___________________________________________________________________
-- krag
uit die warm maag van die aarde
Namate wetenskaplikes en ingenieurs regoor
die wêreld al hoe meer na alternatiewe energiebronne soek, maak party lande
toenemend gebruik van die natuurlike hitte binne-in ons planeet …
___________________________________________________________________
IN die ysige Ysland staan jy verstom na die
groep baaiers en kyk. In die vrieskoue buitelug kerjakker hulle lustig in water
wat in 'n stomende wasigheid gehul is. Hulle geniet die warmte van die
sogenaamde Blou Lagune. Dit is 'n bad wat deur die uitloopwater van 'n geotermiese
kragsentrale gevorm word.
'n Ander keer nuttig jy ontbyt op
Lanzarote, een van die Kanariese Eilande in die Noord-Atlantiese Oseaan. Hier
wag weer 'n spesiale verrassing op jou: die hoofkok van die plaaslike
restaurant gaan jou spek en eiers vir jou op die kale aarde bak.
Nie omdat hy 'n towenaar is nie. Maar op
die Kanariese Eilande kan die natuurlike hitte van binne die aarde plek-plek so
na aan die oppervlak gevoel word dat jy jou voete kan brand bloot deur die
boonste laag grond weg te skop!
Geotermiese energie -- die aarde se
interne hitte -- is reeds lank aan die mens bekend. In lande soos Nieu-Seeland
en Ysland was dit nog altyd die gebruik om warm water wat uit die grond
uitborrel vir kook, was en verhitting te benut.
Eeue lank is gemeen dat warmwaterbronne helende eienskappe het -- en
baie mense glo dit vandag nog. Veral die ou Romeine en Victoriane het aanvaar
dat hulle terapeutiese waarde het en termiese baddens gebou waar geskikte
bronne ook al gevind kon word.
Warmwaterbronne ontstaan deurdat
ondergrondse water in die warm binneste van die aarde verhit word en in stoom
verander.
•
GEOTERMIESE energie kan benut word op plekke waar daar vulkaniese
aktiwiteit is of vroeër was. In die Verenigde State, Mexiko, Ysland, Italië,
Rusland, Nieu-Seeland, die Filippyne, Japan en, meer onlangs, Kenia -- lande
wat aktiewe vulkaanaktiwiteit ondervind of naby vulkaniese gebiede lê -- boor
ingenieurs diep in die gesteentes in waar warm water en stoom vasgevang is en
lei dié regstreeks na turbines om elektrisiteit op te wek.
Daar is vandag sowat 150 geotermiese
kraginstallasies in die wêreld. Die oudste, by Larderello in Toskane, Italië,
is in 1904 gebou. Die grootste is by Little Geysers in die Amerikaanse staat
Kalifornië. Dit verskaf elektrisiteit aan sowat 1,3 miljoen mense.
Die Wairakei-installasie in Nieu-Seeland,
wat meer as 'n halfeeu gelede weens 'n kragtekort ontwikkel is, het vermoedelik
so 'n uitgebreide ondergrondse reservoir dat hy nog dekades lank sowat 'n
tiende van die land se elektrisiteit sal kan lewer.
Benewens vir die opwekking van
elektrisiteit kan geotermiese krag onder meer ook gebruik word om huise,
swembaddens, skole, kantore, fabrieke en hospitale te verhit. Nieu-Seeland
gebruik sy reservoir van geotermiese water in die papiermaak-bedryf.
Ysland benut sy ondergrondse hulpbronne
ten volle. Byna al die geboue in Reykjavik, die hoofstad, en sowat die helfte
van die huise in die res van die land, word verhit deur water wat regstreeks
uit die grond gepomp word. Die warm ondergrondse water word ook gebruik om
kweekhuise te verhit, wat beteken dat piesangs, pynappels en ander tropiese produkte
in die winter op die Noordpoolsirkel gekweek kan word.
Soos gemeld, kan selfs lande wat geen
vulkane het nie, maar dit wel in die verlede gehad het, steeds gesteentes hê
wat warm genoeg is om geotermiese energie te verskaf. Suidelike Afrika het byvoorbeeld
tans geen vulkane nie, maar in die geologiese terreinvorming van byvoorbeeld
die Paarl-rots, die Karoo-koppies, die Drakensberg, die Suurberg, die
Lebombo-berg en die Kaokoveld van Namibië was daar klaarblyklik in die oertyd
baie vulkaniese aktiwiteit. En ons land het verskeie warmbronne, waar gewilde
vakansie-oorde ontwikkel is.
In Brittanje en Amerika het ingenieurs die
moontlikhede begin ondersoek om geotermiese krag kunsmatig te verkry. Twee pype
word diep in warm gesteentes ingeboor, waarna koue water in die een pyp
ingepomp word om ondergronds verhit te word. Namate die water deur die barste
in die gesteentes syfer, word stoom gevorm, wat deur die ander pyp boontoe
ontsnap waar dit gebruik word om elektrisiteit op te wek.
Die meeste proefnemings met dié soort
energie is met granietmassas in Devon en Cornwall in Suidwes-Engeland en by
Fenton Hill in New Mexico in die Verenigde State gedoen. (Graniet is 'n
gesteente wat gevorm word deur die geleidelike afkoeling en kristallisasie van
magma, of gesmelte gesteente, onder die aardoppervlak. Die bestanddele van
graniet bevat chemikalieë wat hitte uitstraal.)
Hierdie soort kunsmatige kragopwekking het
'n beperkte leeftyd, omdat die gesteentes geleidelik afkoel namate die hitte
onttrek word. Nogtans kan hulle waarskynlik etlike dekades lank benut word,
sodat só 'n onderneming steeds as lonend beskou word.
Die ontwikkeling van geotermiese
hulpbronne word om verskeie redes as hoogs wenslik beskou: geotermiese
installasies verbrand niks nie en veroorsaak dus nie lugbesoedeling nie; hulle
kan ook dikwels elektrisiteit goedkoper as ander kragsentrales lewer; warm
ondergrondse gesteentes soos graniet word op baie plekke in die wêreld
aangetref en kan veral nuttig deur ontwikkelende lande aangewend word.
Maar hierdie soort energiebron kan ook
verskeie nadele hê. Niemand weet presies hoe die benutting van warm gesteentes
die geologie van die aarde en sy omgewing sal beïnvloed nie. In sekere dele van
Amerika was daar reeds probleme waar die onttrekking van te veel grondwater
geringe aardbewings veroorsaak het.
Nog 'n nadeel is dat ondergrondse water
dikwels gevaarlike stowwe soos ammoniak, kwik en arseen bevat wat, as dit in
riviere en mere beland, die natuurlewe kan vernietig. By sekere geotermiese
sentrales word hierdie probleem omseil deur die water terug in die ondergrondse
reservoir te herlei. En dan ruik warmwaterbronne ook nog dikwels na vrot eiers
weens die giftige gas waterstofsulfied wat in die water voorkom.
Daar word vertel dat sowat tagtig lande in
staat is om geotermiese energie te benut. Dis moeilik om te sê hoeveel krag
hulle saam sal kan opwek, maar ons kan in die toekoms dalk nog baie van hierdie
soort kragopwekking hoor.
___________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan