____________________________________________________________
angels
Soos
'n fraiing-sambreel lyk hy in die skemer dieptes van die see. Of soos 'n ballon
wat op- en afgaan, grasieus en delikaat. Ritmies pols die deurskynende liggaam:
water word ingetrek en weer uitgedruk, en dit stu die jellievis voort. Ragfyn
tentakels hang onderaan sy liggaam... maar pas op! In dié tentakels skuil
gevaar. Hy het 'n 'angel' in sy 'stert'...
____________________________________________________________
HY'S
'n toonbeeld van grasie... die seewesp waar hy in die helder, tropiese
koraalwater rondswalk met sy lang, draderige arms wat hy losserig onder hom
saamsleep.
Maar
raak net aan een van daardie arms en jy het net tussen een en drie minute oor om
te lewe (as jy nie mediese hulp kan kry nie). Die dood is verskriklik
pynlik.
Volgens
die Guinness Book of Records is die Australiese seewesp die giftigste
jellievis ter wêreld. 'n Bekende Amerikaanse seegifkundige het dit al selfs die
dodelikste lewende organisme genoem.
Gelukkig
sterf mense selde weens aanraking met seewespe. Die felheid van die simptome
hang af van die aantal steke en hoe diep die netels in die slagoffer ingedring
het.
En
die goeie nuus vir Suid-Afrikaanse baaiers is dat geen van die spesies wat hier
by ons in die see gevind word, naastenby so gevaarlik is as dié van Australië en
die Filippyne nie. Om die waarheid te sê, die jellievisse van die gematigde
oseaanstreke is die "minsaamste" van almal.
Wat
is 'n jellievis?
• JELLIEVISSE is die gewone naam van
die ruggraatlose seediere wat bioloë medusae noem. Hulle wissel van
soorte so groot soos 'n ertjie tot reuse van meer as twee meter in
deursnee.
Alle
jellievisse is Coelenterata of holtediere. Groot jellievisse behoort
tot die klas Scyphozoa, maar die meeste kleintjies deel die klas
Hydrozoa met diertjies soos die hydra. Ons beperk ons hier tot die
eersgenoemde klas.
Jellievisse
word só genoem weens die dik laag jellieagtige stof tussen die twee sel-lae van
die liggaam. Dié jellie, wat 99 persent van die liggaam uitmaak, fungeer as
'n skelet om die tenger liggaam van die dier te steun en hom in staat te stel om
te dryf.
Maar
'n jellievis is so te sê alles water. As een op die strand beland, verdwyn
hy kort voor lank en laat weinig meer as 'n poeletjie water
agter.
Die
liggaam is soos 'n klok of sambreel gevorm. Dit is gewoonlik half deurskynend,
hoewel daar by sekere spesies bruin, rooi, pers, blou of violet tinte
is.
'n
Aantal tentakels met netelselle hang van die liggaam af, partykeer soos 'n
gordyn ál rondom die dier. Die tregtervormige mond lê onder die sambreel en lei
na die spysverteringsholte.
Die
jellievis het eenvoudige sintuiglike organe om die rand van die liggaam wat
gevoelig vir lig en swaartekrag is en help om hom regop te
hou.
• HOEWEL jellievisse veelal met die
strome saamgaan, kan hulle ook aktief beweeg.
Hulle
swem deur middel van ritmiese pulsasies van die kolk. Soos dit oop- en toegaan,
word water ingetrek en weer uitgedruk. Hierdie sametrekkings stel die dier in
staat om te bly dryf of na die seebodem te sink indien
nodig.
• JELLIEVISSE is besonder talryk en
vreet 'n beduidende deel van die wêreld se seediere.
Die
meeste se vangmetodes is egter glad nie skouspelagtig nie. Hulle wag maar op
visse en ander klein seediertjies wat onvoorsiens in hul tentakel-gordyne
inswem.
Die
netelselle of nematosiste aan die tentakels van jellievisse is mikroskopies
klein, maar as 'n vissie of garnaal aan die oppervlak van die tentakel raak,
skiet hulle fyn hol draadjies uit wat die slagoffer se vel
deurboor.
Gif
vloei dan binne-in elke draadjie en verlam die prooi.
Die
drade maak nie net die slagoffer hulpeloos nie, maar hou hom ook stewig
vas. Hoe meer die prooidier worstel, hoe vaster sit hy, terwyl hy teen nog
tentakels skuur en nog gif uitgeskiet word.
Oplaas
beland die gevangene in die jellievis se mond van waar hy aangestuur word om
verteer te word.
Navorsing
het getoon dat die netelselle van seewespe verskeie verskillende gifstowwe
bevat. Een soort breek die bloed af, 'n ander vernietig vel en weefsel, nog
ander die senuwees en 'n vierde soort meng in met die werking van die
hart.
Die
tentakels van sekere jellievisse raak verstrik in vissers se nette. Hoewel
die dier homself vry worstel, bly van die tentakels met netelselle agter -- en
dié bly 'n hele tyd lank lewend, soos menige visser kan getuig wat gesteek
is terwyl hy sy nette gehanteer het.
Sifonofore:
Bloublasies en kie.
• HY word dalk soms met 'n jellievis
verwar, maar die berugte bloublasie is in werklikheid nader familie van die
hydra.
Die
bloublasie word in alle oseane gevind en behoort tot 'n groep diere wat drywende
kolonies vorm wat uit verskeie individue bestaan. Hulle word sifonofore
genoem.
Die
individuele poliepe van die bloublasie hang almal onderaan 'n dryforgaan met
gas, wat tot 30 cm
lank
kan wees. (Die bloublasies wat jy moontlik ken, is heelwat kleiner.) Hoewel die
individue deur knopvorming ontstaan, is hulle nie almal identies
nie.
Party
spesialiseer in die vang van prooi en is bedek met netelselle. Ander doen niks
anders as om kos te verteer nie. Nog ander is ontwerp om te dryf en dan is daar
ook dié wat slegs met voortplanting te doen het.
Deur
hul kragte saam te snoer, vergroot die individue hul kanse om
te oorleef. Die hele organisme fungeer as 'n hoogs doeltreffende
eenheid.
Hy word straks deur baaiers by ons strande net as 'n lastigheid beskou, maar die bloublasie is inderdaad dodelik. Sy gif is byna so kragtig soos dié van die kobra. Gelukkig kry sy slagoffers nie soveel daarvan in soos wanneer hulle deur die slang gepik word nie.
Seebioloë
glo dan ook dat baie van die sterftes wat in ander wêrelddele aan die bloublasie
toegeskryf is, waarskynlik eerder deur jellievisse veroorsaak is. Party sê selfs
dat die dood dalk nie deur gif meegebring is nie, maar deurdat swemmers in die
lang tentakels verstrik geraak en weens paniek verdrink
het.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
____________________________________________________________
Huisgenoot
se Wonderlike Wêreld op CD, 2004