________________________________________________________________
van
’n mielie
•
Christophorus Columbus, die
Europese ontdekker van die Nuwe Wêreld, het dit stellig nooit besef nie -- dat
die merkwaardige mielie, wat hy na Europa gebring het, baie waardevoller sou
word as die speserye of goud wat hy gehoop het om te vind.
•
Hy kon nie weet dat die geskiedenis van die mielie 'n stuk of 8000 jaar
teruggaan nie. Boonop sou hy dalk verleë gewees het as hy destyds die
voorkennis gehad het oor vandag se gewildheid van 'n plant wat ontwikkel is
deur mense wat hy as arm en onbeskaaf beskou het.
•
As hy tot in ons tyd kon gelewe het, sou hy bepaald verbaas gewees het
oor die geweldige omvang van mielie-verbouing -- en hoe dit kosproduksie en
bevolkingsaanwasse regdeur die wêreld beïnvloed het...
_______________________________________________________________
•
DIE mielie (Zea mays ssp. mays) is 'n eenjarige somergraangewas en 'n
lid van die grasfamilie.
Blomme word in afsonderlike bloeiwyses op
dieselfde plant gedra. Die manlike blomme kom voor in syare in 'n pluim aan die
punt van die stam. Die mieliekop, die vroulike bloeiwyse, word op 'n kort sytak
gedra wat uit die oksel van 'n blaar groei.
Die vroulike syare, wat in rye op die
bloeias voorkom, bevat gewoonlik elk net een vrugbare blom, wat slegs 'n
stamper het. Dié bestaan uit 'n vrugbeginsel, en 'n styl en 'n stempel wat nie
van mekaar onderskei kan word nie -- hulle vorm een struktuur, wat die baard
genoem word. Die baard van die
verskillende blomme groei mettertyd van die punt van die kop af by die
skutblare uit en is dan gereed om die stuifmeel te ontvang. Kruisbestuiwing
vind merendeels plaas omdat stuifmeelstorting begin voordat die baard verskyn.
Mielies vereis 'n warm, sonnige omgewing
met genoeg reên. Hulle is nie bestand teen ryp nie.
•
DIE mieliepit is 'n tipiese grassaad -- dit bevat 'n enkele saad.
Verskillende varieïteite wissel aanmerklik in grootte, vorm en kleur. As 'n
mens die pit in die dwarste deursny, vind jy:
(1) die perikarp of vrugwand, wat die pit
omhul;
(2) die aleuronderlaag, 'n sellaag wat ryk
aan proteïenes is;
(3) die endosperm, wat die grootste
gedeelte van die pit vorm en meestal stysel asook 'n bietjie suiker bevat; en
(4) die kiem of embrio, wat 'n nuwe plant
sal word as 'n mens die pit plant. Hierdie kiem is ryk aan proteïenes en olie.
•
DIE mielieplant, 'n reuse soort gras, se spreekwoordelike wortels lê
doer in die gryse verlede in tropiese Mexiko.
Die mielie is blykbaar reeds uit 'n wilde
gras veredel nog voor die opbloei van die pre-Spaanse beskawings in Amerika --
dus lank voordat die Spanjaarde hulle in daardie wêrelddeel gevestig het.
Een kenner het al selfs na die mielie
verwys as 'n kulturele artefak, 'n egte mensvervaardigde voorwêreldlike plant
wat nie in die vrye natuur bestaan nie en slegs kan oorleef as die mens dit
saai en beskerm. Daarteenoor het die kulturele kompleksiteit van die
pre-Spaanse beskawings ook sterk op die verbetering van die mielieplant
gesteun.
Die eerste graansoort wat deur die vroeë
sogenaamde Mesoamerikaners "mak gemaak" is, was egter blykbaar nie
die mielie nie, maar so min of meer 'n familielid van kanarievoëlsaad. Maar
teen 1400 vC is mielies al tot aan albei kuste van Mexiko verbou en was die
kulturele ontwaking van die mense in daardie streke onderweg.
Vir die Maja, Inka en Asteke van Sentraal-
en Suid-Amerika was die mielie 'n stapelvoedsel. Dit was prominent in hul
kunste en godsdienstige seremonies. Uitbeeldings van mielies is in die bouvalle
van hul stede gevind en mieliepitte in hul grafte gekry. Die Asteke het selfs
die praktyk van bemesting verstaan en het buitengewoon goeie graanoeste gehad.
Die Indiane van Noord-Amerika het so vroeg
as 700 nC mielies in die suidwestelike deel van die vasteland geplant. Die
graansoort het daarna stadig noord- en ooswaarts onder die Indiane versprei.
Vroeë Europese ontdekkingsreisigers het
dié graan van die Nuwe Wêreld na Spanje, Frankryk en Italië gebring.
Christophorus Columbus het eerste die Europeërs daarmee laat kennis maak. Later
is die lewens van die eerste Europese koloniste in Amerika gered deur
vriendelike Indiane wat in 1607 mielies na die doodhonger setlaars by Jamestown
gebring het.
Die Indiane het die witmense geleer hoe om
mielies in hopies te plant deur dooie visse as bemesting te gebruik. Die
vinnige groei van die Amerikaanse kolonies was in 'n groot mate aan die kweek
van mielies te danke.
Die mielie is deur seevaarders en ander
reisigers oor die wêreld heen versprei en was teen die einde van die sestiende eeu
regoor die grootste deel van die ontwikkelde wêreld 'n bekende gewas. 'n
Chinese tekening van 'n soort mielie dateer uit 1597.
Die bydrae wat dit in Suid-Afrika as
voedsel gelewer het, is op sigself onberekenbaar. Wat sou talle van ons mense
vandag nog gedoen het sonder hul porsie lekker mieliepap in die oggend?
Dit is bekend dat die
voorvaders van die Zoeloes ook die een of ander tyd ná 1500 hier mielies begin
kweek het nadat dit moontlik deur Europese seevaders na Afrika gebring is.
• DIE mielieplant het 'n menigte gebruike. In ons land is selfs die blare vroeër dae gebruik om matrasse op te stop voordat klapperhaar algemeen in gebruik gekom het. In Amerika, die mielie se land van oorsprong, is slaapmatte, mandjies en selfs skoene ("mocassins") deur die ou Indiane van mielieblare gevleg.
En mieliestronke is uitgehol en as
rookpype gebruik.
Mielieplante word vandag ook ná die oeste
in landerye teruggeploeg waar hulle verrot en die grond verryk.
Maar dis natuurlik die mieliepit wat die
grootste kommersiële waarde het. Baie tonne van veredelde mielie-variëteite wat
'n groot pit-opbrengs lewer, word jaarliks geoes. Die pitte word gebruik:
•
in 'n gemaalde vorm as mieliepap of in geprosseeerde kosse soos ander
ontbytvoedsels -- selfs springmielies is 'n belangrike lekkerny;
•
in fabrieksprodukte soos bio-afbreekbare plastiekstowwe;
•
word verwerk tot etanol-alkohol wat masjiene kan aandryf;
•
word verwerk tot 'n soet stroop wat suiker kan vervang in talle produkte
van lekkergoed tot koeldrank;
•
word verwerk tot veevoer -- die dop van die pit het 'n hoë
proteïen-inhoud en is 'n belangrike voer;
•
word verwerk tot veeldoelige stysel wat self 'n bestanddeel in
boumateriaal kan wees;
•
'n ekstrak van die kiem in die pit word as kookolie gebruik.
•
DIE Amerikaners praat van die mielie as c o r n , 'n term wat op baie
ander plekke ter wêreld slegs vir koring gereserveer word. Daar praat die mense
van die mielie as maize. Ons eie benaming vir hierdie graansoort kom van ver af
-- uit Portugees milho, 'n woord wat in sekere stadiums ook vir manna en later
sorghum gebruik is. Die woord hou waarskynlik verband met die Latynse woord
mille, meervoud mil(l)ia, "duisend(e)", na aanleiding van die
duisende saadkorreltjies in 'n aar van byvoorbeeld manna. By ons het Van
Riebeeck al oor die mielie geskryf. Hy
het dit milie of mily gespel.
• VERGELYKENDE syfers van mielieproduksie oor die wêreld heen -- in duisende metrieke ton -- verskyn hieronder. Kyk onder meer die geweldige verskil in die oeste van Suid-Afrika en die VSA. Ons trek nagenoeg gelyk met Kanada. China is die naasgrootste mielieprodusent, gevolg deur die Europese Unie en Brasilië.
Produksie
|
1999/2000 |
2000/2001 |
2001/2002 |
2002/2003 |
VSA |
239 549 |
251 854 |
241 485 |
228 805 |
Suid-Afrika |
10 563 |
7500 |
9700 |
9000 |
Kanada |
9161 |
6827 |
8389 |
9065 |
China |
128 086 |
106 000 |
114 088 |
125 000 |
Europese Unie |
37 171 |
38 292 |
39 685 |
39 440 |
Brasilië |
31 641 |
41 536 |
35 501 |
37 000 |
Argentinië |
17 200 |
15 500 |
14 400 |
14 500 |
Egipte |
5678 |
5636 |
6160 |
6200 |
Filippyne |
4449 |
4508 |
4505 |
4300 |
Hongarye |
7000 |
5000 |
7858 |
6080 |
Indië |
11 470 |
12 068 |
13 510 |
10 570 |
Indonesië |
6200 |
5500 |
6000 |
6100 |
Mexiko |
19 240 |
17 700 |
20 400 |
19 000 |
Oekraine |
1737 |
3848 |
3641 |
4200 |
Roemenië |
10 500 |
4500 |
7000 |
7500 |
Thailand |
3900 |
4700 |
4500 |
3900 |
Ander |
63 377 |
54 720 |
50 703 |
52 692 |
TOTAAL |
606 922 |
585 689 |
598 725 |
593 952 |
Syfers soos beskikbaar op 16 Mei 2003
_______________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_______________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan