Galileo Galilei (1564-1642)

Die hof teen ketters het hom gedwing om te ontken dat ons wêreld beweeg. Om nie gemartel te word nie, moes hy hardop verklaar dat die aarde nie in die ruimte wentel nie. Maar gedemp het hy glo geprewel: 'Nietemin, dit beweeg tog.' Galileo Galilei se gees en oortuiging was eenvoudig onuitblusbaar. Hier is die verhaal van dié ondersoekende genie, wat saam met Archimedes, Newton en Einstein as een van die briljantste wetenskaplikes van alle tye gereken word...

IN 'n groot saai in die Klooster van Minerva in Rome sak die ver­moeide ou man op sy knieë. Sy oë is deurdringend blou, sy vel diep gekerf deur baie somers. Hy dra die somber sakkleed van 'n boeteling.

Toe lees hy 'n geskrif waarin hy sy ketterse beskouings her­roep... hy wat dit durf waag sê het dat die aarde om die son draai. Almal weet tog die son gly oor die hemelhoog en ons wêreld staan botstil op sy pilare! Om anders te beweer is 'n gruwel teen die Bybel.

Dis 22 Junie 1633. Die Rooms-Katolieke Kerk skud nog die stof van die Middeleeue af. Die man wat deur die Inkwisisie (kerklike geregshof) gedwing word om sy bewerings as vals af te maak of gemartel te word, is die latere veel geroemde Galileo Galilei.

Maar wie was hierdie man? Hoe het dit gebeur dat hy met die kerk gebots het? En watter bydraes het hy gelewer sodat hy vandag, baie geslagte later, nog as een van die grootste wetenskaplikes van alle tye gehuldig word?

Sy verhaal begin byna sewentig jaar voor dié hofsaak -- in Pisa, Italië, waar Galileo gebore is.

Die jong Galileo

   TOE hy op 15 Februarie 1564 die eerste lewenslig in Pisa aanskou, die oudste van sewe kinders, sou 'n mens kwalik kon verwag het dat hy nog so 'n beroemde in die wêreldgeskiedenis sou word.  Sy pa, Vincenzo Galilei, was immers net 'n arm edel­man, darem met 'n duidelike kop vir wis­kunde en filosofie en 'n liefde vir musiek.

Maar 'n knap wiskundige brein was destyds van weinig waarde as jou beursie leeg was. Dus het Vincenzo maar met 'n linnewinkel in Florence begin.

Hoewel hy die vroeë tekens van 'n genie in sy seun kon bespeur, was hy vasbeslote om hom van wiskunde weg te hou. Dis immers so 'n "nuttelose wetenskap", het hy gereken.

Galileo het by 'n monnikeklooster naby Florence skoolgegaan, maar toe hy dertien was, het sy pa hom uit die skool gehaal om in die linnewinkel te werk.

As winkelklerk was hy blykbaar nie juis 'n rasende sukses nie. Eindelik, in 1581, het Vincenzo hom na die Universiteit van Pisa gestuur om in die geneeskunde te studeer.

Die mediese leerplan het 'n kursus in filosofie ingesluit. Galileo het hom op die filosofieë van Euklides, Archimedes en Aristoteles toegespits, op hul foute gewys, en daarna sy aanleg vir wiskunde ontdek.

Nuuskierig oor alles rondom hom, het hy op 'n dag, terwyl hy 'n kerkdiens in die katedraal in Pisa bygewoon het, die swaaiende lamp dopgehou wat aan 'n lang ketting van die plafon af gehang het. Hy sou sy pols as tydmeter gebruik het en toe opgemerk het dat die tydsduur van elke swaai dieselfde was, hoewel die afstand van die swaai geleidelik kleiner geword het.

Daarna het die jong Galileo verskeie eksperimente gedoen en ontdek dat die tyd vir elke volledige ossillasie altyd dieselfde is vir pendules met dieselfde lengte. Dit word die Wet van die Isochronisme van 'n Pendule genoem (van die Grieks isos [dieselfde] en chronos [tyd]).

Galileo het toe 'n instrumentjie met 'n pendule ontwerp waarmee dokters polsslag kon meet.

Maar omdat hy nie waffers in die geneeskunde belang gestel het nie, het hy die universiteit ná vier jaar verlaat, na sy mense in Florence teruggekeer en wiskunde begin doseer.

In hierdie tyd het Galileo ou filosofieë en wetenskaplike beskouings betwyfel -- soos Ptolemaeus se teorie dat die aarde die middel van die heelal is en dat die son, maan en sterre daarom wentel.

Hy het ook die aandag op hom gevestig met 'n paar uitvindsels -- soos die hidrostatiese skaal, 'n toestel wat die swaarte van 'n voorwerp bepaal deur dit in water te weeg.

Vroeë loopbaan

   IN 1589 het die skrander Galileo 'n professor in wiskunde aan die Universiteit van Pisa geword. Sy ondersoekende brein het bly voortwoeker. Aristoteles het geleer hoe swaarder 'n voorwerp is des te vinniger val dit. Galileo het dit ontken.

En om te bewys dat dit nie so is nie (só lui die vertelling) het hy twee gewigte gelyk van die skewe toring van Pisa laat val -- die een tien keer swaarder as die ander. Altwee gewigte het die grond op presies dieselfde oomblik getref.

Maar Galileo se teenstanders kon dit steeds nie aanvaar nie. Hulle het aangevoer dat die resultaat van sy proefneming aan sekere onbekende faktore toegeskryf moet word en stoere aanhangers van Aristoteles gebly.

Medeprofessore het bedreig gevoel deur hierdie slim, astrante kollega en saamgesweer om van hom ontslae te raak. Hulle het gesorg dat sy salaris verminder word.

Kwaad en gefrustreerd het hy as hoogleraar bedank en na die linnewinkel in Florence teruggekeer. Kort daarna, in 1592, is hy deur die Universiteit van Padua as professor aangestel teen drie keer sy vorige salaris.

Hier, in 'n atmosfeer van groter intellektuele vryheid, het hy die volgende agttien jaar van sy lewe deurgebring, wiskundige instrumente uitgevind en werktuie ontwerp.

Hy het ook baie tyd bestee aan tegniese probleme soos dié ra­kende kanale en versterkings, en 'n soort waterpomp ontwerp. In 1597 het hy 'n sektor gemaak, 'n meetinstrument wat deur kanonniers gebruik word.

In 1604 het hy hom op sterrekunde toegelê. Galileo was al hoe meer oortuig daarvan dat die Poolse sterrekundige Nicolaus Copernicus (1473-1543) reg gehad het toe hy gesê het dat die aarde en ander planete om die son wentel en die aarde boonop om sy eie as draai.

Sy lesings daaroor was so prikkelend dat studente van oral in Europa na sy lesse gestroom het. Die grootste lesingsaal op die kampus was naderhand nie meer groot genoeg nie, en uiteindelik moes Galileo buitekant les gee.

Latere loopbaan

   IN 1609, terwyl hy nog by Padua was, het 'n onverwagte ontdekking deur 'n Nederlandse brilmaker se assistent Galileo se lewe heeltemal omgekeer. Die jong helper het naamlik vasgestel dat 'n voorwerp groter lyk wanneer 'n mens daarna kyk deur twee lense wat omtrent 30 cm van mekaar af is.

Galileo het oor en oor met lense geëksperimenteer. Eindelik het hy die idee gekry om een bolronde en een holronde lens te gebruik -- en 'n teleskoop geskep.

Vergesel deur die doge (leier) en senatore van Venesië, het hy die stad se hoogste gebou, die kloktoring, bestyg en hulle deur die teleskoop na die Venesiaanse strate en voetgangers laat kyk.

Uit erkentlikheid vir sy genialiteit het die senatore feitlik sy salaris verdubbel en hom met 'n lewenslange professoraat by Padua vereer.

Teen dié tyd het die nuus van Galileo se teleskoop reeds wyd en syd versprei. Mense het op sy huis toegesak om die opspraakwekkende instrument te sien. Hy het gevolglik teleskope begin maak om te verkoop.

Galileo se eie teleskoop is Ou Ontdekker genoem. Dit het voorwerpe 33 keer nader gebring.

Galileo het ook sy teleskoop op die maan gerig en daarmee sy teorie bevestig dat die oppervlak van ons natuurlike satelliet vol berge en kraters is. En waar 'n mens met die blote oog slegs 'n newelband in die Melkweg sien, het Galileo nou sterre -- en nóg sterre daaragter -- bemerk.

In 1610 is hy aangestel as die persoonlike wiskundige van Cosimo de Medici, groothertog van Toskane, en het hy na Florence teruggekeer.

Hy het sy waarnemings van die hemelruim voortgesit. Hy het vier van die mane van die planeet Jupiter ontdek. Toe hy sy tele­skoop op Saturnus rig, het hy tot sy verbasing ontdek dat die planeet nie 'n enkele bolvormige voorwerp was nie, maar drie liggame naas mekaar, met die middelste liggaam baie groter as dié aan weerskante. Latere waarnemings met veel ster­ker teleskope as dié van Galileo het getoon dat dit in werklikheid die ringe om die planeet is wat hy vir die ander voorwerpe aangesien het.

Met sy teleskoop het hy ook storms (sonvlekke) op die son se oppervlak gesien, asook opgemerk dat die planeet Venus deur fases beweeg, bra soos dié van die maan.

Die belangrikste van alles was dat sy bevindings hom selfs verder oortuig het van Copernicus se teorie dat die aarde elke dag een keer om sy eie as draai en dat al die planete om die son wentel.

In dieselfde jaar, 1610, het hy sy bevindings gepubliseer en 'n opskudding veroorsaak. Sy vyande het hulle teen hom geskaar en hom op 'n fout probeer betrap. Galileo het na hul argumente geluister en hulle dan kort en kragtig op hul plek gesit, net om hulle nog verder te vertoorn.

Party professore het selfs ge­weier om deur die teleskoop te kyk, want -- só het hulle aangevoer -- dit wat hy voorgee om te sien is in stryd met die Skrif. Ander het beweer dat dit slim oëverblindery in die tele­skoop is wat dit laat lyk of dié dinge in die lug is.

Nog ander het hul kragte saamgesnoer om Galileo voor die Inkwisisie te daag -- die kerklike hof wat ketters (afvalliges van die Rooms-Katolieke leer) gestraf het.

Voor die Inkwisisie

   IN 1613 het Galileo 'n brief geskryf waarin hy probeer aantoon het dat Copernicus se teorie die Skrif en Rooms-Katolieke leerstellings eerder aanvul as loënstraf.

Sy teenstanders het 'n afskrif van die brief aan die Inkwisisie gestuur. Minder as drie jaar later is hy na Rome ontbied. Hy is onskuldig bevind aan kettery, maar gelas om die teorie van Copernicus nie te doseer of te verdedig nie.

Sestien jaar lank het Galileo hom by die verbod gehou. Toe, in 1632, het hy 'n wetenskaplike boek gepubliseer, Die Dialoog Rakende die Twee Hoofwêreldstelsels, waarin hy die teorieë van Ptolemaeus/Aristoteles en Copernicus vergelyk het.

Hy is na Rome ontbied.

Ná vier maande in aanhouding, aan die vooraand van sewentig en erg gepla deur 'n dubbele breuk, hartkloppings en ernstige rumatiek, het die kwynende maar dapper man nogmaals voor die Inkwisisie gestaan.

Hy is daaraan skuldig bevind dat hy opdragte veronagsaam het en gedreig dat hy gemartel sou word as hy nie sy wetenskaplike beskouings herroep nie.

Hy moes op sy knieë gaan, sy herroeping hardop lees, 'n skulderkenning onderteken en 'n eed neem om nooit, ooit weer nog 'n woord oor Copernicus se teorie te sê nie.

Volgens oorlewering het Galileo, pas nadat hy verklaar het dat die aarde stilstaan, uitdagend gemom­pel "Eppur si muove" (Nietemin, dit beweeg tog).

Hy is toe tot lewenslange tronkstraf gevonnis en sy boek is verbied.

Omdat hy so oud en sieklik was, kon die hertog van Toskane egter die hof oorreed om hom toe te laat om in huisarres in 'n villa by Arcetri te woon. Maar hy was 'n gebroke man.

Galileo het nooit getrou nie, maar vroeg in die 1600's het hy die pa van drie kinders by 'n Florentynse vrou, ene Marina Gamba, geword. Dit was vir hom 'n troos dat sy oudste kind, 'n meisie genaamd Virginia, naby die villa by Arcetri gewoon het.

Kort nadat hy egter daar ingeperk is, is Virginia weens siekte oorlede. Nou was Galileo verpletter. Boonop het hy geleidelik blind geword.

Maar ondanks hierdie terugslae het hy aanhou werk en die manuskrip van 'n nuwe boek stuk-stuk uit die huis gesmokkel. In 1638 het sy tweede boek, Die Gesprek oor Twee Nuwe Wetenskappe, verskyn. Hy was toe al so blind dat hy dit nie self kon lees nie.

Dit bevat onder meer beskrywings van sy vroeë proefnemings en wiskundige bewyse van sy teorie van beweging.

Galileo is selfs toegelaat om belangrike besoekers te ontvang, soos die digter John Milton van Engeland. Hy het baie tyd aan die wynstokke in sy tuin bestee en was baie hartseer toe hy weens sy swak gesondheid nie meer wyn kon drink nie.

Op 8 Januarie 1642 is Galileo aan koors en 'n nierkwaal oorlede. Hy sou aanvanklik in 'n eenvoudige graf naby die Kerk van Santa Croce in Florence ter ruste gelê gewees het, maar sy graf is vandag naby dié van Michelangelo.

Selfs ná sy dood het sy teenstanders hulle deur sy ontdekkings bedreig gevoel en sy bondgenote vervolg. Die Rooms-Katolieke Kerk het in 'n laaste desperate gebaar geweier dat hy in gewyde grond begrawe word.

Galileo was 'n godvresende man. Hy het geglo dat God Hom deur die natuurwette openbaar. Die wetenskap, was sy slotsom, is die venster waardeur daardie wette gesien kan word.

Kwytskelding

   IN November 1979 het pous Johannes Paulus II verklaar dat die Rooms-Katolieke Kerk kon fouteer het deur Galileo te veroordeel.

Die volgende jaar het die Vatikaan verklaar dat Galileo reg gehad het oor die aarde se omwenteling om die son, en 'n kommissie is aangestel om sy "kettery" te ondersoek.

Eers teen die einde van 1992 -- meer as drie en 'n halwe eeu ná sy veroordeling -- is die groot gees kwytgeskel van sy "sonde".


Terug na inhoudsblad -- klik hier


Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan