____________________________________________________________

 

Interessante vertellings oor die muskiet, blindevlieg, weeluis, kopluis en vlooi

 

Vampiere

van die insektewêreld

 

Wee die arme mens. Hordes insekte is agter sy bloed aan. En asof dit nie genoeg is nie, dra hulle in dié proses ook nog die dodelikste siektes aan hom oor…

___________________________________________________________________

 

Die gevaarlike muskiet

en haar bloedvete met

die mens

 

ZOEI-I-I-I. Zip. Die skrilste fyn skreeutjie in die somernag-ure, skielik kortgeknip in jou oor. lewers sit 'n muskiet en proe-proe aan jou vel om gou 'n aartjie oop te boor vir 'n druppel van jou bloed.

 

Die "byt" voel jy dalk eers wanneer dit lankal te laat is. Weg is die muskiet met haar buikvol. Hier lê jy met die gejeuk.

 

Of, as dit 'n malaria-muskiet was, is jy miskien besmet met 'n invalsmag van die parasiet Plasmodium falciparum, wat binne twee weke die rooi bloedliggaampies m jou bloedstroom gaan aanval. Daar gaan die parasiete vermeerder en twee tot drie dae later sal die selle oopbars. 'n Nuwe broeisel parasiete word dan vrygestel. Nuwe bloedselle word besmet. Jy is dodelik siek met 'n hoë koors...

 

Malaria, geelkoors, knokkel-koors, harsingontsteking -- en nog sowat tagtig virussiektes wat aan muskiete gewyt word -- het waarskynlik al meer menselewens geëis as al die oorloë in die geskiedenis. Daar is 'n stuk of 2500 soorte (waarvan 500 in Suidelike Afrika voorkom) van die wêreld se dodelikste insek. 'n Aantal van hulle is die siektedraers.

 

Nie lank gelede nie is nog gesaghebbend gesê dat meer mense steeds deesdae sterf weens siektes wat deur muskiete oorgedra is as weens enige ander oorsaak.

 

Wat nie alom bekend is nie, is dat dit slegs die wyfies is wat die lydende mens takel. Die mannetjies is deur die bank sedige vrugtesap- en nektar-drinkers. Dan is daar darem ook party soorte muskietwyfies wat nooit bloed soek nie. Die bloedsuiende tipes het egter die proteïen nodig om eiers te produseer.

 

Die wyfiemuskiet se vlerkies het duisende skubvormige hare op die agterrande en vlerk-are wat die kenmerkende zoei-geluid maak as sy vlieg. Die mannetjie hoor haar gonsery met sy twee pluimvormige voelers. Só vind hy haar in die donkerte om met haar te paar. In die maand of wat dat sy leef, kan sy dan vier of vyf keer eiers lê, wat sy telkens bevrug met die manlike saad wat sy in haar liggaam berg.

 

Dis baie interessant dat die verskillende muskietspesies elk hul eie tyd het waarin hulle bedrywig is, en dan wel sowat twee uit elke 24 uur. Dit is dus nie dieselfde soort wat jou vroegaand en dan weer laat in die nag byt nie. Verskillende soorte byt selfs op verskillende hoogtes bo die grond.

 

Voorts waag sommige muskiete dit nooit verder as 500 meter van hul geboorteplek nie, terwyl ander weer tot 30 kilometer in een nag kan aflê agter 'n slukkie mensebloed aan. Nie almal is egter kieskeurig nie. Sommige byt honde, beeste, hoenders, olifante, paddas, slange -- noem maar op -- en die mens is dan maar 'n toevallige slagoffer.

 

Daardie wyfiemuskiet is al 'n lugvaartkundige wonder genoem. Sy kan onderstebo, agteruit, selfs sywaarts vlieg -- en skielik versnel of stadiger vlieg om 'n klappende hand te ontduik. Party soorte kan selfs in 'n reënbui vir elke druppel koes en droog anderkant uitkom.

 

Wat dit is wat muskiete na die mens toe aantrek, was nog altyd so iets van 'n raaisel. Temperatuur is een rede. Navorsing dui daarop dat 'n muskiet wisselings van tot 0,05 grade C in die lugstrome om die mens kan aanvoel.

 

Hoewel muskiete nie in die donker kan sien nie, het hulle baie gevoelige sensors. Hiermee vang hulle jou reuk op aan die koolsuurgas wat jy uitasem en die melksuur aan jou vel. En as jy vir hulle lekkerder ruik as iemand anders, is JY die een wat môre rooi gebyt is.

 

Die "byt" is eintlik 'n steek, en die muskiet doen dit met haar steekbuis -- 'n lang snoet waarin klein messies is waarmee sy 'n gaatjie maak, en twee buisies. Sy steek die snoet net 'n millimeter of wat onder jou vel in een van jou haar-aartjies in. Dan begin sy die bloed uitsuig.

 

Maar eers spuit sy speeksel in die een buisie af wat 'n teen-stolmiddel bevat sodat die bloed nie op pad na haar maag stol nie. Dit is hierdie speeksel wat jou agterna laat jeuk.

 

Die muskiet drink haar binne 'n minuut trommeldik voordat sy wegvlieg om êrens eiers te gaan lê.

 

Ons het die aanvallende wyfie gehoor, maar nie gevoel nie, want haar vlytige vlerkies klap 200 tot 600 keer per sekonde, terwyl sy maar 'n piepklein brokkie van 'n gram weeg. Wanneer sy nou met haar vrag bloed wegvlieg -- dikwels meer as vyf milligram en twee tot drie keer swaarder as sy self -- het sy genoeg voeding om 75 tot 500 eiers voort te bring, na gelang van die spesie.

 

Dis die begin van 'n volgende geslag van hongerige muskiete. En baie meer venynige klein bloedsuiers. Wee die mens...

 

       

 

Die blindevlieg -- wat eintlik

uitstekend kan sien

 

DIE blindevlieg blind? Nooit gesien nie. Onder 'n mikroskoop sal jy sy yslike oë kan sien wat 'n groot deel van sy kop uitmaak. Blindevlieë kan trouens baie goed sien om daardie byte te byt wat 'n mens in byvoorbeeld vleiagtige gebiede so lelik les kan laat opsê.

 

Soos by muskiete is dit ook net die wyfies wat bloed suig, terwyl die mannetjies doodtevrede met 'n vegetariese nektar-dieet is. Anders as muskiete boor hulle egter nie so heel sagkens in jou vel dat jy dit eers agterna voel nie, maar word 'n gaatjie soos met 'n skêr deur die kragtige kake daarin geknip.

 

Want as die blindevlieg jou byt, loop die bloed letterlik. Die bloed word deur die insek se lang, plat en hol bolip opgesuig.

 

In die boek Ons Eie Insekte deur E. Holm en W.M. de Villiers (Tafelberg-Uitgewers) word van hierdie "vampier" onder die insekte vertel dat dertig wyfies van een sekere soort na berekening op een dag 100 cc bloed uit 'n perd kan suig.

 

Blindevlieë het twee groot vlerke waarmee hulle baie vinnig kan vlieg, na bewering selfs vinniger as wat die vinnigste perd kan hardloop. By die groot soorte wat tot 30 mm lank kan wees, is bereken dat byna twee liter lug per sekonde deur die vlerke beweeg terwyl hulle vlieg!

 

        

 

Die weeluis -- so

'n lae luis!

 

PARTY mense noem horn 'n weeluis en ander 'n wandsluis, maar die Engelse "bed bug" is miskien die beskrywendste benaming vir hierdie bloedsuier wat bedags in donker skeurtjies en sulke plekkies wegkruip en net snags uitkom -- pure Dracula.

 

Want die sindelikste mense -- en partykeer dié wie se hoenderhokke naby die huis is -- het al soggens wakker geword en 'n paar sulke kalante in die bed gekry nadat hulle hulle in die nag doodgelê het!

 

Die weeluis (orde Hemiptera) is nie 'n ware luis (orde Phthiraptera) nie, want hy leef nie soos laasgenoemde pal op sy gashere nie, maar kuier net snags 'n rukkie by die een of ander warmbloedige skepsel vir sy sopie. Eintlik is hy bloot 'n plat, vlerklose stinkbesie, en soos ander stinkbesies het hy stinkkliere aan die onderkant van die bors wat 'n olierige, onwelriekende stof afskei.

 

Die weeluis (die volwasse insek kan wel 'n jaar lank sonder kos bly) se byt laat 'n klein rooierige merk op 'n mens se vel agter. Nie lank gelede nie is nog geglo dat weeluise nie siektes versprei nie, maar intussen is vasgestel dat hulle wel 'n soort geelsug kan oordra.

 

Van die wêreld se sowat 36 soorte weeluise (waarvan sommige mensebloed verkies en ander op vlermuise, voëls en selfs varke teer), is tien in Suid-Afrika bekend.

 

        

 

Die kopluis wat klou

soos 'n neet

 

DAARDIE kopluise wat so nou en dan nog kop uitsteek in party skole -- tot groot ontsteltenis van al die grootmense -- was vroeër baie meer algemeen as vandag.

 

As lid van die luisfamilie waarvan daar sowat 3100 bekende soorte ter wêreld is, groei hy uit 'n eier (neet) wat deur die wyfie aan die hare van 'n slagoffer vasgeplak is. Die uitdrukking "klou soos 'n neet" vertel al klaar hoe moeilik dit is om luise van 'n besmette persoon af te kry.

 

Die luisfamilie word onderverdeel in bytluise (wat die vere, hare, velskubbe en gestolde bloed van hul gashere vreet) en die bloedsuiers, waarvan die kopluis een is.

 

Luise is baie kieskeurig omtrent hul gashere, ken hulle veral aan hul reuk en lig gaamstemperatuur uit, en versprei waar gashere liggaamlike kontak het. 'n Groot interessantheid omtrent luise is dat daar meer wyfieluise as mannetjies is, en as mannertjiesskaars word, kan die wyfieseiers lê wat uitbroei sonder dat hulle gepaar het.

 

        

 

Die vlooi -- 'n honger

kampioen

 

DIE vlooi is 'n ding wat byt, volgens 'n grappige liedjie van vanmelewe, en ons voorouers wat nie ons soort higiëne geken het nie, het dit terdeë geweet. Die vroue het eenmaal selfs vlooistokke gedra -- sierlik gekerfde ivoor-stawe waarmee hulle alte elegant die jeukplekke onder hul omvangryke kledingstukke kon bykom.

 

Vlooiboordjies, stukke pelse of vere wat die vlooie kon opvang, was ook gewild onder die deftige mense van die Middeleeue. Wanneer hierdie nekstukke vol geraak het, is dit aan 'n dienskneg gegee wat die vlooie buite moes gaan afskud. Daardie vlooiboordjie was glo die oorsprong van die pels wat vandag nog om die skouers gedra word.

 

Daar is sowat duisend bekende soorte vlooie op aarde. Benewens mensvlooie is daar vlooie vir honde, katte, vlermuise, rotte, miere, konyne en nog wat, maar hulle is ook nie almal vreeslik kieskeurig nie. As 'n hond- of 'n katvlooi kos moet hê om te bly lewe, sal hy enige bloed bydam wat hy kan kry. Joune inkluis.

 

Vlooie was in die Middeleeue die verspreiders van die verskriklike builepes, die sogenaamde "Swart Dood", wat miljoene mense afgemaai het. Die vlooie het besmette rotte se bloed gedrink en dan weer die mense aangesteek. Die gevaar van builepes bestaan vandag nog.

 

Wanneer 'n vlooi jou byt, word proteïene in die klein wondjie ingespuit, en dis dit wat die allergiese swelsel en gejeuk veroorsaak.

 

Anders as byvoorbeeld by muskiete is dit nie net die wyfies wat byt nie, en baie mannetjies het eers 'n goeie bloedmaaltyd nodig voordat hulle 'n wyfie die hof maak. Ná die brassery soek hy huppelend vir horn 'n bruid op sy gasheer, wat nogal 'n taak kan wees so tussen die baie hare op, sê maar, 'n hond.

 

Maar dis interessant dat vlooie glad nie van skape hou nie. Jy soek hulle wel verniet op seelewende soogdiere soos die walvis, en dit kan 'n mens verstaan, maar wat se weersin sou 'n vlooi nou in 'n skaap hê?

 

Vlooie lewe nogal lank (tot twee en 'n halwe jaar], maar dit is natuurlik as springers dat hulle hulle besonderlik onderskei. As vlooie so groot soos mense was en hul vaardigheid kon behou, sou hulle tot 150 meter ver en 90 meter hoog kon gespring het.

 

Oplaas moet 'n mens nie dink dat 'n vlooi nie sy eie sorge het nie. Daar is mikroskopies klein parasiete wat ook maar met sy gal werk. En daar is 'n soort myt wat aan hom kleef, net soos die vlooi óns ongenooide gas is. Die volgende (vertaalde) rympie van die Engelse satirikus Jonathan Swift (1667-1745) sit 'n mens nogal aan die dink:

 

Die natuur se kenners sê die vlooi

val kleiner vlooitjies weer ten prooi

en dié word deur nog kleineres gebyt,

en so aan tot in die oneindigheid.

 

________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan