____________________________________________________________

 

Jagtog in

die donker diepsee

 

Wetenskaplikes soek die eienaardige neefs van bloublasies  -- met onbemande duikbootjies ver onder die oppervlak van die oseaan. Dié diere het meestal geen brein, geen hart, geen longe of beskermende dop nie, maar voer 'n heel geslaagde bestaan in een van die mins verstane ekosisteme ter wêreld -- doer ver onder in die donker dieptes van die see. Om meer omtrent hierdie sogenaamde sifonofore te wete te kom, gebruik die wetenskaplikes gesofistikeerde, onbemande duikbootjies, wat met kabels aan hul navorsingskepe geheg is. En om so 'n "hengel-uitstappie" mee te maak, is 'n onvergeetlike belewenis, soos die skrywer van hierdie artikel kan getuig...

____________________________________________________________

 

OP 'n grys oggend  vertrek ek saam met 'n span wetenskaplikes op die navorsingskip Point Lobos na die diep water van Kalifornië se Monterey Bay. Die doelwit van die dag se ''hengel-uitstappie'' is 'n vreemde groep diere met deurskynende, gelatien-agtige lywe.

 

Die meeste het geen brein, hart, longe, of beskermende dop nie en kan geen geluid maak nie. Tog kan hulle lig aanvoel,  hul prooi opspoor, navigeer en hulself verdedig. Hierdie sogenaamde sifonofore dryf hul hele lewe lank in hul donker, grenslose, driedimensionele wêreld sowat 100 m onder die see-oppervlak tot sowat 100 m bokant die seebodem.

 

As tingerige, ketting-agtige vleisvreters wat selfs groter roofdiere soos haaie en pylinkvisse kan oortref, bestaan sifonofore uit talryke mae, tentakels en ander dele. Dié bisarre diere word in verskeie vorms en groottes aangetref. Party is maar net so 1 cm lank, ander met 'n lengte van 40 m is groter as die blouvinwalvis.

 

Die wetenskaplikes verwag om selfs groter sifonofore te vind, hoewel hulle nog nie kan saamstem of hierdie diere enkele organismes of kolonies is nie, want hulle het die eienskappe van altwee.

 

Sifonofore en hul metgeselle doer onder in die middel van die see bevolk die grootste ekologiese ruimte op aarde -- 'n habitat wat meer as 95 persent van die beskikbare leefruimte op ons blou planeet beslaan. Tog is verrassend min bekend oor die ekologiese uitwerking van hierdie geheimsinnige skepsels -- 'n tekortkoming wat Bruce Robison en sy kollegas by die Montery Bay Aquarium Research Institute (MBARI), 'n private instansie in Moss Landing, Kalifornië, hard probeer regstel.

 

As die hoof van MBARI se ondersese ekologiese navorsingsprogram, hoop Robison om die nodige kennis te verkry vir wat hy noem die grootste leemte in ons begrip van hoe die oseaan in der waarheid funksioneer. Daarvoor het hy aansienlike hulpbronne tot sy beskikking.

 

MBARI besit twee navorsingskepe, elkeen toegerus met 'n duikbootjie met afstandbeheer wat deur die see op sleeptou geneem kan word. Só 'n duikbootjie word 'n ROV genoem (remotely operated vehicle).

 

Om hierdie werk eerstehands te bekyk vergesel ek Robison en sy medenavorsers op 'n daglange jagtog na sifonofore. In die see onderkant Monterey Bay is 'n ontsaglike kloof groter as die Grand Canyon. Minder as 100 km van die kus af, is die water reeds tot 4 km diep. Boonop is die see hier ryk en vrugbaar, goed voorsien van 'n menigte lewensvorms.

 

Vandag se uitstappie sal kort wees. Die span wil tot sowat 12 km van Moss Landing af uitvaar, waar die water omtrent 1600 m diep is. Point Lobos is vir daglange vaarte toegerus.

 

''Die plan,'' sê Robison, ''is om die diere in hul natuurlike woongebied waar te neem, monsters te versamel en hulle gou terug te kry by die laboratorium, iets wat moontlik is omdat ons so naby aan die diep water is. Aan die ooskus (van Amerika) moet ons 24 uur of langer vaar om sulke diep water te kry.''

 

In die middel van die heenvaart van 90 minute neem Robison my op 'n begeleide toer na die ROV Ventana, wat in die middel van die agterdek ''geparkeer staan''. dié snuffeltuig van drie ton, nagenoeg so groot soos 'n klein motor, is met sensors, videokameras, ligte, meganiese arms en monsternemers toegerus.

 

Die duikbootjie is per kabel met die skip verbind. Elektriese krag, inligting en videobeelde word deur die kabel oorgedra onderwyl die duikboot deur die see gesleep word.

 

'n Skanderende sonartoestel help die wetenskaplikes om die grootte te bepaal van diere soos byvoorbeeld die 40 m lange praya, wat Robison en sy kollegas vyf jaar tevore teëgekom het. Dis die langste sifonofoor wat nog gevind is, maar Robison reken die rekord gaan kort voor lank verbeter word.

 

Eintlik weet die mense al meer as 200 jaar van hierdie diere, of minstens sommige van hulle. Maar die skepsels is so delikaat dat hulle tot stukke pappery verbrokkel wanneer 'n mens hulle in nette boontoe probeer bring.

 

Met ROV's kan die wetenskaplikes hulle in die vrye natuur dophou en hulle ongeskonde, en lewend, terugbring om hulle verder te ontleed.

 

Die eerste stuurman waarsku ons om tru te staan toe die Ventana per hyskraan van die skip se dek opgelig word om stadig tot sowat 'n kilometer diep in die see neergelaat te word. Terwyl die duikbootjie in die water wegsak, beweeg die wetenskaplikes met die trap af na die beheerkajuit (''The Hole'' genoem) om die ondersese beelde op talle videoskerms te bekyk.

 

Die Ventana se loods beheer die vaartuig se bewegings met 'n stuurstok. Op die videoskerms kan my ongeoefende oë nie veel meer sien as ''mariene sneeu'' nie, wit vlokkies dooie organismes en ander deeltjies wat na die seebodem afsak.

 

Maar Robison kan sekere belangrike diere in die ''sneeustorm'' onderskei, onder meer 'n klein sifonofoortjie met 'n ''kop'' in die vorm van 'n vuurpyl, 260 m onder die oppervlak. Die skepsel het nie rêrig 'n kop nie, maar word deur 'n tros pulserende ''swemklokkies'' voortgestu wat so vaagweg na 'n vuurpyl lyk.

 

Wanneer 'n klep in hierdie slap, bol-agtige strukture oopgaan, word water ingetrek. Die water word later deur spiersametrekking uitgedwing, wat die dier vorentoe, agtertoe of in kringe voortdruk, afhangende van die volgorde waarin die klokkies gepers word.

 

Die loods maneuvreer die ROV só dat een van sy monsternemers naby aan die dier is. Hy maak die deksel van 'n plastiekhouer oop, beweeg die houer oor die dier en maak dan weer die deksel toe. Die operasie is veel moeiliker as wat dit lyk, siende dat daar van 'n tweedimensionale skerm af gewerk word.

 

'n Nanomia, een van die volopste sifonofore in Monterey Bay, verskyn vervolgens op die skerm. Hierdie gulsige roofdier, met tentakels wat aan 'n smal string van klokkies en mae bengel, vreet 'n kwart van die kril (planktonkrefies) wat in die baai verorber word...

 

Maar wat presies maak van 'n sifonofoor 'n sifonofoor? Daar is immers groot verskille in grootte en vorm onder die 150 spesies wat wêreldwyd bekend is. Wat het 'n bloublasie, maklik die bekendste sifonofoor, en meer eksotiese, diepsee-kreature waarvan omtrent niemand nog ooit gehoor het nie, nou eintlik gemeen?

 

Sifonofoor, verneem ek, beteken ''sifon-draer'', genoem na die voedingstruktuur of sifon wat bestaan uit 'n maag en 'n mond in die vorm van 'n trompet. Die diere behoort tot 'n filum wat sulke steekdiere soos anemone, jellievisse en korale insluit.

 

Wat sifonofore anders maak, is hul besondere bou -- hul vermoë om veelvuldige (soms honderdduisende) kopieë af te skei van tentakels, mae en ander strukture wat heg met mekaar geïntegreer is. Klein sifonofoortjies voel papsag, maar die groteres is vlesiger.

 

Partykeer val hulle uitmekaar wanneer daar aan hulle geraak word en gee 'n glimmende lig af. Die diere kan aan hul kenmerkende ligvertonings uitgeken word. Die verskynsel is ook 'n verdedigingsmeganisme. 'n Sifonofoor werp dalk 'n spaar-swemklokkie af wat gloei en 'n vyand verwar.

 

'n Groot en vlesige paya dryf nou verby die Ventana, sowat 275 m onder die seevlak. In die beheerkajuit aktiveer Robison die ROV se suigende monsternemer en trek die dier sagkens deur 'n lang, kronkelende buis tot in 'n houer van drie liter. ''Ditsem!'' sê hy. ''Ons het hom!''

 

Vir die oomblik lyk dit of alles stil is sover dit sifonofore aangaan. Die span is by 'n droë kol en sien niks anders as ''sneeu, sneeu en nogmaals sneeu'' nie. Uiteindelik, 900 m onder die oppervlak, gewaar hulle 'n slang-agtige sifonofoor wat apolemia genoem word. Hy is 10 m lank, maar slegs so breed soos 'n vinger. Hy bestaan meestal uit donker, kralerige mae, altesaam honderde, wat deur ingeboude monde en tentakels gevoed word.

 

Die kenner Marsh Youngbluth het al tot 800 mae aan 'n apolemia getel, wat meer as 30 m lank kan word. Youngbluth noem dit die ''doodsgordyn'', gereed om ander sifonofore, skaaldiere, jellievisse en klein vissies te vang  -- ''enigiets wat dom genoeg is om in sy web in te swem''.

 

Maar die spigtige, brose apolemia val in stukke wanneer die ROV se suigtoestel aangeskakel word. ''Kom ons tel die krummels op,'' sê Robison.

 

Teen die middel van die namiddag het die span nog 'n paar apolemia gevang en daarmee al sestien van die Ventana se houers volgemaak. Die snuffeltuig word na die skip toe teruggetrek, waar die wetenskaplikes die monsters aflaai.

 

Ek kyk na 'n paar van die houers en is verras oor hoe klein die sifonofore lyk wat in onherkenbare bondels inmekaargetrek het. ''Hierdie diere bestaan uit spiervesels,'' verduidelik Youngbluth. ''Hulle trek soos rubberbande saam -- dis waarom hulle is sulke klein houers pas.''

 

Spoedig kom ons by die skeepsdok van Moss Landing aan. Ek loop die laboratorium binne, waar die navorsers geen tyd verspil om die diere te ontleed nie, ten einde meer oor hul verterings-, reproduk- sie-, asemhalings- en gedragspatrone te leer.

 

In 'n ander kamer inspekteer Youngbluth die inhoud van die gevange apomelia om vas te stel wat hulle gevreet het. Hy wys daarop dat apolemia 'n rukkie tevore erg onder die salm by Noorweë gemaai het. Hy sal tot laat in die nag besig bly, hoewel hy môre-oggend om 06h30 weer op die Point Lobos moet wees.

 

Maar Youngbluth sal lag-lag opstaan om die kans te kry vir nuwe ontdekkings in een van die mins verstane ekosisteme ter wêreld. ''Ons is pioniers op hierdie gebied,'' sê hy, ''ons betree 'n terrein wat niemand anders nog betree het nie.''

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons  Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan