__________________________________________________________________
Rusland
-- reus
sonder rus
Rusland is sy naam -- maar watter
on-Rus het hy nie al belewe nie! Hoeveel kruit het daar nie ontplof sedert die
romantiese ou dae toe die węreld rondom Moskou nog die "Slapende Beer
van Europa" genoem is nie. En vandag veg hierdie geografies grootste land
ter węreld 'n heel nuwe oorlog om sy ekonomie in pas met moderne ontwikkelings
te kry...
__________________________________________________________________
DAAR is die ou Russiese gesegde dat Rusland "nie 'n land is nie; dis
'n węreld". En vandag beteken die naam
steeds baie verskillende dinge vir verskillende mense.
Party mense sal by die aanhoor van die naam eerste aan Rusland se lang en veelbewoë geskiedenis dink.
Aan die wreedhede van Iwan die Verskriklike; aan die
"Tyd van Troebele" toe die land deur invallers en 'n burgeroorlog
verskeur is; aan die geboorte van kommunisme en hoe dit sewentig jaar later
dramaties verwerp is -- storms en drange wat ons net 'n klompie jare gelede nog
daagliks op ons TV-skerms sien voortwoed het.
Vir ander mense roep Rusland weer
beelde voor die gees van die ontsaglike haaivlakte van Siberië, eindeloos onder
'n gryse hemel, waar talle misdadigers of politieke gevangenes vroeër tot 'n
lewe van afsondering en ellende gedoem is.
Miskien, as jy 'n kunsliefhebber is,
sal jy dink aan die beroemde kerkmuurskilderye of ikone, of aan Rusland se
gevierde teater en ballet. Of aan die manjifieke bouwerke in stede soos Moskou
en St. Petersburg (die ou Leningrad). Bouwerke soos die Kremlin. Dit lę
binne-in 'n ongelyke vierhoek van mure wat versier word deur torings en
waarbinne daar 'n indrukwekkende aantal paleise en kerke is.
Sy argitektuur, wat meestal van die
einde van die vyftiende eeu dateer, roep die dae in herinnering toe die
bolwerke teen invallers net so belangrik in 'n stadsontwerp was as hul
estetiese trefkrag.
Die hoogste toring van die Kremlin,
die 73 m hoë Trojitskaja, herinner ons aan die tyd toe Napoleon na Moskou opgeruk het in sy
roekelose poging om Rusland in 1812 te verower.
Buite die Kremlinmure is 'n ander
skouspelagtige gebou -- die vierhonderd jaar oue Katedraal van St. Basilius, 'n
merkwaardige kerk wat bestaan uit afsonderlike kapelle wat om 'n sentrale kern
gegroepeer is. Elke kapel is versier met toringspitse en uivormige koepels in
'n oorlade styl wat in die Weste as "troukoek" bekend staan.
Die imposante Winterpaleis aan die
oewer van die Newarivier wat deur Italiaanse en Franse argitekte ontwerp is, is
weer een van Europa se voortreflikste paleise. Ondanks skade wat in die
Oktober-revolusie van 1917 en artillerievuur tydens die Tweede Węreldoorlog
berokken is, word sy argitektuur en versameling kunswerke regoor die węreld
bewonder.
Maar die Russiese Federasie is veel
meer as bloed en skouspel. Meer omtrent die land, sy geskiedenis en sy mense,
asook van die geografie en ekonomie word hieronder vertel...
•
AGTERGRONDINLIGTING OOR RUSLAND EN DIE SOWJET-UNIE: Baie mense is vandag
steeds taamlik verward oor hoe die vurk eintlik in die hef steek. Presies hoe
is Rusland saamgestel en waar lę sy grense? Hulle weet moontlik dat dit nie
werklik dieselfde land is as die Sowjet-Unie wat so 'n groot rol in die twintigste-eeuse
geskiedenis gespeel het nie, maar hoe dan nou?
Om al die verwarring te ontrafel
moet 'n mens teruggaan in die geskiedenis.
Die Rusland van vóór die Eerste
Węreldoorlog was die enorme keiserryk van die tsare. Dit het gestrek van die Oossee
tot by die Stille Oseaan en van die Arktiese See tot by die Swart See.
Met die Revolusie van 1917 is die
heerskappy van die tsare vernietig en 'n hersamestelling van die komponente
van ou Rusland het gevolg. In Desember 1922 is die Unie van Sosialistiese
Sowjet-Republieke (USSR) -- kortweg die Sowjet-Unie -- in die
lewe geroep, en dit het oorspronklik uit vier Sowjet-republieke bestaan.
Mettertyd is nog republieke
bygevoeg. Teen die einde van die jare twintig het die Sowjet-Unie omtrent 93
persent van die ryk van die tsare beslaan. Dit het egter nooit die grootte van
die ou ryk geëwenaar nie.
Die grootste van die uiteindelike
vyftien Sowjet-republieke, wat 'n magdom van verskillende nasionaliteite
verteenwoordig het, was die Russiese Federasie, wat inderdaad die kern van die
USSR was. Dit was die tuiste van die etniese Russe en het meer as die helfte
van die bevolking van die hele Sowjet-Unie gehad.
Maar die kommunistiese saambondeling
van ongelyksoortige mense het die kiem van sy eie ondergang gedra. Die
Sowjet-Unie het uiteindelik, in Desember 1991, ná sewe veelbewoë dekades in
vyftien onafhanklike state uiteengespat.
Die Russiese Federasie voer steeds
die botoon in dié węrelddeel. Dit is hierdie, die grootste, brokstuk van die
ou Sowjet-Unie wat vandag allerweë as Rusland bekend staan. Dit is ook dié
Rusland wat in hierdie artikel behandel word.
Sedert sy ontstaan
het die nuwe Rusland geworstel om ’n demokratiese bestel en vrye ekonomie te
bou wat die streng beheer van die kommunistiese tydperk moes vervang. ’n
Verbete guerrilla-konflik in Tsjetsjnië het ’n bykomende probleem geskep.
•
SAMESTELLING: Die Russiese Federasie bestaan uit 89 territoriale
eenhede: 21 republieke, 10 outonome okroegs (gebiede), 6 krais (territoriale
gebiede), 49 oblasts (streke), een outonome oblast en twee federale stede
(Moskou en St. Petersburg) met oblast-status.
•
AMPTELIKE NAAM: Rossiskaja
Federatsija (Russiese Federasie).
•
OPPERVLAKTE: 17 075 200 vk.
km (16 995 800 vk. km land en 79 400 vk. km water). Dit strek oor twee
vastelande -- Europa en Asië. Die landoppervlakte van Rusland is 1,8 keer so
groot soos dié van die VSA. Dit is geografies die grootste land op aarde en
gelyk aan sowat ’n negende van die aarde se landoppervlakte. Die oppervlakte
van die ou Sowjet-Unie was 22 400 000 vk. km -- toe was
die land éérs groot!
•
HOOFSTAD: Moskou.
•
AMPSTAAL: Russies. Baie ander tale word egter ook gepraat.
•
VOLKSLIED: Die ou tsaristiese volkslied is in ere herstel.
•
GELD: Die Russe koop met roebels. (Let wel: Die roebel van ná 1 Januarie 1998 is gelyk aan 1000 roebels
van voor daardie datum.)
•
BEVOLKING EN HERKOMS: 144
526 278 (raming vir Julie 2003 ).
Voor die tyd van die Christendom is die groot gebied wat later die
Russiese Ryk sou word, yl bewoon deur groepe nomadiese stamme. Die grootliks
onbekende noorde, ’n streek van uitgebreide woude, is bewoon deur stamme wat
later gesamentlik as die Slawe bekend sou staan, die voorouers van die moderne
Russiese volk. In die suide is die streek bekend as Skithië agtereenvolgens
deur verskillende Asiatiese volkere beset. Rusland
het uit die oorspronklike klein vorstedom van Moskou gegroei.
Die grootste etniese groep in vandag
se Rusland is die Russe -- ook bekend as die sogenaamde
Groot-Russe om hulle te onderskei van die Klein-Russe (die Oekraďners) en die
Wit-Russe. Laasgenoemde twee groepe het nou hul eie onafhanklike state buite
Rusland.
Die Groot-Russe vorm 81,5% van die
totale bevolking van die Russiese Federasie. Daar is ook Tatare 3,8%, Oekraďners 3%, Tsjoewasje
1,2%, Basjkirs 0,9%, Wit-Russe 0,8%, Moldawiërs 0,7% en andere 8,1% (1989).
•
GODSDIENSTE: Talle godsdienstige organisasies word amptelik erken. Dit
sluit die Russies-Ortodokse Kerk, Soennitiese en Sjiďtiese Moslems en Grieks-
Katolieke Kerk in. (Laasgenoemde kerk is Grieks-Ortodoks van aard, maar erken
die gesag van die Pous.)
•
REGERINGSTELSEL: In 1990 het die Kommunistiese Party, wat tot in daardie
stadium die enigste wettige party was, sy grondwetlike leiersrol prysgegee en
ander partye is toegelaat. Ná die mislukte Kommunistiese staatsgreep van
Augustus 1991, wat aanleiding gegee het tot die verbrokkeling van die
Sowjet-Unie, is die Kommunistiese Party in Rusland verbied.
Rusland is nou formeel 'n
veelparty-demokrasie met 'n parlement wat wette maak, 'n president, 'n premier
en 'n regbank. Aan die spits van die uitvoerende mag is die president wat,
ingevolge die grondwet van 1993, uitgebreide magte het.
Die enkele Kommunistiese Party van die Sowjet-Unie is deur
honderde politieke groeperings, faksies, bewegings en partye vervang.
Ingevolge die grondwet van 1993 is Rusland se nasionale
wetgewende liggaam, die Federale Vergadering, ’n tweekamer-liggaam wat uit die
Staat-Doema (laerhuis) en die Federale Raad (hoërhuis) bestaan.
As ’n lid van die Verenigde Nasies (VN) het Rusland die
setel van die ou Sowjet-Unie geërf, en hy is een van die vyf permanente lede
van die VN se Veiligheidsraad.
• EKONOMIE: Langer as 'n dekade nadat die Sowjet-Unie
verbrokkel het, spook Rusland steeds om 'n vrye ekonomie te vestig en sterk
ekonomiese groei te bewerkstellig, volgens die World Factbook 2003 van die
Amerikaanse CIA.
Anders as sy handelsvennote in Sentraal-Europa -- wat
daarin geslaag het om hul groeipyne in die vryemerkstelsel binne drie tot vyf
jaar grootliks te versag -- sou Rusland 'n vyf jaar lange verskrompeling van sy
ekonomie beleef. Die rede is dat die wetgewers en uitvoerende mag geweifel het
oor hoe om baie van die basiese grondslae van 'n markekonomie te implementeer.
Rusland het in 1997 ietwat herstel, maar was
kwetsbaar toe die internasionale finansiële krisis hom in 1998 tref. Die roebel
het gedrepresieer en die lewenstandaard van die meeste mense het skerp gedaal.
Die ekonomie het daarna sy kop opgetel, en van 1999
tot 2001 met gemiddeld meer as 6% per jaar gegroei, gerugsteun deur hoër
oliepryse en die roebel se waardevermindering van 60% in 1998. Die ekonomiese
groei het in 2002 tot 4% verlangsaam.
Hernieude pogings van die regering om strukturele
hervormings teweeg te bring, het groter vertroue is by sakelui en beleggers
gewek oor Rusland se vooruitsigte in sy tweede dekade van verandering. Maar
daar is steeds ernstige probleme.
Rusland bly intens afhanklik van die uitvoer van
goedere, veral olie, aardgas, metale en hout, wat die land kwetsbaar maak vir
wisselings in die węreldpryse. Kenners van buite sę die land se industriële
basis word ál meer weggekalwe en moet vervang of gemoderniseer word as die land
'n sterk ekonomiese groei wil handhaaf.
Ander probleme sluit in 'n swak bankstelsel, 'n
powere sakeklimaat wat sowel plaaslike as buitelandse beleggers afskrik,
korrupsie, die inmenging van plaaslike en streekregerings in die howe en 'n
wydverspreide wantroue in instellings.
Die werkerskorps
is volgens ’n raming in 2001 só ingedeel: landbou 10,8%, nywerhede 27,8% en
dienste 61.4%. Maar 'n gebrek aan motivering
onder die werkers raak alle sektore van die ekonomie
Wat alles so bitter ironies maak, is
dat Rusland van die vrugbaarste grond ter węreld het, met 'n massiewe rykdom
van minerale en volop woude vir al sy houtbehoeftes. Geen ander land het ook
meer potensiële bronne van hidroëlektriese krag nie.
Dat al hierdie welvaart in die hande
moes beland van 'n kommunistiese dwingelandy, is stellig een van die grootste
tragedies in die twintigste-eeuse geskiedenis. Vandag kan 'n mens net gis wat
in 'n vrye land met 'n vrye ekonomie vermag sou kon gewees het.
Weliswaar het die Sowjet-Unie ook 'n
nywerheidsreus geword. Sedert 1928 het dit so geďndustraliseer geraak dat slegs
Amerika dit naderhand oortref het wat die waarde van fabrieksgoedere betref.
Maar die beleid van kollektivisasie het die bevolking verarm. Eindelik kon die
verset nie langer gekeer word nie.
Voor die verbrokkeling van die
Sowjet-Unie is die grappie glo alom daar vertel van 'n Westerse besoeker en 'n
Sowjet-burger. Hulle het gehoor van 'n nuwe Kommunistiese regulasie dat die
mense nie meer toegelaat sou word om in toue te staan om wors te koop nie.
"Wat is 'n tou?" het die
Westerling gevra.
"Wat is 'n wors?" het sy
Sowjet-vriend gereageer.
Des te meer rede waarom die Russiese Federasie vandag so werk vir
privatisasie -- en om die lewensgehalte van sy burgers te verbeter.
•
GEOGRAFIE: Daar is vyf groot landstreke in die Russiese Federasie:
(1) Die Europese Vlakte strek
van die weste tot by die Oeralgebergte. Dit is die grootste nywerheidsgebied in
Rusland en baie van die grond is vrugbaar. Die Kaukasiese gebergte lę in die suide.
(2) Die Oeralgebergte tussen
die Europese Vlakte en Siberië is met verloop van tyd baie geërodeer en is op
die hoogste maar net sowat 1860 m. Die berge is ryk aan minerale en daar is
baie nywerhede.
(3) Die Wes-Siberiese Vlakte
(2 600 000 vk. km) wes van die Oeralgebergte is die mees uitgestrekte plat landstreek in die hele węreld. Dis nęrens hoër as 150 m bokant
seevlak nie en die gebied is baie moerasagtig. Die Obrivier en sy takriviere
vloei noordwaarts deur hierdie streek onderweg na die Arktiese See.
(4) Die Sentraal-Siberiese Plato
oos van die Jeniseirivier styg tot op 'n hoogte van 610 m. Die streek is ryk
aan minerale. Riviere keep deur die plato en vloei ook soms deur steil canyons.
Die manjifieke Baikalgebergte lę in hierdie streek, asook die Baikalmeer (1737
m diep), die węreld se diepste varswatermeer.
(5) Die Oos-Siberiese Hooglande
is meestal 'n wildernis van plato's en berge, wat tot 3048 m hoog is. Op die
Kamtsjatka-skiereiland is 'n stuk of 25 aktiewe vulkane.
_________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________
Ons
Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan