__________________________________________________________________
'n Wêreld
van webbe
Die spinnerak, die web van die spinnekop,
is 'n verstommende prestasie van ingebore vindingrykheid en tegniek. Dis
tegelyk 'n seinstasie en 'n liefdesnes, 'n alarmstelsel en 'n etenstafel. Maar
daarmee is alles oor ons wonderlike webbe jou nog lank nie vertel nie...
__________________________________________________________________
SAANS of vroegdag begin die groot gewerskaf
in die woude -- van ontelbare spinnekoppe wat soos slawe in hul spinfabrieke
sloof.
Hul fantastiese bouwerke kan uiteindelik selfs die
mens s’n in die skande steek. Wel, ten minste as jy die beperkings van die
spinnekop se breintjie in ag neem.
Regoor die vastelande span die glinsterende sydrade
van die hardwerkendespinnekoppe... lê dit soos snare oor takke, klippe,
grashalms, blare en baiemaal alles tussenin. Hulle gebruik die sy om hul eiers
te beskerm. Of as liefdesnessies. Of as telefoondrade, alarmstelsels of om hul
prooi mee te vang.
Baie soorte wat snags insekte vang, spin elke aand
binne sowat ’n uur ’n nuwe web. Die dagpersoneel bou weer hul spinnerakke binne
dieselfde tyd net voor dagbreek.
Webbe word maklik beskadig, maar spinnekoppe word nie
sommerso ontmoedig nie. Stukkende weefsels word gedurig herstel met die nuwe
drade wat hulle voortbring.
Ragfyn is dus die sy wat hulle spin, maar
daarbenewens is dit ook ongelooflik sterk. Party stukke van dié voortreklike
sygaring is selfs sterker as staal, sê kenners, as jy staal tot dieselfde dikte
as die sydrade sou uitrek.
Daar is ook al bereken dat sowat 12 000 van die
dunste draadjies langs mekaar in ’n sentimeter sal kan inpas. Omdat hulle so
dun is, is hulle natuurlik so lig soos spookasems.
As so ’n enkele draadjie lank genoeg sou kon wees om
reg om die aarde te span, sou dit kwalik ’n kilogram weeg!
Voeg ’n aantal sulke draadjies saam en jy kry van die
duursaamste natuurlike vesels denkbaar. Sprinkane en baie ander soorte insekte
is die gewone prooi van spinnekoppe, maar muise en selfs slange raak soms
verstrik in spinnerakke. Dit wys jou hoe ontsettend sterk daardie spindrade is.
Spinnekop-sy is boonop glo dikwels beter as dié van
sywurms. Maar omdat spinnekoppe nie so maklik beheer kan word soos die sedige
wurms nie, is die oes van spinnekop-sy nie juis lonend of, trouens, hoegenaamd
prakties nie. Omdat die spinnekoppe mekaar baie gou opvreet, moet elkeen
byvoorbeeld in ’n aparte hokkie aangehou en afsonderlik gevoed word.
Daar was wel in 1710 ’n sekere Fransman wat ’n paar
sykouse van spinnekop-sy gemaak het. Maar na berekening is ongeveer 125 000
spinnekoppe nodig om slegs een kilogram sy te lewer. ’n Spinnekop-boerdery moet
dus in meer as een opsig ’n nagmerrie wees. Voordat jy nog ’n wins begin maak,
is jy miskien ook al hoeka doodgebyt!
Tog in spinnekop-sy van groot waarde in die
vervaardiging van vergrootglase vir byvoorbeeld mikroskope, verkykers en
afstandmeters om die middelpunt van lense aan te dui.
• SPINNEKOP-SY
kom van organe wat spintepels genoem word. In elke spintepel vervaardig
sykliere ’n vloeistof wat die spinnekop uitdruk deur ’n gaatjie in die tepel.
Sodra dit in die lug kom, verhard die "melk" om sy te vorm.
Een spinnekop kan verskillende soorte sy vir
verskillende doeleindes vervaardig. Tog dink hy net so min daaraan wátter soort
sy hy wáár moet gebruik as wat ek en jy dink watter spiere ons moet aanwend
wanneer ons ’n voet van ’n warm kool af wegruk.
Maar hoe verskil die verskillende soorte sy dan? Bestudeer byvoorbeeld eers die drade van die
spinnekop se "uitkykpos" in die middel of aan die kante van die web.
Hierdie drade, asook ander drade waarop hy self moet beweeg, is nie so klewerig
soos dié waarmee hy sy prooi moet vang nie. Die spinnekop se olierige pote help
darem verder keer dat hy nie aan sy eie spinnerak vassit nie.
Die spinnekop se spintepels werk soos mensevingers
terwyl hulle die sy wring en draai om in die regte plekke in te pas. Party
spinnekoppe pluk met hul pote aan die nuwe sy. Só help hulle klaarblyklik om
dit sterker en elasties te maak.
Op die koop toe is hulle baie sindelik! Spinnekoppe
sal dikwels hul eie webbe opvreet en sodoende keer dat die omgewing deur
spinnerakke besoedel raak. Proteïen word ook op hierdie manier nuttig
hersirkuleer.
Suidelike Afrika is ryk bedeel met spinnekoppe van
twee subordes, die Orthognatha en die Labidognatha. Tienduisende spesies is
wêreldwyd beskryf, maar volgens 'n kenner is daar waarskynlik net soveel
verskillende spinnekoppe in die Kaapse Skiereiland as in die hele Wes-Europa.
Spinnekoppe kom egter in alle dele van die wêreld
voor. Ons vind hulle van die seevlak tot op hoë berge, en van die ewenaar tot
’n paar honderd kilometers van die pole.
En al hierdie spinnekoppe kan spin -- dis immers
waarom hulle spinnekoppe genoem word!
Tog is dit ook belangrik om te weet dat dit net
sekere soorte is wat webbe kan voortbring.
Dié spinnerakke hang baiemaal so tussen 30 en 60 cm
bokant die grond -- op die vlugvlak van talle skadelike insekte -- wat ons
opnuut moet laat besef dat ons spinnekoppe nie as vyande nie, maar as
bondgenote moet beskou.
Die nagenoeg 30 meter sy wat jy in die gemiddelde web
sal vind, werk as 't ware soos ’n natuurlike stofsuier. Moenie jou hulpvaardige
tuinspinnekop die volgende keer weer met ’n klip vermorsel nie!
• DAAR’S ’n
byna vanselfsprekende reël sover dit die grootte van spinnerakke aangaan: groot
spinnekoppe spin grotes en klein spinnekoppe spin kleineres. Die kleintjies het
op stuk van sake minder kos nodig! Maar dan verskil die struktuur van webbe ook
nog van
spesie tot spesie. Die webspinners kan daarvolgens in
groepe ingedeel word:
• Wielspinners
ONS tuinspinnekoppe laat hulle beslis nie onbetuig onder
die minstens vier spinnekop-families wat wiel-webbe spin nie, ofskoon daar in
die trope reeds wiel-webbe van tot 5,73 meter in omtrek gemeet is. Daar is
seker min van ons wat nog nie die mooi spinnerakke van die wielspinners
bewonder het nie -- veral soggens wanneer die dou soos diamante daarop
glinster.
Wielspinners sit óf in die middel van die web óf op
’n bos langsaan hul prooi en inwag. Dis die trillings van die webdrade wat die
spinnekop op ’n gevange slagoffer laat toeslaan, want sy oë is maar swak. Die
meeste wielspinners sal die prooi daarna in ’n doodskleed toespin.
’n Band van sydraadjies word met ’n kammetjie aan die
agterpote uit die spinorgaan uitgekam en vinnig om die slagoffer gedraai.
Wanneer die slagoffer nie meer beweeg nie, kan die fees begin. Die spinnekop suig onmeedoënd sy
liggaamsappe uit totdat net die droë dop oorbly.
Die web speel ook ’n rol in die webspinners se
liefdeslewe. Die mannetjies tokkel aan die speekdrade of skud die web om die
wyfie se aandag te trek -- soos wafferse troebadoere wat op die harp speel om
ook hul geliefdes se hartsnare te roer.
• Hangmat-webspinners
DAAR is talle van dié soort spinnekoppe op die ruwe
grasvlaktes van ons land. Hulle is self so vaal dat ’n mens hulle kwalik
raaksien, maar soggens glinster hul dou-belaaide "hangmatte" baie
opvallend. Die hangmat, wat van 1 tot 30 cm breed kan wees, word deur ’n
doolhof van nie-klewerige sydrade omhoog gehou. Sodra ’n insek in die doolhof
beland, raak hy verwar en val uiteindelik in die hangmat. Daar gryp die
spinnekop hom van onder, verlam hom, trek hom deur die web, spin hom toe -- en
verorber hom.
• Die
driehoek-spinner
DIÉ soort spin slegs ’n stukkie van wielweb in die
vorm van ’n driehoek of ’n segment van ’n sirkel. Hy hou die draad aan die een
hoek met sy pote vas. Sodra ’n insek in hierdie driehoekige valstrikkie
vasvlieg, los die spinnekop die draad. Die web skiet dan terug en die insek
raak daarin verstrik.
• Koepelweb-spinnekoppe
HIERDIE spinnekoppe spin, soos hul naam aandui,
ingewikkelde horisontale koepelwebbe. Stewige vertikale webbe stut die hoofweb
(soos die penne van ’n tent) en help om struikelende insekte in die horisontale
deel te laat beland. Hier sal die spinnekop hulle gou bydam voordat hulle kan
ontsnap.
• Tregterspinnekoppe
DIÉ se webbe sprei uit oor ’n horisontale ronde
oppervlak. Die spinnekop wag in die middel van die web dat ’n insek daarin
beland.
• Só is ’n spinnekop se web dan vir hom die
heelal wat hy self geskep het. Hier weet hy om te onderskei tussen die
trillings van ’n blaar in die wind of die geskarrel van ’n sprinkaan, vlieg of
kewer. Maar daarbuite bestaan niks vir hom nie -- nie ek of jy nie, nie
TV-antennes, motors of huise nie, beslis nie die CD's of rekenaars nie.
Trouens, die hele aarde is totaal buite sy begripsvermoë in sy eng en beperkte
mikrokosmos.
En in hierdie opsig is die spinnekop ook maar presies
net soos ons mense... ons wat die ware grootheid van die skepping met ons sy eie
beperkte verstand nooit waarlik in hierdie bedeling sal kan begyp nie...
________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan