___________________________________________________________________
Vroeë
mense en antieke beskawings (2)
die beskawing
Sowat
30 000 jaar gelede het mense 'n revolusionêre tree vorentoe gegee -- hulle het hul
diepste gevoelens deur middel van tekeninge begin uitdruk. Kort daarna het
hulle ander intellektuele aktiwiteite begin beoefen -- soos pottebakkery,
beeldhouwerk, naaldwerk en weefwerk. Alles was stappe weg van 'n nomadiese
bestaan na 'n meer gevestigde lewe...
___________________________________________________________________
STEL jou voor jy is 'n jagter van die
verste, gryse verlede. Jy't reeds heeldag iets vir jou honger gesin gesoek,
maar niks gekry nie. En die nag kruip nader.
Skielik
kom jy en die res van jou jaggeselskap op 'n oeros af (nou 'n uitgestorwe soort
buffel). Of dalk 'n mammoet ('n prehistoriese olifant). Met die primitiefste
jaggereedskap maak julle hom dood. Nou kan almal eet.
Jy
is dankiebly oor die kos en wil uiting gee aan hierdie dankbaarheid -- miskien
om te probeer verseker dat die gode jou op jou volgende jagtog sal bystaan.
Maar jy kan nie 'n gedig of 'n stuk prosa daaroor skryf nie, want skrif is nog
iets van die verre toekoms. Daarom teken jy 'n prent van die jag op 'n grotmuur
waar jy weet dit behoue sal bly ...
Heel
van die begin af het die mens die behoefte gevoel om uitdrukking te gee aan sy
idees oor die lewe -- 'n eienskap wat hom beslis van die diere onderskei. Op
sy omswerwinge het hy baiemaal grotte met tekeninge versier.
Maar
hierby het dit nie gebly nie en
die mense van die voortyd het ander intellektuele dinge leer bemeester -- soos
om potte en klere te maak, en ook hoe om te boer.
In
hierdie aflewering kyk ons na die vroeë mense se ontwikkelings totdat boerdery
hul hele lewe verander het -- en die mensdom op die pad na
beskawingsontwikkeling geplaas is.
• DIE vroegste bekende kunswerke het volgens
argeoloë sowat
30 000 jaar gelede in Europa ontstaan en 'n raps later in
Suider-Afrika. Dié kuns neem 'n aantal verskillende vorms aan. Tekeninge en
gravures is die vroegste, en potte en beelde volg later.
Van
die bekendste tekeninge is dié van diere aan die wande en dakke van grotte soos
by Lascaux in Frankryk en Altamira in Spanje. In Suider-Afrika is verreweg
die meeste afbeeldings van mensefigure.
Tekenverf
is vermoedelik gemaak van houtskool, verpoeierde mangaanerts, roes, bloed,
eierwit, plantsap en wyn, asook klei wat met diervet gemeng is.
Baie
kleibeelde was van vroue, veral swanger vroue. Die vroeë mense het dit moontlik
met vrugbaarheid verbind.
• BAIE min is bekend omtrent die kleredrag in
die Vroeë en Middel-Steentyd. In warmer wêrelddele is daar allig aanvanklik
nakend geloop, maar waar dit koud was, is ruwe liggaamsbedekkings van pelse en
velle gemaak.
Hoewel
die mense van die Laat Steentyd naaldwerk kon doen, het die klere maar kru
gebly. Dit was eers toe skape in die Midde-Ooste en Europa as vee aangehou is
dat mense leer spin en weef het. Teen die Ystertyd het dit reeds 'n uitvoerige
kuns geword.
Liggaamsversierings
was in die ou tyd selfs belangriker as in moderne kulture. Halssnoere van
skulpe en stene is onder meer gedra. Versierings is ook baiemaal in
ruiltransaksies gebruik.
• BUITEN tekeninge het min ander artefakte
behoue gebly om ons te vertel hoe die prehistoriese mense hul towery en
godsdiens beoefen het. Getuienis uit Europese grafte van tienduisende jare gelede
dui daarop dat hulle toe al in die hiernamaals geglo het.
Tekens
van verassings in sekere gemeenskappe toon ook hoe belangrik die lewe hierna
vir hulle was. Soms is die lyk van die
oorledene saam met slagoffers verbrand. Die beendere is dan, saam met aalmoese
vir die hiernamaals, in ondergrondse kamers geplaas.
• AANGESIEN jagter-versamelaars van plek tot
plek beweeg het om kos en water te soek, het hulle geen permanente tuistes gehad
nie. Pleks daarvan het hulle eenvoudige tydelike verblyfplekke langs
varswaterstrome en poele opgerig en onder bosse geskuil.
Daar
is getuienis dat daar in Europa van tyd tot tyd tydelike skuilings opgerig is.
Dié was gewoonlik rond, met 'n raamwerk van takke, olifanttande, walvisribbe,
mammoetbeendere of jong boompies met gras, blare of velle daarop.
Voordat
die vroeë mense geleer het om vuur te benut, het hulle selde in grotte gewoon,
aangesien dit te donker en klam was.
Met
verloop van tyd is meer gesofistikeerde hutte in Suider-Afrika gebou van
takke wat met gras of velle bedek is. Die Khoikhoi (Hottentotte), wat sowat
tweeduisend jaar gelede in Suider-Afrika aangekom het, het draagbare hutte
gehad. Dit het bestaan uit 'n
raamwerk
van takke met geweefde grasmatte en velle as bedekking.
• DIT was omtrent 8 000 jaar gelede, sê die
wetenskaplikes, dat mense geleer het om plante te kweek en diere aan te hou en
daarmee 'n belangrike stap in die rigting van hul beskawing gedoen het. Hulle
het besef dat plante van saad groei en dat hulle hul eie gewasse kon kweek.
Sekere diere is ook mak gemaak, sodat dit nie meer nodig was om oor berge en
dale agter hulle aan te jaag nie.
Die
eerste boere het hulle in die huidige Irak gevestig. Hiervandaan het boerdery
met verloop van tyd na Suidwes-lran, die Griekse skiereiland, die Nylvallei en
die Indusriviervallei versprei.
Die
praktyke om plante te kweek en diere mak te maak, het ook selfstandig in ander
wërelddele soos China en Sentraal-Amerika ontwikkel. Teen 4 000 vC was China
se Hoeang He-vallei onder verbouing.
Boeregemeenskappe
het dorpies naby hul landerye gevestig en daar gebly solank die oeste goed was.
Sodra die grond uitgeput was, het hulle getrek en nuwe nedersettings gevestig.
Die
belangrikste plante was onder meer mielies, rog, sorghum, boontjies, patats,
koring, gort, skorsies, broodvrugte en piesangs, en die diere was beeste,
bokke, varke, skape, hoenders en selfs marmotjies (Inkas).
• DIE koms van boerdery het sekere belangrike
implikasies gehad. Die boere het nou soveel kos geproduseer dat hulle ook ander
mense kon voed, sodat baie nou nie meer nodig gehad om net te jag en kos te
versamel nie en tyd gehad het om hul vaardighede te ontwikkel. Talle nuwe
bedrywe, van weef tot die maak van potte en die dryf van handel, het ontstaan.
Die
lewe het bestendiger begin lyk. Huise is met roustene, hout of klip gebou.
Heinings is opgerig om wilde diere buite en vee binne te hou.
Om
boerdery makliker te maak is doeltreffender gereedskap ontwikkel.
Nadat
mense geleer het om potte te maak, kon kos en drank op 'n maklike, duursame en
skoon manier geberg word. Die stamper en vysel is gebruik om graan te maal.
Sowat
7 000 jaar gelede het besproeiing begin. En 'n stuk of 2 000 jaar later is die
ploeg uitgevind.
Kos
was nou makliker bekombaar, met die gevolg dat die mense se getalle toegeneem
het. En baie van die siekes en oues wat tydens die swerftogte sou doodgegaan
het, het nou bly lewe.
Met
die vermeerdering van die mense het die boeregehuggies dorpe geword. En namate
dié gegroei het, is 'n uiters belangrike verskynsel in die beskawing van die
mens gebore -- 'n gevestigde stadslewe.
_________________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
_________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan