____________________________________________________________________
Middeleeue (3)
Die latere Middeleeue is deur sowel
vordering as agteruitgang gekenmerk. Daar was vrede en veiligheid -- én
burgeroorlog. Vakmanne het hulle tot groot voordeel in gildes verenig... én die
ekonomie het verswak. Maar toe die 'donker' tyd uiteindelik sy einde nader, was
die grondslag gelê vir 'n nuwe, verligte tydvak...
____________________________________________________________________
'N GEBEIER van klokke kondig die
geleentheid aan. Die dorpsroeper, ewe swierig in sy wapenrok, verklaar in 'n
dawerende stem dat die kermis geopen is.
"Kom koop goedkoop, baie
goedkoop!" snater 'n voortvarende venter onderwyl hy sy keurigste groente
omhoog hou. Talle kraampies met vleispasteie, bier, speserye, haartoebehoorsels
en nog wat begin ywerig sake doen. Ook dié met bottels water van die
Jordaanrivier -- gewaarborg om rigor mortis te genees, die kenmerkende
verstywing wat by lyke intree.
Goëlaars goël, dansende bere dans,
musikante maak musiek.
Hiér preek 'n priester oor die einde
van die wêreld. Dáár gryp 'n sakkeroller 'n onbehoedsame omstander se beurs. In
'n hoek soek 'n klompie kinders skoor met mekaar onderwyl welgestelde
handelaars verbydrentel, die oë wyd oop vir moontlike winskopies.
Die markte was kennelik dié groot
vermaak van die Middeleeue -- die produk van 'n tydperk waarin die Middeleeuse
beskawing 'n hoogtepunt bereik het.
Middeleeuse bloeityd
•
TUSSEN die jare 1000 en 1200 is soveel tot stand gebring dat daar vandag
van dié tyd gepraat word as die Middeleeuse bloeityd.
Die feodale stelsel het in hierdie
tyd op baie plekke 'n gevoel van orde en veiligheid gebring, sodat mense hul
kragte in nuwe idees en verwagtinge kon kanaliseer.
Een van die eerste tekens van
ekonomiese herstel was die hervatting van die handel, wat ook deels deur die
Kruistogte teweeggebring is. Handelaars het weer eens die ou land- en seeroetes
oor Europa na die Midde-Ooste gevolg.
Dorpe het langs die belangrikste van
hierdie roetes begin opskiet. Die bevolking van Europa het in die jare 1000
gegroei, en ál meer mense het na die dorpe gekom om werk te kry. Sodoende is
die handel selfs verder gestimuleer.
Die Middeleeuse bloeityd het ook 'n
nuwe lewe vir die landvolk beteken. Baie het die landgoedere verlaat en as
handelaars of vakmanne na die dorpe verhuis. Ander het aan die buitewyke van
die dorpe begin boer en nuwe en verbeterde boerderytegnieke bekom.
Internasionale markte was van groot
belang. Hier het handelaars mekaar ontmoet en goedere geruil, asook nuus en
nuwe idees omtrent die boerdery, sake en nywerhede verwissel.
Aangesien die dorpe min wette gehad
het om handelaars en vakmanne te beskerm, het hulle spoedig organisasies
genaamd gildes in die lewe geroep. Die vaklui en handelaars van 'n spesifieke
ambag het saamgekom en regulasies opgestel oor toelating tot daardie nering en
die vasstelling van die pryse van goedere. Hul doel was om die welsyn van hul
lede te beskerm.
• OFSKOON die feodale stelsel die Middeleeuse beskawing in sy
bloeityd tot sy grootste hoogtes gevoer het, het die einste bloeityd
uiteindelik die feodale stelsel se verval bewerk.
Met die handel weer aan die floreer,
geld weer in omloop en dorpe wat werk gebied het, het mense ál minder afhanklik
geraak van die grond om te oorleef.
Die stelsel van landgoedere het
begin verbrokkel -- en daarmee saam die feodalisme.
In die jare 1100 en 1200 het sterk
nasiestate in dele van Europa begin verrys wat die mag van die landhere en adel
beperk het. Konings soos Hendrik II van Engeland en Lodewyk IX van Frankryk het beter regerings tot stand gebring, met volksleërs om
die vrede te bewaar en wette en howe om die reg te laat geskied.
•
TUSSEN 1100 en 1300 is die kunste en geleerdheid uitgebrei. In die vroeë
Middeleeue was alle onderrig in katedraal- en monnikskole gesetel.
Maar nou is hierdie skole allengs
deur universiteite vervang, en die opvoedkundige en kulturele rol van die kerk
het afgeneem. Die geneeskunde en die reg is nou ook bestudeer.
Aanraking met die Moslemse en
Bisantynse ryke het die belangstelling in Griekse en Romeinse geleerdheid weer
laat opvlam.
•
DIE laat Middeleeue is in werklikheid deur agteruitgang gekenmerk.
Hoewel die kunste en geleerdheid wel uitgebrei is, het ander sektore van die
beskawing tot stilstand gekom of selfs agteruit beweeg.
Dit is tot groot hoogte veroorsaak
deur die burgeroorlog in Europa ná die verbrokkeling van die landgoedstelsel en
feodalisme. Op die koop toe was daar die Honderdjarige Oorlog tussen Engeland
en Frankryk, met sy verwoestende uitwerking op die ekonomie.
Tussen 1347 en 1350 het builepes --
die sogenaamde Swart Dood -- minstens 'n kwart van die Europese bevolking
uitgewis. Die vasteland is terselfdertyd deur droogtes en oorstromings
geteister.
Feodalisme is geleidelik vervang
deur konings en koninklikes, wat die middelklasse aan hul kant gekry het deur
hulle vrede en sterk regerings te bied in ruil vir belastings -- ontwikkelings
wat tot die ontstaan van die moderne Europese nasies gelei het.
Die invloed van die kerk is ook verswak, met botsings tussen die kerk en staat.
Die Groot Skeuring, 'n tydperk
tussen 1378 en 1417 toe die pousdom in chaos gedompel is, het die kerk enorm
baie skade en kritiek besorg.
Franse en Engelse konings kon die
pousdom dwing om gedeeltes van kerkbelasting en eiendom aan hulle af te staan,
wat alles bygedra het tot die verlies van pouslike mag en die ontstaan van die
Protestantse Hervorming in die jare 1500.
Godsdienstige denke is vervang deur
die humanisme, waarin die mens op die voorgrond geplaas is. Dit het
uitdrukking gevind in die opbloei van die sekulêre (nie-godsdienstige) kuns en
argitektuur.
Die reise van Middeleeuse
ontdekkingsreisigers soos Marco Polo, Vasco da Gama, Bartolomeu Dias en
Christopher Columbus in die laat Middeleeue het 'n wêreld van moontlikhede
geopen.
Teen die vroeë 1500's kon Europa nie
meer as Middeleeus bestempel word nie. Die enge grense van die vorige tyd het
verdwyn om vir die breë horisonne van 'n nuwe tydvak plek te maak...
__________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan