___________________________________________________________
Geleerdes reken
dat hulle minstens 40 000 jaar gelede in Australië aangekom het -- toe die
wêreld in die greep van 'n massiewe Ystyd was. Deur die eeue het hulle 'n ryk
en omvangryke kultuur ontwikkel. Vandag kan ons darem nog die oorblyfsels
daarvan sien -- en boeiende vertellings oor die 'Tyd van Drome' hoor -- hoewel
hul kultuur in die afgelope sowat twee eeue grotendeels vernietig is...
•
Die Australiese inboorlinge vorm vandag 'n klein
minderheid van die Australiese bevolking van 19 731 984
(raming vir Julie 2003). Die mense van Kaukasiese afkoms is
in 2003 op 92 persent gestel en van Asiatiese afkoms op sewe persent,
terwyl inboorlinge en andere maar ’n skamele een persent uitgemaak het.
___________________________________________________________
LANK, LANK gelede -- lui die ou Australiese legende -- was die hemele en
die aarde een. Dit was voordat daar heuwels, riviere, plante, diere of mense
was. Toe het die grond op sekere plekke oopgegaan en groot geeste het daaruit
te voorskyn gekom.
Die geeste het sing-sing oor die
land geloop en wat hulle ook al gesing het, het ontstaan. Hulle het die name
van verskillende plante gesing -- en die plante was daar. Hulle het gesing van
voëls en vlinders en kruipende diere -- en dié diere het gestalte gekry. Hulle
het gesing van mense -- en daar was mense.
Daarna het die geeste reëls vir al
die lewende wesens neergelê, hulle aangesê hoe hulle teenoor mekaar en
teenoor die grond moes optree. Die geeste het ook vir hulle rituele gegee wat
hulle moes navolg om te verseker dat alle lewe bly voortbestaan.
Nadat hulle gesien het dat alles in
orde was, het die geeste weer in die grond ingesink. Daar woon hulle tot vandag
toe, en 'n mens kan van tyd tot tyd met hulle in verbinding tree wanneer jy
raad nodig het.
Die verhaal van hierdie
skeppingstyd, wat vertaal kan word met die Tyd van Drome, is die heiligste
enkele mite in die kultuur van die Australiese inboorlinge. Dit vorm die kern
van al hul tradisionele gelowe, gebruike en rituele.
Een van hul belangrikste beskouings
is dat die grond waarop hulle woon nie aan aan hulle behoort nie, maar dat hulle aan die
grond behoort.
Die koms van die Europese setlaars
in Australië sowat 200 jaar gelede, die gevolglike beslaglegging op hul grond
en middele, en die instelling van die Europese kultuur met sy klem op rykdom en
grondbesit, het feitlik die hele lewenswyse van die inboorlinge vernietig.
Merkwaardig genoeg kon party groepe
tog wel daarin slaag om sekere tradisies lewend te hou, wat ons vandag nog 'n
kykie in 'n ryk en hoogs verfynde Steentyd-bestaan gee. Hierdie artikel handel
oor die inboorlinge soos hulle vroeër gelewe het.
•
DIE Australiese inboorlinge het in stamme met verskeie subgroepe gewoon.
Daar was geen kaptein of heerser aan die hoof van 'n stam nie, maar belangrike
besluite wat almal raak, is deur uitgesoekte, gerespekteerde manne geneem. 'n
Gesin het uit 'n man, een of meer vroue en 'n paar kinders bestaan.
Afhangende van hoeveel kos en water
beskikbaar was, het die inboorlinge óf rondgetrek óf op een plek bly woon. By
geleentheid is eenvoudige hutte van gras, boombas en diervel gebou en partykeer
het hulle tussen rotse
skuiling gesoek.
Hulle het egter meestal verkies om
in die ope lug te woon -- naby water, wild, plantkos en hul heilige plekke.
Sekere gebiede in 'n kamp is vir dinge soos kook, ontspanning en slaap
afgebaken.
Besittings was skaars. Hulle het
geen meubels gemaak nie, maar op die grond gesit en geslaap of op 'n ietwat
verhewe platform. Etes is rondom die kampvuur genuttig.
Van gras, blare, hout, boombas en
velle is mandjies, matte en sakke gemaak waarin kos en water gedra is. Min
klere was nodig in die warmer streke, hoewel kangaroevelle of buidelrotpelse
gedra is waar dit kouer is. Dan het hulle ook nog naby hul troetel-dingo's
geslaap om warmer te kry.
(Die oorsprong van die dingo is
onseker. Hulle het moontlik sowat 6000 jaar gelede in Australië beland, saam
met die wrakstukke van vergane vaartuie wat van Asië afkomstig
was.)
•
KOS is gekry deur te jag en plante te versamel. Die mans was die jagters
en die jag het groot vaardigheid geverg. Die wapens was allerhande soorte
spiese, boemerangs, nette, strikke, messe en harpoene- - en die prooi het van
kangaroes, wallabies en buidelmuise tot waterskilpaaie, krokodille, groot
akkedisse, voëls en varswatervisse gewissel.
Daar word vertel dat sekere
inboorlinge dingo's geleer het om reptiele en die groter soogdiere te jag.
Die jagters het hulle gekamoefleer
deur modder oor hul lywe te smeer om hul reuk te verdoesel en blare, takkies en
diervelle oor hul kop en skouers te drapeer.
Die mans het dikwels saamgejag.
Hulle het om 'n klompie bosse uitgesprei en die diere in die bosse uitgejaag
deur te lawaai of rook te maak.
Inboorlinge aan die kus het kano's
van uitgeholde boomstompe gebruik om seeskilpaaie, doegongs,
soutwaterkrokodille, walvisse en robbe met harpoene te jag.
Dit was die vroue se taak om plantkosse
te soek. Dié soort kos het van streek tot streek verskil, maar was gewoonfik
plantwortels, vlesige stingels, jamwortels, wilde vrugte en bessies, sade en
neute.
In hul daaglikse omswerwinge het die
vroue ook wilde heuning en voël- en waterskilpadeiers versamel. Hulle was
bedrewe in die kuns om larwes uit boomstompe te kry en om heuningpot-miere op te spoor
vir die voedsame heuningdou wat hulle in hul liggame opgaar.
Die kuns om water te vind was
belangrik vir oorlewing, veral in dorre streke. Water is
byvoorbeeld in boomwortels en onder in opgedroogde rivierbeddings gekry. Nog 'n
bron was woestynpaddas, wat 'n voorraad water in hul liggame hou.
Vuur het 'n belangrike rol in die
lewe van die inboorlinge gespeel. Daarmee is gekook, is muskiete en slange
afgeskrik, het die mense hulle snags warm gehou en is seinboodskappe gestuur.
Die plante op groot lappe grond is
partykeer met opset aan die brand gesteek. Wanneer die nuwe plante daar begin
groei het, is diere na die sappige groeisels gelok -- maklike teikens vir die
jagters.
•
DIE Australiese inboorlinge het geglo dat hulle deur middel van rituele
en seremonies hul bande met die geeste van die Tyd van Drome kon behou.
Die gebruike het van streek tot
streek verskil, maar sang, dreunsang en danse was gewoonlik deel van die
plegtighede. Dit het dikwels gepaard gegaan met 'n geklik van stokke,
boemerangs en ander wapens en die spookagtige klank van blaasinstrumente
genaamd "didgeridoos".
Diegene wat aan die rituele
deelgeneem het, is versier met verf wat gemaak is van verpoeierde klip wat met
water of die olie van emoes (volstruisagtige voëls) gemeng is.
Partykeer het die mans en vroue saam
'n seremonie bygewoon, ander kere was óf net die mans óf net die vroue
betrokke. Tienerseuns en -meisies het aan inisiasie-rituele deelgeneem om hulle
in die volwasse gemeenskap te verwelkom.
Ook kuns het 'n belangrike rol in
die tradisionele lewe gespeel. Hul tekeninge en gravures, behendig op boombas
en klip aangebring, het gewoonlik 'n godsdienstige betekenis gehad. Die
inboorlinge het ook figure uit hout en klip gekerf.
In meer onlangse tye het die mense
van Australië die foute van die verlede probeer regstel. Sekere van die gewyde
plekke is teruggegee aan die mense wat oorspronklik daar gewoon het en die inboorlinge
word aangemoedig om, waar moontlik, hul tradisionele kultuur te behou -- sodat
die trots en selfrespek van weleer kan herleef.
_________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan