Wat
verraai 'n renoster
se tone?
Lawwe vraag, sê jy waarskynlik, maar
nie die dierekenners nie. As hulle na 'n renoster se poot kyk, weet hulle sommer
dat hy tot die Perissodactyla behoort. Dié is hoefdiere met 'n onewe
getal tone, en die renoster het juis drie tone wat in afsonderlike hoewe
eindig. Ander diere van hierdie orde is weer letterlik eentonig!
__________________________________________________________________
DIS die Eerste Wêreldoorlog -- een aand in die somer van 1918. Tydens die
Britse opmars na die Westelike Front beweeg 'n vervoerkolonne op 'n pad.
Skielik steek die muile in die
legioen vierpoot vas. Hul militêre base probeer alles om hulle weer aan die
loop te kry, maar verniet.
Toe, sowat 'n kilometer vorentoe,
vergaan hoor en sien soos die kanonne begin bulder. Dis eers wanneer die
skietery ophou dat die muile bereid is om weer te loop. As die diere nie so
steeks was nie, sou die hele kolonne reg in die hinderlaag inbeweeg het.
Die hardkoppigheid van die muil is
-- dan ten minste in Engels -- spreekwoordelik. Maar dit lyk of dié diere
daardie nag getoon het dat hulle ook oor 'n "sesde sintuig" beskik,
'n eienskap waarvoor hulle nie dikwels krediet kry nie.
Die muil, 'n kruising tussen 'n perd
en 'n esel, het tegelyk die beste en ergste van altwee sy ouers in sy
samestelling. Hoewel hulle weerbarstig is, is muile ook intelligent, robuus
en taai, en herstel hulle gou nadat hulle hulle stokflou gewerk net.
Perde, esels en muile word
geklassifiseer as hoefdiere -- soogdiere met tone wat in hoewe eindig.
Hoefdiere is groot landdiere en almal is plantvretend. Alle diere met horings
is hoefdiere, maar alle hoefdiere het nie horings nie.
Hoefdiere word in twee hoofgroepe
ingedeel: dié met 'n onewe getal tone -- of Perissodactyla, en dié met
'n ewe getal tone -- of Artiodactyla.
Die "onewes" het óf een óf
drie tone aan elke poot. Perde, esels, sebras, renosters en tapirs behoort tot
hulle.
•
DIE diere van die familie Equidae, of dan ten minste perde en esels,
het 'n belangrike rol in die geskiedenis van die mens gespeel.
Die verowerings van Genghis Kahn kon
nie sonder perde plaasgevind het nie. Die Spaanse veroweraars in Suid-Amerika
was net so vas in die saal, asook Willem die Veroweraar se ridders toe hulle
Engeland binnegeval het.
Die Europese pioniers het
Noord-Amerika op perde getem, en ook ons eie land se geskiedenis is haas
ondenkbaar sonder hierdie ry- en trekdier. Trouens, 'n mens kan omtrent die
perd se stert afpraat as
jy begin uitwei oor al die Afrikaanse
spreekwoorde wat met die perd te doen het!
En moenie die nederige donkie
versmaai nie. Die Egiptenare van ouds het reeds esels gebruik toe hulle hul
monumente gebou het, en Jesus se intog in Jerusalem was op 'n donkie --
"op die vul van 'n pakdier".
'n Minder gelukkige lot was egter
ander lede van hierdie familie beskore. Die kwagga, 'n sebra-subspesie, is
byvoorbeeld totaal deur
die mens uitgewis. Maar dan is die perd en
donkie vandag ook self nie meer so in aanvraag as in die ou dae nie...
•
DIE perd en die mens kom, soos gesê, 'n lang pad saam.
Vandag word perde meestal vir vertoon, sport en ontspanning gebruik -- soos in
sirkusse, by tentoonstellings of vir perdewedrenne -- of op plase.
In voorhistoriese tye het troppe
wilde perde regoor Eurasië voorgekom, maar hulle het later geleidelik minder
geword namate hulle gejag en getem is.
Waarskynlik die enigste ware wilde
perd wat vandag nog bestaan, is die Przewalski of Mongoolse wilde perd, wat
nou blykbaar in die vrye natuur uitgesterf het en waarvan daar nog net 'n
aantal in gevangenskap is. Die Przewalski kan egter met mak perde verbaster en
hul nasate is vrugbaar. Daar was dus al vrae oor hoe raseg die oorblywende lede
van hierdie ras nog is.
Hoewel Amerika se mustangs wilde
perde genoem word, is hulle in werklikheid die nageslag van mak perde van die
Spanjaarde wat weggeloop en verwild het.
Deur die eeue heen is perde spesiaal
geteel om hul natuurlike eienskappe te verbeter. In die elfde eeu het die
Engelse groot, sterk perde nodig gehad wat 'n man met 'n swaar wapenrusting kon
dra. In die veertiende eeu, toe buskruit gebruik is, is ligte, vinnige perde
weer vir oorlogvoering geteel.
Party perde word geteel vir sowel
spoed as krag. Daar is vandag meer as 150 soorte perde, wat baie van mekaar
verskil wat hul grootte, vorm en aard betref.
•
ESELS, met die grys jas en donker streep op die rug langs, was eenmaal
volop in die steppe, woestyne en halfwoestyne van Noord-Afrika en Asië. Hulle
het in troppe van sowat tien gehou en altyd naby watergate gebly.
Hierdie wilde esels is nou al
grotendeels deur die mens uitgewis omdat hulle met mak diere om kos en water
meeding. Dit tel darem in die guns van die wilde esel van Afrika dat hy
baie vinnig van gevaar af kan weghardloop -- tot 50 km/h. Maar met die jongste
eeuwisseling was daar minder as 3000 van dié Afrika-esels oor. Hoeveel daar nou
nog is, is ’n ope vraag.
Die Asiatiese wilde esel, wat in die woestynstreke van
Sentraal-Asië leef, is ietwat groter as die Afrika-spesie en sy ore is baie
kleiner.
Mak esels, of donkies, word meestal
in Afrika, Suid-Asië en Suid-Europa gevind, waar hulle as ry-, pak- en
melkdiere aangehou word.
• SEBRAS is mos diere wat almal 'n streep weg
het! Wel, eintlik het hulle heelparty swart en wit strepe, wat patrone vorm wat
by elke dier net so uniek is as vingerafdrukke by mense.
Hulle hou in savannes en bergstreke
in Afrika suid van die
Sahara. Volgens Kaapse Natuurbewaring kom twee sebraspesies
in Suid-Afrika voor – die meer algemene vlaktesebras, waarvan verskeie
subspesies erken word, en bergsebras, waarvan twee subspesies voorkom.
Hartmannse bergsebras is meer
volop, veral in die Noord-Kaap, Namibië en Angola. Kaapse bergsebras was eens
suidwaarts verspreid oor die berggebiede van die Roggeveldberge, Cederberge tot
die Amatolas, maar het byna uitgesterf weens jag en kompetisie vir weivelde met
boere.
Kaapse bergsebras lyk meer
gestreep as vlaktesebras omdat hulle smaller strepe het. Hulle het gewoonlik ‘n
wit maag, gestreepte bene en ‘n nekvel wat op die keel verskyn. Teen 1950 was
minder as 100 van dié pajamaperde oor, maar danksy gefokusde
bewaringsinisiatiewe het die getal in 2000 digby 1200 gestaan.
Sebras
lewe in groot troppe met familie-eenhede. 'n Familie bestaan uit 'n hings,
sowat ses merries en hul vullens. Vir beskerming meng hulle dikwels met ander
plantvreters van die grasvelde. Benewens die mens, is die leeu hul grootste
vyand.
•
DIE renoster is vandag een van die grootste landdiere. Hy is groot en
solied, met 'n dik, los, meestal haarlose vel en een of twee neushorings.
Daar is vyf renosterspesies, twee in
Afrika en drie in Asië. Die twee Afrika-spesies, die wit- en die swartrenoster;
het twee horings.
Renosterhoring verskil van
beeshoring deurdat dit uit 'n massa digte, haaragtige vesels bestaan wat van
die vel af uitstrek en nie 'n kern van been het nie.
Die horings word vir verdediging
gebruik en om bome en bosse te ontwortel sodat die dier die blare kan bykom om
te vreet. Asiatiese renosters het 'n ekstra wapen -- 'n paar groot snytande om
mee te baklei.
Die horing het die renoster se
grootste kruis geword. Baie Asiate glo dit het magiese kragte, en die diere is
al roekeloos gejag. Hoewel daar wette is wat hulle beskerm, is wilddiewery 'n
groot probleem.
•
DIE tapir is 'n geheimsinnige, varkagtige dier met 'n kort, beweeglike snoet. Tapirs hou
naby water in die woude van Suidoos-Asië en Suid- en Sentraal-Amerika.
Daar is vier spesies. Die Maleise tapir
-- partykeer die komberstapir genoem vanweë 'n groot wit kol op sy
rug wat hom laat lyk soos 'n swart dier onder 'n wit kombers -- kom van
Thailand tot Sumatra voor.
Die ander drie spesies, wat
muisbruin of grys is, lewe in die tropiese streke van die Amerikas.
Die kleintjies van al die spesies
het donker haarbedekkings met geel en wit kolle en strepe. Die pels verkleur
namate hulle grootword.
Tapirs het twee natuurlike vyande:
die kaaiman in die water en die jaguar op land.
Hulle is al roekeloos gejag om hul
vleis en vel en dit, saam met die ontbossing van die woud, het hulle op die lys
van skaars diere geplaas.
Uit die perd se bek ...
•
'n Manlike donkie = eselhings (Eng. jack).
•
'n Vroulike donkie = eselin (Eng. jenny of jennet).
•
'n Manlike perd = (perde-)hings (Eng. stallion).
•
'n Vroulike perd = (perde-)merrie (Eng. mare)
•
Eselhings + perdemerrie = muil (Eng. mule).
•
Eselmerrie + perdehings = muilesel (Eng. hinny).
•
Sowel muile as muilesels is steriel.
__________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan