__________________________________________________________________
Hoefdiere
(5): Ewetonige hoefdiere (iii): seekoei, vark, pekari, kameel, kameelskape
Kameel en kie.
Die
kameel, met sy boggelrug en plat pote, is
die woestyn se koddigste wonder. Die seekoei, wel, die seekoei kan natuurlik
ook 'n bul wees! En die vark... moet
hom nie net op sy gewoonte takseer om in die modder rond te ploeter nie. Almal
is lede van die ewetonige hoefdiere, wat verder bekyk
word in hierdie aflewering van ons reeks or
hoefdiere...
• Ander artikels oor die kameel
en die vark in hierdie ensiklopedie kan gelees
word deur hier op hul skakels te klik.
__________________________________________________________________
DIE Groot Trek van die Seekoei, kon
hulle dit genoem het -- die suidweswaartse verhuising van die wandelende
Huberta...
Maar
die Suid-Afrikaanse koerante was in die jare twintig van die twintigste eeu
ietwat stemmiger as vandag, en het maar net gereeld bly berig hoe sy vorder op
haar tog.
Huberta
was 'n seekoei van St. Luciabaai in Zoeloeland, wat op 'n dag besluit het om
die pad te vat. Sy was só 'n gevierde reisiger dat sy selfs wetlike beskerming
geniet het. Teen 1931 het sy die Oos-Kaap bereik.
En toe,
op 'n dag, word sy deur die een of ander skietlustige persoon doodgeskiet.
Tragies dat dit só moes eindig. Nou sou niemand ooit weet hoe ver sy sou gedool
het nie, en 'n nuttige brok inligting oor dieregedrag was dus ook daarmee heen.
Iets het darem met haar dood aan die lig gekom: Huberta was nie 'n seekoeikoei
nie, maar 'n seekoeibul!
Seekoeie
behoort tot die orde Artiodactyla, of ewetonige hoefdiere. Maar anders
as die diere wat ons in die vorige twee aflewerings bekyk het, is hulle nie
herkouers nie. Varke en pekari's ook nie.
Kamele
en lamas herkou wel, maar omdat hul bou so baie van die ware herkouers verskil, word hulle in 'n afsonderlike suborde geplaas.
• DIE seekoei is die derde grootste landdier --
die olifant is die grootste en die renoster die naasgrootste.
Die
seekoei het 'n ander, vreemde (ook Engelse) naam, hippopotamus. Dit
beteken rivierperd, en hy is inderdaad 'n watergebonde dier. Seekoeie sal darem ook die water verlaat om te vreet, meestal snags.
Hulle
is uitstekende swemmers, wat selfs op 'n meer of rivier se bodem kan rondloop
en tot ses minute onder die water kan bly.
Daar
is twee hoofsoorte: die gewone en die dwergtipe.
Die
gewone seekoei kan tot 3000 kg weeg en sowat 1,5 m hoog staan. Die vel is kaal
buiten steekhare aan die snoet, ore en stert. Daar is vroeër gedink dat hulle bloed sweet, maar ons weet vandag dat daar
kliere in die vel is wat 'n rooierige, olierige vloeistof afskei om die vel
klam te hou.
Die
donkerkleurige dwergseekoei, wat in digte woude naby watergate en riviere
voorkom en minder tyd in die water deurbring, weeg tot 270 kg en word omtrent
75 cm hoog. Sy kop is, in verhouding tot sy lyf, kleiner as dié van sy groot
neef.
Seekoeie
was eenmaal volop regoor Afrika. Egiptiese tekeninge toon dat hulle vroeër in
die Nyl gejag is. Maar die mens het hul getalle en hougebiede drasties laat
krimp en hulle is heeltemal uitgewis noord van Khartoem en suid van die
Zambezi, buiten in 'n paar beskermde gebiede soos nasionale parke.
Die
dwergseekoei se vleis is 'n gesogte lekkerny in Afrika en dié dier is op die rand van uitwissing.
Varke
• NOEM hom swyn, noem hom ot, maar 'n vark
bly 'n vark! Die mak plaasvark word in byna elke land gevind. Hulle word geteel
vir hul vleis, velle (vir leer) en hare (vir borsels, matrasvulsels en
isolasie-materiale).
Verskillende
dele van die vark word ook as bestanddele in verskeie produkte gebruik: die
vet vir seep, kerse, skeerrome en plofstowwe; die bloed vir bemesting en
medisyne; die kliere vir insulien en ander geneesmiddels; die bene vir lym,
bemesting en dierevoer.
Sorgsame
teling en verbeterde kos en hokke oor die jare het tot varke gelei wat vinniger
groei en maerder vleis lewer. Daar is talle verskillende mak varkrasse.
Wilde
varke het eenmaal regoor Europa en ander wêrelddele voorgekom. Onder dié wat
vandag nog lewe, is die babiroesa van Oos-Indië, die vlakvark van Afrika en die
wildevark van Europa, Asië en Afrika.
Varke
is nie streng vegetaries nie. Hoewel hulle meestal plante vreet, sal hulle ook
aas en insektelarwes, wat hulle met die snoete uitgrawe, verorber.
Pekari's
• PEKARI'S is wilde, varkagtige diere van
Noord- en Suid-Amerika. Hulle is nie ware varke nie. Daar is drie spesies: die
kraag-pekari met sy smal nekband wat in die oopte woon; die witlip-pekari wat
digter plantegroei verkies; en die tagua wat tot 1975 as uitgewis beskou is.
Pekari's
vreet meestal wortels, knolle en bolle, maar soms wel klein prooidiertjies.
Hulle beweeg in troppe van 'n paar honderd. Waar moontlik sal hulle vlug
wanneer gevaar dreig, maar hulle sal ook verwoed met hul tande veg indien
nodig. Daar is al waargeneem hoe hulle saam-saam op 'n roofdier toesak wat dit
te naby gewaag het.
• DIE geroemde "skip van die
woestyn" met sy een of twee
boggels, humeurigheid en veral
merkwaardige vermoë om in die dorsland te oorleef, het min bekendstelling
nodig.
Die
kameel is in alle opsigte toegerus vir sy harde wêreld. Die lang ooghare hou
die waaisand buite, die neusgate kan eweneens maklik toegemaak word.
Sy
groot liggaam help hom om sy liggaamshitte uit te straal. Die hare beskerm hom
teen die son en hou hom snags weer warm. In die boggel word vet opgegaar wat
afgebreek word om energie te verskaf. Water word ook skraps gebruik: slegs
bietjies urine word afgeskei en die kameel sweet net as die temperatuur tot
sowat 40 °C styg.
Daar
is vandag twee hoofsoorte kamele: die Arabiese kameel met die een boggel, ook
die dromedaris genoem, en die Baktriese kameel met sy twee boggels.
Daar
is geen Arabiese kamele meer wat wild rondloop nie. Almal leef by die
woestynmense van Asië en Afrika, maar ook selfs in Australië. Met die jongste
eeuwisseling was daar sowat 25 000 Arabiese kamele in Australië, die nasate van
kamele wat van 1804 tot 1907 soontoe gebring is.
Daar
is wel nog 'n klompie Baktriese kamele in die vrye natuur (minder as duisend
met die eeuwisseling), te wete in Suidwes-Mongolië en Noordwes-China. Die
meeste is egter mak gemaak en word in Asië gevind.
Soos die dromedaris het die Baktriese kameel ’n verstommende weerstand
teen verskillende gure omstandighede. Hy oorleef in die ontsettende klimaat van
die Tibetaanse plato waar die kwik in die somer tot 60 grade Celsius kan styg
en in dit in die winter so koud kan word as in die poolstreke.
Kameelskape
• VIER lede van die kameelfamilie woon in Suid-Amerika. Die lama, guanaco, vikoenja en alpakka lyk bra
soos miniatuur-kamele, maar hulle het nie boggels nie.
Toe
die Spanjaarde die Inka-ryk in die hoë Andes in 1531 verslaan het, het hulle
talle mak lamas en alpakkas daar gevind. Vandag word hierdie twee diersoorte
nog dikwels deur die mense aangehou.
Die
vikoenja is 'n snelvoetige wildsbok van die Andesgebergte, en duidelik verwant
aan die guanaco, wat ook wild is.
Die
vier is dalk uit een stal, maar hulle verskil ook in baie opsigte.
Die
lama is die grootste, sowat 1,2 m hoog by die skouer. Sy wol is lank, dig en
fyn en kan bruin, grys, wit of swart wees.
Die
alpakka, minder as 1,2 m hoog by die skouer, word selektief geteel vir sy
manjifieke lang, reguit hare wat wol van uitstekende gehalte lewer. In die jare
her is sy hare tot gewade vir die Inka se koninklikes geweef.
Die
guanaco staan skouerhoog tussen 107 en 122 cm, en sy lang, wollerige haarkleed
wissel bo van geelbruin tot bruin en is onder wit.
Laaste
op die lys is die vikoenja, wat tussen 69 and 91 cm hoog by die skouer staan.
Sy haarkleed is ligbruin met 'n geelrooi bef. Hy hou in die Andes van Bolivia, Chili
en Peru op hoogtes van tussen 3660 m en 5490 m bokant die seevlak.
__________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan