_________________________________________________________
Die natuurstreke van die aarde: (3a) Naaldwoude
Die
koninkryk van
die
keëldraers
As jy uit die ruimte neerkyk, word vertel, sien jy
die groen gordel om die aarde. In die naaldbos van die noorde groei die bome so
dig dat hulle in der waarheid 'n groen strook aan die rand van die toendra vorm
...
_________________________________________________________
HULLE gee ons die hout vir ons plafonne,
vir ons dakke se timmerasies, vir deure, vensters, rakke en kaste -- hoeveel is
ons nie verskuldig aan die ingevoerde naaldbome van die Noordelike Halfrond
nie? Van hulle kry ons ook papier. Asook kunssy, terpentyn, harpuis en ander
waardevolle dinge. Selfs Kersbome.
As jy weer 'n denneboom sien, bejeën tog dié
kwasterige immigrant met respek!
Maar waar kom hierdie uitheemse naaldbome eintlik
vandaan?
Sowat 3 000 km van die Noordpool maak die
laagliggende mosse en korsmosse van die toendra plek vir kolle dwergagtige denne,
berkebome en wilgers.
Die opslagplekke van hierdie gewasse is die
buiteposte van een van die wêreld se omvangrykste boomsones: die enorme gordel
van die naaldbos of die keëldraende woude. Dit strek ál langs die noordelike
dele van die vastelande van Noord-Amerika en Eurasië, buiten waar dit deur die
Noord-Atlantiese Oseaan en die Stille Noordsee onderbreek word -- oor 'n stuk of 4 800 km, met 'n
noord-suidelike breedte van sowat 1 000 km.
Soos in die toendra-sone verder noord, is die klimaat
in die naaldbos besonder straf.
Uiterste temperature kom hier voor, met lang, droë
winters en kort, gematigde somers. Die groeityd strek dus net oor drie of vier
maande -- op sommige plekke slegs een -- en ses maande van die jaar kan daar
feitlik geen sonskyn wees nie.
Die winters is snerpend koud. Trouens, die laagste
bekende temperature op aarde word in Noordoos-Siberië aangeteken.
Neerslag, in die vorm van reën en sneeu, is gering en
eweredig oor die hele streek versprei.
Water word vir die grootste deel van die jaar as ys
in die grond vasgevang, en die landskap Iê onder 'n dik sneeukombers.
Om dié strawwe toestande te kan verduur -- die wind,
die koue, die droogte, die kort groeiseisoen -- moet die bome van die naaldbos
gehard wees. Slegs naaldbome (konifere) en 'n handvol hardehoute soos berkebome
en wilgers kan oorleef.
• NAALDBOME
-- wat sparre en dennebome insluit -- is keëlvormig, met breë basisse en spits
punte om die mins moontlike weerstand teen sterk winde en sneeu te bied.
Die geharde, naaldvormige blare is bedek met 'n
wasagtige nerf en deurdrenk met harpuis wat, tesame met die klein oppervlakte,
uitwaseming verminder en die blare teen die koue beskerm. Wanneer
wintertemperature besonder laag daal, sluit die stomata (openings op die oppervlak
van die blare) sodat skade deur koue en waterverlies tot die minimum beperk
word.
Die meeste naaldbome is immergroen. Met dié dat hulle
hul blare deur die winter behou, verloor hulle nie voedselstowwe nie en kan
onmiddellik hul groei hervat wanneer die lente aanbreek.
Een uitsondering is die bladwisselende lorkeboom wat
in die verre noorde van die naaldbos-gordel in Siberië groei. Hier is die water
feitlik die hele jaar deur bevrore en immergroen naaldbome sou nie die water
wat hulle deur verdamping verloor, kon vervang nie.
Hoewel lorkebome ook naaldbome is, oorleef hulle deur
hul blare af te gooi as die temperatuur daal, en dan rustend te bly deur die
lang, bitter koue winter.
Spardenne kan besondere koue oorleef vanweë 'n gekonsentreerde
sap wat hulle teen uitdroging beskerm.
Die keëls wat die naaldbome dra, is geharder
voortplantingsorgane as die tere bloeisels en die delikate vrugte van
bladwisselende bome.
'n Belangrike eienskap van naaldbos is die massa
onontbinde blare, takkies en keëls wat oor die woudvloer gesaai Iê. Dit is
omdat daar min erdwurms is en die bakteriese aksie stadig is in die koue, nat
toestande. Die harpuis in die plante voorkom ook ontbinding.
Die dooie plantemateriaal ontbind eintlik uiters
stadig en dit vorm swak sure wat stadig affiltreer en lewensbelangrike minerale
wegloog, sodat 'n steriele bogrond genaamd podzol (van die Russiese
woord vir as) gevorm word.
Hierdie grond is hard en vol water en keer dat
boomwortels diep afskiet vir hul voedselstowwe.
Om te vergoed het naaldbome 'n simbiotiese verhouding
met 'n fungus-groep genaamd skimmelwortel, wat die boom van voedselstowwe
voorsien in ruil vir koolhidrate.
Weens die swak bogrond en gebrek aan lig by grondvlak
(veroorsaak deur die bedekking van plantreste) is daar min of geen
struikgewasse tussen die naaldbome in dié woude nie.
• DIE
miljoene immergroen bome wat in die naaldbos saamgepak is, vorm werklik 'n
groen gordel om die noordelike deel van die aardbol. Tog is daar ook variasies
binne hierdie natuurstreek, soos in elke ander vername landpatroon.
Die noordelikste sone word dikwels die boreale woud
genoem (van Boreas, 'n mitologiese god van die noordewind). Hier is volop
dennesoorte en spardenne.
Ontelbare mere en damme, geskep deur die yslaag wat
die streek eens bedek het, lê oor die gebied versprei. Die streek staan bekend
as die taiga, 'n Russiese woord wat moeraswoud beteken. Mos en ander
plante groei om dié mere en skep vleigrond.
Hier groei gewoonlik ook van die raarste plante op
aarde -- die bekerplant en die sonnedou, wat insekte vang om die gebrek aan
nitrate in die grond te vergoed.
Verder suidwaarts smelt die boreale woud met lorke,
denne, seders en sparbome saam, asook met bladwisselende hardehoutbome soos
else, wilgers en berke, wat dikwels so dig groei dat die son byna nie daardeur
kan dring nie.
Hoe verder suid bome in dié sone groei, hoe hoër is
hulle gewoonlik. Dié op die grens van die toendra is verpot, dun en kwasterig
en met mos en korsmos behang. Aan die suidelike grense van die streek kan die
bome egter geweldig groot wees.
Die skeiding tussen die naaldbos en die toendra in
die noorde is taamlik skerp omlyn, maar in die suide is daar 'n vermenging van die
naaldboomsoorte met bladwisselende breëblaarbome van die volgende natuurstreek.
Dit vorm 'n oorgangsone van gemengde woudland.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan