-- sonstad
van die Inkas
Die son is van oudsher af deur verskillende volkere
as 'n god beskou. Een van hierdie sonaanbidders was die Inkas, 'n antieke
Peruaanse volk in Suid-Amerika, wat die son as die vader van hul vorstegesin
beskou het. Hoewel ons vandag weet die son is niks anders as 'n geskape
hemelliggaam nie, trek die nasate van die Inkas steeds elke jaar op na die
bergvesting Machu Picchu om hul eerbied te betoon...
___________________________________________________________
DIS laat in Desember in die jaar 1530 en
die somersonstilstand van die Suidelike Halfrond is ophande. Op die heuwels om
die Inka-hoofstad Cuzco in die ou Peru voor die koms van die Spanjaarde, is
daar 'n groot gewoel en 'n bonte mengeling van kleure vir die landboujaar se
luisterrykste viering -- die Inti Raimi
of Sonfees.
Pragtige jong meisies genaamd acllacuna, of
Uitverkore Vroue, moet om 'n groot skyf van soliede goud loop. Die skyf beeld
'n mensgesig uit, met strale wat daaruit versprei. Die meisies voel spesiaal
vereer, want hulle is gekies om geoffer te word aan Inti, die songod, en sal
volgens hul geloof dus verseker wees van 'n gerieflike lewe in die hiernamaals.
Menseoffers is weliswaar nie iets alledaags in die
godsdiens van die Inkas nie. Die opbrengs van gesaaides en diere, veral lamas
en marmotjies, is gewoonlik genoeg om die gode tevrede te stel. Maar vir 'n
belangrike gebeurtenis soos die Inti Raimi word menselewens vereis.
Naby die Uitverkore Vroue, gestut op 'n troon op die
stad se hoofplein, is die gemummifiseerde lyk van die vorige keiser, toegedraai
in ryk gekleurde tekstielstowwe. Die optog beweeg plegtig daar verby. Dan raak
die skare stil.
Die keiser, of Sapa Inca, met aan weerskante sy
hoofpriesters, gesinslede en die mamacuna, of Maagde van die Son, vra die Inti
om sy onderdane deur die komende jaar te lei.
Die Uitverkore Vroue en 'n lama word gegryp en
verwurg en daarna in 'n put gegooi, saam met goud- en silwerornamente, krale,
gebreekte seeskulpe, vere en groente. Nadat die offer gebring is, is daar 'n
reuse fees met danse, speletjies, sang en parades op die stadsplein.
Die toneel hierbo vertel ons iets van wat kon gebeur
het tydens die sonfees van die Inka in die onheilsjaar 1530. Min kon die skare
op Cuzco se hoofplein toe geweet het dat, terwyl hulle nog Inti aanbid en hom
gesmeek het om sy volk te beskerm, 'n Spaanse mag van wrede en hebsugtige manne
op die water suidwaarts van Panama onderweg was.
Die res is geskiedenis. Die Inka, verswak deur
burgerlike onrus en sonder vuurwapens en perde soos die Spanjaarde, is totaal
verslaan. Wat die Spanjaarde nie geweet het nie, is dat 'n groep van miskien
1500 afgesonderde Inkas, wat gewoon het in wat vandag as Machu Picchu bekend staan,
betreklik ongesteurd met hul lewe kon voortgaan.
Machu Picchu is 'n seremoniële vergaderplek van die
Inkas hoog in die Peruaanse Andesgebergte wat weggesteek lê tussen twee hoë
pieke wat oor die Urubambarivier troon. Niemand weet hoe lank hulle in hul
bergvesting gebly het voordat hulle dit verlaat het nie. Maar as die bouvalle
bestudeer word, is dit duidelik dat Machu Picchu 'n belangrike sentrum vir
sonaanbidding was en dat die fees van Inti Raimi elke jaar daar tydens die
somer- en wintersonstilstand plaasgevind het.
Hoewel die Inkas deeglik verslaan is, vernietig 'n
verowering selde 'n hele volk en dié se lewenswyse. Wat meer sê, toe die
Spaanse priesters die Christelike godsdiens begin invoer het, het hulle besluit
om die twee godsdienste toe te laat om langs mekaar te ontwikkel.
Die gevolg is dat die nasate van die Inkas baie van
hul antieke gebruike behou het, waarvan die Sonfees by Machu Picchu, nou 'n
gewilde toeriste-attraksie, nie die minste is nie. Die offer van mense vind
egter natuurlik nie meer plaas nie.
• DIE
Inka-ryk was een van die grootste en welvarendste ryke op die hele
Suid-Amerikaanse vasteland. Met die hoofstad Cuzco as die sentrum, het die ryk
omstreeks 1438 vinnig begin uitbrei totdat dit uiteindelik 'n gebied van 990
000 vk. km langs die weskus beslaan het -- van die huidige Ecuador af, deur
Peru en die hele pad ondertoe na die middel van Chili.
Hierdie enorme gebied is in vier provinsies verdeel,
wat deur 'n indrukwekkende stelsel van klipgeplaveide paaie en toubrûe met
mekaar verbind was. Dit was 'n soort sosialistiese ''welsynstaat'', waarin
niemand baie ryk of arm was nie -- ofskoon die heersers, soldate en priesters
baie voordele geniet het, soos die vrystelling van belasting, en geskenke van
die keiser ontvang het soos vroue, bediendes, grond, lamas, goud en silwer.
Almal het altyd genoeg kos gehad om te eet en 'n dak
oor die kop, maar die prys van hierdie beveiliging was dat mense nie kon kies
watter soort werk hulle gedoen het nie. Die meeste gewone mense het op die land
gewerk. Omdat die gebied bergagtig is, is terrasse in die berghange ingesny.
Besproeiingskanale het water na die landerye gebring, dikwels van baie ver af.
Aan die hoof van die ryk was die Sapa Inca
(Opperheerser), van wie geglo is dat hy 'n nasaat van die son self is. Hy is so
belangrik geag dat niemand buiten sy eie suster goed genoeg was om sy hoofvrou
te wees nie, hoewel hy vir hom ander vroue uit die mooiste meisies in sy ryk
gekies het.
Hy was omring deur 'n hof van ander lede van die
vorstegesin, wat vir die landsbestuur verantwoordelik was. Niemand anders was
goed genoeg om saam met hom te eet nie. Sy vroue het vir hom twee maal per dag
'n groot ete op goud- en silwerborde voorgesit, en 'n dienskneg was altyd byderhand
met 'n klont klipsout waaraan hy kon lek om sy kos smaakliker te maak.
Die laaste keiser van Machu Picchu, Titu Cusi, is
soos volg deur 'n Spanjaard beskryf: ''Hy was die heel voorste Inka, met 'n
hooftooisel van veelkleurige pluime, 'n silwerplaat op sy bors, 'n goudskild in
die een hand en 'n lans wat heeltemal van goud was. Hy het kousbande van vere
gedra en klein houtklokkies was daaraan vasgemaak. Op sy kop was 'n diadeem
(kroon) en daar was nog een om sy nek.''
Gedurende hul kort heerskappy het die Inkas 'n hoogs
ontwikkelde beskawing gehad. Hulle het geen skryfvorm ontwikkel nie, maar
tekens van hul merkwaardige prestasies is te sien in die nagelate terrasse,
argitektuur, padstelsels, ambagskunste en tekstielware. Die Inkas het ook bepaald
'n goeie begrip van die sterre- en wiskunde gehad.
Die Inka-ryk het ná die Spaanse verowering in
die sestiende eeu verbrokkel en die Indiane het Spaanse onderdane geword.
_________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan