding van infeksies na ander mense uitgeskakel. Tog moet die hol spuitnaald, wat onder die vel indring, gereeld skoongemaak of vervang word om besmetting met vullis en kieme te voorkom.

 

Diabetes is die gevolg van 'n gebrek aan die hormoon insulien, wat bloedsuikervlakke beheer. In 1921-1922 het Frederick Banting (1891-1941) en Charles Best (1899-1978) in Kanada ontdek dat diere-insulien ontbrekende menslike insulien kan vervang en diabete weer gesond kan maak. 'n Battery-beheerde pomp wat in die 1980's ontwikkel is, spuit dit stadig en aanhoudend in die liggaam in en boots die liggaam se eie stadige vervaardiging van die hormoon na.

 

Asma, weer, is 'n asemhalingskwaal wat dikwels behandel word met middels wat brongodilators genoem word. Dié verbreed die brongiole, die piepklein lugweë in die longe, wat by asmalyers baie vernou. Pleks van die middel te sluk of in te spuit, wat dit oor die hele liggaam sal laat versprei, word dit met die inasemingstoestel regstreeks by die teiken toegedien. Die gebruiker druk die aërosol-houer en haal terselfdertyd diep asem om 'n fyn mis-walm van die middel diep in die longe in te trek.

 

''Ent-gewere'' is ook ontwerp om honderde mense 'n klein dosis entstof of medisyne te laat kry. Die medikasie word onder hoë druk deur die vel gedwing sonder om 'n naald te gebruik. Waar hulle aanvanklik in 1968 in die veldtog vir die uitwissing van pokke gebruik is, is hulle spoedig vervang deur veel eenvoudiger spuite wat gesteriliseer en hergebruik kon word. Tans word wegdoenbare toerusting gebruik.

 

En vir stadige, konstante toediening is daar kleefstroke. Dié kleef pynloos aan die vel en medisyne sypel stadig deur die vel tot in die bloedstroom. Slegs middels wat kan oplos om deur die olierige, vetterige veloppervlak te dring kan só toegedien word.

 

Nog 'n toedieningsmetode is die depot-inspuiting, waar 'n dik medisyne-klontjie in 'n houerstof onder die vel ingespuit word. Dit los stadig op om die middel weke lank in klein, aanhoudende hoeveelhede vry te laat.

 

__________________________________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan