____________________________________________________
-- die
wêreld van die land- en waterskilpaaie
Die reuse skilpad van die Galapagos-eilande, met sy
hoekige gesig en sy nek van vel en been, lyk beslis nie soos 'n dier wat in ons
moderne wêreld pas nie. Maar wie't ooit gesê voorkoms is alles! Só 'n kolos kan
ons mense immers met goed 'n eeu of wat oorleef. Lees hieronder nog
interessante vertellings oor landskilpaaie en hul neefs van die water...
____________________________________________________
IN Aesopus se beroemde fabel oor die
skilpad en die haas is die haas so seker dat hy die skilpad in hul resies sal
klop dat hy halfpad besluit om 'n rukkie te dut. Hy boet bitter vir sy
selfversekerdheid. Toe hy weer sy oë uitvee, ploeter die stadige ou reptiel
reeds oor die wenstreep.
Skilpaaie is
inderdaad trae harmansdruppe, maar soos die een in die fabel kan hulle eenstryk aanhou en boonop
verbasend ver kom
-- die swaar dop en dik, stomp pote ten spyt.
Alle skilpaaie -- of hulle nou op land lewe, in vars
water hou of in die see woon -- behoort tot die orde Chelonia van die klas
Reptilia. Al die landskilpaaie van Suid-Afrika behoort tot die suborde
Cryptodira en die familie Testudinidae. Daar is baie verskillende soorte
skilpaaie, van die reuse skilpad wat tot 1,2 m lank kan wees tot die padloper
van Suid-Afrika van slegs 6 tot 9 cm.
Daar is twee soorte reuse skilpaaie. Een hou op die
Galapagos-eilande by Suid-Amerika, die ander op Aldabra, 'n klein eilandjie
naby Madagaskar. Wanneer hulle volgroeid is, weeg hierdie reptiele sowat 270 kg
en die oudstes onder hulle 'n verstommende 300 kg.
Soos ander reptiele is skilpaaie koudbloedig. Hulle
hou gevolglik op plekke waar dit die grootste deel van die jaar warm is, soos
in Afrika, Suid-Europa, Asië en Noord- en Suid-Amerika. Hulle lê elke oggend in
die son sodat hul liggame kan warm word en behoorlik kan funksioneer. Skilpaaie
wat op plekke met 'n koue klimaat voorkom, hiberneer in die winter. Hulle grawe
in die grond in of skuil onder plante en bly in hierdie soort slaaptoestand
totdat die lente kom.
Die meeste skilpaaie vreet slegs plante, hoewel party
ook slakke, naakslakke, wurms, duisendpote en insekte verorber. Hulle het nie
tande nie, maar horingagtige bekke met skerp kante om blare af te skeur of
stukke vleis fyn te sny. Die kos word ingesluk sonder dat hulle dit kou.
Die dop waarvoor die skilpad so beroemd is, beskerm
die dier. Wanneer hy in sy dop kruip, is die kop, pote en stert gewoonlik
veilig buite bereik van 'n vyand. Hoewel die vorms, kleure en patrone van die
doppe van verskillende soorte skilpaaie verskil, bestaan alle skilpaddoppe uit
twee lae: 'n buitelaag van horingagtige plate en 'n benerige binnelaag.
Die binnelaag is 'n deel van die skilpad se geraamte.
Die geronde deel van die dop word die karapaks genoem en die platterige deel
onder die buik die plastron. Die karapaks en plastron is aan die liggaam geheg
deur 'n benerige struktuur wat die brug genoem word.
'n Skilpad word nooit groter as sy dop nie, omdat die
dop saam met hom groter word. Die horingagtige plate dy in die proses buitentoe
uit en vorm groeiringe. Wanneer skilpaaie sowat twintig jaar oud is, hou hulle
op met groei en ontwikkel geen groeiringe meer nie. 'n Mens kan wel die
ouderdom van 'n jong skilpad bepaal deur die getal groeiringe op elke plaat te
tel.
Skilpaaie teel aan deur eiers te lê, wat hulle in
gate in die grond begrawe. Hulle grawe die gate met hul sterk, gekloude
agterpote. Sodra sy haar eiers klaar gelê het, verdwyn die ma en los sy hulle
oor aan die genade van die son en eiervretende roofvyande. As alles goed
verloop, ontwikkel die lewe in die eiers en broei die kleintjies uiteindelik
uit.
Die babaskilpad het 'n skerp uitgroeisel, wat die
eiertand genoem word, aan die bo-kaak, waarmee hy sy pad uit sy dop-gevangenis
oopkerf. Die eiertand val later af. Sodra hulle uitgebroei het, begin die klein
reptieletjies hul wêreld verken.
• DAAR is,
sover bekend, sewe soorte seeskilpaaie op aarde. Die meeste hou in warm,
tropiese oseane en swem in der waarheid duisende kilometers ver op soek na kos.
Een soort, die leerskilpad, word partykeer ook in koue waters aangetref. Soos
landskilpaaie het die meeste seeskilpaaie benerige doppe wat met horingagtige
plate bedek is, hoewel die dop by sommige met 'n harde vel toegemaak is.
Seeskilpaaie kan nie die kop en pote in die dop
intrek om te keer dat roofvyande hulle vreet nie. Pleks daarvan ontsnap hulle
aan hul vyande deur so vinnig moontlik weg te swem.
Die dop van 'n seeskilpad is anders gevorm as dié van
die landskilpaaie. 'n Landskilpad se dop is hoog en rond, terwyl 'n seeskilpad
s'n afgeplat is sodat hy maklik deur die water kan beweeg. Die pote van 'n
seeskilspad is vlerkagtige swempote wat hy op en af roer om deur die water te
beweeg.
Seeskilpaaie vreet visse, jellievisse, pylinkvisse,
sponse, krappe, alge en seewier. Hulle het nie tande nie, maar gebruik hul
skerp kake om die plante en diere op te sny wat hulle vreet.
Hoewel seeskilpaaie in die see hou, lê die wyfies van
die meeste soorte hul eiers op die land. Die wyfies swem partymaal baie, baie
ver om hul broeiplekke te bereik. Hulle klouter uit die water uit, lê hul eiers
in gate wat hulle met hul swempote in die sand gemaak het en keer dan terug see
toe.
Die kleintjies skarrel ook vinnig water toe sodra
hulle uitgebroei het, want daar is baie roofvyande wat hulle probeer opvreet.
Net 'n paar seeskilpaaie bly lewe tot volwassenheid. Dié gelukkiges keer
uiteindelik terug na dieselfde strand waar hulle uitgebroei het om op hul beurt
eiers te lê.
• DAAR is
byna tweehonderd soorte varswaterskilpaaie, waarvan die hougebiede wissel van
spruite en riviere tot damme, moerasse en lagunes. Nie alle soorte bly
deurentyd in die water nie. Party bring net 'n deel van die tyd in die water
deur en die res daarvan op die land.
Soos ander skilpaaie het byna alle varswaterskilpaaie
'n benerige dop wat met horingagtige plate bedek is. By 'n paar soorte is die
dop egter met vel bedek. Die meeste kan die kop, ledemate en stert in die dop intrek,
wat hulle teen vyande beskerm.
Geleerdes verdeel soms die varswaterskilpaaie in twee
groepe volgens die manier waarop hulle die kop intrek: party trek die nek
reguit in die dop in, ander buig die nek in die proses sywaarts.
Dié wat nie in hul dop kan kruip nie, het ander
maniere om hulself te verdedig. Baie van hulle laat indringers les opsê deur
hulle geniepsig stukkend te byt. Ander het spesiale kliere wat 'n vrot reuk
afgee en roofdiere weghou.
Varswaterskilpaaie het gewebde pote wat hulle vinnig
laat swem. Hulle vreet waterplante en diertjies soos insekte, slakke,
naakslakke, visse, paddas, garnale en varswaterkrewe. Die byterskilpad woon in
varswatermere, riviere en poele in Noord-, Suid- en Sentraal-Amerika, waar hy
vis, watervoëls, paddas en selfs klein alligators vang. As onbehoedsame baaiers
hul geplas in die water geniet, kan die byterskilpad hulle ook probeer byt.
Soos die seeskilpaaie lê die meeste
varswaterskilpaaie hul eiers op die land. Daarvoor grawe hulle gate in die sand
aan rivier- of meer-oewers. Die eiers word ook aan die genade van prooidiere
oorgelaat nadat hulle gelê is.
• DIE mens
se bedrywighede is besig om die voortbestaan van verskeie soorte skilpaaie te
bedreig. Die uitwissing van natuurlike plantegroei en vleilande om vir plase,
dorpe en stede plek te maak, maak die hougebiede van land- en waterskilpaaie
kleiner.
Plastieksakke wat op die water dryf, word maklik vir
kos aangesien, en hul slagoffers stik daaraan en vrek. Baie skilpaaie word
doodgemaak vir hul vleis en vir hul doppe, waarvan aandenkings vir toeriste
gemaak word. Boonop word die voortbestaan van sekere soorte seeskilpaaie
ernstig bedreig deur die diefstal van hul eiers op strande. (Die broeiplekke
van die leer- en karetskilpad word in Suid-Afrika beskerm.)
Dan is daar ook nog mense wat, wederregtelik,
skilpaaie as troeteldiere aanhou. Die diere vrek gewoonlik gou, want min mense
verstaan werklik die behoeftes van diere soos reptiele.
Het jy geweet?
• Gesonde
skilpaaie wat omgedop is, kry byna altyd weer die koepelkant bo, maar die
siekes of swakkes is nie altyd so gelukkig nie. 'n Skilpad wat nie weer op sy
pote kan kom nie, vrek van die honger of bak dood in die son.
• Die
ploegskaarskilpad van Madagaskar het 'n ongewone kenmerk: die plastron vorm 'n
duidelike haak onderkant die nek. In die paartyd gebruik die mannetjies hierdie
hake om mededingers om te dop en hulle uit die paringswedloop te kry.
• Volwasse
groenseeskilpaaie kan 'n verstommende vyf uur lank onder die water bly, maar
die jonges moet meer dikwels boontoe swem om lug te skep.
___________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan