___________________________________________________________

 

Ons lewende lug

 

Kinders van

die wind

 

Ons dink nie aldag aan die beweging van lugstrome nie -- net as hulle die dag sterk of snydend uit die verkeerde hoek waai. Maar hulle reël werklik ons lewe. Ons is almal kinders van die wind!

 

   Kyk ook ander artikels oor die wêreld se winde:

Mallemeulens van die wind

Tropiese siklone-- die spirale van chaos

Wilde weë van die aarde se winde...

___________________________________________________________

 

DIE winde van die noorde, suide, ooste en weste was gebonde. Só lui die verhaal uit die Griekse mitologie.

 

Hul name was Boreas, Notus, Eurus en Zephyrus, en hulle was onder die heerskappy van Eolus, die bewaker van die winde. Hy het hulle gevange gehou in 'n grot op een van die Lipariese Eilande, in die Tirrheense See noord van Sici­lië en wes van die vasteland Italië.

 

Eolus het hulle losgelaat net wanneer hy wou.

 

Soos die mite dit wil hê, het Eolus die Griekse held Odysseus 'n leersak gegee wat met 'n silwerkoord toegebind was. In die sak was die ongunstige winde wat hom kon keer om huiswaarts te vaar.

 

Odysseus se matrose het egter geglo dat daar 'n skat in die sak was, dit oopgemaak en die winde in 'n oogwink laat ontsnap, 'n Veskriklike storm het opgesteek en Odys­seus se skip is van koers af gewaai.

 

Sedert die winde op ons planeet losgelaat is, was hulle verantwoordelik vir ons weer...

 

Hoe wind ons lewe reël

 

   ONS dink nie aldag aan hom nie -- net as hy die dag sterk of snydend uit die verkeerde hoek waai -- maar hy reël werklik ons lewe. Ons is almal kinders van die wind.

 

Is dit dan nie hy wat die wolke en reën bring, waarsonder die droë aarde bar en leweloos sou gewees het nie? Is dit nie hy wat die temperatuur en lugvogtigheid ver­ander, wat die lug skoonvee van besoedelende stowwe nie?

 

Stuifmeel word op sy wieke van blom tot blom gedra... ook sade wat hy van die moederplante af wegvoer om elders wortel te skiet waar daar minder kompetisie vir lug, water en grond is.

 

Die mense het geleer hoe om die wind se krag te benut. Seiljagvaarders skep die wind in hul seile op om voort te beweeg. In die ou dae was groot seilskepe van die wind afhanklik om passasiers en vragte regoor die wêreld te vervoer.

 

Groot windmeulens is honderde jare lank gebruik om graan tot meel te maal, ook om die wiele van spin- en weefmasjiene te laat draai.

 

Selfs vandag nog word wind­meulens in winderige streke ingespan om die turbines van kragopwekkers aan te dryf. An­ders as by kragsentrales wat met steenkool of olie werk, is hier geen lugbesoedeling nie.

 

Dit hang ook van die wind af watter soort klere ons soggens kies om aan te trek. Dit het selfs 'n uitwerking op waar ons woon, die bepaalde gewasse wat boere kweek, die kos wat ons eet, die manier waarop ons skool of werk toe ry.

 

Ons besef selde hoeveel van die landskap deur die wind gevorm is, veral in droë streke waar daar baie erosie is. Skouspelagtige rotsformasies, hoë sandduine -- alles getuig van die magtige krag van  die wind.

 

Hoog en laag

 

   Die lug is selde indien ooit botstil. Dit beweeg feitlik altyd, oor die aardoppervlak heen, sowel op as af. Bewegende lug word wind genoem.

 

Lug beweeg om die wanbalans te herstel tussen verskillende gebiede waar daar verskillende hoeveelhede lug is.

 

Op 'n warm, sonnige dag word die land byvoorbeeld gouer verhit as die see. Die lug bokant die land word gevolglik ook gouer warm. Die warm lug sit uit, word ligter en styg op. 'n Sogenaamde laedrukgebied (met minder lug) het oor die land gevorm.

 

Koel lug vloei van die see af in om die lug bokant die land te vervang -- 'n seewind. Lug vloei altyd van 'n hoëdrukgebied ('n hoog) na 'n laedrukgebied ('n laag).

 

Wanneer jy 'n ballon opblaas, is die lug daarbinne saamgepers. Daar is dus 'n hoëdrukgebied. Maak jy die bek van die ballon oop, stroom die lug weer uit buitentoe waar die druk laer is.

 

Namate die warm lug bokant die land opstyg, word dit ietwat koeler en stroom uit oor die see. Hier raak dit selfs nog koeler en word dit swaarder en daal neer. Wolke vorm en dit reën dikwels. Dit is hoekom lae lugdruk gewoonlik onweer met sterk winde meebring.

 

Snags gebeur die teenoorgestelde. Die land word gouer koeler as die see en die lug daarbo verkoel ook vinniger. Die koel lug daal neer, word warmer en droër, en 'n hoëdrukgebied word geskep.

 

Die lug oor die see is nog steeds warm en styg dus op, en die koeler lug oor die land stroom in om dit te vervang -- 'n landwind.

 

'n Winderige wêreld

 

   DIE oneweredige ver­warming van die aarde lei tot die vorming van verskeie hoë- en laedrukgordels om die aardbol. Die gebied om die ewenaar ontvang die meeste van die son se hitte. Die lug hier word gevolglik ook warm en styg op, wat 'n gordel van lae druk om die ewenaar skep.

 

Hierdie opgestygde lug verkoel en vloei noord- en suidwaarts, verkoel nog verder en daal neer om 'n hoëdrukgordel aan albei kante van die ewenaarstreek te vorm. Die gevolglike strominge in die lug veroorsaak die sogenaamde passaatwinde.

 

As die aarde stilgestaan het, sou die lug reguit noord- en suidwaarts beweeg het. Maar omdat dit om sy as draai, is daar verskuiwings in die lugstrome wat die rigting van die winde beïnvloed. Die rotasie van die aarde laat die lug ook boontoe en ondertoe spiraal.

 

Daarteenoor ontvang die poolstreke die minste van die son se hitte. Die lug is dus koud en dik, wat beteken dat daar 'n hoog om die Noord- en Suidpool is.

 

Langs die poolstreke is gordels van meestal hoëdrukgebiede met minder laedrukgebiede. Die weer in hierdie streke is hoogs veranderlik.

 

Meting van die wind

 

   DIE wind word gewoonlik gemeet deur die afstand waar te neem wat dit in 'n sekere tyd aflê, m.a.w. die windsnelheid.

 

Die klaarblyklikste manier om windsnelheid te meet, is om die uitwerking waar te neem wat dit op die omgewing het. Admiraal Francis Beaufort, 'n Ier in die Britse vloot, het 'n skaal ontwerp met dertien verskillende windvlakke en -snelhede, insluitende algehele windstilte (kyk hieronder).

 

Die skaal was bedoel vir matrose wat die windsterkte ter see moes bepaal, maar is later aangepas om op land gebruik te word.

 

'n Sogenaamde anemometer is 'n instrument wat gebruik word om die rigting, krag en druk van wind te bepaal. Dit bestaan uit 'n vertikale skag met dun arms wat daarvan uitsteek. Aan die punt van elke arm is 'n leë kommetjie. Die wind word in die kommetjies opgevang, die arms draai in die rondte en die windsnelheid word aangeteken.

 

By lug- en seehawens en op oop bergpaaie word windkouse gebruik om die krag en rigting van die wind te meet. As die kous los rondfladder, is die wind lig. As dit reguit uitstaan, is die wind baie sterker.

 

Die Beaufort-skaal

 

0.  Algehele stilte. Minder as 1 km/h. Rook styg reguit boontoe.

1.  Ligte lugbeweging. 1-5 km/h. Rook dryf sagkens weg saam met die bewegende lug.

2.  Ligte bries. 6-11 km/h. Blare ritsel, windwysers beweeg, wind kan op jou gesig gevoel word.

3.  Sagte bries. 12-19 km/h. Blare en takkies beweeg, vlae wapper saggies.

4.  Matige bries. 20-28 km/h. Kleinerige takke swaai. Papier en stof waai rond.

5.  Fris bries. 29-38 km/h. Klein bome beweeg.

6.  Sterk bries. 39-49-km/h. Groot takke swaai, moeilik om sambrele te beheer.

7. Matige stormwind. 50-61 km/h. Hele bome swaai, dis moeilik om teen die wind in te loop.

8.  Fris stormwind. 62-74 km/h. Takkies breek van bome af, dis baie moeilik om teen die wind in te loop.

9.  Sterk stormwind. 75-88 km/h. Takke en dakteëls waai af.

10.  Hewige stormwind. 89-102 km/h. Bome word omgewaai, geboue word beskadig.

11.  Storm. 103-117 km/h. Ernstige, wydverspreide skade.

12. Orkaan. Windsnelheid bokant 117 km/h. Verwoesting.

 

Bekende winde

 

   IN VERSKEIE wêrelddele is daar plaaslike winde wat bepaalde name van die mense daar gekry het. In Indië word die vasteland in die somer warm en die moesonwind waai van die see af land toe, gepaard met stortreën en gewel­dige storms.

 

In Europa is die Föhn 'n warm, droë wind wat van die hange van die Alpe af kom. In Amerika en Kanada waai die droë Chinook al langs die oostekant van die Rotsgebergte. Die Föhn en Chinook maak dikwels die klimaat daar baie warmer as dié van die buurstreke.

 

Die Suid-Amerikaanse Andes word deur die ysige Pampero verkil. In Australië, die Karibiese Eilande en die Verre Ooste is daar weerstelsels wat siklone, orkane en tifone genoem word -- met baie sterk winde wat dikwels groot verwoesting saai.

 

In die Wes-Kaap in Suid-Afrika is daar in die somer die berugte Suidoos of "Kaapse Dokter".

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op CD, 2004