..Kort begrip..

 

Op hierdie bladsy:

FABELS EN SPROKIES,

FARADAY (Michael),

FRANSE REVOLUSIE

__________________________________________________________________

 

FABELS EN SPROKIES

 

'N SPROKIE is 'n eenvoudige, kinderlike vertelling oor mense en fantastiese wesens soos feë, hekse, monsters, aardmannetjies en kabouters. 'n Fabel is 'n kortverhaal, dikwels met 'n sedeles, waarin menslike gebreke en deugde deur diere uitgebeeld word.

 

Die bekendste fabels is geskryf deur die Griekse digter Aesopus (sesde eeu vC), die Romeinse skrywer Phaedrus (omstreeks 20 vC - 50 nC) en die Franse skrywer Jean de la Fontaine (1621 - 1695).

 

Vier beroemde sprokieskrywers was die Fransman Charles Perrault (1628 - 1703), die Duitse broers Jacob Grimm (1785 - 1863) en Wilhelm Grimm (1786 - 1859), die Deen Hans Christian Andersen (1805 - 1875) en die Engelsman Lewis Carroll (skuilnaam van Charles Dodgson, 1832 - 1898). Sekere sprokies het blykbaar lank reeds as oorgelewerde vertellings bestaan voordat skrywers soos Perrault en die broers Grimm hulle opgeteken het.

 

Onder die bekendste fabels en sprokies is Die vos en die druiwe, 'n fabel deur Aesopus, Aspoestertjie, 'n oorgelewerde sprokie opgeteken deur Charles Perrault, Sneeuwitjie, 'n oorgelewerde sprokie opgeteken deur die broers Grimm, Rooikappie, 'n oorgelewerde sprokie opgeteken deur Charles Perrault, Die avonture van Pinocchio (deur C. Collodi) en Die drie varkies.

 

Hoe het sprokies ontstaan? Party mense meen dat hulle te voorskyn kom uit die kind se wense. Die oorwinnings van Klein Duimpie is die oorwinnings waarna die swak kind self verlang. Die ''bose reuse'' is die baie grootmense wat soms so lastig in die kind se wêreld kan wees. Die ''goeie feë'' is die grootmense wat hom liefhet en hom vertroetel...

__________________________________________________________________

 

FARADAY, MICHAEL (1791-1867)

 

BAIE dankie, Faraday, kan 'n mens tereg sê -- as jy die wêreld om jou met al dié man se nalatenskappe bekyk. Die elektriese motor, die dinamo, elektrisiteit in die huis... dit en nog meer het ons aan Michael Faraday se besonderse genialiteit te danke.

 

Hierdie begaafde Britse fisikus en chemikus het uit die werkersklas gekom en hom as die voorste eksperimentele wetenskaplike van sy tyd gevestig.

 

Michael Faraday is op 22 September 1791 in Newington,  Surrey, naby Londen, gebore. Sy pa, James, was 'n grofsmid. Die gesin was arm, maar baie godvrugtig.

 

Michael het elementêre onderrig ontvang, maar moes op dertien die skool verlaat en uitspring om geld te verdien.

 

Hy het vir 'n plaaslike boekhandelaar koerante afgelewer en is 'n jaar later as vakleerling vir boekhandel en boekbindery in Londen aangestel.

 

In sy vakleerlingtyd het Faraday baie boeke gelees en lesings oor die natuurkunde bygewoon. Hy het toe ook na 'n reeks lesings deur die Engelse skeikundige sir Humphry Davy gaan luister. Hy was so besiel dat hy vir Davy geskryf het dat hy hom graag aan die wetenskap wou toewy.

 

Davy het die 21-jarige Faraday as sy assistent by die Royal Institution in Londen aangestel -- en die twee het lewenslange vriende geword.

 

In sy laboratorium by die Royal Institution het Faraday hom met hart en siel aan navorsing gewy. Dit het gelyk of daar geen einde aan al sy proefnemings was nie.

 

Hy het die beginsel van die elektriese motor uitgevind en 'n eenvoudige model van een gebou; hy het verskeie gasse, waaronder chloor, in vloeistowwe omgeskep; hy het met die diffusie van gasse geëksperimenteer; hy het benseen geïsoleer; en hy het nuwe soorte lense uitgevind.

 

Faraday het op 12 June 1821 met Sarah Barnard getrou. Sy was warm en sjarmant en die volmaakte vrou vir hom. Hulle het geen eie kinders gehad nie en hul nefies en niggies met hul toegeneentheid oorlaai. Faraday het dikwels hierdie gretige jong gehoor met wetenskaplike proefnemings vermaak.

 

Faraday word beskryf as "die vader van die kommersieel praktiese opwekking van elektrisiteit" -- dog 'n mens kan maar net wonder wat dié man self oor só 'n mondvol sou gesê het. Hoewel hy met sy werk 'n menigte uitvindsels moontlik gemaak het, het hy nie in die kommersiële ontwikkeling van sy bevindings belang gestel nie -- selfs nie eens in die geld wat dit vir hom gegenereer het nie.

 

Sy enigste ware belangstelling was om die natuur se verborge wette te ontrafel.

 

In 1823 is Faraday tot lid van die Royal Society verkies, en in 1825 was hy hoof van die laboratorium. In 1833 het hy professor in skeikunde aan die Royal Institution geword. Hy was 'n gewilde en lewendige dosent, en elke Kersfees het hy wetenskaplike lesings vir kinders gehou. Die beroemdste hiervan was "Die Chemiese Geskiedenis van 'n Kers".

 

Maar dit was op die gebiede van elektrisiteit en magnetisme dat Faraday hom uitmuntend onderskei het. Hy het agtergekom dat, wanneer 'n magneet in 'n rol koperdraad beweeg word, 'n elektriese stroom in die draad opgewek word -- en só die beginsel van elektromagnetiese induksie ontdek. Vandag word die magdom van elektrisiteit van die wêreld opgewek deur magnete in spoele te laat tol.

 

Die Amerikaanse fisikus Joseph Henry het weliswaar kort voor Faraday induksie ontdek, dog hy het nie sy bevindings gepubliseer nie. Hoe ook al, hoe totaal anders sou die wêreld nie vandag sonder hierdie epiese ontdekking van kragopwekking gelyk het nie!

 

Faraday se navorsing oor elektrolise het tot sy twee Wette van Elektrolise gelei en die grondslag van baie latere uitvindings gevorm. Belangrike uitvloeisels was die grootskaalse kommersiële aanwending van elektrochemie in die affinering van metale en in die vervaardiging van bytsoda en gasse.

 

In 1857 is 'n afvaardiging gestuur om Faraday die voorsitterskap van die Royal Society aan te bied. In die eerste helfte van die negentiende eeu was daar 'n sterk gevoel dat die wetenskap in Engeland op die afdraande was. Faraday het egter gevoel dat hy veels te oud vir die pos was en het die aanbod nie aanvaar nie.

 

Trouens, die man het so min in wêreldlike verering belang gestel dat hy selfs geweier het om tot ridder geslaan te word.

 

Faraday se proewe beslaan 'n ellelange lys. Hy het veertig jaar in die Royal Institution gebly. In 1858 het koningin Victoria, op versoek van Albert, die prinsgemaal, 'n huisie in Hampton Court tot sy beskikking gestel. Hier het hy gewoon tot sy dood op 25 Augustus 1867.

__________________________________________________________________

 

FRANSE REVOLUSIE

                                                     

TOE koning Lodewyk XVI in 1774 die Franse troon bestyg, moet hy 'n finansiële krisis die hoof bied: die geestelikes en die adel is vrygestel van belasting, wat die volle las oorlaat aan die middelklas en landvolk, wat op gelyke regte aandring. Uit hierdie ontevredenheid ontstaan 'n sosiale en politieke omwenteling. Dit lei Frankryk van 'n absolute monargie na 'n grondwetlike regering (1789), 'n republiek (1792) en die diktatuur van Napoleon (1799).

 

Op 26 Augustus 1789 keur die Grondwetlike Vergadering die Deklarasie vir Menseregte goed, wat verklaar dat alle burgers regtens gelyk is. (In 'n absolute monargie is die koning, of keiser, die alleenheerser. In 'n republiek, onder 'n president, stem al die burgers sodat hulle verteenwoordiging in die besluitnemingsproses kan kry. 'n Diktatuur staan onder 'n diktator, 'n gesaghebber met onbeperkte mag.)

 

Hier is sekere datums in die verloop van die Franse Revolusie:

Mei 1789: State-Generaal (parlement) kom byeen.

Julie 1789: Bastille (tronkkasteel in Parys) word oorgeneem.

Augustus 1789: Deklarasie vir Menseregte.

September 1792: Monargie kom tot 'n val.

Januarie 1793: Lodewyk XVI sterf onder guillotine.

Maart 1793: Opstande in Vandea.

September 1793: Skrikbewind begin.

Julie 1794: Robespierre (verantwoordelik vir veel van die bloedvergieting) kom tot 'n val.

November 1795: Begin van die Direktoraat ('n nuwe administrasie).

November 1799: Napoleon neem bewind oor en Franse Revolusie word beëindig.

 

Die oorname van die Bastille was 'n uiters belangrike gebeurtenis in die revolusie. Die mense van Parys rebelleer en beset die stad. Op 14 Julie 1789 neem hulle die Bastille oor, 'n tronkkasteel waarin die koning se vyande sonder verhoor aangehou is.

 

Die guillotine (valbyl) was 'n skrikwekkende teregstellingsvoorwerp uit daardie tyd.  In Junie 1791 probeer koning Lodewyk XVI ontsnap, maar hy word herken en teruggebring na Parys, waar hy in September gedwing word om die nuwe grondwet te onderteken. Die koning word ter dood veroordeel en op 21 Januarie 1793 onthoof. Dieselfde lot tref koningin Marie Antoinette op 16 Oktober 1793.

 

Die hele gees van die revolusie is opgesom in die slagspreuk Vryheid, Gelykheid en Broederskap. Die Franse Revolusie het 'n uitwerking oor die hele Europa gehad en die weg tot demokrasie aangedui. Dit het ook die misvatting uit die weg geruim dat die rykes daar is om die armes te onderdruk.

 

__________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan