___________________________________________________________________
die voël
Vere is nie net die kenmerk van alle
voëls nie, vir baie is dit 'n extravaganza van fleur en kleur. Om doeltreffend
te funksioneer moet die gevleueldes hul vere silwerskoon hou. Dit verg heelwat
harde werk -- bad en poets en knibbel en stryk -- maar nooit sal 'n voël ooit
vere voel vir sy besondere bedekking nie!
___________________________________________________________________
VERE-TOOI... dis tog so mooi. Blink of glansend in die sonlig. Sierlike
pluime in die wind. Geen ander diere in die skepping kan met presies sulke
dosse spog as die voëls nie.
'n Voël se hoeveelheid vere hang van
sy grootte, spesie en geslag af. 'n Kolibrie het so min as 900; 'n swaan 'n
yslike 25 000.
Isolasie is waarskynlik die verekleed
se belangrikste funksie. Dit help om die voëls egalig warm te hou, sodat hulle
doeltreffend kan funksioneer en ook in kouer streke kan oorleef.
Voorts sorg vere vir hef-oppervlakke
aan die vlerke en sterte, waarsonder voëls nie sal kan opstyg nie.
Watervoëls dryf weer gemaklik vanweë
die lug wat tussen die vere vasgevang is. Deur hul vere teen mekaar te druk,
kan sommige watervoëls hul dryfvermoë varieer -- en sink totdat net die nek en
kop uitsteek.
Party voëls se vere kan ook bra
verrassende funksies hê, soos die stywe, haaragtige vere neffens die snawels
van wind- en nagswaels, wat hulle help om insekte te vang terwyl hulle vlieg.
Die vliegvere van die meeste uile is
weer toegerus met geluiddempers -- 'n fluweelagtige oppervlak -- sodat hulle
stille aanvalle op hul prooi kan loods.
Baie voëls kommunikeer met hul
verekleed. Die luisterryke pluime van poue word byvoorbeeld vir
pronk gebruik wanneer die voëls trouplanne kry.
Baie voëls voer ook hul neste met
vere uit, en sandpatryse dra water tot by hul kuikens in spesiale absorberende
borsvere.
•
HOEWEL vere in die wonderlikste verskeidenheid van vorms
en kleure voorkom, kan hulle in vier hoofkategorieë verdeel word: kontoer- en
donsvere, en stert- en vlerkvere (vlugvere).
Kontoervere (of dekvere), wat die
lyf bedek en die kenmerkende gladde vorm daaraan gee, is die talrykste. Party
vere dien as isolasie en ander is vir vertoon.
Onder die kontoervere lê die sagte
donsvere, wat ook 'n luglaag vir isolasie vasvang. Donsvere is
die doeltreffendste isolasiemateriaal in die diereryk -- soos elkeen kan getuig
wat onder 'n donskombers slaap!
Versprei tussen sowel die kontoer-
en donsvere is haarvere. Kenners reken dié help die voël vasstel hoe sy vere
lê.
Die lang stywe penvere op die vlerke
en stert vorm die vlugvere. Die buitenste vlerkvere bied stu-krag vir vlug en
die binnestes sorg vir die gladde lugvloei oor die vlerke.
Stertvere word gebruik vir balans
en stuur, en soms ook vir vertoon.
'n Veer het 'n ingewikkelde
struktuur en is baie delikaat aanmekaargesit. Vanuit albei kante van die skag,
of pen, groei die parallelle skagveertjies om die "vlag" van die
veer te vorm. Hierdie sytakkies is op hul beurt omgesoom met
klein sytakkies wat oormekaar lê en die ruimte tussen die skagveertjies vul.
Die klein "baardjies" word deur hakies inmekaar gesluit.
• IN
die daaglikse warrelinge en skarrelinge raak 'n voël se vere maar taamlik
deurmekaar en besmeer met stuifmeel, nektar, stof en modder, of besmet met
parasiete. Vere moet egter goed versorg word sodat hulle behoorlik kan
funksioneer en nie voortydig uitval nie.
Die meeste voëls bad, selfs in koue
weer. Hulle staan in vlak water, laat sak die lyf en skud die snawel lewendig
heen en weer. Hulle klap flink met hul vlerkpunte sodat water oor die hele lyf
gesprinkel word.
Sommige voëls bad in die reën.
Lewerikies hurk op die grond met uitgestrekte vlerke, en papegaaie staan met deurmekaar
vere en die vlerke en stert uitgesprei. Ander, soos neushoringvoëls, fladder in
reën- of doubedekte plante rond.
Lugvoëls soos swaels en visvangers
gebruik 'n duiktegniek en doop hulself 'n oomblik lank in die water voordat
hulle verder vlieg.
Baie voëls, veral dié van droë
klimate, benut die skurende en absorberende eienskappe van stof om hul vere
skoon te skrop. Hulle skraap met die pote en sleep met die
vlerke totdat hul vere vol stof is.
•
NADAT hulle gebad het, gaan soek voëls gewoonlik 'n veilige plekkie
waar hulle hul vere glad kan stryk. Die meeste het 'n olie-afskeidende
poetsklier in die stuitjie. Ons noem dit die voël se vetkannetjie of
oliekannetjie, want met die olie wat hieruit kom, word die vere gesmeer.
Voëls stryk op twee maniere olie oor
hul vere: Die eenvoudigste is om die vere met 'n toe snawel te bestryk, maar
dinge word deegliker gedoen deur die vere tussen die punte van die snawel te
trek en dit sagkens te knibbel.
Daar is onsekerheid oor die presiese
funksie van die poetsolie, hoewel dit tog lyk asof dit keer dat die vere bros
word, en ook dien om die fyn struktuur van die vere te verseël en 'n waterdigte
bedekking te vorm.
Die geknibbel reinig en herrangskik
die skagveertjies en baardjies. Soms dolwe voëls energiek op een plek om
vuiligheid of 'n parasiet te verwyder.
Gaaie vryf soms miere teen hul vere:
Die giftige mieresuur wat deur die miere afgeskei word, verdryf dan die myte in
hul vere.
•
ONDANKS die noukeurige aandag wat hulle ontvang, verslyt en verweer vere
en moet hulle van tyd tot tyd afgewerp en deur nuwes vervang word.
By die meeste spesies word slegs 'n
paar vere op 'n slag afgewerp, sodat die voël altyd genoeg het om sy lyf te
bedek en te kan vlieg, 'n Paar voëls, soos eende, ganse en ander watervoëls,
werp die meeste van hul vlugvere tegelykertyd af, met die gevolg dat hulle
tydelik nie kan vlieg nie.
Soms word al die vere saam afgewerp,
soos by pikkewyne. Maar omdat dié voëls in elk geval nie kan vlieg nie, is dit
nie vir hulle gevaarlik nie.
Party voëls word in dié tyd
heeltemal hulpeloos, sodat ververing byvoorbeeld in die broeityd vermy moet
word. 'n Merkwaardige uitsondering is die neushoringvoël-wyfie, wat in die
broeityd in haar nesholte gevange gehou word. Sy werp dan haar vere af en word
deur die mannetjie gevoer. Wanneer die kuikens half volgroeid is, het Mamma 'n
nuwe stel vere.
Pappa neushoringvoël werp sy vere
eers af wanneer die broeityd verby is.
Alle voëls verveer minstens een keer
per jaar, baie van hulle twee keer. Drie keer per jaar is seldsaam. Hoe ook al,
om met nuwe vere te spog, kan enige ou voël sommer weer vrolik maak -- en baie
veer-kragtiger!
___________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan