____________________________________________________________

 

Ou skewebek

-- verwronge lewe van die platvis

 

Met altwee oë aan dieselfde kant van die kop en met die bek grotesk verwring, is die skol nou nie juis die aantreklikste skepsel op aarde nie. Maar die rare eienskappe van hierdie platvis maak hom wonderlik geskik vir sy roofdierlewe op die seebodem...

____________________________________________________________

 

KYK in die spieël na jou gesig. Dit lyk simmetries, oftewel alkant eenders -- hoewel natuurlik nie op 'n haar eenders nie. Maar jou neus en mond is in die middel, en weerskante het jy 'n oog en 'n oor. Selfs die linker- en regterkant van jou lyf is simmetries, en jy is gewoond daaraan om regop te loop.

 

Maar sê nou jy moes jou lewe lank op jou sy op die grond gelê het? Dan sou jou regs-links-simmetrie maar bloedweinig vir jou beteken het. Daar is egter 'n groep visse wat, pleks van deur die water te swem, die meeste van hul tyd op die seebodem lê. Platvisse -- wat die tongvis, bot, skol en heilbot insluit -- het liggame wat lyk asof dit horisontaal afgeplat is, hoewel hulle in der waardheid op hul sye lê.

 

Wanneer hulle uitbroei, lyk die platvislarwes nes die ander. Maar namate hulle groter word, begin iets eienaardigs gebeur: een kant van die skedel groei vinniger as die ander, wat die een oog na die ander kant van die kop laat skuif en die bek sywaarts verwring.

 

Terselfdertyd verdonker die kant van die liggaam waar die oë is, terwyl die ooglose kant byna kleurloos word. Die verdonkering help om die boonste deel van die liggaam te kamoefleer. Die kant wat aan die seebodem raak, het geen kleur nodig nie.

 

Die eindresultaat is 'n groep kreature wat bra komies lyk. Maar as jy dink hulle lyk raar, dink net hoe bisar jou eie gesig sou gelyk het as dieselfde met jou gebeur het!

 

Tongvis

 

   PRAAT van die tongvis en baie mense dink aan 'n smaaklike gereg in 'n restaurant. Tien teen een dink hulle nooit eens aan die vreemde anatomie van die skepsel op hul borde nie -- genoodsaak deur sy lewenstyl op die seebodem.

 

Soos ander platvisse lyk die stuk of veertig soorte tongvisse soos ''normale'' klein vissies wanneer hulle uitbroei. Maar in hul vroeë lewenstadiums gaan lê hulle op hul linkersy en die linkeroog beweeg oor na die regterkant toe. 'n Groot deel van die bek raak verwronge onder die kop. Teen die tyd dat hulle volwassenheid bereik, is die liggaam plat en ovaalvormig, en het die rug-, aars- en stertvinne reeds 'n volledige rand om die vis gevorm.

 

Tongvisse hou in warm, vlak waters in die meeste wêrelddele. Hulle lê die grootste deel van die dag weggesteek onder die sand of gruis en maak gewoonlik snags hul verskyning of wanneer die lug betrokke is. Dan vreet hulle byvoorbeeld weekdiere, wurms en klein vissies wat op die seebodem lewe.

 

Omdat sy bek so anders sit, vreet die tongvis deur die voorkant van sy kop oor die slagoffer te maneuvreer en dit dan van die sand af in sy bek op te raap.

 

Orde: Pleuronectiformes.  Familie: Soleidae.

 

Bot

 

   SOWAT 300 verskillende soorte botte  word in die Noordelike Halfrond aangetref. Die meeste hou in die kuswaters en varswaterriviermondings van Europa, maar party word so ver noord as die ysige waters van die Noordelike Yssee en sommige so ver suid as by die sonnige kuste van Noord-Afrika gevind. Die Engelse woord vir botte is ''flounders''.

 

Soos by ander platvisse sit altwee die oë van volwasse botte aan die een kant van die kop en wys die bek sywaarts. Hulle kan hul kleur soos verkleurmannetjies verander om met hul omgewing saam te smelt. Trouens, hulle is so vasbeslote om hulself te vermom dat 'n vis wat eenmaal op'n skaakbord geplaas is ook só 'n blokkiespatroon aangeneem het.

 

 

Botte vreet garnale, weekdiere en wurms wat in die sand of modder lewe. Hierdie skepseltjies speel wegkruipertjie wanneer dit laagwater is, maar met hoogwater kom hulle te voorskyn om die inkomende plankton te vreet. Dan is dit vir die botte maklik om oor die sand of modder te swem en hulle op te vreet.

 

Soos ander platvisse swem botte met vertikale golfbewegings van hul afgeplatte liggame.

 

Orde: Pleuronectiformes. Families: Pleuronectidae en Bothidae.

 

Skol

 

   DIE skol is een van die belangrikste platvisse in die menslike dieet en groot hoeveelhede word in Noord- en Suid-Europa verorber. Hy verskil van ander platvisse deurdat hy helderrooi of oranje kolle aan sy bokant het -- maar origens het hy ook 'n skewe bek en altwee oë aan dieselfde kant van die kop.

 

Skolle vreet ook klein weekdiertjies en ongewerweldes wat op die seebodem woon. Hulle gewaar hulle met hul oë en skiet dan horisontaal vorentoe om hulle met die bek op te raap. Klein prooi word heel opgevreet, maar groter slagoffers word deur skerp tande in die keel verbrysel.

 

Orde: Pleuronectiformes. Familie: Pleuronectidae.

 

Heilbot

 

   DIE ''heil'' in die naam ''heilbot'' is afgelei van ''heilig'', 'n verwysing na die feit dat dit eenmaal op Christene se heilige dae geëet is. Maar die heilbot -- die grootste van die platvisse -- smaak goed op enige dag van die jaar.

 

Die heilbot, wat in koel, diep waters in die Noordelike Halfrond voorkom, kan meer as 2 m lank wees en tot 180 kg weeg. Soos ander platvisse het hy 'n afgeplatte liggaam met altwee oë aan dieselfde kant van die kop. Die ontblote deel van die liggaam is donkerbruin, die deel wat aan die seebodem raak, is so goed as kleurloos.

 

Krappe, visse en skulpvisse is op sy spyskaart.

 

Orde: Pleuronectiformes. Familie: Hippoglossidae.

 

Het jy geweet?

 

   RÔE, wat verwant is aan haaie, behoort tot 'n aparte groep platvisse as tongvisse, skolle en botte, maar anders as die bot-groep, wat op hul sye lê, is rôe só afgeplat dat hulle op hul pense lê.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan