____________________________________________________________

 

Geitjie, ek haat jou!

 

As jy nie reeds geitjies in jou huis het nie, wees gewaarsku -- hulle is op pad. Dis bloot 'n kwessie van tyd...

____________________________________________________________

 

DIT gebeur oral ter wêreld: die mens dring die natuurlike habitatte van dierespesies binne totdat die diere so goed as uitsterf. Maar met die tropiese huisgeitjie is dit totaal anders gesteld. Toe Homo sapiens die eerste keer sy ekologiese ruimte binnegeval het, het Hemidactylus mabouia omtrent soos die Bybelse Rut aan Naomi verklaar: ''Waar u gaan, sal ek gaan; waar u bly, sal ek bly.''

 

Verskeie soorte geitjies het hulle in die omgewing van mense se woonplekke gevestig en is dikwels spesifiek vir 'n naasbestaan met die menslike ras toegerus. Omdat hulle aan die teenwoordigheid van ons adamskinders gewoond geraak het, het hulle in 'n sekere mate hul vrees vir ons verloor.

 

Teen die kus en in hawens klouter geitjies soms op skepe om as verstekelinge tot doer ver in die wêreld in te vaar. Só het etlike soorte al hul hougebiede selfs na afgeleë wêrelddele uitgebrei. Maar die onverbiddelikste wêreldreisiger is ongetwyfeld die einste tropiese huisgeitjie.

 

Hy het oorspronklik regoor Midde- en Suider-Afrika voorgekom. Van hier, vermoedelik per skip, het hy onder meer Suid-Amerika gekoloniseer, waar hy per vissersboot en op ander maniere teen die Brasiliaanse riviere opbeweeg. Dis ook die geitjie wat meestal langs die ooskus van die subtropiese Suid-Afrika voorkom, van waar hy stadig besig is om die res van die land binne te val. Bevolkings van die tropiese huisgeitjie is reeds in Botswana, die Laeveld, Oos-Londen en Port Elizabeth gevestig.

 

Anders as wat algemeen geglo word, is die geitjies wat veral in huise in die grotere Durban-gebied vervuil, ook nie inheems in KwaZulu-Natal nie, maar het hulle in die vroeë jare sestig van verder noord af soontoe gekom. Ouer Durbaniete kan dus miskien 'n tyd onthou toe daar geen geitjies in hul huise was nie.

 

Soos alle invallers maak, val tropiese huisgeitjies hul kleiner, inheemse neefs aan en verdryf hulle. Omdat hierdie inheemse tuingeitjies feitlik net van termiete lewe, is daar rede om bekommerd te wees oor hul verdwyning.

 

Anatomie

 

   GEITJIES behoort tot die akkedisfamilie. Die volwasse diertjie, wat nie alte opvallend of mooi is nie, is 'n blekerige grys tot bruingrys, ongevlek of met vier tot vyf dowwe, onreëlmatige, donker strepe aan die lyf wat verbleik wanneer dit lank aan die sonlig blootgestel word. Die stert het sowat tien tot twaalf donker strepe en die pens is roomkleurig.

 

Snags, in 'n goed verligte vertrek, veral teen 'n vensterruit, vertoon hulle romerig geel. Die kop en lyf is afgeplat en daar is 'n stewige, silindriese stert, wat onder plat is.

 

Wonderlik toegerus om in sowel bome as huise te woon, het die geitjie pote wat aan die onderkant verbreed is. Dit vorm gelamelleerde kussings met tallose mikroskopiese haakselletjies wat, soos die hare van 'n borsel, in die kleinste ongelykhede van 'n oppervlak indring. Dit stel die geitjie in staat om selfs teen loodregte glasruite uit te hardloop. Die meganisme waardeur die haakselletjies gryp en los, werk so vinnig dat die menslike oog dit nie kan volg nie.

 

Die eienaardigste ding aan hierdie diertjie is miskien die oog. Die oë is groot met vertikale pupille. In die skemerte of dowwe lig maak die pupil wyd oop en vul byna die hele oog. Daar is geen bewegende ooglede nie. Die lede is deursigtig en vorm 'n biologiese kontaklens. Ná 'n maaltyd gebruik die geitjie sy tong om sy gesig en brillense te was.

 

Geitjies kan uitstekend sien en veral beweging goed waarneem. Sodra 'n insek beweeg, slaan die geitjie blitsvinnig toe.

 

Die vel is sag en fluweelagtig en die diertjie vervel met gereelde tussenpose. As 'n geitjie gegryp of selfs net bedreig word, gooi hy sy stert af. Met behulp van spiersametrekking word die stert op besondere plekke tussen die werwels afgebreek -- 'n proses wat outotomie genoem word. Die stert groei weer, maar die nuwe een kan nie weer outotomiseer nie. Katte en ander roofdiere se aandag word deur die bewegende los stert van die prooidier afgetrek sodat hy kan ontsnap.

 

Geitjies is, sover bekend, die enigste lewende reptiele wat klanke voortbring. Party soorte tjirp en blaf selfs, maar die huisgeitjie maak net so 'n tik-tik-geluid.

 

Gewoontes

 

   DIE tropiese huisgeitjie is 'n nagdiertjie wat aktief raak wanneer dit skemer word. Hy gee nie om vir 'n elektriese lig nie, want dié lok die motte en muskiete wat hy vreet. Geitjies verorber 'n menigte insekte en daarom word hulle nogal dikwels as huisvriende beskou. Maar omdat hulle aan mure en plafonne vasklou, mis hulle die wêreld vol. As 'n lank lydende huismens dié misbolletjies as verwerkte muskiete beskou, kan dit hom of haar darem help om vrede met die diertjies se teenwoordigheid te maak.

 

Die mannetjies is baie gebiedsgebonde en waak jaloers oor een kamer of 'n deel daarvan. Ongelukkig sluit wyfies en babas hulle spoedig by hulle aan, en kort voor lank raak die gebied alte oorbevolk en vuil -- dis nou uit 'n mensehoek gesien.

 

Die wyfies lê twee hardedop-eiers, en partymaal word die eiers van verskeie wyfies saam-saam in trosse gedeponeer (kyk maar op die agterkante van skilderye, onderaan tafels, ens.). Dit lyk of die vroeë lente die paartyd is, en sodra dit warmer raak, skarrel die klein babatjies rond. Hulle is bra donker van kleur en 'n mens sien hulle maklik raak.

 

Omdat geitjies hul eiers in versteekte plekke lê, ook op verpakkingsmateriaal en bokse, kan van ons landgenote wat na Perth uitwyk maklik Afrika se resoluutste emigrante met hulle saamsleep. Arme Australië! Eers die konyn, toe die beesvlieg, daarna die huiskat wat wild geraak het en nou geitjies! Soos hulle in die Australiese dialek sê: ''Sorry, mates!''

 

_________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan