____________________________________________________________
Ses
dekades van die
Verenigde
Nasies
Toe
die VN byna sestig jaar gelede tot stand gekom het om vrede op die aarde te
bewaar, sou sy stigterslede nie kon voorsien het presies waar hy sou slaag én
misluk nie. Maar vandag hou die VN steeds moedig die fort, al was sy
bestaanstyd vol spanninge en staatkundige intriges...
____________________________________________________________
DIE Tweede Węreldoorlog was die mees verwoestende oorlog in die węreldgeskiedenis. Dit het soveel ellende en skade gebring dat mense besluit het dat daar nooit, ooit in die toekoms 'n Derde Węreldoorlog moet wees nie.
Hiervoor
moes 'n organisasie in die lewe geroep word wat hom vir węreldvrede en
-veiligheid en die beskerming van menseregte sou beywer.
Dit
was juis die oogmerk van die ou Volkebond, wat ná die Eerste Węreldoorlog
gestig is. Hierdie liggaam het egter met soveel probleme geworstel dat hy
meestal ondoeltreffend was en uiteindelik in 1946 ontbind is.
Reeds
in 1941, terwyl die Nazi-masjien besig was om 'n groot deel van Europa te
kasty, het verskeie lande in Londen die Intergeallieerde Deklarasie onderteken
om hulle vir 'n węreld van vrede en veiligheid te beywer.
Twee
maande later het Brittanje en Amerika die Atlantiese Handves onderteken om hul
hoop te verkondig vir 'n aarde waarin alle mense sonder vrees en ontbering
kan lewe. Die Handves sou hom ook op lang termyn beywer vir węreldwye
ontwapening en ekonomiese samewerking.
In
1944 het 'n reeks vergaderings by Dumbarton Oaks in Washington tot die
basiese plan vir 'n vredemakende organisasie gelei. Op 26 Junie 1945 het 50
nasies in San Francisco vergader om die VN-Handves te onderteken. (Pole het
later die dokument ook as stigterslid geteken -- daar is dus 51 stigterslede.)
Die
Handves het op 24 Oktober 1945 van krag geword.
Hieronder
word vertel presies wat
die
VN doen, waar sy kantore is en hoe hy bestuur word.
Waar
is die VN gesetel?
•
DIE hoofsetel van die VN is in 'n aantal geboue langs New York se East
River. Daar is drie hoofgeboue: die Sekretariaatsgebou, die gebou van die
Algemene Vergadering en die Konferensiegebou. Maar nie al die VN se
werksaamhede vind in Amerika plaas nie. Die Europese hoofkantoor is
byvoorbeeld in Genčve, Switserland, en die Węreldhof in Den Haag, Nederland.
Spesiale agentskappe, rade en sendings van die VN is in groot stede regoor die
węreld gevestig.
Watter
Suid-Afrikaanse
premier
het die inleiding tot
die
VN-Handves geskryf?
•
JAN CHRISTIAAN SMUTS. Die Handves begin as volg: "Ons, die volke
van die Verenigde Nasies, vasbeslote om volgende geslagte te red van die
teistering van oorlog, wat twee keer in ons leeftyd ongekende leed vir die
mensdom gebring het, en om ons geloof te herbevestig in fundamentele
menseregte, in die waardigheid en
waarde
van die menslike persoon, in die gelyke regte van mans en vroue en van nasies
groot en klein..."
Hoeveel
lande behoort tot die VN?
•
In September 2002 het die ledetal tot 191 lidlande opgeskuif met die
toetrede van Timor-Leste
(Oos-Timor), in Suidoos-Asië, en Switserland. Oos-Timor, die węreld se
jongste demokrasie, was 'n provinsie van Indonesië, maar die inwoners het in
'n referendum onder VN-toesig tot onafhanklikheid besluit. Switserland is
natuurlik tradisioneel neutraal (hy het nie aan een van die Węreldoorloë
deelgeneem nie) en sy uiteindelike amptelike toetrede tot die VN is 'n
interessante stap. Suid-Afrika
is 'n stigterslid van die VN (een van die oorspronklike 51).
Hoe
werk die VN?
•
DIE VN het ses hooforgane wat sy werk ooreenkomstig die reëls van die
Handves doen. Vyf is in die VN-hoofkwartier in New York gesetel, maar die
sesde, die Węreldhof, is in Den Haag, Nederland. Die hooforgane is:
(1) die Algemene Vergadering, wat jaarliks vergader om belangrike sake te bespreek, aanbevelings te doen en voorstelle goed te keur of te verwerp. Aanvanklik is dit net as 'n forum beskou, waar geen beslissing gevel sou word nie, maar sedert 1960 het dit groter seggenskap en kan dit aanbevelings aan die Veiligheidsraad doen. Die Algemene Vergadering kan niks op enige staat afdwing nie, maar sy aanbevelings is 'n belangrike aanduiding van die węreldmening. Al die ledestate word in die Algemene Vergadering verteenwoordig en elke lidstaat het een stem;
(2)
die Veiligheidsraad, die liggaam wat die vrede moet bewaar. Hy moet
geskille tussen lede probeer bylę en het die mag om, waar hy reken nodig,
militęr op te tree en sanksies in te stel. Daar is vyftien lede. Vyf van
hulle -- China, Frankryk, die Russiese Federasie, Brittanje en die VSA -- is
permanente lede. Die ander tien word deur die Algemene Vergadering vir termyne
van twee jaar gekies.
(3)
die Sekretariaat, die grootste en een van die belangrikste dele van die
VN, want hier loop al die drade van die enorme organisasie saam. Die
Sekretariaat moet sorg vir alle briefwisseling, dokumente en toesprake en moet
ook dokumente in verskillende tale vertaal. Aan die hoof staan die
sekretaris-generaal, wat deur die Algemene Vergadering verkies word;
(4) die Ekonomiese en Maatskaplike Raad (Economic and Social Council -- ECOSOC), wat met nie-politieke kwessies soos gesondheid en opvoeding gemoeid is. Hy is ook verantwoordelik vir die beskerming van menseregte;
(5)
die Węreldhof (in Den Haag), wat besluite oor wetlike geskille neem;
(6)
die Voogdyraad, wat vroeër moes waak oor "trustgebiede",
met ander woorde lande wat nie selfregerend of onafhanklik was toe die
VN gestig is nie, maar waarvan die bestuur aan 'n ander land toegesę was. Al
elf hierdie gebiede is reeds ontbind. Party van hulle is by buurlande ingelyf
en ander het hulle as onafhanklike lidstate by die VN aangesluit. In 1994 het
die laaste van die "trustgebiede" (die Palau-eilande wat deur die
VSA geadministreer is) onafhanklik geword, met die gevolg dat Voogdyraad sy werk afgehandel het. Die
Voogdyraad self is egter nie ontbind nie. Die raad bestaan uit die vyf
permanente lede van die Veiligheidsraad, en die prosedurereëls is só gewysig
dat die lede byeen kan kom as en wanneer dit nodig mag wees.
Wie
was al almal aan die spits van die VN?
•
SEDERT die stigting van die organisasie was daar sewe
sekretarisse-generaal: Trygve Lie
(Norweë), 1946-1953; Dag Hammarskjöld (Swede), 1953-1961; U Thant (Birma),
1961-1971; Kurt Waldheim (Oostenryk), 1972-1981; Javier Pérez de Cuéllar
(Peru), 1982-1991; Boutros Boutros-Ghali (Egipte), 1992-1996; en Kofi Annan
(Ghana), sedert 1997.
Kon
die VN mense se lewenstandaard verbeter?
• DIE VN het inderdaad daarin geslaag om die lewe van mense in baie węrelddele te verbeter. In arm lande, byvoorbeeld, is honger beveg, terwyl tegniese en ekonomiese hulp aan lande verleen is om hul eie natuurlike hulpbronne te ontwikkel. Kos en skuiling is ook aan vlugtelinge verskaf en hul wetlike regte is beskerm. Waar daar natuurrampe was, is eweneens kos en ander voorrade gelewer.
Die VN-agentskap UNICEF (Kinderhulpfonds) beywer hom vir beter gesondheidsorg, kos en opvoeding vir kinders. UNICEF het byvoorbeeld onverwyld ingeklim om te help ná 26 Desember 2003 se verwoestende aardbewing in Iran toe sewentig persent van die geboue in die geskiedkundige stad Bam in puin gelę is. Daar is geraam dat 1800 kinders altwee hul ouers verloor het, terwyl nog sowat 5000 een ouer aan die dood afgestaan het. Bewenens ander bystand, het UNICEF sielkundige berading aan die getraumatiseerde kinders verskaf.
Die Węreldgesondheidsorganisasie (WHO) verskaf en
versprei weer mediese voorrade in lande wat dit nie het nie. Sy oogmerk is ook om
die standaard
van
gesondheidsorg oor die hele węreld so hoog moontlik te kry.
Was
die VN in staat om die vrede te bewaar?
•
SUKSES sowel as mislukking kenmerk die VN se pogings om geskille te
probeer besleg en węreldvrede te handhaaf. Só het die spoedige inmenging van
die sekretaris-generaal U Thant in die Kubaanse missielkrisis van 1962 'n
ernstige botsing tussen Amerika en die Sowjet-Unie verhinder.
Oor
die VN se inmenging in Suid-Afrika in die apartheidsjare kan steeds lang
debatte gevoer word, maar dat die hewige internasionale druk die land in sy
nuwe koers help stuur het, is baie seker.
In 2001 het die VN as instansie selfs die Nobelprys vir vrede gewen.
Maar
die VN kon nie die spanning van die Koue Oorlog ontlont wat soveel jare ná
die Tweede Węreldoorlog tussen die Weste en Oosblok-lande voortgesloer het
nie. En, ondanks jare van VN-inmenging in die Arabies-lsraeliese konflik, bly
dit 'n ope vraag of blywende vrede uiteindelik gesluit sal kan word.
'n
Groot deel van die blaam vir die VN se mislukkings lę in die feit dat daar so
baie dinge is waaroor die lidlande bly stry. Nog 'n swakheid is skuld.
Die
werk van die organisasie sal waarskynlik altyd deur sulke probleme aan bande
gelę word. Maar soos 'n Britse verteenwoordiger eenmaal gesę het: "Die
VN sal nie sonde kan afskaf nie. Hy kan dit bra moeiliker maak om
internasionaal te sondig en sal die sondaar meer aanspreeklik maak."
_________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________
Ons
Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan