____________________________________________________________
ewige
beweging
In elke roering van ’n mier se voelspriet en ’n
weerligstraal aan die hemel sien ons die drukte en ongedurigheid van ’n
veranderende wêreld. Want beweging is orals. Selfs as jy dink, beweeg jou
brein...
____________________________________________________________
ONS lewe in ’n wêreld van onophoudelike
beweging -- sonder jou oë se beweging oor die rekenaarskerm voor jou sou jy nie
eens hierdie woorde kon lees nie!
Daar is selfs die wildste bewegings in dinge wat
nooit eens lyk of hulle beweeg nie. Die stoel waarop jy nou sit, die skoolboek
daar langs jou rekenaar, die roerlose skuifspeld in sy ewe roerlose blikkie op
jou lessenaar: alle tasbare dinge bevat atome waarvan die deeltjies teen
duiselingwekkende snelhede beweeg.
Geleerdes reken trouens dat ’n elektron so vinnig om
die kern van ’n atoom wentel dat hy so te sê tegelyk op verskillende plekke
bestaan.
Ook elektrisiteit is beweging, en die wêreld is
propvol elektrisiteit. ’n Elektriese stroom in ’n draad beteken inderdaad die
beweging van ’n ganse leër van biljoene der biljoene elektriese deeltjies, of
dan wel die einste elektrone.
Tot jou denkprosesse word gereguleer deur dieselfde
elektriese impulse. In daardie sin is selfs jou gedagtes ’n magdom van
bewegings in die klein.
En klank: As iemand met my praat, beweeg daar
klankgolwe van sy stembande af na my toe, klankgolwe wat moontlik gemaak word
deur die gelyktydige beweging van ’n onbegryplike menigte lugdeeltjies, wat
lug-molekules genoem word.
Die warmte en lig van die son en die lig van die
sterre is golfbewegings; en die hele radiotegniek berus per slot van rekening
op beweging. Dit is omdat geleerdes beweging so oral teëkom dat hulle naderhand
uitroep: "Alles is beweging!"
Ook in die winde en die reën, die waterstrome en
golwe -- in elke roering van ’n mier se voelspriet en ’n weerligstraal aan die
hemel sien ons die drukte en ongedurigheid van ’n veranderende wêreld.
Boonop is ons almal bewegende reisigers op Ruimteskip
Aarde. Ons planeet voer verskillende bekende bewegings uit op sy tollinge deur
die ruimte en dalk nog hoeveel ander ook waarvan ons nie eens bewus is nie.
Vir eers draai hy om sy denkbeeldige as teen nagenoeg
1600 kilometer per uur by die ewenaar. (Dis terloops interessant dat die aarde
darem ook stadig briek aandraai en dat elke dag-en-nag wat verbygaan 0,00000002
sekonde langer as die vorige dag-en-nag is. Die rede vir hierdie remming is
natuurlik die krag van die getye, wat boonop veroorsaak dat die maan elke maand
met sowat 10 cm van die aarde af weggly. Dit het wetenskaplikes met die teorie
vorendag laat kom dat die maan in die verre toekoms veel kleiner kan lyk van
die aarde af. Dit hoef egter nie die finale toestand te wees nie, want die maan
kan dalk weer nader kom -- trouens, so naby, reken iemand, dat die aarde se
getykragte hom in miljoene brokstukke kan ruk. Dié kan dan in ringe om die
aarde beweeg, net soos die ringe van die planete Saturnus, Jupiter en Uranus.)
’n Verdere beweging van die aarde is sy kringloop om
die son, waarom hy teen ’n vaart van sowat 30 kilometer per sekonde galoppeer.
Hoe vind die aarde sy pad om die son? Die gewone voorstelling
van sy jaarbaan is ’n ellips, of ’n effens platgedrukte sirkel, maar dit gee ’n
mens eintlik ’n heeltemal verkeerde indruk van die kromming of geboënheid van
sy baan.
In werklikheid is hierdie baan nie baie ver van ’n
reguit lyn nie! Raar maar waar: vir elke 30 km wat die aarde in ’n sekonde
aflê, wyk hy nie eens 3 millimeter na die binnekant van ’n reguit lyn af nie.
Dié klein afwyking is die gevolg van die son se aantrekkingskrag op die aarde,
want daarsonder sou die aarde wel in ’n reguit lyn beweeg het.
Die aarde se beweging hou egter nie by sy jaarbaan op
nie, want die enorme son met sy groot gesin van planete, komete, mane en
asteroïdes sleep ons ook nog teen sowat 217 kilometer per sekonde saam op sy
eie jaarbaan om die middelpunt van ons sterrestelsel, die Melkweg. Om een keer
om te gaan verg ’n hele 225 miljoen jaar.
Beweeg die Melkweg dalk self om ’n ander middelpunt?
En dié om ’n ander? En dié om ’n volgende? En dié ...? Ons weet nie en om só te
bespiegel, bring ons eintlik nêrens, sodat ons moet volstaan met die
sterrekundige waarneming dat "sterre teen allerhande snelhede in
allerhande rigtings beweeg".
Voorstanders van die teorie van die sogenaamde
uitdyende heelal sê alles is besig om van ’n oer-middelpunt af weg te spat en
dat die verste sterre die vinnigste beweeg. Maar baie geheimenisse bly nog vir
ons verborge. Ook hier ken ons net ten dele.
Tog het snuffelvaartuie binne ons sonnestelsel al vir
ons die interessantste kennis besorg, soos dié oor ons buurplaneet Venus, wat
vroegaand so helder in die weste skitter.
Venus draai stadiger om sy eie as as wat hy om die
son wentel (in 243 teenoor 224-7 aardse dae), maar die digte wolke in sy
bo-atmosfeer tol in net vier dae om die planeet. Voorwaar ’n vreemde plek.
Terug op aarde: beweging is energie, en waar kom die
energie vandaan wat ons in staat stel om te beweeg? Uiteindelik maar alles van
die son af. Sonenergie laat die plante groei, en ons eet die plante of ons eet
die diere wat daardie plante vreet.
Steenkool en olie, die mees algemene brandstowwe in
lande soos ons s’n, word onder die grond gevind, maar ook hulle was eenmaal
lewende dinge wat hul krag uit die son geput het.
En vandag ontgin ons hulle en haal weer die wonder
van beweging uit hulle uit -- in ons motors en die masjiene waarom die moderne
lewe draai.
Maar beslis die beweeglikste van al die geskape dinge
van ons wêreld is die menslike denke wat ons in ’n oogwenk deur oneindige sfere
van die skepping kan laat beweeg. En ons dan verbysterd laat stilstaan oor die
geweldige omvang van dit alles. In stille ootmoed in Sy heelal van konstante
beweging.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot se Wonderlike
Wêreld op CD, 2004