Kuba
-- die bloed en die onreg
Hoe
lyk dit deesdae in Kuba, die klein landjie in die Karibiese See reg
onderkant die Amerikaanse staat Florida, 'n eilandstaatjie met so 'n
onstuimige geskiedenis van bloed en onreg? Hier is 'n feiteverslag wat
kort voor die jongste eeuwisseling saamgestel is...
''DIE
grasgroen loof strek ondertoe tot byna teenaan die water,'' het
Christophorus Columbus in sy dagboek geskryf nadat hy Kuba in Oktober
1492 vir die eerste keer gesien het. ''...bome al langs die rivier,
pragtig en groen... met blomme en vrugte volgens hul soorte, en met
tallose voëltjies wat baie soet sing... Daardie eiland is die skoonste
wat nog deur oë gesien is.''
Die
vyftiende-eeuse Kuba was inderdaad feitlik heeltemal ongerep en
idillies. Dit was slegs bevolk deur mense wat uit Suid- en
Sentraal-Amerika en die suide van Noord-Amerika soontoe verhuis en in
algehele harmonie met hul omgewing gelewe het. Omsoom met koraalriwwe,
hemelsblou baaie en sanderige strande, het die binneland met hoë berge,
welige subtropiese woude, watervalle en vrugbare valleie gespog.
Dit
het Columbus laat verklaar: ''Dis nou maar gewis, waar daar so 'n
wonderlike natuurskoon is, moet daar baie dinge wees waaruit 'n profyt
gemaak kan word.''
Profyt
was al waarin die Spaanse veroweraars belang gestel het. Sowat agttien jaar ná Columbus se besoek het Spanje Kuba vir homself opgeëis.
Daarna is die geskiedenis van die eiland gekenmerk deur die massamoord
op en die verslawing van die plaaslike bevolking, die totstandkoming van
dorpe en goudmyne, en die verwoesting van woude om vir die plant van
suikerriet, tabak, katoen en kakao plek te maak.
Binne
net 130 jaar is feitlik die hele plaaslike bevolking uitgemoor, so te sê
al Kuba se goud ontgin en baie van die natuurlike plantegroei tot niet
gemaak.
Kuba
se meer onlangse geskiedenis was kwalik minder onstuimig. In die
afgelope honderd jaar of wat was daar onder meer die Spaans-Amerikaanse
oorlog van 1898, toe etlike duisende Kubaanse soldate en burgerlikes
dood is; die militêre heerskappy van Fulgencio Batista, waartydens
talle Kubane gedood of gevange geneem is; die oorname van die regering
op 1 Januarie 1959 deur Fidel Castro waardeur die eilandstaat 'n
kommunistiese land geword het; en die daaropvolgende spanninge tussen
Kuba en die Verenigde State.
Castro
swaai al vier dekades lank die septer. In hierdie artikel kyk ons na die
geografie van Kuba en na party van die veranderings wat die land in
daardie tyd ondergaan het.
Geografie
•
KUBA, 'n eilandstaat in die Karibiese See, is 'n deel van die
Wes-Indiese Eilande. Hy lê omtrent 140 km suid van Florida in die VSA
en dieselfde afstand oos van Mexiko se Yucatan-skiereiland. Die staat
bestaan uit een groot eiland en meer as 1 600 kleineres; die grootste
hiervan is die Jeug-eiland, 64 km van die suidweskus. Die totale
oppervlakte van die hoofland en naburige eilande is 110 861 vk. km.
Die
hoofstad en grootste stad is Havana, in die noordweste. Santiago de Cuba
in die suidooste is die naasgrootste stad. Buiten die Jeug-eiland word
min van die mindere eilande deur mense bewoon.
Sowat
75% van die land is laagliggend, met golwende grasvlaktes, moerasse en
sagte hellings. Die res is heuwel- of bergagtig. Kuba het drie
hoofbergreekse, en die meeste van sy sowat 200 strome en riviere is
onbevaarbaar. Daar is talle baaie met sanderige strande langs die kus,
en baie van hulle vorm natuurlike hawens. Die vernaamste hawens is dié
van Havana, Santiago de Cuba, Cienfuegos, Nuevitas and Guantanamo.
Klimaat en
plantegroei
•
KUBA lê in die noordelike trope en het 'n subtropiese klimaat
met warm somers en matige winters. Tussen Augustus en Oktober word die
eilandstaat soms deur hewige orkane getref, wat gewasse en geboue erg
beskadig en hoë branders teen die kus laat slaan.
Vanweë
Kuba se subtropiese klimaat groei die plante welig. 'n Deel van die
ooste is dig bebos met inheemse bome soos palm-, mahonie-, ebbehout- en
Amerikaanse populier. Ander inheemse plante sluit in meelpiesangs,
mango's, pynappels, koejawels, turskvye en
grenadellas.
Bevolking
en taal
•
DAAR is drie hoofbevolkingsgroepe: sowat 65% van die mense is
blank (van Spaanse afkoms); sowat 22% is van gemengde bloed, die
nakomelinge van Spanjaarde én Afrikane; omtrent 12% is swart, die
afstammelinge van slawe wat na Kuba gebring is om op die
suikerplantasies te werk; en 1% is Chinese (wat ook as werkers na die
suikerplantasies gebring is). Die amptelike taal is Spaans.
Politiek
•
INGEVOLGE die grondwet, wat in 1976 aanvaar is, is Kuba sowel 'n
sosialistiese staat as 'n republiek. In wese is hy egter 'n diktatuur
met net een wettige politieke party, die Kommunistiese Party van Kuba,
waarvan pres. Fidel Castro die hoof is.
Ekonomie
•
DIE ekonomie word deur die regering beheer. Beperkte welslae is
met hervormings behaal. Nadat Castro in 1959 die bewind oorgeneem het,
het die nuwe regering alle banke, nywerhede en klein sake
genasionaliseer, asook meer as driekwart van die plaasgrond; die res
word privaat besit.
Drie
dekades lank het Kuba grootliks staatgemaak op krediete en subsidies
van die gewese Sowjet-Unie. Die beëindiging van kommunistiese hulp ná
1991 het dadelik tot 'n verlaging in die lewenstandaard gelei, en die
regering is gedwing om beperkte vrye inisiatief in sekere handelsektore
en dienste toe te laat.
Boerdery:
Die regering bestuur verskeie koöperatiewe plase, waar boere saamwerk
en die winste deel, en staatsplase, waar boere lone kry maar nie in die
winste deel nie. Boere wat grond besit, kry geldelike hulp, maar mag
hul oeste net aan die staat verkoop. Die grootte van elke plaas is beperk
tot hoogtens sowat 67 hektaar. Kuba se vernaamste gewas is
suikerriet wat, saam met onbewerkte suiker, omtrent 80% van die land se
uitvoer uitmaak.
Suikerbewerking
is 'n belangrike bedryf, met 'n stuk of 164 verspreide suikermeulens.
Die naasbelangrikste uitvoerprodukte is tabak en tabakprodukte. Anders
as die suikerrietplase is die tabakplase meestal in private besit.
Ander
landbougewasse is sitrusvrugte, koffie, pynappels, piesangs,
broodwortel,
rys, aartappels, patats, tamaties, mielies, katoen en jamaikapeper.
In
onlangse jare is boerderybedrywighede deur die regering gediversifiseer
en daar is nou meer as vyf miljoen beeste. Daar word ook met skape,
bokke, varke, perde en hoenders geboer.
Bosbou
en vissery: Bome is vroeër in die twintigste eeu voor die voet afgekap
en dit het Kuba se woude verwoes, maar nadat nuwe aanplantings in 1960
begin is, kan die land waardevolle houtsoorte soos seder en mahonie
uitvoer. Die regering besit 'n groot vloot van diepsee-vissersbote, maar
baie vissers behoort tot koöperatiewe vissersake, waarin hulle saamwerk
en die winste deel.
Mynbou
en fabriekswese: Kuba het verskeie minerale neerslae, waaronder nikkel,
chroom, koper, silwer, yster, mangaan, sout en kobalt. Die regering besit
al die myne. Maar 'n gebrek aan beleggingskapitaal beteken dat die myne
onderontgin is. Die eiland het voorts groot kalksteenreserwes, wat
gebruik word om sement en kunsmis te maak. Daar is ook klein neerslae
ru-olie en aardgas. Kuba se fabrieksprodukte sluit in die beroemde
Havana-sigare, sigarette, sement, chemikalieë en kunsmis,
plaasgereedskap, yster en staal, papier, skoeisel, klere, rubber en
houtprodukte. Raffinaderye omskep ru-olie in petrol. 'n Belangrike
bedryf is voedselverwerking, veral die verwerking van ruwe rietsuiker,
en die vervaardiging van rum.
Buitelandse
handel: Voor 1959 het Kuba meestal met die Verenigde State handel
gedryf, maar nadat die regering beslag gelê het op alle ondernemings en
fabrieke wat deur Amerikaners besit is, het Amerika 'n verbod op handel
met Kuba geplaas. Kuba het hom tot die gewese Sowjet-Unie gewend, wat
die Kubane gehelp het deur suiker teen kunsmatig hoë pryse te koop.
Kuba se belangrikste handelsvennote sluit tans die lande van die gewese
Sowjet-Unie in, asook China, Bulgarye en Argentinië. Die waarde van sy
invoer oorskry dié van sy uitvoer.
Godsdiens
•
VOOR 1959 was die meeste Kubane Rooms-Katolieke. Maar die
revolusionêre regering het hom ten doel gestel om die mag van die kerk
te verbreek. Dit het baie priesters die land laat verlaat. Beswaarmakers
is ook in hegtenis geneem. Die gevolg was dat daar 'n drastiese afname
in die aanhangers van die Katolieke geloof was. Party Kubane beoefen 'n
godsdiens wat Santeria genoem word, 'n vermenging van Afrika-gelowe en
Katolisisme.
Onderwys
•
ONDERWYS is verpligtend vir alle kinders tussen ses en veertien.
Die onderrig is gratis en leerlinge kry daagliks warm kos. Daar is drie
universiteite in dié eilandstaat.
Gesondheid
•
MEDIESE sorg is gratis, en die land het sowat 300 hospitale.
Amerikaanse sanksies het egter tot 'n gebrek aan hospitaaltoerusting en
grondstowwe vir medisyne gelei. Daar was eenmaal 'n ernstige tekort aan
dokters in plattelandse gebiede. Om die wanbalans te herstel is
dokters verplig om twee jaar lank op die platteland te werk nadat hulle
gekwalifiseer het.
Nog feite oor Kuba
•
HAVANA, of La Habana, soos die hoofstad en grootste stad van Kuba
plaaslik genoem word, het sy bestaan te danke aan die baie
skepe wat deur die eeue heen in die uitmuntende hawe skuiling gesoek het.
Soos
in die meeste ander plekke is die middestad van Havana verslete. Daar is
'n tekort aan huisvesting en verskeie gesinne moet soms in oorvol
woonstelle saamdring. Die Kubane het weinig ekstra geld, maar die meeste
is darem dankbaar dat hulle nie honger ly nie en dat die onderwys en
mediese versorging gratis is.
Die
ouer dele van Havana en ander stede en groot dorpe het pragtige ou
koloniale geboue met smeedyster-balkonne en mooi versierings in
pleisterkalk. Die meeste is vreeslik vervalle, maar party sou met die
hulp van UNESCO (die Verenigde Nasies se opvoedkundige, wetenskaplike en
kulturele organisasie) gerestoureer word.
•
Sedert 1993 word 'n sekere mate van vrye handel toegelaat, wat
moderne kitskos-kettingwinkels op die groter plekke laat verrys. Die
mense vorm lang toue om 'n kans te kry om hierdie nuwe en opwindende
manier van eet te beproef.
•
Motors is skaars, want weinig mense kan dit bekostig. Die meeste
Kubane ry fiets. Die min motors wat nog daar is, is deftige ou
Amerikaanse of Russiese modelle, wat soos poedels vertroetel word. Maar
om onderdele te kry is omtrent onmoontlik.
•
Hoewel Kuba in die afgelope jare sy ekonomie met biotegnologie
probeer moderniseer het, is die landbou steeds die ruggraat van die
ekonomie. Baie van die krag op plase word deur trekdiere verskaf. Suiker
is Kuba se heel belangrikste gewas. Die suikerplantasies in Amerikaanse
besit is in 1959 genasionaliseer. Die naasbelangrikste gewas is tabak.
Kuba se Havana-sigare is beroemd.
•
Kuba is bekend vir sy talle skouspelagtige kalksteengrotte.
•
Die Kubane is lief vir karnavalle en ander feestelikhede. Hul
kultuur is 'n ryke vermenging van Afrika- en Spaanse tradisies.
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan
|