Suiker kom voor in soveel van ons gunsteling-kosse dat 'n mens jou kwalik ons lewe daarsonder kan voorstel. Maar om suiker uit sy riet of beet te haal en in jou suikerpot te kry, is geen eenvoudige proses nie. Lees hier hoe dit gedoen word...
• Klik
hier vir artikel oor die kweek van suiker.
_____________________________________________________________
DALK ken jy die liedjie uit die klassieke
rolprent Mary Poppins oor die ''spoonful of sugar (which) helps the medicine go
down''. Maar selfs al ken jy dit nie, sal jy self kan getuig dat suiker darem
regtig die verhemelte streel. Daar moet immers bloedmin mense op aarde wees wat
nog nooit suiker geproe het nie.
Of dit nou op jou pap, in jou tee of koffie of
weggesteek in lekkergoed, roomys, sjokolade, koeke, ingelegde vrugte, konfyte
en koeldranke voorkom -- suiker word oral as versoeter gebruik. Die meeste van die
wêreld se suiker word dan ook in die voedselbedryf gebruik. Selfs kosse wat nie
noodwendig soet maak nie -- soos brood, bier en sekere wynsoorte -- kan suiker
bevat.
Klein hoeveelhede suiker word ook in bedrywe gebruik wat niks met kos te doen het nie, soos in die vervaardiging van plastiek, hars en plaagdoders, en die meng van sement en leerlooiery. Ook sekere medisynes bevat suiker om hulle smaakliker te maak. 'n Mens kan jou kwalik die lewe sonder suiker voorstel.
Hieronder verken ons die talle prosesse wat nodig is
om suiwer wit suiker te kry.
• BY 'n
suikerriet-fabriek word die geoeste stingels gewas en in masjiene met lang,
roterende lemme geplaas wat hulle tot 'n massa vesels versnipper. Die
versnipperde riet kan dan in 'n vat met warm water geplaas word sodat die
suiker uit die riet in die water kan oplos. Andersins kan dit deur 'n pers
gestuur word wat die suikersap daaruit forseer.
Die vesels wat agterbly, kan as brandstof in die
fabriek self gebruik word of na 'n papierfabriek gestuur word om papier daarvan
te maak.
Die suiker-en-water-mengsel -- of rietsap -- word
hierna gesuiwer. Eers word die sap verhit en met kalk gemeng. Klein deeltjies kleef
aan die kalk vas en sak af om op die bodem van die tenk 'n slyk te vorm, wat
dan afgegiet word. Partykeer word die sap vir verdere suiwering deur 'n filter
gestuur.
Die gesuiwerde sap word gekook sodat 'n groot deel
van die water kan verdamp. 'n Klewerige stroop bly agter. Om nog water te
verwyder, word die stroop in vakuumpanne gekook.
Namate die water verdamp, begin suikerkristalle in
die stroop vorm. Die mengsel van stroop en suikerkristalle word vervolgens in
'n silinder geplaas waarin daar gate is. Dit word so vinnig in die rondte
gedraai dat die stroop en suikerkristalle skei. Die stroop, wat melasse genoem
word, word deur die gate gedwing, maar die kristalle bly agter.
Melasse, 'n dik en donker vloeistof wat ryk aan
vitamiene en minerale is, word onder meer gebruik vir die maak van veevoer,
bakkersgis en alkoholiese dranke soos rietsnaps en rum.
Die onbewerkte suikerkristalle is bruin en klewerig,
aangesien hulle nog met melasse bedek is. 'n Deel van die suiker kan wel in
hierdie vorm verkoop word, maar die grootste deel daarvan gaan na fabrieke,
waar dit geraffineer word.
• OM suiwer
wit suiker te verkry moet die melasse verwyder word wat die onbewerkte suiker
bedek. Dit word gedoen deur dit in 'n vloeistof te week wat so met suiker
versadig is dat geen van die rou suikerkristalle daarin kan oplos nie. Wanneer
die suikerkristalle van die vloeistof geskei word, is hulle baie skoner.
Die suikerkristalle word vervolgens in water opgelos
en die oplossing deur filters gestuur om enige onsuiwerhede te verwyder. Die
gesuiwerde vloeistof word weer eens gekristalliseer. Die kristalle word dan in
'n masjien geplaas en om en om getol totdat suiwer wit suiker verkry word.
• DIE suiker in suikerbeet word ietwat anders verwyder as dié in suikerriet. Geoeste beet word gewas en deur masjiene in klein repies opgesny. Die opgesnyde beet word in groot silinders in warm water geweek sodat die suiker oplos en 'n donker, modderige oplossing vorm.
Die gebruikte opgesnyde beet word dan gedroog en met
beet-melasse gemeng om veevoer te maak. Die modderige oplossing word in tenks
verhit en met kalk gemeng om onsuiwerhede daaruit te laat afsak en 'n suiwer
suikeroplossing te verkry.
Nadat dié gefiltreer is, volg prosesse wat baie
dieselfde is as dié vir die gesuiwerde sap van suikerriet. Beetsuiker lyk net soos
rietsuiker. Trouens, altwee is ’n soort suiker wat die wetenskaplikes sukrose noem,
en hul chemiese formule is presies dieselfde, naamlik C12H22O11.
• SUIKER gee
jou werklik woema! Maar te veel daarvan kan sleg vir ons gesondheid wees, want
dit maak vet en is skadelik vir ons tande. Al die vitamiene asook ander
voedingstowwe is uit geraffineerde suiker verwyder. Boonop gaan geraffineerde
suiker reguit na die bloedstroom en gee dit ons kitsenergie. Die nadeel is dat
ander voedsel wat ons dalk terselfdertyd geëet het, nie geabsorbeer word nie.
• DIE
geskiedenis van die suikerriet-bedryf is verweef met verhale van sekere mense
wat fabelagtig ryk geword het -- en die ondenkbare lyding van andere.
Die plant het waarskynlik wild gegroei op die eilande
van die Stille Suidsee en is aanvanklik deur matrose en handelaars na Indië en
China gebring. Nadat Darius die Grote daarvan in Persië geplant het (kyk ons
ander suiker-artikel) het die nuus oor die magiese gewas oor die Midde-Ooste en
die lande aan die Middellandse See heen versprei.
In die volgende eeu, ná die Macedoniese verowering
van Asië, het Alexander die Grote suikerrriet regoor sy enorme ryk begin
verbou.
Wes-Europeërs het suiker vir die eerste keer geproe
nadat Kruisvaarders van die Helilige Land af teruggekeer het. Daar was so 'n
groot vraag na hierdie voedselsoort dat Italiaanse koopmanne suikerriet op die
eilande in die Middellandse See begin kweek het. Om arbeid te verskaf is slawe
uit Rusland en ander dele van Europa ingevoer. In die 1300's het slawe uit
Afrika wat deur Arabiere gevange geneem is, Europese slawe op die eilande begin
vervang.
In 1493 het Christopher Columbus 'n aantal
suikersteggies na die Wes-Indiese Eilande gebring om te kyk of hulle in die
warm, klam klimaat sou aard. Die plante het so gedy dat suikerplantasies
spoedig hul verskyning op sowel die vasteland as op die omringende eilande
gemaak het. Weer eens het die Europeërs hulle tot Afrika gewend om arbeiders in
die hande te kry. Mense is van hul gesinne en tuislande weggeruk, met kettings
geboei en op skepe gedwing en na die Wes-Indiese Eilande gebring. Die toestande
op die skepe was skrikwekkend en baie slawe het onderweg gesterf.
Om op die suikerplantasies in die warm, bedompige
klimaat te werk was selfs nog erger. Nog tienduisende slawe is weens uitputting
dood. Die plantasiebase, daarenteen, het fabelagtig ryk geword, wat die gebruik
toe nog verder aangemoedig het.
Van die 1500's af tot die 1800's is 'n stuk of twaalf
miljoen slawe uit Afrika gebring na die Wes-Indiese Eilande en ander kolonies waar
suiker verbou is. Suikerriet is wit goud genoem.
Slawerny het in die laat 1700's begin afneem en is
geleidelik in die loop van die 1800's deur verskillende lande afgeskaf.
• EEUE lank
het die Europeërs hul suiker net uit suikerriet verkry. Suikerbeet is altyd in
die lande aan die Middellandse See gekweek -- waar dit as groente geëet is --
maar dit was eers in die vroeë 1800's dat 'n geskikte metode gevind is om
suiker uit die beet te onttrek.
Ten tyde van die Napoleontiese Oorloë van die 1790's
het die Britse vloot Frankryk gekeer om suiker oor die oseane te vervoer. Hulle
wou verhinder dat die Franse volk genoeg suiker kry. Napoleon het sy volk
aangemoedig om suikerbeet te kweek sodat hulle nie langer aan die genade van
hul vyande oorgelewer sou wees nie. Dit het mense aangespoor om 'n manier te
vind om die suiker uit die beet te onttrek, en binne 'n paar jaar het baie
ander lande hul eie beet begin kweek.
Intussen het boere in Europa die waarde van wisselbou
begin besef. Hulle het agtergekom dat om jaar ná jaar 'n enkele graangewas
soos koring of gars te verbou, die grond benadeel deurdat dit te veel van
dieselfde voedingstowwe daaruit onttrek. Deur afwisselend verskillende gewasse
te kweek, kan die grond sy voorrade waardevolle minerale en organiese materiaal
weer aanvul.
Aanvanklik is rape as 'n geskikte wisselgewas beskou. Maar namate die vraag na suiker toegeneem het, het koring- en garsboere elke jaar of drie suikerbeet op hul lande begin kweek.
_______________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_______________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan