____________________________________________________________

 

Weekdiere (3): Ander weekdiere

 

Dans van die seekat

 

Hy't agt slymerige vangarms met twee rye suiers... en deur spuitaandrywing blits die dierasie deur die water. 'n Mens kan kwalik glo dat die seekat familie is van die gewone ou tuinslak. Hieronder word meer omtrent ander weekdiere vertel...

____________________________________________________________

 

GOOI weg! het die henge­laar se vrou gebied. Gooi weg dié skulp, dit bring net onheil! En toe gooi sy dit self weg -- sonder om te besef dat sy en haar man een van die seldsaamste vondste uit die see op die ashoop laat be­land het.

 

Dié verhaaltjie is in 'n Suider-Afrikaanse gids vir skulpversamelaars vertel:

 

Dit was 'n aantal dekades gelede dat die hengelaar by 'n oord aan die ooskus 'n ongewone seeskulp opgetel het, met die seedier nog binne-in. Hy het nie geweet watter soort skulp dit is nie en vriende aan wie hy dit gewys het, nog minder. Uiteindelik het hy be­sluit om die skulpdier as aas te ge­bruik en die skulp as aandenking huis toe te neem.

 

Dit was hier waar die skulp bloot weggesmyt is. Die egpaar het glad nie geweet dat hulle onder die bloedmin mense was wat al die ongeskonde skulp van 'n papier-seilslak gevind het terwyl die baas van die skulp nog binne-in was nie.

 

Die papier-seilslak behoort tot die weekdierklas van die koppotiges of sefalopode, wat ander ewe monsteragtige kreature soos die seekat en die pylinkvis insluit.

 

Benewens die buikpotiges, wat sowel op land as in vars en sout water aangetref word, is daar vyf klasse weekdiere, wat almal in die see woon.

 

Party, soos die sefalopode, is goed bekend. Ander, soos die monoplasofore, word net in fossielskuipe gekry, of in die diepste wa­ters van die Stille, Indiese en Atlantiese Oseaan.

 

Cephalopoda

 

   Kyk ook ander artikel oor die seekatte en hul verwante -- klik hier

 

   SEEKATTE, pylinkvisse, inkvisse en seilslakke vorm 'n groep weekdiere wat die sefalopode genoem word. (Cephalopoda is die Latynse klasnaam.) Op die oog af is hulle glad nie soos die ander weekdiere nie. Dié is in die reël klein. Sefalopode, daarenteen, is onder die grootstes van alle ongewerweldes van die see.

 

Die reuse pylinkvis van die diepsee se liggaam kan byvoorbeeld 6 m lank word en, as sy arms bygereken word, langer as 20 m. Hy kan meer as twee ton weeg.

 

Weekdiere soos slakke en naakslakke is regte trapsuutjiese, en klipmossels byna onbeweeglik, terwyl hulle meestal plantdeeltjies vreet. Maar sefalopode is blitse wat hul prooi met straalaandrywing agtervolg en dit vinnig verorber soos roofsugtige karnivore.

 

Anders as by die meeste ander weekdiere, is die sefalopode se skulpe óf inwendig óf heeltemal afwesig. Die papier-nautilus of papier-seilslak is egter 'n uitsondering: die wyfie bou 'n sierlike wit skulp wat sy kan vergroot om haar eiers te huisves of kan herstel as dit beskadig raak. Maar die spiere is nie aan die skulp vas nie.

 

Die mannetjie bou nie sy eie skulpe nie, maar skuil in dié van die wyfie.

 

Die ware nautilus woon in die Stille Oseaan. Hy het vyftig of meer tentakels.

 

Amphineura

 

   DIE skulpe van hierdie primitiewe groep weekdiere lyk na minia­tuur-wapenrustings.

 

Die skulp bestaan uit agt oorme­kaar vouende plate al met die rug langs. Die plate word omring deur 'n vlesige gordel van mantelweefsel wat hulle bymekaar hou en die dier toelaat om maklik te buig.

 

Hierdie diere het nóg oë nóg voelarms, maar is sensitief vir lig en beweeg net snags rond.

 

Hulle word wèreldwyd aangetref, veral in tussengety-gebiede, waar hulle hardnekkig aan rotse of skul­pe vasklou met 'n enkele breë, plat voet. As hulle van 'n rots losgemaak word, rol hulle hul op.

 

Hulle is meestal ovaalvormig en klein, hoewel die grootste tot sowat 35 cm lank kan word.

 

Lamellibranchiata

 

   ONDER hierdie groot groep weekdiere, wat ook bekend staan as die tweekleppiges, tel die skulpdiere soos mossels en oesters wat die mens graag eet.

 

'n Beroemde lid van hierdie groep, die pêreloester, lewer een van die meeste gesogte juwele, naamlik die pêrel.

 

Soos die naam aandui, word die tweekleppiges se skulpe deur twee skeibare dele gekenmerk. Die kleppe beweeg aan "skarniere".

 

Terwyl hulle rus, hou die diere hul skulpe oop. Maar wanneer hulle bedreig word, laat spiere wat aan die skulpe vas is die kleppe toeklap.

 

Namate die dier begin ontspan, of as die spiere moeg word, gaan die skulp geleidelik oop. Dan is die gevaar meestal verby.

 

Die meeste tweekleppiges woon in vlak seewater, maar 'n paar word in mere en groot rivierbeddings aangetref. Baie begrawe hul­self in sand en modder, en ander kleef weer aan rotse.

 

Scaphopoda

 

   IN die omgang word hulle tandskulpe of olifantstande genoem, en hierdie groep diere lyk inderdaad soos klein olifantstande.

 

Die skulpe is hol buise wat ietwat geboë is en aan die een kant nouer word. Die meeste is wit, hoewel party rooi, groen of geel kan wees.

 

Die skulpe is weerskante oop. Die voete is aan die onderkant en is toegerus om in die sand of modder van die seebedding te grawe.

 

Lang, dun tentakels groei uit die kop en dien as sensoriese en kosvang-organe. Die prooi sluit klein organismetjies soos protosoë en jong tweekleppiges in.

 

Monoplacophora

 

   IN 1952 is 'n verstommende ont­dekking gedoen. Verskeie lewende weekdiere van die spesie Neopilina galatheae, wat geleerdes gereken het reeds in die aarde se jong dae uitgesterf het, is in 'n monster seebedding-modder gevind wat aan die kus van Costa Rica uitgehaal is.

 

Sedertdien is nog lede van die­selfde klas op groot dieptes aan die kuste van Sentraal- en Amerika gevind. Drie moderne spesies word vandag erken.

 

Hierdie primitiewe diere het 'n enkele pieringvormige skulp en lyk op die oog af na klipmossels, ofskoon hul liggame simmetries is en hulle meer inwendige organe soos niere en kieue het.

 

Soos 'n paar ander diere wat eers as uitgesterf beskou en toe gevind is, is hierdie "lewende fossiele" net 'n paar van die ontelbare menigte verrassings in die natuur.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op CD, 2004