____________________________________________________
om van te
ril...
Dis genoeg om die grootste diereliefhebber die
hasepad te laat kies -- daardie oopgesperde kake en dolk-agtige tande van die
Nylkrokodil. Krokodille het die slegte naam dat hulle graag mense vreet. Maar
dis vermoedelik net enkele ou knolle wat rêrig van mensvleis begin hou...
____________________________________________________
DIE son skyn neer vanuit 'n helderblou
hemel, en in die woud rondom die waterkuil weerklink die voëlgesange en skril
gille van die sonbesies. Visvangervoëls duik agter visse aan, 'n klompie
bobbejane sit mekaar en bevoel en vertroetel, en 'n trop wildsbokke les hul
dors in die modderige vlak water.
'n Stomp hout dobber stilweg op die wateroppervlak en
dryf geleidelik kant toe.
Skielik word die vrede deur die oorverdowende krete
van die bobbejane versteur. Die voëls vlieg paniekbevange in alle rigtings weg.
Die wildsbokke draai om en vlug. Maar een bok is te stadig. Die ''stomp hout''
bespring hom met sy oop kake, kry hom met sy bek beet en trek hom onder die
water in. Die bok spartel geweldig, maar kan eenvoudig nie loskom nie en
verdrink gou.
Die ''stomp'' -- wat toe al die tyd 'n krokodil is --
bêre sy prooi onder 'n rotslys in die waterkuil om dit later te vreet. Die
vrede keer terug na die kuil -- nou ja, ten minste tydelik.
Krokodille het 'n nare reputasie weens hul
hebbelikheid om op die loer te lê vir hul prooi, hul onheilspellende gryns en
hul yslike kake vol keëlvormige tande. Wat meer sê, hulle word gevrees omdat
almal van hulle mense voor die voet sou opvreet.
Maar is laasgenoemde bewering waar? Nee, sak 'n
bietjie, Sarel, sê die kenners. Baie min soorte krokodille val mense aan. En
selfs by dié soorte wat dit wel doen, is dit blykbaar nie almal wat besonderlik
baie van mensvleis hou nie. Só is daar selfs party dele van Afrika waarin die
Nylkrokodil die grootste mensemoordenaar van alle roofdiere is. In ander dele
word Nylkrokodille weer glad nie as boosaardig beskou nie.
In die suide van die Soedan steur Dinka-vissers hulle
glad nie aan krokodille wat in die son op die rivieroewers lê en bak nie. Hulle
druk die reptiele eenvoudig met hul spiese weg.
Krokodille behoort tot die sogenaamde
krokodilagtiges, 'n groep reptiele wat ook alligators, gawiale en Amerikaanse
kaaimanne insluit. (Hierdie kaaimanne
moet nie verwar word met Suid-Afrikaanse kaaimanne, wat klipsalmanders of
koggelmanders is nie.)
• VERBASEND
genoeg begin alle krokodilagtiges hul lewe as betreklik vreedsame jagters van
ongewerwelde diertjies.
In hul eerste jaar boer hulle meestal op land en loop
hulle deur die pappery tussen oewerplante deur om naaldekokers, waterkewers,
muskietlarwes, spinnekoppe en skaal- en weekdiere te soek. Namate hulle groter
word, vreet hulle ál minder insekte en spinnekoppe en verkies hulle paddas en
slange.
Wanneer die reptiele begin volwasse raak, boer hulle
al hoe meer in die water en word visse die vernaamste gereg op die spyskaart.
In sekere dele van Afrika kan Nylkrokodille feitlik net van varswaterslakke
lewe.
Volgroeide krokodille, alligators en Amerikaanse
kaaimanne vangs steeds visse, maar vreet ál meer slange, akkedisse, voëls,
soogdiere en diere van hul eie soort. Volgroeide gawiale vreet feitlik net
visse.
Die kleintjies van die krokodilagtiges is hoofsaaklik
op hul sig aangewese om hul prooi op te spoor. Hulle swem stilletjies op die
prooi af en hap dan skuinsweg daarna met hul getande kake -- 'n beweging wat
noodsaaklik is vanweë die ligging van die oë aan die kante van die kop.
Visse word deur die water gejaag en nes die
ongewerweldes skuinsweg opgehap. Die krokodilagtiges se tande kan prooidiere
gryp en vashou, maar is nie geskik vir kou nie. Klein vissies word heel
ingesluk; groteres kan teen 'n rots katswink geslaan word voordat hulle
ingesluk word.
Namate die krokodilagtiges groei, word dit moeiliker
om visse te jaag en hulle word dus liewer voorgelê. Die reptiele wag
stilletjies vir die visse om binne bereik van hul kake te swem. Die volwasse
krokodilagtiges lê ook en wag vir hul prooi. Hulle het peuloë en neusgate bo-op
die snoet, wat hulle in staat stel om te sien en asem te haal terwyl die res
van die liggaam onder die water bly.
As 'n groot soogdier kom water drink, kan die
krokodilagtige nader swem sonder om sy aanwesigheid te verraai. Wanneer die
prooi binne bereik is, skiet die reptiel skielik vorentoe, gryp sy prooidier
aan die bek of 'n poot en trek hom in die water in. Partykeer word die prooi
met 'n kragtige stertswaai in die water ingeslaan. Hy word onder die water gehou
totdat hy verdrink.
Die Nylkrokodil en verskeie ander krokodilagtiges
sluk goedsmoeds klippe in om swaarder te kan wees en onder die water te kan
bly. Die klippe help hulle ook om hul ewewig in die water te behou en kan dalk
ook help met die spysvertering.
Nylkrokodille se prooi is hoofsaaklik wildebeeste,
gaselle, buffels, wildehonde en leeus wat kom water drink. Daar is selfs al
waargeneem dat hulle saamspan om seekoeie en renosters te oorrompel.
Alligators vreet onder meer wasbere, varswaterskilpaaie,
visse, slange en watervoëls. In sekere dele van Florida, Amerika, word mak
honde gereeld deur alligators gevang. Die bielies val takbokke en selfs beeste
aan.
Visse word gewoonlik heel ingesluk, maar groot prooidiere moet in stukke geskeur word voordat hulle gevreet kan word. Die reptiele draai die slagoffers in die water rond terwyl hulle die ledemate afskeur en die vleis verskeur.
Die krokodilagtiges steek dikwels hul buit weg en
druk dit onder 'n rotslys of boomstomp in die water. Die prooidier begin
ontbind voordat dit gevreet word. Omdat die krokodil nie kan kou nie, kan die
ontbindende vleis makliker wees om te vreet. Alles word verorber -- bene,
snawels, hoewe, horings inkluis.
Amerikaanse alligators is volop in die vleilande in
die suidooste van die VSA. Die enigste ander alligatorspesie is die Chinese
alligator, wat baie kleiner is en in Suidoos-China aan die oewers van die
Jangtserivier aangetref word.
Verskeie kaaimanspesies word in Suid- en
Sentraal-Amerika gevind. Hulle lyk baie nes krokodille en alligators, maar het
groot oormekaarvouende beenplate aan die pens.
Die gawiaal het 'n lang, smal, getande snoet, wat hy
gebruik om vis te vang in die waters van die Ganges, Indus, Brahmaputra en 'n
paar ander riviere in Asië. Van al die krokodilagtiges is die gawiale die
minste aggressief.
Die wyfies van die krokodilagtiges is nogal verbasend
sorgsame ma's. Almal lê eiers, in 'n gat wat naby 'n rivieroewer gegrawe word.
Hulle bewaak die eiers teen roofdiere en, wanneer die kleintjies uitbroei, dra
hulle hulle in hul bekke rond.
Die krokodil kan besonder goed ruik, maar sy snuiwery
en asemhaling gaan nie saam nie: 'n flap wat die keelvou genoem word, sluit die
lugpyp af wanneer die dier in die lug snuif. Aangesien sy lippe nie waterdig is
nie, moet die krokodil sy keel met die keelklep afsluit wanneer hy asemhaal
terwyl hy deels onder die water is.
Sekere mense het vroeër geglo krokodille stort
''krokodiltrane'' nadat hulle hul prooi doodgemaak het om konsuis te wys hoe
jammer hulle daaroor is. Vandag weet ons dis nie waar nie. Krokodille skei
trane af om hul oë klam te hou, maar van geveinsde berou kan daar geen sprake
wees nie.
____________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan