___________________________________________________________
Skynheilige
bedrieër!
Hy staan ook bekend as die
bidsprinkaan of die goejop, wat aan 'n Khoi-naam vir hom ontleen is. Maar 'n
mens is nie ver van die kol af as jy die hottentotsgot prontweg 'n
"skynheilige bedrieër" noem nie. Want sy voorpootjies is mos roofpote
en nie die onskuldige en smekende handjies wat hulle voorgee om te wees nie...
___________________________________________________________
TJOEPSTIL hurk hy tussen die takkies en gras, sy bolronde oë stip op 'n sprinkaan gevestig, sy driehoekige
gevreet alte koddig na die een kant toe gedraai. Sy lyf wieg saggies heen en
weer soos 'n blaar wat deur die wind geroer word.
Dan krink hy hom net so effens
vorentoe. Steeds volg hy die bewegings van sy toekomstige maaltyd met sy oë,
terwyl hy sy voorpote heeltyd in die rigting van die sprinkaan hou.
As die prooi binne trefafstand kom,
lig die hottentotsgot sy stekelige voorpote stadig op. Dan -- blitsig -- skiet
hy hulle uit. Arme, weerlose slagoffer. Dié sit verlore in sy knelgreep.
Die hottentotsgot word só genoem omdat
hy vroeër deur die Khoi (histories Hottentotte genoem) vereer is en vanweë sy
"biddende houding". Hy staan ook bekend as die bidsprinkaan of die
goejop, wat aan 'n Khoi-naam vir hom ontleen is. Maar 'n mens is nie ver van
die kol af as jy hierdie insekte prontweg "skynheilige bedrieers"
noem nie. Want hul voorpootjies is mos roofpote en nie die onskuldige en
smekende handjies wat hulle voorgee
om te wees nie.
Hulle is ook omtrent altyd honger,
maar dan weer selde aktief. Meestal wag hulle maar net lankmoedig tussen die
plante op hul kos, met die kop en voorlyf omhoog en die voorpote opgelig en
gevou. Die meeste wat hulle ooit sal doen, is om hul prooi stadig en tersluiks
te bekruip soos wat 'n kat met 'n muis doen.
As hulle egter bedreig word, gaan
staan hulle stil en lig die kop en voorpote op terwyl die ratelende vlerke
uitgewaaier word. Dan probeer hulle wegkom en kruip kronkelend deur die
plante.
Geen
wonder dat daar allerhande bygelowe omtrent die hottentotsgot bestaan nie.
Die Engelse woord (asook 'n ander Afrikaanse
woord) vir hom is mantis, uit die Grieks vir 'n waarsêer of 'n profeet.
Maar buiten wat sy voorkoms aanbetref, het hierdie goggabie, soos ons gesien
het, min gemeen met 'n vrome skepsel...
•
VAN alle roofinsekte is die hottentotsgotte moontlik die beste toegerus om hul prooi dood te maak.
Hul eerste "aanvalslinie" is kamoeflering -- en vanweë hul kleur en
vorm is hulle dan ook uitstekend vermom.
Die meeste het wisselende skakerings
van groen of bruin, waardeur hulle met die agtergrond van blare en takke kan
saamsmelt waar hulle op hul prooi wag. Dan voer hulle boonop hierdie misleiding
'n entjie verder deur met hul lywe te wieg, kompleet nes 'n plant in die wind.
Hoewel hottentotsgotte meestal soos
hul omgewing gekleur is, het 'n paar soorte helder kleure of is selfs soos
blomme gevorm. Pleks dat dit hulle
onopsigtelik maak, is hulle dan juis baie sigbaar. Maar hulle kruip tussen
blomme weg waar hulle presies dieselfde kleure as die blomblare het.
Die voordeel hiervan is dat die
nektarsoekers onder die insekte na hulle toe aangelok word -- maar pleks van
nektar hul dood in die hottentotsgotte se kloue vind.
Die Maleisiese orgidee-hottentotsgot
is een van die skouspelagtigste voorbeelde van hierdie soort bedrog. Sy vorm en
kleur is kompleet dié van 'n orgidee.
Die
hottentotsgot neem in die middel van 'n bos blomme stelling in en wag dat
insekte soos vlinders kom kuier. In volmaakte nabootsing van 'n blom, lig hy sy
agterlyf op en buig dit vorentoe. Selfs kenners kry dit moeilik om, soos een
natuurvorser dit stel, "presies te sê waar die diereweefsel begin en die
blom eindig".
Met hierdie nabootsing kruip die
insek dus nie weg nie, maar is hy juis sigbaar om na iets te lyk wat lekker is.
Party hottentotsgot-soorte verander
hul kleurpatrone namate hulle van nimf tot volwassene ontwikkel om selfs nog
meer soos botsels en blomme te lyk.
Dan kan
party soorte selfs die kleure van hul kutikel verander namate die lig toe- of
afneem. Hierdie hottentotsgotte is bedags lig van kleur en word donkerder
namate dit begin aand word.
Die meeste blom-hottentotsgotte kom
in die trope voor.
•
DAAR kan kwalik 'n groter vraat in die insektewêreld as die
hottentotsgot wees. Dit lyk of hy nooit genoeg kry nie en hy sal omtrent enige
insek bydam wat na sy kant toe kom. Sprinkane, skoenlappers, vlieë en motte is
sy stapelvoedsel.
Die hottentotsgot het vlymskerp
monddele wat diep in die slagoffer inbyt om sy worstelinge te demp. Die eerste
byt dring dikwels deur die bors waar die voedsame vliegspiere geleë is. Maar
die hottentotsgot is nie kieskeurig oor waar hy moet begin nie en alles hang af
van hoe hy die slagoffer vashou.
Groot stukke vleis word uit die
prooi gekerf en goed fyngekou sodat dit deur die dun nekkie kan gaan. Alles
buiten die vlerke en pote word verorber.
Daar is al waargeneem hoe
hottentotsgotte hul prooi verslind, net om dit summier te los en 'n ander
slagoffer te gryp wanneer dié binne bereik kom.
Party vernuftige hottentotsgotte
geniet twee maaltye vir die prys van een. Een natuurkundige het beskryf hoe hy
een dopgehou het wat in die nes van 'n wesp stelling ingeneem het. Daar het hy
gewag dat die wesp terugkeer met 'n ruspe vir haar larwe -- en toe vreet hy
wesp én ruspe op.
Die hottentotsgot se agterlyf swel
sigbaar op as hy baie vreet, maar hy weet darem om op te hou as die maaltyd
buitengewoon groot is.
Hottentotsgotte by die
honderde
•
DIE wêreld se sowat 1700 soorte hottentotsgotte het almal sekere dinge
gemeen: 'n langwerpige lyf, lang bors, lang speekpote, voorpote met stekels en
'n vry draaiende kop.
Die tipiese hottentotsgot wat ons in
ons tuine sien, is groen en spigtig en sy blaaragtige vlerke sorg vir 'n
uitstekende vermomming.
Maar feitlik elke wêrelddeel het sy
eie soorte hottentotsgotte en hulle verskil baie wat hul vorms, kleurskakeringe
en patrone aanbetref. Vorms wissel van plat tot lank, dun en staafagtig. Die
kleure kan dof of metaalagtig wees. Die treffendste sowel as die grootste
soorte kom in die trope voor.
'n Oog vir kos
•
EEN eienskap wat die hottentotsgot
'n formidabele roofinsek maak, is sy uitstaande samegestelde oë wat wyd
uitmekaar lê. In die middel van die oë
is 'n groep kleiner maar hoër ontwikkelde ommatidia -- die eenhede
waaruit die samegestelde oë bestaan -- en dié help die insek om die ligging en
vorm van die prooi uiters akkuraat te bepaal.
Dis dié dat hottentotsgotte hul
koppe so dikwels ronddraai, want hulle probeer om alles wat roer met hierdie
deel van hul oë te fikseer.
Die oë is boonop aan 'n vry
draaiende kop, sodat die hottentotsgot selfs oor sy skouer kan kyk om sy prooi
se bewegings te volg.
Die hottentotsgot het 'n lang,
beweeglike nek met 'n hoogs buigsame gewrig tussen dié en die kop. Gevolglik
kan die kop omtrent in enige rigting draai.
Pote met penne
• NOG
'n eienskap wat die hottentotsgotte vir hul lewe
as rowers toerus, is die kragtige paar voorpote wat besonder doeltreffend gevorm
is om hul prooi te kan vasgryp.
Die dy of middelste segment van die
voorpote het 'n dubbele ry vlymskerp stekels onderaan. Die tibia (die skeen of
volgende segment) het twee rye ietwat kleiner stekels aan die binnevlak en
eindig in 'n kragtige klou.
As die pote uitskiet, word die
slagoffer dikwels deur die tibiale kloue deurboor. Die hottentotsgot vou dan
die pote agtertoe en die arme prooi word
tussen die stekels vasgepen.
Hierdie voorpote is so sterk dat
gevalle al aangeteken is waar hottentotsgotte selfs klein gewerwelde diertjies
soos voëltjies, akkedissies en selfs slangetjies gevang het. Die voorpote word
nooit gebruik om mee te loop nie, hoewel hulle wel gebruik kan word om mee te
klim.
Om die stekels aan die voorpote in stand
te hou, is vir die hottentotsgot net so belangrik as wat dit vir mense is om
hul tande te borsel. Nadat hy gevreet het, werk die hottentotsgot met sy kake
op en af met die voorpote langs terwyl
hy stukkies vleis daaruit pluis. Dis belangrik. Verstopte stekels sou die prooi
nie so lekker kon vang nie.
•
HOTTENTOTSGOTTE vreet nie
net feitlik alle ander goggas nie, maar gereeld ook ander hottentotsgotte. Dit
gebeur die meeste gedurende paring. Die wyfie, met die mannetjie op haar rug,
kan haar kop effens draai en haar voorpoot om die mannetjie se nek plaas. Dan
byt sy koeltjies sy kop af.
By sekere soorte is hierdie
merkwaardige kannibalisme noodsaaklik vir paring, omdat die mannetjie slegs kan
paar nadat sy kop en nek af is. 'n Koplose hottentotsgot kan die paringsdaad voortsit omdat die senusentrums wat met die oordra van
sperma te doen het, in die agterlyf geleë is en onafhanklik van die brein
funksioneer.
Die stomme mannetjie sal nooit weet
dat sy liggaam sy spruite help voed wat binne-in die wyfie aan die vorm is nie.
Een bioloog het gesê dat dit 'n bra wrede manier is om die bruidegom vir die
bruilofsfees te laat betaal.
___________________________________________________________
Terug na inhoudsblad
-- klik hier
___________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan