___________________________________________________________
Hoe
'n snuffeltuig sterk tekens van ys by die maan se pole gevind het
Daar's
water… (of
is daar?)
Stel
jou 'n kolkende waterwolk voor bokant die oppervlak van ons kurkdroë maan.
Só iets kon dalk baie eeue gelede kortstondig bestaan het nadat 'n
reusagtige, met ys gevulde meteoorsteen teen die maan gebots het. Want kort
voor die jongste eeuwisseling het 'n onbemande Amerikaanse ruimtetuig 'n
opsienbarende ontdekking gedoen. Diep, diep in die poolkraters van die maan,
waar die son nooit kan skyn nie, het die snuffeltuig sterk aanduidings gevind
van waarskynlik miljoene tonne waterys. Vir ruimteverkenning was dit
opwindende nuus. Dit sou kan beteken dat die maan makliker gekoloniseer en in
'n halfwegstasie na die planete omgeskep sal kan word… as die water
inderdaad daar is…
___________________________________________________________
HY'S
droêr as die Sahara-woestyn, oneindig droër. En so warm -- jy sou bedags
water op sy klipperige grond kan kook. Snags is die temperatuur weer doer ver
onderkant vriespunt, by 'n yslike minus 173 grade Celsius om presies te wees.
Boonop
het hy geen atmosfeer nie. Hy het dus 'n pikswart, wolkelose hemel, wat in 'n
bisarre, ewige stilte voorttuimel deur die oneindigheid.
Hy
is die maan. Ons natuurlike satelliet, gemiddeld sowat 384 400 km van die
aarde af. En, al het waarnemers vroeër geglo dat die donker dele oseane is,
weet ons vandag dat daar net dorre vlaktes tussen die bergreekse en kraters is.
Daar is geen water hoegenaamd nie... of so het die meeste mense tot betreklik
onlangs nog gedink.
Want
in 1998 het die Amerikaanse snuffeltuig Lunar Prospector die sterkste
getuienis gevind van ys by die
noord- én suidpool van die maan. Diep, diep in verskillende poolkraters waar
die son nooit kan inskyn nie, het die ruimtetuig aanduidings gekry van bevrore
water, wat vermoedelik in 'n konsentrasie van omtrent een persent vermeng lê
met die besondere klipgrond van die maan.
As
aangeneem word dat die yslaag sowat 'n halwe meter diep lê -- so diep as wat
die tuig se instrumente kon waarneem -- kan daar enigiets van 10 miljoen tot
300 miljoen metrieke ton lunêre waterys wees, versprei oor 10 000 tot 50 000
vk. km by die noordpool en 5000 tot 20 000 vk. km by die suidpool.
Volgens
'n ander berekening sou die maanwater, indien al die ys gesmelt sou kon word,
genoeg wees om 'n dam van drie tot vyf kilometer breed en tien meter diep te
vul.
En
'n wetenskaplike het so onlangs as in 2003 bekend gemaak dat daar selfs vyf
keer meer water op die maan kan wees as wat oorspronklik bereken is.
•
MAAR al is die "getuienisse" daar, hoe seker kan ons wees dat
daar inderdaad water is? Die kanse is goed, maar die Lunar Prospector se
bevindings is ongelukkig steeds nie honderd persent afdoende nie. Die
snuffeltuig het naamlik slegs waterstof by die pole waargeneem en die
geregverdigde aanname is toe gemaak dat dit bes moontlik op water dui.
(Waterstof is natuurlik een van die twee elemente in water. Die ander element
is suurstof, waarvan daar baie in verbindings in die maan se grys grond
vasgevang is.)
Wetenskaplikes
wat agterna die maan se poolstreke met radarseine gebombardeer het, het so
onlangs as November 2003 berig dat hulle geen tekens van dik yslae daar kon
vind nie. Hulle reken dat die maan se water, as daar water is, wyd verspreid
en soos in aardse ysgrond ("permafrost") moet wees -- heeltemal
anders as die dik ysneerslae van 'n meter of meer wat hulle in die skaduwees
van kraters op die planeet Mercurius waarneem het. (Die maan en Mercurius
lyk op die oog af baie eenders.)
Die
Amerikaners het selfs destyds in die laat jare negentig die Prospector ná
agttien maande in 'n krater by die maan se suidpool laat inploeg in 'n
"selfmoord-sending" -- net om meer van die waarskynlike water te
wete te kom.
Die
plan was om te sien of die botsing genoeg stof sou opskop wat sonder twyfel
sou kon bewys dat die maan se donker kraters ys bevat. Hoewel sterrekundiges
by meer as twintig sterrewagte om die aarde en met die Hubble-ruimteteleskoop
gekyk het, het hulle egter nie eens 'n stofwolkie van die botsing waargeneem
nie.
Vir
Alan Binder, 'n hoofwetenskaplike wat met die Prospector gemoeid was, is die
geheim van water in die maan se kraters nog ver van opgelos.
"Ons sal nie regtig weet totdat ons daar onder kom en grawe
nie," sê hy.
Maar
in die wêreld van ruimteverkenning was die Prospector se vonds tog destyds
uiters belangrike nuus. Om water van die aarde af maan toe te karwei, is toe
bereken, kan tot R100 000 vir 'n enkele kilogram kos. Nou is daar miskien
groot reservoirs water op die maan self, wat sou kan beteken dat die maan in
die toekoms soveel beter as 'n halfwegstasie kan dien vir verdere bemande
ontdekkingstogte in die ruimte.
Op
die koop toe bestaan water, soos hierbo gesê, uit waterstof en suurstof. As
dit met sonkrag deur elektrolise in sy twee komponente opgebreek word, kan die
suurstof onder meer as lug in bemande koepelhuise ingepomp word en die
suurstof en waterstof verder gebruik word as brandstof vir ruimte-vuurpyle.
Daar
is al geraam dat etlike duisende mense langer as 'n eeu onderhou sal kan word
met die moontlike water op die maan. Sulke koloniste sal dit allermins maklik
hê. Hoe hulle onder in die vrieskoue kraters gaan kom om die lewensbelangike
ys te delf, is iets waaroor fiksieskrywers dik boeke sal kan skryf.
•
MAAR waar sou al die ys, as dit daar is, dan oorspronklik vandaan kon
gekom het? Volgens ruimtewetenskaplikes word ons byplaneet gedurig deur
meteoorstene en mikro-meteoorstene (stukke ruimterommel) gebombardeer, waarvan
baie inderdaad waterys bevat. Ook die koppe van komete is al as blote
"vuil sneeuballe" beskryf.
Die
enorme kraters op die maan toon dat sommige van die ruimtelike swerwers wat in
die verre verlede teen die maan gebots het, werklik
kolossale voorwerpe moet gewees het.
Enige
ys wat 'n botsing sou "oorleef" het, sou ver oor die oppervlak van
die maan gesaai gelê het. Die meeste daarvan sou vanweë die felle sonlig
vinnig verdamp en in die ruimte verlore gegaan het, omdat die maan se
aantrekkingskrag te swak is om die waterdamp daar te hou.
Maar
'n deeltjie sou tog in die permanente skaduwees van die poolkraters kon beland
het -- óf deur regstreeks daarin te val óf as sweempies waterdamp wat
soontoe beweeg en toe daar gevries het. En só sou dit dan van wanneer af
steeds in 'n tydlose vrieskas lê.
•
DIE Lunar Prospector was 'n betreklik goedkoop tuig, wat die mense van
die Amerikaanse lugvaart- en ruimte-administrasie (Nasa) sommerso met
onderdele van die rakke af aanmekaar getimmer het. Dit het gevolg op 'n ander
sending deur die onbemande militêre ruimtetuig Clementine, wat in 1996 reeds
aanduidings gevind het (wat agterna weer betwyfel is) dat daar water by die
maan se suidpool kon wees.
Dit
is betekenisvol dat die manne van die peperduur Apollo-sendings, wat die maan
meer as drie dekades gelede verken het, geen enkele druppeltjie water of 'n
krieseltjie ys daar gevind het nie.
Maar
dié ou pioniers was natuurlik ver weg van die maan se pole af. Hulle het op
die snikhete vlaktes rondgeloop en gebokspring, en al wat gewater het, was hul
oë -- vir al die nuutontdekte dinge op 'n vreemde wêreld wat die
aardbewoners stomverwonderd gelaat het.
__________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan