____________________________________________________________
Weekdiere (3): Ander
weekdiere
Hy't agt slymerige vangarms met twee rye suiers... en deur spuitaandrywing blits die dierasie deur die water. 'n Mens kan kwalik glo dat die seekat familie is van die gewone ou tuinslak. Hieronder word meer omtrent ander weekdiere vertel...
____________________________________________________________
GOOI weg! het die hengelaar se vrou gebied. Gooi weg dié skulp, dit
bring net onheil! En toe gooi sy dit self weg -- sonder om te besef dat sy en
haar man een van die seldsaamste vondste uit die see op die ashoop laat beland
het.
Dié verhaaltjie is in 'n
Suider-Afrikaanse gids vir skulpversamelaars vertel:
Dit was 'n aantal dekades gelede dat
die hengelaar by 'n oord aan die ooskus 'n ongewone seeskulp opgetel het, met
die seedier nog binne-in. Hy het nie geweet watter soort skulp dit is nie en
vriende aan wie hy dit gewys het, nog minder. Uiteindelik het hy besluit om
die skulpdier as aas te gebruik en die skulp as aandenking huis toe te neem.
Dit was hier waar die skulp bloot
weggesmyt is. Die egpaar het glad nie geweet dat hulle onder die bloedmin mense
was wat al die ongeskonde skulp van 'n papier-seilslak gevind het terwyl die
baas van die skulp nog binne-in was nie.
Die papier-seilslak behoort tot die
weekdierklas van die koppotiges of sefalopode, wat ander ewe monsteragtige
kreature soos die seekat en die pylinkvis insluit.
Benewens die buikpotiges, wat sowel
op land as in vars en sout water aangetref word, is daar vyf klasse weekdiere,
wat almal in die see woon.
Party, soos die sefalopode, is goed
bekend. Ander, soos die monoplasofore, word net in fossielskuipe gekry, of in
die diepste waters van die Stille, Indiese en Atlantiese Oseaan.
•
Kyk ook ander artikel oor die seekatte en hul verwante -- klik
hier
•
SEEKATTE, pylinkvisse, inkvisse en seilslakke vorm 'n groep weekdiere
wat die sefalopode genoem word. (Cephalopoda is die Latynse klasnaam.)
Op die oog af is hulle glad nie soos die ander weekdiere nie. Dié is in die
reël klein. Sefalopode, daarenteen, is onder die grootstes van alle
ongewerweldes van die see.
Die reuse pylinkvis van die diepsee
se liggaam kan byvoorbeeld 6 m lank word en, as sy arms bygereken word, langer
as 20 m. Hy kan meer as twee ton weeg.
Weekdiere soos slakke en naakslakke
is regte trapsuutjiese, en klipmossels byna onbeweeglik, terwyl hulle meestal
plantdeeltjies vreet. Maar sefalopode is blitse wat hul prooi met
straalaandrywing agtervolg en dit vinnig verorber soos roofsugtige karnivore.
Anders as by die meeste ander
weekdiere, is die sefalopode se skulpe óf inwendig óf heeltemal afwesig. Die
papier-nautilus of papier-seilslak is egter 'n uitsondering: die wyfie bou 'n
sierlike wit skulp wat sy kan vergroot om haar eiers te huisves of kan herstel
as dit beskadig raak. Maar die spiere is nie aan die skulp vas nie.
Die mannetjie bou nie sy eie skulpe
nie, maar skuil in dié van die wyfie.
Die ware nautilus woon in die Stille
Oseaan. Hy het vyftig of meer tentakels.
•
DIE skulpe van hierdie primitiewe groep weekdiere lyk na miniatuur-wapenrustings.
Die skulp bestaan uit agt oormekaar
vouende plate al met die rug langs. Die plate word omring deur 'n vlesige
gordel van mantelweefsel wat hulle bymekaar hou en die dier toelaat om maklik
te buig.
Hierdie diere het nóg oë nóg
voelarms, maar is sensitief vir lig en beweeg net snags rond.
Hulle word wèreldwyd aangetref,
veral in tussengety-gebiede, waar hulle hardnekkig aan rotse of skulpe vasklou
met 'n enkele breë, plat voet. As hulle van 'n rots losgemaak word, rol hulle
hul op.
Hulle is meestal ovaalvormig en klein, hoewel die grootste tot sowat 35 cm lank kan word.
•
ONDER hierdie groot groep weekdiere, wat ook bekend staan as die tweekleppiges,
tel die skulpdiere soos mossels en oesters wat die mens graag eet.
'n Beroemde lid van hierdie groep,
die pêreloester, lewer een van die meeste gesogte juwele, naamlik die pêrel.
Soos die naam aandui, word die
tweekleppiges se skulpe deur twee skeibare dele gekenmerk. Die kleppe beweeg
aan "skarniere".
Terwyl hulle rus, hou die diere hul
skulpe oop. Maar wanneer hulle bedreig word, laat spiere wat aan die skulpe vas
is die kleppe toeklap.
Namate die dier begin ontspan, of as
die spiere moeg word, gaan die skulp geleidelik oop. Dan is die gevaar meestal
verby.
Die meeste tweekleppiges woon in
vlak seewater, maar 'n paar word in mere en groot rivierbeddings aangetref.
Baie begrawe hulself in sand en modder, en ander kleef weer aan rotse.
•
IN die omgang word hulle tandskulpe of olifantstande genoem, en hierdie
groep diere lyk inderdaad soos klein olifantstande.
Die skulpe is hol buise wat ietwat
geboë is en aan die een kant nouer word. Die meeste is wit, hoewel party rooi,
groen of geel kan wees.
Die skulpe is weerskante oop. Die
voete is aan die onderkant en is toegerus om in die sand of modder van die
seebedding te grawe.
Lang, dun tentakels groei uit die kop en dien as sensoriese en kosvang-organe. Die prooi sluit klein organismetjies
soos protosoë en jong tweekleppiges in.
•
IN 1952 is 'n verstommende ontdekking gedoen. Verskeie lewende
weekdiere van die spesie Neopilina galatheae, wat geleerdes gereken het reeds
in die aarde se jong dae uitgesterf het, is in 'n monster seebedding-modder
gevind wat aan die kus van Costa Rica uitgehaal is.
Sedertdien is nog lede van dieselfde
klas op groot dieptes aan die kuste van Sentraal- en Amerika gevind. Drie
moderne spesies word vandag erken.
Hierdie primitiewe diere het 'n
enkele pieringvormige skulp en lyk op die oog af na klipmossels, ofskoon hul
liggame simmetries is en hulle meer inwendige organe soos niere en kieue het.
Soos 'n paar ander diere wat eers as
uitgesterf beskou en toe gevind is, is hierdie "lewende fossiele" net
'n paar van die ontelbare menigte verrassings in die natuur.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op
CD, 2004