____________________________________________________

 

Krokodil

om van te ril...

 

Dis genoeg om die grootste diereliefhebber die hasepad te laat kies -- daardie oopgesperde kake en dolk-agtige tande van die Nylkrokodil. Krokodille het die slegte naam dat hulle graag mense vreet. Maar dis vermoedelik net enkele ou knolle wat rêrig van mensvleis begin hou...

____________________________________________________

 

DIE son skyn neer vanuit 'n helderblou hemel, en in die woud rondom die waterkuil weerklink die voëlgesange en skril gille van die sonbesies. Visvangervoëls duik agter visse aan, 'n klompie bobbejane sit mekaar en bevoel en vertroetel, en 'n trop wildsbokke les hul dors in die modderige vlak water.

 

'n Stomp hout dobber stilweg op die wateroppervlak en dryf geleidelik kant toe.

 

Skielik word die vrede deur die oorverdowende krete van die bobbejane versteur. Die voëls vlieg paniekbevange in alle rigtings weg. Die wildsbokke draai om en vlug. Maar een bok is te stadig. Die ''stomp hout'' bespring hom met sy oop kake, kry hom met sy bek beet en trek hom onder die water in. Die bok spartel geweldig, maar kan eenvoudig nie loskom nie en verdrink gou.

 

Die ''stomp'' -- wat toe al die tyd 'n krokodil is -- bêre sy prooi onder 'n rotslys in die waterkuil om dit later te vreet. Die vrede keer terug na die kuil -- nou ja, ten minste tydelik.

 

Krokodille het 'n nare reputasie weens hul hebbelikheid om op die loer te lê vir hul prooi, hul onheilspellende gryns en hul yslike kake vol keëlvormige tande. Wat meer sê, hulle word gevrees omdat almal van hulle mense voor die voet sou opvreet.

 

Maar is laasgenoemde bewering waar? Nee, sak 'n bietjie, Sarel, sê die kenners. Baie min soorte krokodille val mense aan. En selfs by dié soorte wat dit wel doen, is dit blykbaar nie almal wat besonderlik baie van mensvleis hou nie. Só is daar selfs party dele van Afrika waarin die Nylkrokodil die grootste mensemoordenaar van alle roofdiere is. In ander dele word Nylkrokodille weer glad nie as boosaardig beskou nie.

 

In die suide van die Soedan steur Dinka-vissers hulle glad nie aan krokodille wat in die son op die rivieroewers lê en bak nie. Hulle druk die reptiele eenvoudig met hul spiese weg.

 

Krokodille behoort tot die sogenaamde krokodilagtiges, 'n groep reptiele wat ook alligators, gawiale en Amerikaanse kaaimanne insluit.  (Hierdie kaaimanne moet nie verwar word met Suid-Afrikaanse kaaimanne, wat klipsalmanders of koggelmanders is nie.)

 

   VERBASEND genoeg begin alle krokodilagtiges hul lewe as betreklik vreedsame jagters van ongewerwelde diertjies.

 

In hul eerste jaar boer hulle meestal op land en loop hulle deur die pappery tussen oewerplante deur om naaldekokers, waterkewers, muskietlarwes, spinnekoppe en skaal- en weekdiere te soek. Namate hulle groter word, vreet hulle ál minder insekte en spinnekoppe en verkies hulle paddas en slange.

 

Wanneer die reptiele begin volwasse raak, boer hulle al hoe meer in die water en word visse die vernaamste gereg op die spyskaart. In sekere dele van Afrika kan Nylkrokodille feitlik net van varswaterslakke lewe.

 

Volgroeide krokodille, alligators en Amerikaanse kaaimanne vangs steeds visse, maar vreet ál meer slange, akkedisse, voëls, soogdiere en diere van hul eie soort. Volgroeide gawiale vreet feitlik net visse.

 

Die kleintjies van die krokodilagtiges is hoofsaaklik op hul sig aangewese om hul prooi op te spoor. Hulle swem stilletjies op die prooi af en hap dan skuinsweg daarna met hul getande kake -- 'n beweging wat noodsaaklik is vanweë die ligging van die oë aan die kante van die kop.

 

Visse word deur die water gejaag en nes die ongewerweldes skuinsweg opgehap. Die krokodilagtiges se tande kan prooidiere gryp en vashou, maar is nie geskik vir kou nie. Klein vissies word heel ingesluk; groteres kan teen 'n rots katswink geslaan word voordat hulle ingesluk word.

 

Namate die krokodilagtiges groei, word dit moeiliker om visse te jaag en hulle word dus liewer voorgelê. Die reptiele wag stilletjies vir die visse om binne bereik van hul kake te swem. Die volwasse krokodilagtiges lê ook en wag vir hul prooi. Hulle het peuloë en neusgate bo-op die snoet, wat hulle in staat stel om te sien en asem te haal terwyl die res van die liggaam onder die water bly.

 

As 'n groot soogdier kom water drink, kan die krokodilagtige nader swem sonder om sy aanwesigheid te verraai. Wanneer die prooi binne bereik is, skiet die reptiel skielik vorentoe, gryp sy prooidier aan die bek of 'n poot en trek hom in die water in. Partykeer word die prooi met 'n kragtige stertswaai in die water ingeslaan. Hy word onder die water gehou totdat hy verdrink.

 

Die Nylkrokodil en verskeie ander krokodilagtiges sluk goedsmoeds klippe in om swaarder te kan wees en onder die water te kan bly. Die klippe help hulle ook om hul ewewig in die water te behou en kan dalk ook help met die spysvertering.

 

Nylkrokodille se prooi is hoofsaaklik wildebeeste, gaselle, buffels, wildehonde en leeus wat kom water drink. Daar is selfs al waargeneem dat hulle saamspan om seekoeie en renosters te oorrompel.

 

Alligators vreet onder meer wasbere, varswaterskilpaaie, visse, slange en watervoëls. In sekere dele van Florida, Amerika, word mak honde gereeld deur alligators gevang. Die bielies val takbokke en selfs beeste aan.

 

Visse word gewoonlik heel ingesluk, maar groot prooidiere moet in stukke geskeur word voordat hulle gevreet kan word. Die reptiele draai die slagoffers in die water rond terwyl hulle die ledemate afskeur en die vleis verskeur.

 

Die krokodilagtiges steek dikwels hul buit weg en druk dit onder 'n rotslys of boomstomp in die water. Die prooidier begin ontbind voordat dit gevreet word. Omdat die krokodil nie kan kou nie, kan die ontbindende vleis makliker wees om te vreet. Alles word verorber -- bene, snawels, hoewe, horings inkluis.

 

Amerikaanse alligators is volop in die vleilande in die suidooste van die VSA. Die enigste ander alligatorspesie is die Chinese alligator, wat baie kleiner is en in Suidoos-China aan die oewers van die Jangtserivier aangetref word.

 

Verskeie kaaimanspesies word in Suid- en Sentraal-Amerika gevind. Hulle lyk baie nes krokodille en alligators, maar het groot oormekaarvouende beenplate aan die pens.

 

Die gawiaal het 'n lang, smal, getande snoet, wat hy gebruik om vis te vang in die waters van die Ganges, Indus, Brahmaputra en 'n paar ander riviere in Asië. Van al die krokodilagtiges is die gawiale die minste aggressief.

 

Die wyfies van die krokodilagtiges is nogal verbasend sorgsame ma's. Almal lê eiers, in 'n gat wat naby 'n rivieroewer gegrawe word. Hulle bewaak die eiers teen roofdiere en, wanneer die kleintjies uitbroei, dra hulle hulle in hul bekke rond.

 

Die krokodil kan besonder goed ruik, maar sy snuiwery en asemhaling gaan nie saam nie: 'n flap wat die keelvou genoem word, sluit die lugpyp af wanneer die dier in die lug snuif. Aangesien sy lippe nie waterdig is nie, moet die krokodil sy keel met die keelklep afsluit wanneer hy asemhaal terwyl hy deels onder die water is.

 

Sekere mense het vroeër geglo krokodille stort ''krokodiltrane'' nadat hulle hul prooi doodgemaak het om konsuis te wys hoe jammer hulle daaroor is. Vandag weet ons dis nie waar nie. Krokodille skei trane af om hul oë klam te hou, maar van geveinsde berou kan daar geen sprake wees nie.

 

____________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan