_____________________________________________________
Die Renaissance (3)
Leonardo
da Vinci
-- reus van
die Renaissance
In hom bereik die Renaissance sy hoogtepunt: die ondersoekende gees, die drang om die siel van dinge te deurvors, die vergestalting van skoonheid in al sy vorms... Leonardo da Vinci se talente ken geen einde nie...
• Klik
hier vir 'n ander artikel oor Leonardo wat nie 'n deel van die
Renaissance-reeks is nie.
_____________________________________________________
"LET goed op na my, o leser, as jy vreugde uit my werk put, want... die
deursettingsvermoë om dit voort te sit en om sulke dinge uit te vind... is
weinig mense beskore. En kom, o mens, kom kyk watter wonders deur studie in die
natuur ontdek kan word."
Glad nie beskeie nie! Dié aanhaling
kom uit een van die baie aantekeninge wat Leonardo da Vinci vir die wêreld
nagelaat het. Maar hy het waarskynlik meer rede as ek en jy om sy eie beuel te
blaas. Want nie alleen is hy baasskilder nie, maar ook beeldhouer, musikus,
digter, argitek, wetenskaplike, ingenieur en uitvinder van naam.
Hy teken en skryf oor plante en
diere, rotsformasies, Italiaanse en Latynse grammatika, die menslike liggaam,
kanonne, vliegmasjiene, duikbote, beweegbare brûe, strydwaens, oorlogstuie...
Daar is byna niks in sy tyd waarvan
hy nie weet nie -- en waarin hy nie uitblink nie.
Leonardo word op 15 April 1452 in
die Italiaanse dorpie Vinci op die bekoorlike Toskaanse platteland gebore. As
buite-egtelike kind van 'n boeremeisie, Caterina, woon hy eers by sy
grootouers, maar later by sy pa en stiefma. Sy pa, die regsgeleerde Ser Piero,
sien toe dat Leonardo leer lees en skryf en darem iets van grammatika en
wiskunde weet.
Hy is 'n besonder mooi kind en word
van jongs af geboei deur die natuur. Eenvoudige natuurverskynsels soos 'n blom
wat in die lente bloei of 'n voël in vlug is vir hom 'n wonderwerk -- en hy
maak dit sy lewenstaak om die hoe en die waarom van die natuur na te speur.
Leonardo is so lief vir diere dat hy
'n vegetariër word. As hy 'n voëltjie in 'n hok sien, koop hy dit en laat
dit vry.
Omstreeks 1469 neem sy pa hom na
Florence, waar hy leerjonge word in die werkwinkel van Andrea del Verrocchio,
gerespekteerde vakman, goudsmid, beeldhouer en skilder. Om die liggame van hul figure so lewensgetrou moontlik uit
te beeld, bestudeer Verrocchio en Leonardo selfs die spiere van oopgesnyde
lyke.
Ná ses jaar kan Leonardo in elke
soort medium skilder en is hy in al die geheime van die skilderkuns onderleg.
Sy gebruik van kleur en perspektief is so goed dat hy spoedig sy leermeester
oortref.
Toe Verrocchio hom toelaat om 'n
knielende engel te voltooi in 'n skildery waarmee hy besig was, bereik Leonardo
soveel diepte en dinamika dat Verrocchio, só word vertel, nooit weer sy kwas
optel nie.
•
LEONARDO is skaars twintig toe hy tot die vooraanstaande skildersgilde
toegelaat word. Nou kan hy self werkopdragte aanvaar.
In 1481 kry hy opdrag om 'n
altaarpaneel, die Adorasie van die Wyse Manne, te skilder. Hoewel hy dit
nooit voltooi nie, is dit 'n meesterstuk waarin hy al sy kennis van perspektief
en anatomie (die bou van die liggaam) toepas.
Daar word vertel dat Leonardo nogal
voortvarend en gou verveeld was en daarom so min van sy werke voltooi het.
Ander meen weer hy het so min klaargekry omdat hy met niks minder as
volmaaktheid tevrede was nie.
Hoe ook al, hy was nooit 'n oomblik
ledig nie. Hy wou presies weet hoe alles in die natuur werk, en het oor die
jare meer as 4000 bladsye aantekeninge en sketse van sy waarnemings nagelaat.
•
IN sy jare by Verrocchio ontwerp Leonardo allerhande soorte krygstuie en
forte. In 1481 skryf hy aan Lodovico Sforza, hertog en heerser van Milaan, en bied
sy dienste as militêre ingenieur, argitek, beeldhouer, musikus, en laastens as
skilder, aan.
Hy begin die volgende jaar, toe hy
dertig is, as kunstenaar-ingenieur in Milaan werk. Hy open 'n werkwinkel
soortgelyk aan dié van Verrocchio waarin hy aan allerhande opdragte werk.
Hieronder tel Madonna van die
Rotse, 'n onvoltooide altaarpaneel waaroor 'n hofsaak ontstaan, en 'n
portret van Cecilia Gallerani, Sforza se pragtige houvrou.
In dié tyd
vind Leonardo ook 'n magdom voorwerpe uit, onder meer 'n spitdraaier om vleis
te rooster, aangedryf deur die warm lugstroom (konveksiestroom) van 'n vuur
daaronder, meganiese sae, draaibanke wat met pedale werk en masjiene wat
vertikaal en horisontaal kan boor. Hy ontwerp ook gewere en vliegmasjiene.
In 'n boek oor uitvindings wat in
1899 gepubliseer is, word 400 aan Leonardo toegeskryf.
Twee groot opdragte kenmerk Leonardo
se jare by Sforza: 'n bronsstandbeeld van die hertog se oorlede pa op 'n perd
en 'n fresko van die Laaste Avondmaal.
Hoewel die
standbeeld nooit voltooi is nie, sit Leonardo sewentien jaar se werk -- darem
nie heeltyds nie -- in dié projek. Hy doen baie sketse van Sforza se perde,
maak 'n yslike kleimodel van 'n perd en ontwerp selfs gietoonde. Maar in 1499,
voordat die beeld gegiet kan word, val die Franse die hertogdom van Milaan
binne en skiet die kleiperd aan stukke. Sforzo gebruik boonop die brons om
kanonne te maak.
Leonardo voltooi darem die Laaste
Avondmaal, sy beroemdste werk. Maar skaars 'n paar jaar later begin die
verf afskilfer omdat hy as proefneming 'n olietempera gebruik het wat nie goed
heg nie. (Tempera is 'n soort verf wat dof droog word en algemeen gebruik is
voor die uitvinding van olieverf.)
Die werk was in 'n
verskriklike toestand van verwering en verval toe dit (hier in ons tyd) 'n
aantal jare gelede gerestoureer moes word.
Maar selfs in sy verweerde toestand het die Laaste Avondmaal groot
trefkrag gehad. Vandag is dit weer 'n skitterende versinnebeelding van Leonardo
se ideaal as skilder. In een van sy aantekeningboeke skryf hy immers dat dit
die hoogste roeping van die skilder is om "die doel van die mens se
siel" in gebaar en beweging vas te lê.
Die Laaste Avondmaal beeld
die oomblik uit nadat Jesus vertel het dat een van sy dissipels hom gaan
verraai. In konsternasie wil hulle weet: "Is dit ek, Here?" Die
fresko is 'n fyn sielkundige studie van elke dissipel se persoonlikheid en
verhouding met Christus. Dis opmerklik dat Judas se gesig en hande in skadu
gehul en van hartseer en skaamte vertrek is.
•
NÁ die Franse inval keer Leonardo
na Florence terug, maar dinge het baie verander. Die De Medici's is verdryf en
die stad weer 'n republiek. Daar is ook 'n hele nuwe geslag kunstenaars, onder
wie Michelangelo Buonarroti, sy legendariese mededinger.
Leonardo werk nou as militêre
ingenieur en kartograaf (kaarttekenaar) en teken van die mooiste en mees
akkurate kaarte van destyds.
Hy skilder omstreeks 1503 sy
befaamde Mona Lisa. Hy werk vier jaar daaraan en dra dit oral met hom
saam. Die model se misterieuse glimlag, waarmee Leonardo glo lank gesukkel het,
het 'n onweerstaanbare bekoring.
Leonardo doen ook in dié tyd sy
beroemde penskets van 'n embrio in die baarmoeder. Dit is 'n uitmuntende
voorbeeld van 'n moderne wetenskaplike illustrasie.
In 1503 gee die stadsvaders Leonardo
opdrag om 'n fresko vir hul raadskamer te skilder waarin hy 'n beroemde
gebeurtenis uit die geskiedenis van Florence uitbeeld. Leonardo kies die Slag
van Anghiari, waar die Florentynse magte eenmaal die Milane verslaan het.
Ter voorbereiding doen hy talle
sketse en 'n volgrootte tekening van 'n groep vegtende soldate te perd wat in
'n tydlose greep van oorlogsug vasgevang is.
Van die fresko het niks oorgebly nie
-- daar word vertel dat Leonardo dit met vuur probeer droogmaak en só geruïneer
het. Die model-tekening van die Slag van Anghiari het ná 'n eeu of wat
ook verlore gegaan. Al wat ons vandag van die fresko weet, kom van Leonardo se
sketse en kopieë wat ander kunstenaars van sy modeltekening gemaak het.
Ná die vernietiging van sy fresko en
herhaalde mislukkings met sy vliegmasjien word Florence 'n stad van
teleurstellings vir Leonardo. Toe die koning van Frankryk hom dus in 1506 nooi
om na Milaan terug te keer, is dit 'n uitkoms.
In Milaan spits Leonardo hom al hoe
meer toe op sy wetenskaplike belangstellings en pak hy weer sy studie van die
menslike liggaam aan. Ná 'n paar jaar van vreedsame navorsing word die Franse
uit Milaan verdryf en Leonardo moet 'n ander heenkome soek.
• LEONARDO besluit nou om Rome op die proef te stel. Hy kom in September 1513 daar aan en woon in die Belvedere-paleis van die Vatikaan. Ons weet maar min van sy lewe daar, buiten dat hy hom geleidelik aan die kunswêreld onttrek en allerlei meetkundige en optiese raaisels ontwerp. Hy doen ook proefnemings met verskillende soorte olies en vernis vir skilderwerk. In dié tyd bestudeer hy ook die hart noukeurig en weerlê Aristoteles en Galenus se teorieë oor die funksie en werking daarvan. Hy kom tot die gevolgtrekking dat die hart 'n spier is wat uit vier kamers bestaan en bloed deur die liggaam pomp -- volkome juis.
In die somer van 1516 nooi die nuwe,
jong koning van Frankryk hom na sy hof en bied hom 'n elegante huis met die
naam Cloux naby die kasteel aan.
Leonardo is toe al 'n siek man. Hy
besef sy tyd is min en probeer sy magdom proefnemings en waarnemings in orde
kry, maar rig nie veel uit nie. Drie jaar later, op 2 Mei 1519, sterf hy
vreedsaam.
Die kerkhof waar hy begrawe lê, is
tydens die Franse revolusie verwoes. Die beendere van die dooies is oral
rondgestrooi. Dis later bymekaargemaak en saam begrawe -- vermoedelik is dit
vandag Leonardo se laaste aardse rusplek.
_________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan