____________________________________________________________

 

Die verstommende reis van die gewone varswaterpaling

 

Ale-

wêreld!

 

Die aalfamilie is enorm: daar is minstens 600 soorte regoor die wêreld in sowel die koue as die warm oseane. Maar daar is sestien spesies wat rondtrek tussen die see en riviere, poele en mere, en die meeste van ons kennis omtrent ale kom van die bestudering van hulle af. Die aal wat die meeste bestudeer is, is die gewone varswaterpaling van Europa en Noord-Amerika. Hier is sy buitengewoon interessante lewensgeskiedenis...

____________________________________________________________

 

DIE GEWONE varswaterpaling -- só het die ou Griekse wysgeer Aristoteles sowat 2300 jaar gelede geskryf -- is 'n vis wat sommerso uit die stof van die aarde te voorskyn korn.

 

Hoe dan anders? Elke lente, asof met towerslag, het die mere en poele van Europa en die lande aan die Middellandse See skielik van die palings begin wemel -- maar Aristoteles het dan nooit hul eiers gesien nie.

 

Drie eeue later het die hoog­geëerde Romeinse skrywer Plinius die Ouere geteoretiseer dat die palings hulle willens en we­tens teen die klippe in die water skuur en dat die stukke wat van hul lywe afbreek tot nuwe palings ontwikkel.

 

In die Middeleeue het die mites selfs meer fantasties geraak As die hare van 'n perd se stert in die rivier gegooi is, is geglo, sou dit tot lewende klein palinkies uitswel. Selfs uit vlokkies afgedopte mensevel en die dou op die gras sou palings te voorskyn kom.

 

Dit was maar eers in die 1800's dat kenners kon begin om die oeroue geheime­nis op te los -- om uiteindelik te bevind dat die varswaterpaling in die see gebore word. Maar hoe het die mens hierdie hoogs verrassende feit vasgestel?

 

Die verbasende ontdekking

 

   DIE Duitser Johan Kaup het die rare vissies só sit en bekyk. Blaarvormig, deurskynend, wat kon hulle wees? Sekere vriende van hom het hulle met 'n net in die Middellandse See gevang, hulle vir hom gebring en as natuurvorser het hy hulle noukeurig ontleed.

 

Hy dog toe dis 'n nuwe visspesie En toe noem hy hulle Leptocephalus (letterlik vertaal: "kleinkop").

 

Dit was in 1856, maar sowat twintig jaar later het twee Italiaan­se bioloë weer 'n aantal van die vissies in die Middellandse See gevang. Anders as Kaup kon hulle hul vissies in 'n akwarium aan die lewe hou. Ná 'n paar weke, tot hul uiterste verbasing, het die vissies verander -- in baba-palings.

 

Kaup se vissies, blyk dit toe, was nooit 'n nuwe spesie nie, maar palinglarwes. Uiteindelik kon bioloë begin om die legkaart te voltooi.

 

Hoewel palings, ook genoem ale, lank en slank en glibberig is en alte veel na slange lyk, is hulle inderdaad visse en behoort hulle tot die wetenskaplike orde Anguilliformes. Die aalfamilie is enorm: daar is minstens 600 soorte regoor die wêreld in sowel die koue as die warm oseane.

 

Die meeste, insluitende die wrede bontpaling, hou permanent in die see. Hulle is onder die wêreld se geheimsinnigste diere, want die wetenskaplikes weet nie veel van hulle af nie.

 

Maar daar is sestien spesies wat rondtrek tussen die see en riviere, poele en mere, en die meeste van ons kennis omtrent ale kom van die bestudering van hulle af. Die aal wat die meeste bestudeer is, is die gewone varswaterpaling van Europa en Noord-Amerika.

 

Seewater-jare

 

   SOWEL die Europese as die Amerikaanse palings begin hul lewe in die Sargasso-see, 'n gebied van kolkende strome en drywende massas seegras in die Atlantiese Oseaan.

 

Die wyfies lê hul eiers in die lente. Die meeste van die eiers word deur ander visse opgevreet, maar dié wat bly lewe, broei uit tot klein, plat, blaarvormige larwes of leptocephali.

 

Dié dryf geleidelik noordwaarts saam met die stroom totdat hulle die waters van Bermuda bereik Hier vind een van die mees verstommende gebeurtenisse in die natuur plaas.

 

Bioloë begryp nie hoe dit ge­beur nie, maar op die een of ander manier sorteer die Europese en Amerikaanse larwes hulself uit sodat die een klomp ooswaarts oor die Atlantiese Oseaan na Europa toe koers kry en die ander noordweswaarts na die Atlantiese kus van Noord-Amerika.

 

Onderweg ondergaan die larwes 'n gedaantewisseling en word glas-ale, só genoem omdat hulle so deurskynend is. Hulle het die silindriese vorm van die volwasse palings, maar is baie kleiner.

 

Namate hulle hul onderskeie vastelande nader, kry die glas-ale meer kleur. Wanneer hulle die kus bereik, op die ouderdom van drie, staan hulle bekend as elwers.

 

Nou pyl hulle op 'n baai of riviermonding af, waar hulle na hartelus vreet aan visse, mos­sels, gamale, insekte, plante en selfs menslike afval wat in die water gestort word.

 

Hulle raak geleidelik gewoond aan water wat minder sout is om hulle voor te berei op 'n lewe in vars water.

 

Varswater-jare

 

   PRESIES hoe dit gebeur dat palings die see verlaat, is ’n raaisel, maar dis duidelik ’n baie kragtige instink wat hulle dryf. Die mannetjies bly in die seewater naby die kus, waar hulle in en uit die baaie en inhamme kronkel op soek na kos. Die wyfies swem rivier op.

 

Nou wemel dit van die palings in die vars waters van Kanada, Amerika, Brittanje, die Europese vasteland en selfs die noordelike deel van Afrika.

 

Oral, in hawens, rivier, damme en kanale, kan mense gesien word wat palings met emmers, nette, hengelgerei en selfs spesiale palingspiese probeer vang. In baie gebiede word hulle as 'n lekkerny beskou, en hulle word ingelê of vars in restaurante bedien.

 

Die mens is nie hul enigste vyand nie. Waterskilpaaie, voëls, otters en visse maai onder hulle. Maar niks stuit die oorblywende jong palings nie. Hulle is sterk swemmers wat selfs teen watervalle en snelstrome opbeweeg Om damme te ontduik kan hulle selfs deur afvoerpype en ondergrondse strome swem. Hulle sal tot oor riole swem as hulle nie anders kan nie.

 

Hulle kan ook grond langs beweeg. Snags, wanneer die grond klam is en die donkerte hulle beskerm, spring hulle uit die water uit en vroetel en wriemel verder totdat hulle weer by water dieper die land in uitkom.

 

Algaande word hulle groter en hul kleur verander totdat hulle as geel palings bekend staan. Hierdie stadium duur van sewe tot twaalf jaar.

 

Geel palings "kom tot rus"' wanneer hulle 'n geskikte meer, poel of stroom bereik het. Hulle is veral snags bedrywig, wanneer hulle onder meer slakke, rivierkrewe, klein salms en forelle jag.

 

Terug see toe

 

   NÁ 'n aantal jare maak die palings reg om terug te gaan see toe. Daar word meer gevreet en baie vet word in die liggame opgeberg. Oplaas hou hulle op met vreet en hul bekke word kleiner. Die spysverteringstelsels krimp om ruimte vir die ontwikke­lende teelorgane te maak.

 

Terselfdertyd raak die koppe gepunt om hulle stroombelyning te gee, en die oë raak byna twee maal so groot sodat hulle goed onder die water kan sien. Die borsvinne word ook groter.

 

Hul kleur verander van geel tot silwer en hulle word nou silwer palings genoem. Die Noord-Ame­rikaanse paling het in hierdie stadium 'n ietwat ander kleur en staan bekend as 'n brons paling.

 

Dis gewoonlik een nat herfsnag dat die wyfiepalings weer koers kry na die riviermonding. Dieselfde plase, landerye en stede word verbygesteek as toe hulle rivier op geswem het.

 

Sodra hulle by die riviermon­ding terug is, vertoef hulle 'n tydjie om weer aan die soutwater-toestande gewoond te raak. Die man­netjies wat hier is, is nie dieselfde mannetjies wat hulle destyds hierheen vergesel het nie. Dié het jare gelede al na die Sargasso-see teruggekeer om voort te plant.

 

Presies hoe die palings hul weg oor die duisende kilometers vind, is 'n ander raaisel. Gebruik hulle hul reuksin of maak hulle staat op die seestrome? Navorsing het getoon dat hulle swak elektriese strome kan waarneem wat deur die beweging van water opgewek word. Miskien dien dit om hul posisie en rigting te kan vasstel.

 

Ná baie maande van reis, waarskynlik in die vroeë lente, bereik hulle uiteindelik die warm, sombere waters van die Sargasso-see. Hulle is nou reg om te broei, soos hul ouers gemaak het. Hulle vrek vermoedelik kort hierna.

 

Het jy geweet?

 

   Die salm en paling doen dinge net mooi andersom: die salm gaan van die see af na die riviere om te broei, maar die paling van die riviere af na die see toe.

   Daar was in Swede 'n beroemde paling met die naam Putte, wat op driejarige leeftyd gevang is en verskeie eienaars oorleef het. Putte is uiteindelik as 88-jarige in 'n museum dood.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op CD, 2004