____________________________________________________________

 

Holtediere (3): Jellievisse en sifonofore

 

Jellie met

angels

 

Soos 'n fraiing-sambreel lyk hy in die skemer dieptes van die see. Of soos 'n ballon wat op- en afgaan, grasieus en delikaat. Ritmies pols die deurskynende liggaam: water word ingetrek en weer uitgedruk, en dit stu die jellievis voort. Ragfyn tentakels hang onderaan sy liggaam... maar pas op! In dié tentakels skuil gevaar. Hy het 'n 'angel' in sy 'stert'...

____________________________________________________________

 

HY'S 'n toonbeeld van grasie... die seewesp waar hy in die helder, tropiese ko­raalwater rondswalk met sy lang, draderige arms wat hy losserig onder hom saamsleep.

 

Maar raak net aan een van daardie arms en jy het net tussen een en drie minute oor om te lewe (as jy nie mediese hulp kan kry nie). Die dood is verskriklik pynlik.

 

Volgens die Guinness Book of Records is die Australiese see­wesp die giftigste jellievis ter wêreld. 'n Bekende Amerikaanse seegifkundige het dit al selfs die dodelikste lewende organisme genoem.

 

Gelukkig sterf mense selde weens aanraking met seewespe. Die felheid van die simptome hang af van die aantal steke en hoe diep die netels in die slagoffer ingedring het.

 

En die goeie nuus vir Suid-Afrikaanse baaiers is dat geen van die spesies wat hier by ons in die see gevind word, naastenby so gevaarlik is as dié van Australië en die Filippyne nie. Om die waarheid te sê, die jellievisse van die ge­matigde oseaanstreke is die "minsaamste" van almal.

 

Wat is 'n jellievis?

 

   JELLIEVISSE is die gewone naam van die ruggraatlose seediere wat bioloë medusae noem. Hulle wissel van soorte so groot soos 'n ertjie tot reuse van meer as twee meter in deursnee.

 

Alle jellievisse is Coelenterata of holtediere. Groot jellievisse be­hoort tot die klas Scyphozoa, maar die meeste kleintjies deel die klas Hydrozoa met diertjies soos die hydra. Ons beperk ons hier tot die eersgenoemde klas.

 

Jellievisse word só genoem weens die dik laag jellieagtige stof tussen die twee sel-lae van die lig­gaam. Dié jellie, wat 99 persent van die liggaam uitmaak, fungeer as 'n skelet om die tenger liggaam van die dier te steun en hom in staat te stel om te dryf.

 

Maar 'n jellievis is so te sê alles water. As een op die strand be­land, verdwyn hy kort voor lank en laat weinig meer as 'n poeletjie water agter.

 

Die liggaam is soos 'n klok of sambreel gevorm. Dit is gewoonlik half deurskynend, hoewel daar by sekere spesies bruin, rooi, pers, blou of violet tinte is.

 

'n Aantal tentakels met netelselle hang van die liggaam af, party­keer soos 'n gordyn ál rondom die dier. Die tregtervormige mond lê onder die sambreel en lei na die spysverteringsholte.

 

Die jellievis het eenvoudige sintuiglike organe om die rand van die liggaam wat gevoelig vir lig en swaartekrag is en help om hom regop te hou.

 

Beweging

 

   HOEWEL jellievisse veelal met die strome saamgaan, kan hulle ook aktief beweeg.

 

Hulle swem deur middel van ritmiese pulsasies van die kolk. Soos dit oop- en toegaan, word water ingetrek en weer uitgedruk. Hierdie sametrekkings stel die dier in staat om te bly dryf of na die seebodem te sink indien nodig.

 

Voeding

 

   JELLIEVISSE is besonder talryk en vreet 'n beduidende deel van die wêreld se seediere.

 

Die meeste se vangmetodes is egter glad nie skouspelagtig nie. Hulle wag maar op visse en ander klein seediertjies wat onvoorsiens in hul tentakel-gordyne inswem.

 

Die netelselle of nematosiste aan die tentakels van jellievisse is mikroskopies klein, maar as 'n vissie of garnaal aan die oppervlak van die tentakel raak, skiet hulle fyn hol draadjies uit wat die slagof­fer se vel deurboor.

 

Gif vloei dan binne-in elke draadjie en verlam die prooi.

 

Die drade maak nie net die slag­offer hulpeloos nie, maar hou hom ook stewig vas. Hoe meer die prooidier worstel, hoe vaster sit hy, terwyl hy teen nog tentakels skuur en nog gif uitgeskiet word.

 

Oplaas beland die gevangene in die jellievis se mond van waar hy aangestuur word om verteer te word.

 

Navorsing het getoon dat die netelselle van seewespe verskeie verskillende gifstowwe bevat. Een soort breek die bloed af, 'n ander vernietig vel en weef­sel, nog ander die senuwees en 'n vierde soort meng in met die wer­king van die hart.

 

Die tentakels van sekere jellie­visse raak verstrik in vissers se nette. Hoewel die dier homself vry worstel, bly van die tentakels met netelselle agter -- en dié bly 'n hele tyd lank lewend, soos menige vis­ser kan getuig wat gesteek is ter­wyl hy sy nette gehanteer het.

 

Sifonofore: Bloublasies en kie.

 

   HY word dalk soms met 'n jellievis verwar, maar die berugte bloublasie is in werklikheid nader familie van die hydra.

 

Die bloublasie word in alle oseane gevind en behoort tot 'n groep diere wat drywende kolo­nies vorm wat uit verskeie individue bestaan. Hulle word sifonofore genoem.

 

Die individuele poliepe van die bloublasie hang almal onderaan 'n dryforgaan met gas, wat tot 30 cm lank kan wees. (Die bloublasies wat jy moontlik ken, is heelwat kleiner.) Hoewel die individue deur knopvorming ontstaan, is hulle nie almal identies nie.

 

Party spesialiseer in die vang van prooi en is bedek met netelselle. Ander doen niks anders as om kos te verteer nie. Nog ander is ontwerp om te dryf en dan is daar ook dié wat slegs met voortplan­ting te doen het.

 

Deur hul kragte saam te snoer, vergroot die individue hul kanse om te oorleef. Die hele organisme fungeer as 'n hoogs doeltreffende eenheid.

 

Hy word straks deur baaiers by ons strande net as 'n lastigheid be­skou, maar die bloublasie is inder­daad dodelik. Sy gif is byna so kragtig soos dié van die kobra. Gelukkig kry sy slagoffers nie soveel daarvan in soos wanneer hulle deur die slang gepik word nie.

 

Seebioloë glo dan ook dat baie van die sterftes wat in ander wêrelddele aan die bloublasie toegeskryf is, waarskynlik eerder deur jellievisse veroorsaak is. Party sê selfs dat die dood dalk nie deur gif meegebring is nie, maar deurdat swemmers in die lang tentakels verstrik geraak en weens paniek verdrink het.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op CD, 2004