__________________________________________________________________

 

Insek-kaleidoskoop (3): Hoe roofinsekte hul prooi vang

 

Die dodelike

jagters

 

Vonkelende liggies, vanggate, visnette, voorlêery -- dis maar net sekere van die roofgereedskap en -metodes van die vindingryke jagters van die gogga-ryk...

__________________________________________________________________

 

Die strikspanners

 

   JY trippel-trappel oor die sand. Alles lyk so vreedsaam.

Skielik -- help! -- gee die grond onder jou pad. Jy tuimel halsoorkop in 'n yslike vanggat af. Onder gryns 'n paar lang, swaardagtige kake.

 

Jy worstel wanhopig en kry 'n vastrapplek teen die wal. Maar 'n blerts sand word van onder teen jou aangeslinger en jy kan nie langer klou nie. Jy stort na onder -- hulpeloos tot in die wagtende kake...

 

Jy het jou so pas ingeleef in die stribbeling van 'n sterwende mier wat die larwe van 'n mierleeu ten prooi geval het. Hulle noem hom ook 'n joerie -- dié meedoënlose kalant wat sy tregtervormige "leeukuil" in los sand grawe en homself dan daaronder begrawe met net sy kake wat uitsteek.

 

As 'n mier of ander niksvermoedende skepseltjie die kuil binnestruikel, is dit blitsig klaar met die kriewelende klein kees.

 

Sulke strikke, asook lokase, is egter maar skaars in die insektewêreld, want die meeste roofinsekte kry hul kos deur fluks daarvoor te jag. Daar is nietemin 'n klompie ander soorte wat vernuftige slagysters prakseer en wag dat hul maaltye reg op hul drumpel beland.

 

Die larwes van sekere watermotte anker byvoorbeeld nette van sydraad oor snelbewegende strome en riviere. Hierdie "visnette" vang ongewerweldes op wat stroom af meegesleur word.

 

Ewe vindingryk is die larwe van 'n sekere vuurvliegie, wat sy verligte drade van plante of die plafonne in grotte laat hang. Die doel van die lig is om vlieënde insekte na hul valstrikke te lok. Die weerlose prooi sit aan die "vislyne" vas en word deur die larwe ingekatrol en opgevreet.

 

Die bekendste soorte hou in Nieu-Seeland se Waitomo-grotte, hoewel 'n paar ander in Australië en Tasmanië aangetref word.

 

Spanpogings

 

   DAAR kan geen angswekkender jagtoneel in die insekwêreld wees as dié van 'n marsjerende leër van oorlogsugtige swerfmiere nie.

 

Beperk tot die tropiese gebiede, kan hierdie wriemelende wreedaards alles wat lewe voor hulle uitjaag terwyl hulle in hul menigte soos 'n rivier oor die land beweeg.

 

Hoewel hulle eintlik net klein goetertjies vreet, sal hulle omtrent enigiets dierliks verorber wat nie betyds kan wegkom nie: 'n ou luiperd, 'n vasgebinde perd, 'n luislang wat te swaar van lyf is ná 'n reuse maaltyd, 'n mens wat onverstandig genoeg was om in hul pad te bly!

 

Maar insekte is hul hoofgereg en hulle oorrompel dikwels ander mier- of termietneste.

 

Die strooptog van 'n leër van Matabelemiere van Afrika, wat slegs van termiete lewe, is nie minder skouspelagtig nie. Net een werker sal 'n termietnes opspoor en na haar nes terugkeer terwyl sy 'n reukspoor agterlaat. Die kolonie marsjeer dan agter haar aan, vyf tot tien in 'n ry, en val die termietnes binne.

 

Die termiete word verlam en na die oppervlak gebring. Wanneer genoeg van hulle versamel is, trek die leër saam en elke werker dra soveel slagoffers moontlik in die kake huis toe.

 

As die nes nie te ver weg is nie, sal die miere terugkeer om nog oorlogsbuit te kom haal.

 

Parasiete

 

   DAAR is 'n groot verskeidenheid van parasitiese insekte wat op die liggame van ander diere, en selfs mense, teer. Vlooie, luise, lintwurms en lewerslakke is almal parasiete, maar hulle is nie werklik moordenaars nie.

 

Tog is daar 'n groep gespesialiseerde parasiete wat inderdaad hul gashere doodmaak. Hulle gebruik nie hul slagoffers as kos vir hulself nie, maar as lewende spense vir hul jonges.

 

Byna alle wespe is jagters, wat dierlike kos vang om hul jonges te voed. Wespe wat spinnekoppe jag, val soms spinnekoppe groter as hulself aan en verbete gevegte volg.

 

Die messelwesp lê haar eiers en voorsien dan verlamde spinnekoppe, insekte of larwes aan haar eie larwes om te vreet nadat hulle uitgebroei het.

 

Voorlêers

 

   ANDERS as die strikspanners, is insekte wat hul prooi voorlê vanself die strik. Hulle lê in hinderlaag en is grootliks op kamoeflering aangewese. Die arme slagoffers loop of vlieg pylreguit in die kake -- of die kloue -- van die dood.

 

Die larwe van die sandkewer grawe 'n skag onder die grondoppervlak en prop die ingang met sy kop toe. Wanneer 'n goggatjie luiters verbydrentel, skiet die paaiboelie vorentoe en gryp die slagoffer met sy sekelagtige kake vas.

 

'n Uiters bekende voorlêer is die hottentotsgot. Wonderlik gekamoefleer tussen die blare, soms met 'n wikkelende lyf kompleet nes 'n blaar in die wind, wag die honger roofinsek tot 'n arme drommel binne trefafstand kom.

 

Waps! Daar gryp die hottentotsgot hom met sy getande voorpote, wat soos 'n knipmes om die prooi vou.

 

Nog een insek verdien om hier genoem te word. Ofskoon die meeste roofwantse jagters is, is 'n paar van hulle voorlêers en lok hulle selfs hul prooi na hul dood.

 

Een soort skei 'n smaaklike vloeistof van onder uit, wat miere aanlok wat dan daarvan bedwelm raak -- maklike prooi. Nog 'n soort druk sy pote in boomgom en gebruik dan sy klewerige litte as vlieëpapier om onbehoedsame slagoffers te vang.

 

Die ware jagters

 

   VIR die mense is dit dikwels tog te mooi om te aanskou. 'n Naaldekoker wat grasieus in die sonlig wals. 'n Waterloper wat heen en weer skaats en sagkens kuiltjies in die wateroppervlak maak. Vredig? Nie rêrig nie. Eintlik is hierdie delikate insekte met formidabele oorlogvoering besig -- maak hulle meedoënloos jag op hul prooi.

 

Insekjagters moet fluks kos soek. Party, soos die liewenheersbesies ("ladybirds"), moet letterlik teen plantluise of dopinsekte bots voordat hulle dié met hul smaak- en gevoelsorgane herken.

 

Ander, soos die roofwants, kan die prooi op 'n afstand gewaar en dit met 'n steeksnuit doodsteek.

 

Naaldekokers word dikwels as die bobaas-insekjagters beskou -- dis bekend dat hulle selfs paddatjies en vissies kan vang. Met hul enorme uitpeuloë kan hulle hul prooi op enige plek binne sowat 20 m bespeur.

 

Hulle gebruik hul pote om 'n mandjieagtige net te vorm waarmee hulle allerhande soorte vlieënde insekte opraap.

 

Die naaldekokers jag op een van twee maniere: die een groep vlieg lang tye rond en patrolleer 'n bepaalde gebied; die ander groep sit op voorwerpe soos takkies, grashalms of selfs die grond en skiet taks weg om 'n verbyganger te vang wat smaaklik lyk.

 

_________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan