  SA vrugte vir
die
wêreld
Uit ons vrugbare valleie kom
daar vruggenot vir vreemde lande. Maar vir die Suid-Afrikaanse
vrugtebedryf het sake nie altyd so voorspoedig verloop nie...
IN
Februarie 1892 -- meer as 110 jaar gelede -- is veertien kiste sappige
perskes voor wagtende markgangers in Londen se Covent Garden oopgemaak.
Ou nuus en nie juis 'n sappige storie nie, wil jy sê? Lees verder...
Hierdie
perskes het van doer in die Kaap gekom. Boonop was dit die eerste keer
in die geskiedenis dat Suid-Afrikaanse vrugte so ver vervoer is en nog
so vars en smaaklik by hul bestemming aangekom het as die dag waarop
hulle gepluk is.
Die
geleentheid was beslis 'n hoogtepunt in ons vrugtebedryf se annale.
"Met groot genoeë," het 'n Kaapse koerant destyds geskryf,
"het ons gesien hoe kis ná kis oopgemaak word met die inhoud in 'n
uitstekende toestand... Die openbare verkoping van hierdie vrugte het 'n
sensasie in die vrugtewêreld veroorsaak."
Met
die verbouing en verspreiding van ons sagte vrugte het dit in die begin
egter glad nie so voorspoedig gegaan nie. Boere het werklik noustrop
getrek. Die wingerdluisplaag het dikwels die wingerde verniel. Hoewel
die vrugte buitengewoon goed gegroei het, was die Kaap die enigste
afsetplek.
Vervoer
was beperk tot die ossewa. En verbygaande matrose kon tog ook nie meer
aan die vars vrugte weglê as waarvoor hulle die lus en die plek gehad
het nie.
Hoekom
het die pioniers dan volhard in hul pogings om Kaapse vrugte uitgevoer
te kry? Om dit te beantwoord moet ons teruggaan na 1652.
Geskiedenis van
ons vrugtebedryf
•
TOE Jan van Riebeeck in die Kaap aankom, het hy gevind dat daar
nie eetbare wilde vrugte was nie. Maar die plek se potensiaal as
vrugteproduserende gebied is besef, en reeds in Augustus 1652 het
hierdie volksplanter ook mispels en kwepers geplant -- en daarmee
spreekwoordelik die saad vir vandag se vrugtebedryf van miljoene rande
gesaai.
Kort
daarna is appel- en lemoenbome en wingerdstokke geplant, en in 1659 is
die eerste wyn gelewer. Namate die nedersetting tot 'n kolonie uitgebrei
het, het die boorde en wingerde oor die nuut bevolkte valleie versprei.
In
goewerneur Simon van der Stel se tuin was daar glo talle soorte
vrugtebome. Van sy seun Wilhelm Adriaen word vertel dat hy 400 000
druiwestokke op sy plaas Vergelegen gehad het.
Spoedig
het die probleem ontstaan oor hoe om die milde oes van die hand te
sit. Soos gesê, was die Kaap self versadig, maar om sake te vererger
was die Kaapse boere
boonop ver van die Europese landboukundiges. Tussen 1775 en 1875 het
die gehalte van die vrugte agteruitgegaan.
Toe,
met die ontdekking van diamante en goud in die binneland in die laat
negentiende eeu, ondervind die vrugtebedryf 'n oplewing. En teen hierdie
tyd het boere en finansiers ook reeds hul oë op 'n nuwe teiken gevestig
gehad -- die vrugtehonger markte van die Ou Wêreld.
Geskiedenis
van uitvoer
•
DIE man wat tereg die vader van die uitvoerbedryf genoem word,
was Percy Alport Molteno, seun van sir John Molteno, eerste minister van
die Kaapkolonie. Dit was onder sy leiding dat die legendariese perskes
in 1892 in Engeland aangekom het.
Sy
sukses is egter voorafgegaan deur 'n reeks mislukkings.
Die
eerste Suid-Afrikaanse vrugte wat in Londen aangekom het, is blykbaar
uit Natal verskeep. Die besending het onder meer lemmetjies, piesangs,
perskes en appels bevat en was bestem vir 'n uitstalling van 1887 vir
koningin Victoria se goue jubileum.
Die
volgende jaar is twee besendings appels na Engeland gestuur. Baie het
egter vrot aan die ander kant aangekom. In dieselfde jaar is Kaapse
skouvrugte na Londen verskeep, maar die meeste het ook sleg geword.
In
1888 het twee ton druiwe, wat in koelbewaring verskeep moes word, in
Kaapstad aangekom etlike ure nadat die skip reeds vertrek het. 'n Week
later is die druiwe op 'n skip gelaai wat geen koelruim gehad het nie.
Die hele spulletjie was 'n ramp.
Die
volgende jaar is die RMS Grantully Castle met 'n koelruim toegerus en
vyftien ton druiwe is daarin gelaai. Ook hierdie onderneming het misluk.
Toe
kom Percy Molteno. Sy ondersoek na die Grantully Castle-voorval het hom
laat besef dat die verkeerde soort vrugte uitgevoer is en dat die
verskepingsmetodes gekontroleer moes word. Sy aanbevelings het die
uitvoer van krag tot krag laat gaan.
Kundiges
soos die finansier Cecil John Rhodes, die kweker Harry Pickstone, die
vrugteboer Piet Cillie en andere het onskatbare bydraes gelewer, onder
meer met die stigting van die Wellingtonse Vrugtekwekersvereniging --
die eerste koöperasie in sy soort in Suid-Afrika.
Probleme
soos primitiewe vervoermetodes en 'n wisselende mark het middel 1899
gelei tot die stigting van die Westelike
Provinsie-Vrugteuitvoerdersvereniging.
Die
uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog in Oktober het die vereniging se
planne 'n tyd lank gekortwiek,
ofskoon die vrugtebedryf nie alte nadelig daardeur geraak is nie.
In
die jare daarna is gehaltebeheer opgeknap en teen 1914 het die uitvoer ná
tien jaar feitlik twintigvoudig toegeneem.
Die
Eerste Wêreldoorlog het die bedryf min geknou. Suid-Afrika is wel
gedwing om sy uitvoer in te kort, maar nuwe markte in Afrika is in die
plek daarvan gevind.
In
1921 is die SA Koöperatiewe Vrugtebeurs in die lewe geroep om al die
bestaande vrugtekoöperasies van daardie tyd saam te snoer. Dit is ná
vyf jaar opgevolg deur die SA Koöperatiewe Sagtevrugtebeurs. Die twee
organisasies het baie baanbrekerswerk gedoen, maar nie die nodige gesag
gehad om algemene gehaltestandaarde af te dwing nie.
Die
uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog het Suid-Afrikaanse vrugte-uitvoer
tot stilstand gebring, maar dié keer het Suid-Afrika vinnig stappe
gedoen. Slegs dae nadat Duitsland Pole binnegeval het, is die
Sagtevrugteraad in die lewe geroep.
Wesenlik
kon geen sagtevrugtekwekers in Wes-Kaapland en die Langkloof vrugte
elders verkoop as aan die Raad of aan 'n verspreider wat by die Raad
geregistreer
was
nie.
Die
verwagte uitvoerkrisis het nie voor Desember 1940 ontwikkel nie. Die
vrugte-uitvoerbedryf het nou voor een van sy ernstigste bedreigings nog
te staan gekom.
'n
Aantal maatreëls is getref, waaronder subsidies aan boere, die
instelling van drogingswerwe om vrugtevermorsing te voorkom en die
vestiging van wynkelders en stokerye.
Nuwe
afsetgebiede is in Wes- en Oos-Afrika en die Midde- en Verre Ooste
gevind. Ander uitvoer is in 1946 hervat.
In
die vyftigerjare is 'n enkele handelsmerk, "Cape", vir Kaapse
vrugte ingestel. Dié handelsmerk het regoor die wêreld beroemd geword
as waarborg vir vrugte van hoë gehalte.
Al
hoe meer vrugte is geproduseer, veral met die ontwikkeling van gebiede
soos die Langkloof. Nuwe markte is in Duitsland gevind en onregstreekse
verskepings is na België, Nederland en Frankryk gedoen.
In
1962 het die Europese Ekonomiese Gemeenskap tot stand gekom. Produsente
was onseker oor hoe die invoerbeheerstelsels en minimum-standaarde van
gradering hul uitvoermark sou raak.
Maar
die uitvoer na die betrokke lande het steeds toegeneem, en in die laat
sestiger- en die sewentigerjare het verkope in Duitsland en Nederland in
'n verstommende tempo toegeneem.
Omstreeks
die jare tagtig was daar voortgesette groei op al die hoofmarkte, hoewel
belangrike veranderings ook plaasgevind het met die verlies aan markte
in Amerika, Kanada en die Skandinawiese lande as gevolg van sanksies.
Uitvoer
vandag
•
DIE einde van apartheid in die jare negentig -- saam met
die opsegging van openlike of verskuilde sanksies teen Suid-Afrika --
sou die vrugtebedryf van die land in ’n heel ander liga plaas.
Hoogs ontwikkeld en deeglik
gerat vir die verskaffing van sagte vrugte aan ’n gretige wêreldpubliek,
voer die bedryf vandag tonne en tonne daarvan uit. Uit ’n ekonomiese
oogpunt is sitrusvrugte, appels, tafeldruiwe, pere, perskes, pluime en
appelkose in die voorste plek.
Die SA
Sagtevrugte-Produsentetrust in die Paarl, wat gestig is deur die drie
vernaamste produsenteverenigings wat met die lewering van vars sagte
vrugte gemoeid is, is ’n sambreelliggaam wat daarna streef om dienste
en funksies van die bedryf te bevorder, te koördineer, te befonds en te
bestuur. Hul webwerf is by
http://www.deciduous.co.za/
Dit
gaan dus goed met die vrugtebedryf. Volgens die "Ekonomiese Oorsig
van die Suid-Afrikaanse Landbou" vir 2002/2003 het inkomste uit
sagte vrugte in die onderhawige jaar met 26,6 % tot R4 738 miljoen
toegeneem. Sitrusvrugte (R2 239 miljoen), druiwe (R1 660 miljoen) en
appels, pere en kwepers (R1 305 miljoen) was onder die belangrikste
landbou-uitvoerprodukte, net geklop deur wyn (R3 000 miljoen) en suiker
(R2 289 miljoen). In 2002/2003 was Brittanje, Nederland, Zimbabwe,
Mosambiek en die VSA die vyf grootste handelsvennote van Suid-Afrika in
terme van uitvoerbestemmings.
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan
|