_____________________________________________________________

 

Amber   --  goue vensters op 'n verlore węreld

 

Eeue der eeue lank ingekerker in klontjies verharde boomgom, lę 'n horde voorwęreldse goggatjies en ander dinge wat in die tyd gevries is. Maar dis nie alle stukke amber wat sulke wonderlike klein fossiele bevat nie. En hierdie fantastiese harpuis van verskeie uitgestorwe naaldbome word in die vervaardiging van kosbare juwele gebruik...

_____________________________________________________________

 

OP die skurwe stamme van die Hymenaea-bome glinster die gom soos baie trane. Die bome staan stom en huil oor die talle wonde wat verskillende oerdiere hulle toegedien het -- ook vraatsige, voorwęreldlike insekte wat in die hout ingeboor het.

 

Dit ritsel en gons in die prehistoriese woud. Eintlik is dit onvermydelik dat 'n menigte van die heel klein diertjies hulpeloos verstrik sal raak in al die belle gom, soos onverskillige regimente van plunderaars wat hulle in dodelike dryfsand begewe het.

 

Die dodelys van die verswelgdes lees soos 'n Wie's Wie van goggabies: van oertydse kewers en kakkerlakke tot pseudo-skerpioene en sandvlooie, van primitiewe miere en muskietagtiges tot antieke bye en vlieë.

 

Maar daar is ook 'n duisternis ander voorwerpe soos blare, takkies en bloeisels, selfs dierehare en vere, gemeng met borrels lug. Alles begrawe in die klewerige hars wat spoedig tot gelerige klonte verhard. Saam is hulle bevries in die kapsules, om 'n halwe ewigheid daar te bly.

 

Want die tyd snel verby. Die bome vergaan, maar die gom bly staan in die turfgrond wat deur die sande van millenniums bedek word.

 

Die stukke harpuis fossileer tot barnsteen, ook amber genoem. In baie van dié pragtige gesteentes, wat ons vandag gretig ontgin, sit die mummetjies van vergange eeue nog so ongelooflik gepreserveer dat dit lyk of hulle net gister in hul gloeiende praalgraffies ingekerker is.

 

Een uit elke sowat honderd stukke amber wat in die Dominikaanse Republiek in die Wes-Indiese Eilande ontgin word, bevat die een of ander oorblyfsel uit die verlede, teenoor die een uit vyfhonderd van die amberstukke in die Oosseelande van Europa. Dié twee streke is van die bekendstes waar hierdie gesogte fossielhars gevind word.

 

   AMBER, die gefossileerde gom van verskeie, tans uitgestorwe naaldbome, is deurskynend en kan ook deursigtig wees. Die kleur van amber is gewoonlik goudgeel of geelbruin, hoewel groen, rooi en swart variëteite ook al gevind is.

Dit kom voor as klontjies, klein onreëlmatige hompe, korrels of druppelvormige steentjies in geologiese afsettings wat in vlak water gevorm het. Dit is ietwat bros en stel ’n aangename geur vry wanneer dit gevryf word. As dit aan die brand gesteek word, brand dit met ’n helder vlam.

 

Amber word tans hoofsaaklik in die vervaardiging van juwele gebruik, hoewel dit in die verlede ook ’n geneeskundige gebruike gehad het. Plastieknabootsings daarvan is vandag algemeen.

 

Die wonder van fossiele in amber is egter dat dit glad nie soos versteende fossiele is nie. Wanneer organiese materiaal versteen, word die selle in die reël mettertyd almal deur minerale ver­vang, sodat die fatsoen van die organisme behoue bly, maar nie sy oorsponklike inhoud nie. Maar insekte in amber word blykbaar in hul oorspronklike staat behou.  Nie verniet dat die ou Egiptenare boomgom gebruik het om hul lyke te balsem nie.

 

In die bekende rolprent Jurassic Park van die vorige dekade word die bloed van dinosourusse gevind in bloedsuiende oerinsekte wat in amber bewaar was. Uit die dinosourus-DNS word dan nuwe dinosourusse gekloon -- 'n ingewikkelde proses wat gegrond is op die konsep dat daar in elke sel van 'n lewende organisme al die boustene vir 'n volledige nuwe organisme bestaan.

 

Natuurlik is die idee van Jurassic Park darem ietwat vergesog, sę baie wetenskaplikes, as 'n mens in aanmerking neem dat DNS hoegenaamd nie deur al sulke lange eeue ongeskonde bewaar kon gebly het nie. Nogtans bly paleontoloë ewig gefassineer deur amber -- elke stuk 'n nuwe wonder, soos 'n keurige klein kosmossie van kristal.

 

Deur baie eeue van die mens se bestaan op aarde is amber as 'n groot skat beskou. In die ryke van Rome en Griekeland was die gesteente letterlik sy gewig in goud werd. Romeinse edelmanne het meer vir 'n brokkie daarvan betaal as vir 'n fikse slaaf.

 

Die Grieke het gesę dat amber die bevrore trane van die songod se dogters is. Hulle het amber elektron genoem wat "bestanddeel van die son" bete­ken. Seshonderd jaar voor die geboorte van Christus het hulle agtergekom dat 'n stuk amber, nadat dit teen kleremateriaal gevryf is, lint na hom toe aantrek soos wat 'n magneetsteen ystervylsels op hom vergader.

 

Vandag weet ons dit is bloot statiese elektrisiteit. Ons woord elektrisiteit kry ons juis van daardie elektron van die Grieke -- ook die woord elektron self, waarmee ons vandag ’n negatief gelaaide atoomdeeltjie aandui.

 

Amber kan selfs, indien nodig, geplooi en gelas word, want dit word sag in warm olie. Dit word gekerf tot pypstele, juwele en ornamente, en van stukke wat minder mooi is, word vernis gemaak.

 

Maar die kosbaarste stukke amber bly dié waarin die insekte uit die oertyd gebalsem is... die goue vensters op 'n verlore węreld wat ons nooit anders só sou kon aanskou het nie.

 

______________________________________________________________

Terug na inhoudsblad -- klik hier

______________________________________________________________

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan