___________________________________________________________________

 

Vroeë mense en antieke beskawings (7)

 

Ou Griekeland

-- wêreld van die wyse manne

 

Die vroeë Griekse geskiedenis is deur oorloë, plundering en menseslagting gekenmerk. Tog het dieselfde drif wat die mense tot oorlogvoering aangespoor het, tot die vorming van 'n beskawing vol vindingrykheid gelei...

___________________________________________________________________

 

GRIEKELAND -- land van pragtige seë en verblindende wit huise wat teen skotige heuwels aanvly; van olyfboorde en soet, rooi wyn; van tavernas en vissersbote; land van warm, stil nagte en skadu-dae en van ou vroue in swart gewade; van Griek­se mandoliene.

 

Sy stede is vandag bymekaarkomplekke vir mense van heinde en ver, waar die gedreun van die verkeer en masjiene met die krassende krete van die straatsmouse vermeng.

 

Maar in die stilte van 'n wingerd of tussen die sonverbleikte suile van 'n tempelbouval is daar die weerklanke van die verlede -- die dreunsang van lank vergete poësie, die woorde van wyse manne, die voetegerommel van marsjerende leërs en die rumoer van groot gevegte...

 

Griekeland is 'n land wat op le­gendes gebou is -- die geboorte­plek van die Westerse beskawing, tuiste van die demokrasie, filo­sofie, geneeskunde, wetenskap, argitektuur, teater en uitmuntende geskrewe werke.

 

Die antieke Griekeland was nie 'n staatkundige eenheid nie, maar 'n versameling stadstate -- klein koninkrykies wat opgeskiet het om paleisvestings in die vrugbare valleie van 'n grotendeels bergagtige en onvrugbare land.

 

Maar uit hierdie fel onafhanklike en dikwels mededingende stad­state het 'n verenigde ideaal van skoonheid, wysheid, patriotisme en die strewe na kennis gekom.

 

Hoewel die Griekse gebiede gestrek het van die weskus van Klein-Asië (tans Turkye) langs die kuste aan die Middellandse See en Swart See tot in die hoofland van moderne Griekeland, is die Griek­se invloed tot in Spanje en Rus­land gevoel.

 

Alle Grieke het dieselfde taal, godsdiens en kultuur gedeel. 'n Griek waar ook al ter wêreld sou altyd deur 'n ander Griek verstaan en aanvaar gewees het as deel van 'n magtige volk. Geen wonder dat hierdie mense alle vreemdelinge barbaroi of barbare genoem het nie -- die woord beteken eenvoudig "hulle wat nie Grieks praat nie".

 

Geskiedenis

 

   DIE antieke Griekse geskiedenis begin omstreeks 3000 vC op die eiland Kreta in die Middellandse See. Hier het die Minoërs (na koning Minos genoem) gewoon. Hulle was uitstekende matrose en ryk handelaars. Die Minoërs het 'n soort skrif gehad, maar geleerdes kon nog nie vasstel wat se taal hul­le gepraat het nie.

 

Teen om en by 2000 vC het men­se van Indo-Europese afkoms die hoofland van Griekeland uit die noorde begin binnesypel en teen 1600 vC was hulle besig om versterkte nedersettings in die vernaamste valleie te vestig.

 

Hulle is Miceners genoem -- na die plek Micene op die suidelike hoofland.

 

Hulle het onvermydelik met die Minoërs van Kreta in aanraking gekom en hulle in 1450 vC verower. Baie aspekte van die Minoïese kultuur, waaronder hul skrifstelsel wat op die Feniciërs s'n ge­grond was, is oorgeneem en aangepas.

 

Die Minoïese geskiedenis was ook die inspirasie vir talle klassie­ke letterkundige werke. Om die groot gevegte van weleer, soos veral gedurende die Trojaanse Oorlog (in die jare 1200 vC in wat vandag Turkye is), is legendes geweef.

 

Maar die beskawing het raaiselagtig tot 'n val gekom, en die Doriërs van Noord-Griekeland het die gebied binnebeweeg. Daarmee is die Griekse Donker Eeue ingelui wat tot omstreeks 800 vC geduur het. In dié tyd het gemeenskappe ál meer geïsoleer geraak en het skrif byna verdwyn, hoewel die ge­skiedenis en tradisies in liedere en stories lewend gehou is.

 

Dit was in dié tyd dat die eerste stadstate hul verskyning gemaak het. Dié het gewoonlik bestaan uit 'n tros boerderygemeenskappe rondom 'n sentrale paleis met 'n koning. Teen 750 vC is baie van dié heersers egter onttroon deur ontevrede adellikes wat die beste land vir hulself geneem en die re­gering totaal beheer het.

 

Die magtigste van hierdie state -- soos Sparta -- het grootliks deur aggressie in omvang gegroei en baie van hul buurmense is ver­slaaf.

 

Uiteindelik het die mense teen die streng en dikwels wrede heerskappy van die adellikes in op­stand gekom en hulle vervang deur sogenaamde tiranne (hulle wat mag met geweld oorneem), van wie baie vir 'n sekere mate van hervorming gesorg het -- byvoorbeeld die billiker verdeling van grond.

 

Hulle is self deur 'n stelsel van oligargie vervang -- die bewind van 'n paar ryk burgers -- wat oplaas tot demokrasie gelei het.

 

Dié regeringstelsel, waarna beskaafde volkere vandag strewe, het in 594 vC in Athene begin toe die Atheners 'n sekere Solon gekies het om hul wette te hervorm.

 

Hy het die gebruik afgeskaf om slawe te maak van mense wat nie hul skuld kon betaal  nie. Hy het ook burgers in klas­se ingedeel, elk met sy eie voorregte en pligte, en 'n wetboek opgestel.

 

Dié hervormings is in 508 vC deur Cleisthenes uitgebrei, wat die stemreg aan alle manlike Atheners gegee het om 'n bestuur van 500 te kies.

 

Athene se doeltreffende rege­ring en sterk leër het van hom die magtigste van die stadstate gemaak, met Sparta as die enigste uitdager. Die Atheense leër het in 490 vC 'n oormag van Perse in die bekende slag van Marathon ver­slaan, en die voortgesette stryd teen Persiese uitbreiding in Griekeland was die oorsprong van baie van die land se kleurryke oorlewerings.

 

Dit was dié oorlog teen Persië wat die stadstate onder Spartaan­se leierskap verenig het. Athene self is deur die vyand verower, maar die Griekse vloot, onder aan­voering van Themistocles, het die Perse verslaan, die helfte van hul vloot gekelder en hul leier, koning Xerxes, gedwing om te vlug. Die oorblywende Persiese magte is in 479 vC verdryf.

 

Nou het die Griekse Goue Eeu aangebreek, met Athene as die hart. In dié tyd het die letterkunde en kunste geblom: die meesterstukke van Sophocles en Euripides is geskep, die Parthenon is gebou...

 

Maar 'n oorlog teen Sparta in 431 vC en 'n ernstige pes het Athe­ne gedaan gelaat, en Sparta het die botoon begin voer. Dit was die einde van die Goue Eeu -- toene­mende gevegte tussen die stad­state, 'n afname in die lewenspeil en 'n ekonomiese insinking het die weg gebaan vir Griekeland se verowering  in 338 vC deur koning Philippus van Macedonië.

 

Philippus se seun, die legendariese Alexander die Grote, het sake verder gevoer en 'n enorme Persiese ryk gevestig, wat lande van Griekeland tot Indië ingesluit het. Ná sy dood het Griekeland on­der Macedoniese heerskappy gebly tot 146 vC, toe die Romeine die beheer oorgeneem het.

 

_________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

________________________________________________________________­_

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan