__________________________________________________________

 

Die aarde se oseane (2)

 

Die lewe tussen

die getye

 

Wat op aarde sou hul hele lewe kon deurbring in die gebied van die eb en die vloed langs die kus, die onherbergsame strokie land wat nóú onder die seewater is en ure later weer hoog en droog? Niks, sê jy? Maak jou reg vir 'n verstommende ontdekking...

__________________________________________________________

 

STEL jou voor jy leef op die tussentyse strand -- die wisselvallige strook land tussen die hoog- en die laagwatermerk. Twee maal per dag, weens die maan se aantrekking van die waters van die aarde, word jy deur die in­komende gety oorstroom. Jy is aan die koue, brekende skuim en die sterk trekkrag van die deining blootgestel.

 

Tussen elke oorstroming trek die water terug en jy bly hoog en droog agter, weerloos uitgelewer aan die genade van die skroeiende son en die uitdroënde wind.

 

Die tussentyse sone... 'n mens sou dink dit is 'n niemandsland. En tog, 'n ontdek­kingsreis tussen die rotspoele en onder die sand in hierdie streek lê 'n uitsonderlik ryke verskeidenheid van plante- en dierelewe bloot. Van die mees aanskoulike en hoogs gespesialiseerde skepsels in ons oseane maak hul tuiste hier.

 

Hierdie diere en plante word aan skerper teenstellings in die omgewing blootgestel as enige ander fauna of flora op ons pla­neet.

 

Kwaai storms probeer hulle teen die rotse slinger. Die byvoeging van vars water uit riviere en strome, asook reënwater, veroorsaak drastiese skommelings in die soutgehalte van die water. En hulle moet gedurig roofdiere trotseer -- voëls gedurende die eb en visse gedurende die vloed.

 

Daar is baie soorte kuslyne: rotsagtig, sanderig, modderig. In elk van dié drasties verskil­lende omgewings lewe ken­merkende groepe diere. Rotsagtige tussentyse kuslyne verskaf 'n soliede basis waaraan plante en diere hulle kan vasheg. Sulke bewoners klou of kleef dikwels aan die rotse vas om te keer dat die see hulle mee­sleur.

 

Sanderige en modderige kuslyne het egter weer 'n gedurig bewegende basis. Die skepsels wat hier leef, is gewoonlik grawers wat ondergronds skuiling soek.

 

Tipiese bewoners van rotsagtige kuslyne is klipmossels, mossels, akker-eendmossels, chitone, see-anemone, seekomkommers, seekastaiings, seesterre, see-lelies en rooi-aas. Die meeste het die een of ander meganisme om die ge­weld van die golwe en die trek­krag van die terugtrekkende gety te weerstaan.

 

Sekere seekomkommers, see-anemone, see-kastaiings, seesterre en verskillende soor­te seegras wat nie die krag van die water kan weerstaan nie, soek in die stil skeure en poele skuiling.

 

Sommige plante en diere voorkom waterverlies deur in klam skeure te skuil of in of on­der die seegras te leef. See­sterre en verskillende spesies sandvlooie en wurms is alge­mene voorbeelde hiervan.

 

Seeplante is altyd goed toegerus om aan oppervlakke te kan kleef. Die onderste gedeelte van die stamme van die groot bruin alge eindig byvoorbeeld in wortelagtige drade -- risoïdes genoem -- wat as aanhegtingsorgane dien. Ander alge het 'n korsagtige voorkoms en heg hulle aan rotse vas.

 

Die wisselende vlakke van getywater akkordeer nie met die vislewe nie, hoewel sommi­ge spesies wel aangetref word waar hulle in rotspoele rondswem of skuiling soek nadat die gety teruggetrek het. Dikkoppe, blennies en klipvisse is tipiese bewoners van rotsagtige tussentyse gebiede.

 

Die diere wat meestal op sanderige en modderige kusstroke aangetref word, is wurms, weekdiere en skaaldiere (soos sandvlooie en isopode) sowel as baie klein bakterieë.

 

Die meeste grawe in die sand in deur tonnels óf te gra­we óf te bou waar hulle kan in­kruip, en net daarna blokkeer hulle die ingang.

 

Ander diere kruip leë tonnels binne wat deur seewurms agtergelaat is. Blennies beskerm hulself dikwels deur by spoelklippies in te kruip waarin daar genoeg water vir hul asemhaling is.

 

Die diere wat op sanderige kusstroke leef, is gewoonlik onsigbaar wanneer die gety te­ruggetrek het. Maar wanneer die water terugkeer, strek par­ty, soos die merkwaardige buiswurm, die voorste deel van hul liggame uit om 'n kleurryke waaier te vorm. Dit help met asemhaling en skuif kosdeeltjies aan in die rigting van die dier se bek.

 

Sekere sandbewoners kry kos deur sand te vreet wanneer die gety teruggetrek het en die organiese materiaal wat dit be­vat te verteer; ander neem die water in wanneer die gety in­kom en filtreer die organiese materiaal daaruit.

 

Ten slotte is daar baie kusdiere wat die probleme van die tussentyse sone heeltemal te bowe kom deur saam met die terugtrekkende gety uit te swem see toe en saam met die inkomende gety terug te keer. Dit gebeur met baie visse en skaaldiere, veral garnale.

 

Ware spinnekoppe

 

   DIE seestrand is waarskynlik die allerlaaste plek waar jy sal droom om spinnekoppe te kry. Tog is daar 'n paar soorte in die streek tussen die hoog- en laagwatermerk van die see. Nie net hul gedrag en asemhalingstelsel is merkwaardig nie, maar baie van hulle sal glad nie elders kan oorleef nie.

 

Twee spinnekopsoorte kom algemeen voor aan die rotsagtige kuslyne van Suider-Afrika: Desis formidabilis en Amaurobiodes africanus. Altwee soorte bou knus neste uitgevoer met spindrade onder klipmossel-skulpe of in leë eendmossel-skulpe. Die neste word stewig aan die rots geanker sodat 'n lugborrel tydens hoogwater daar vasgevang word.

 

In uitsonderlike gevalle ge­beur dit dat die spinnekop tydens hoogwater van sy nes en lugborrel afgesny raak. Maar dié verstommende wesens kan in hierdie toestande 'n hele paar uur lank oorleef. 'n Lagie wasagtige hare om die agterlyf vang 'n luglagie onder die hare vas waaruit die spinnekop sy suurstof kan kry, en dit help hom oorleef.

 

Spinnekoppe kom snags uit wanneer die gety hoog is en vang dan nagdiertjies soos isopode en amfipode.

 

Pseudo-spinnekoppe

 

  HOEWEL seespinnekoppe ook vier paar lang, dun pote het, is hierdie vreemde wesens glad nie verwant aan die spinnekop nie.

 

Seespinnekoppe leef net in die see en hou naby die bodem. Hulle kom op dieptes voor wat wissel van die gebied tussen die getye tot meer as 6 000 m. Verskeie soorte word langs die kus van Suider-Afrika aangetref.

 

Die seespinnekop is gewoonlik net 'n paar millimeter lank, hoewel van dié wat in die diepsee gekry is, al van poot tot poot meer as 50 cm lank was. Hulle het 'n klein koppie met twee paar oë, 'n verlengde monddeel, kloukake en tasorgane. Die merkwaardige klein lyfie het plek vir ses looppote en 'n bykomende paar pote om eiers te dra.

 

Dit is hierdie lang pote, tesame met die pragtige pastelkleure wat die seespinnekop­pe dikwels het, en hul tydsame manier van loop wat aan hulle die "anderwêreldse" voorkoms gee.

 

Seespinnekoppe vreet gewoonlik sponse, hidroïde en see-anemone. Hulle het een baie besonderse hebbelikheid: die mannetjie dra die eiers rond. Hieruit broei die larwes, wat verskeie kere vervel voordat die volwasse stadium bereik word.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan