__________________________________________________________
60 bruide
vir elke elk
'n Wapiti-bul (Amerikaanse elk) het 'n indrukwekkende
vertakkende gewei. Dié kom hom goed te pas in die herfs wanneer dit tyd raak om
wyfies te kies in die naaldbos: dae van tak(t)volle liefdesdramas vir die
takbokke van die woud. Want 'n enkele wapiti-bul kan tot vyftig of selfs sestig
wyfies hê -- net een van vele eienaardighede van die diere van hierdie
natuurstreek...
__________________________________________________________
DIS somer in die noorderwêreld se groen
gordel van die naaldbos. Wildeganse en swane snater op die moerassige
rivieroewers waar hulle broei en hul kuikens grootmaak. Tussen die bome, wat
deurentyd groei in die voortdurende daglig, bou korhoenders en kruisbekke hul
neste.
Aardmarmotte skarrel koorsagtig rond om genoeg te
vreet en die vet terug te plaas wat in die lang winter verlore gegaan het.
Herte knabbel aan gras en uitspruitsels. Vosse en linkse, in hul rooi
somerpelse, fees aan die oorvloed van hase en konyne.
Onder die bas en om die naaldvormige blare van die
bome wemel dit van ruspes en insekte. Die somerwoud gons behoorlik van al die
gedoentes, en aan kos is daar geen gebrek nie.
Maar in die winter ... dan is dit 'n gans ander
storie in die naaldbos. Lank en straf, met die grond minstens ses maande lank
onder 'n sneeukombers, is dit 'n tyd van skynbare leweloosheid in die woud.
Die trekvoëls is vort. Talle klein soogdiere verkeer
in hul winterslaap. Die snerpende wind en ys op die toppe en om die wortels van
die bome dwing die bome om hul plantaardige lewensprosesse tot die minimum te
beperk. Kos is skaars.
Die vaste bewoners van hierdie natuurstreek moet
aanpas of doodgaan -- maar dan is hulle darem wonderlik toegerus om te oorleef.
• EEN van
die belangrikste hindernisse in die winter is die dik sneeubedekking, waardeur
die diere maar stadig sou moes geploeter het as hulle nie vir dié soort
omgewing toegerus was nie. Wolpoothase en linkse se groot voete sorg egter dat
hulle goed kan beweeg.
Die winterwithaas het groot klosse pels aan sy voete
wat op sagte sneeu as sneeuskoene dien. Die sogenaamde veelvraat se tone sprei
weer uit sodat hy haastig oor die sneeu kan beweeg sonder om in te sink -- dit
maak van hom die vinnigste dier in die besneeude naaldbos.
Moese (Amerikaanse elande) het lang, steltagtige pote
waarmee hulle deur sneeu van sowat 'n meter diep kan loop. Hoewel hulle in die
reël nie kuddediere is nie, vorm moese in die winter groepe en trap hulle saam
van die sneeu uit om ooptes te vorm. Só kan hulle die struikgewasse daaronder
vreet.
Om die lae temperature die hoof te bied het hase,
wolwe, moese en vosse dik winterpelse sodat hulle aktief kan bly selfs waar die
kwik tot -45 grade Celsius sou tuimel. Party diere soos vosse, hase en wesels
se pelse word wit in die winter sodat hulle nie so sigbaar teen die sneeu is
nie.
Slegs voëls wat merkwaardig goed daarvoor toegerus
is, kan in die naaldwoude oorwinter. Baie van hulle is in staat om die
boomnaalde te vreet. Ander, soos die kruisbekke, het 'n spesifieke soort snawel
waarmee hulle die sade uit dennebolle kan haal. Neutkrakers het sterk snawels
wat die bolle van die bome kan afruk en uitmekaarskeur.
Party klein soogdiertjies oorleef in die koue deur
aktief te bly. Ander gaan na ander uiterstes -- óf hulle slaap die koue maande
om óf hulle "verstyf" as't ware in dié tyd.
Omdat hul veloppervlak na verhouding soveel groter as
hul volume is, verloor muise en skeerbekmuise hul liggaamshitte vinnig. Die
enigste manier om wal te gooi is om so dikwels en soveel moontlik te vreet. Om
dit te kan doen moet hulle aktief bly en kan hulle nie veel tyd aan slaap
bestee nie.
Tjipmonke vreet geweldig baie wanneer kos volop is,
berg dit in opgehoopte vet -- en sink dan in 'n verstywing wat tot agt maande
kan duur.
Eekhorinkies gaar weer neute en vrugte op wanneer dit volop is, sodat dit byderhand kan wees wanneer hulle uit hul gedeeltelike winterslaap ontwaak.
Klein plantvretende diertjies soos lemmings en
vleirotte trek hulle in 'n eie wêreld terug in die sneeu en lewe van plante wat
deur die sneeu beskerm word. Die onderste laag sneeu, bekend as pukak, verander
nadat dit 'n ruk op die grond gelê het, en skep 'n luggang tussen die grond en
die sneeu.
Weens die sneeu-isolering bo en die hitte van die
aarde onder, is die temperatuur van hierdie oop deel sowel konstant as hoër as
dié van die lug daarbuite, en is dit die volmaakte plek vir hierdie klein
diertjies om in te leef.
• GEBOORTE
en die grootmaak van kleintjies is 'n probleem in 'n streek waar die somer
slegs drie maande lank is. Trekvoëls bou hul neste, broei die eiers uit en maak
hul kleintjies in 'n baie kort tydjie groot.
Bere se draagtyd is heelwat langer as dié van ewe
groot diere in warmer streke. Die bevrugte eierselle lê 'n hele paar maande
lank dormant binne-in die beerwyfie. Die vertraagde dragtigheid verseker dat
die beertjies teen die einde van die winter in hul beskutte holtes gebore word
en kan uitkom wanneer die lente begin.
In die winter, wanneer kos skaars is, vermy
verskillende diersoorte wedywering deur hulle by 'n bepaalde kossoort te hou.
Bewers vreet die bas van omgevalle bome. Moese en elke verlaat hulle op
struikgewasse. Kariboes vreet mosse en korsmos.
In die somer vreet almal natuurlik weer verskillende
soorte kosse.
Vir sommige plantvretende diere is dit voordelig as
swaar sneeu aan die boomtakke saampak. Die sneeu laat die jonger bome buig en
maak die groenigheid bereikbaar vir diere wat dit gewoonlik nie sou kon bykom
nie.
Namate die sneeu opbou, verhoog dit ook die grondvlak
en bring dit die diere nader aan plantegroei wat hulle gewoonlik nie sou kon
bereik nie.
Die winterdieet van baie naaldbosdiere verskil
aanmerklik van hul somerdieet. Die meeste herte kan nie die sneeu op die grond
wegkrap nie en het niks anders om te vreet as die takkies en bas van bome waar
hulle wel kan bykom nie.
Sulke diere verloor maklik gewig in die winter, omdat
die winterkos nie so voedsaam soos die sappige groen somerplante is nie.
Wanneer die lente uiteindelik aanbreek, moet die uitgeteerde diere binne 'n
sekere tyd hul ou gewig herwin om gesonde kleintjies in die wêreld te bring.
Soos in die toendra, is daar besonder opvallende
wisselinge in die bevolkings van die naaldbos se diere. Die siklusse in die
saadproduksie van naaldbome het natuurlik 'n uitwerking op die getalle van die
saadvretende voëls en kruipers.
Maar elke tien jaar is, byvoorbeeld, die wolpoothase
ook op hul talrykste, gevolg deur 'n massa-verhongering en dus veel minder
hase.
Hul roofdier, die links, volg dieselfde patroon,
hoewel sy getalle-hoogtepunt 'n jaar ná dié van die hase bereik word.
Dus: hoe meer haas hoe meer... links. Totdat albei
geen kos meer het om te vreet nie -- en haas en links se getalle 'n dramatiese
regsomkeer maak!
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot se Wonderlike
Wêreld op CD, 2004