__________________________________________________________________
Internasionale
Ruimtestasie
-- die
mens se helderste ster
Die werk aan die Internasionale
Ruimtestasie is erg gestrem deur die ramp wat die Amerikaanse
pendeltuig-program in Februarie
2003 getref het. Tog word daar steeds
reikhalsend uitgesien na die wentelelende stasie se voltooiing wanneer dit,
naas die maan, die helderste voorwerp in die naghemel sal wees!
• Klik
hier vir artikel oor pendeltuie. __________________________________________________________________
WAT 'n lugkasteel is dit nie wat hulle nou bou nie! Die grootste, mees ambisieuse,
ongelooflikste droomkasteel -- en 'n Suid-Afrikaner het ook al 'n rukkie in die
reeds voltooide deel vertoef.
Alles aan dié "kasteel",
waarin Mark Shuttleworth in 2002 sy eie droom verwesenlik het, is in die
oortreffende trap -- duiselingwekkend modern, met die nuutste tegnologie. Oral
is die delikaatste en duurste toerusting wat nog ooit uitgevind is, met tien
miljoen onderdele wat elk volmaak by die ander moet inpas.
Want gebeur dit nie, kan 'n nagmerrie volg. Dan kan hierdie droomplek katastrofaal aan flarde geruk word...
•
VIR die wetenskaplikes van die 21ste eeu is die Internasionale
Ruimtestasie in der waarheid 'n droomplek -- al het die ramp wat die
Amerikaanse pendeltuig-program in
Februarie 2003 getref het, die werk daaraan tydelik
drasties gestrem. Die pendeltuig
Columbia het naamlik met ’n lewensverlies van sewe verbrokkel toe hy ingekom
het om op die aarde te land.
En tot tyd en wyl die Amerikaanse
pendeldiens weer op dreef sou kom, was Rusland se verarmde ruimteprogram met sy
Sojoez-tuie die enigste funksionerende lewenslyn na die Internasionale
Ruimtestasie.
Die mikpunt om die ruimtestasie in
2006 te voltooi sou bes moontlik nie meer gehaal kon word nie. Hoe ook al, die
stasie sal moet klaarkom en daar word reeds reikhalsend uitgesien na sy
voltooing wanneer dit naas die maan, die helderste voorwerp in die naghemel sal
wees!
Die IRS is in werklikheid een enorme
aardsatelliet wat op 'n hoogte van 355 km en met 'n stink spoed van meer as 27
000 km/h om ons planeet wentel. Sy komponente word stuk-stuk met pendel- en
Sojoez-tuie van die aarde af aangebring -- die miljoene dele afkomstig van
sestien verskillende lande wat saamwerk aan die stasie.
Op die ou end sal dit so groot soos
'n wolkekrabber wees.
Maar voeg daarby dat dit alles gebeur
binne-in feitlik 'n lugleegte waar die temperatuur van bo die kookpunt van
water tot tientalle grade onder die vriespunt kan wissel, en jy sal besef dat
die wêreld waarheen ons eie Mark Shuttleworth uitgevlieg het, beslis nie vir 'n
brose aardmens gemaak is nie.
Tog word niks ontsien om die ruimtestasie
behoorlik te pantser sodat dit 'n beskutte eiland vir mensebewoning in die
ongenaakbare sterrehemel kan wees nie. Daar is op 'n keer bereken dat dit
uiteindelik meer as R370 duisend miljoen sal kos om te bou en R27 duisend
miljoen per jaar om dit aan die gang te hou. Dit is baie meer geld as wat talle
regerings jaarliks kan invorder om hul begrotings te laat klop.
Met soveel geld wat na die ruimte
uitstroom, moet 'n mens wonder: presies wat soek die mensdom daar bo? Wat is
die nut van so 'n ruimtestasie nou eintlik?
Die voordele is legio. Om maar 'n
paar te noem: in laboratoriums binne en buite die stasie sal wetenskaplikes in staat wees om die swaartekraglose
omgewing te benut -- waar chemiese reaksies anders plaasvind as op die aarde en
groter landbouprodukte veel vinniger gekweek kan word.
Dit kan die wetenskaplikes
byvoorbeeld in staat stel om die groeiwyse en genetiese samestelling van gewasse
baie beter te begryp. Hopelik sal die mens dan ook uiteindelik beter en groter
graan- en groentesoorte op die aarde kan kweek.
Hulle kan voorts nuwe medisynes daar
ontwikkel waarmee talle siektes, wie weet dalk ook vigs, eendag hopelik genees
sal kan word.
Hulle sal nuwe metaalallooie kan
skep en vir die eerste keer werklik die probleme en voordele van 'n lewe in die ruimte kan bestudeer.
Vanuit die stasie sal wetenskaplikes begin werk aan 'n
waarskuwingstelsel sodat ons planeet betyds beskerm kan word as 'n reusagtige asteroïde op ons afpyl soos die een wat glo
die dinosourusse uitgewis het.
En mettertyd sal die stasie as 'n halfwegstasie tussen die
aarde en die res van die sonnestelsel dien.
•
AAN boord van die ruimtestasie is alles so omgewingsvriendelik as wat in
die vreemde omstandighede moontlik is. Die gemiddelde volwassene het elke dag
sowat 630 000 kub. cm suurstof, twee liter water en omtrent 500 g droë kos
nodig -- en alles moet vir elke ruimtevaarder van die aarde af saamgekarwei
word.
Maar daar is geen tekorte nie. Trouens,
hier is baie meer as wat werklik nodig is om aan die lewe te bly.
Plaas jou in iemand soos Mark
Shuttleworth se ruimteskoene. Ervaar die anderste soort lewe op die ruimtestasie
soos hy dit ervaar het toe hy in 2002 soontoe is vir 'n belewenis wat hom 'n
massiewe R220 miljoen gekos het.
Van jou woonkajuit af is daar 'n
reeks laboratoriums, almal ingerig in reusagtige silinders. Jy eet bevrore
kosse waarvoor die vroeë ruimtevaarders (met al hul vitamienpilletjies) hul
oogtande sou gegee het.
Jy voel ook uitgerus, want jou
slaapbank is knus en gemaklik, en jy het pas 'n "stortbad" geneem wat
jou nogal verfris het.
Die verskil is net dat daar nie 'n
sproeikop aan die stort is nie, want hier in die ruimte is die swaartekrag
maar'n miljoenste van dié op die aarde. Stortwater kan nie sproei nie, want dit
dryf rond pleks van om te val.
Jy kry dus net 'n paar liter water
om saam met seep aan jou vel te smeer, waarna jy jou afdroog en die bolletjies
water om jou met 'n suigapparaat opsuig. Kort voor lank sal die water
hersirkuleer word
-- so suiwer dat jy dit kan drink.
•
IN 2001 was die stasie reeds dertig persent voltooi. Dit het toe al
bestaan uit twee Russies-geboude woonmodules en ’n Amerikaanse laboratorium.
Dit is ook toegerus met ’n groot robot-arm, wat deur Kanada verskaf is. Dié arm
help met die bou van die stasie en sal in staat wees om rond te beweeg na waar
dit ook al benodig word.
Maar verstommend soos die bestaande
tegnologiese middels is, lyk hulle soos Lego-blokkies in vergelyking met sekere
van die toerusting wat nog ontwikkel word.
Baie van hierdie nuwe tegnologiese
hulpmiddels is nodig vanweë die besondere toestande by die stasie. Om in sy wentelbaan
te bly, moet dit so vinnig om die aarde kan beweeg dat dit die afstand tussen
Londen en Texas binne sewentien minute kan aflê.
"Om sestien keer per dag om die
aarde te wentel bied ’n mens ’n skouspelagtige panorama," sê Andrew
Thomas, ’n Australiër wat tye in die Russiese ruimtestasie Mir asook in die
nuwe stasie deurgebring het. " ’n Mens sien elke 45 minute ’n sonop."
Maar hoe wonderlik die uitsigte ook
al is, beteken die groot snelheid waarteen die Internasionale Ruimtestasie
beweeg dat werk aan die buitekant daarvan uiters gevaarlik is. Elke keer dat
ruimtevaarders ruimtewandelings moet onderneem om nuwe modules vas te heg of
skade te herstel, waag hulle hul lewe.
Hulle dra ruimtepakke wat tien
miljoene rande kos wat botsings teen stofdeeltjies so groot soos ’n sandkorrel kan
weerstaan. Enige groter deeltjies sal ’n gat in ’n ruimtepak skeur, wat die
ruimtevaarder slegs ’n halfuur tyd gee om binne-in die ruimtestasie te kom met
sy noodvoorraad suurstof.
Klein brokstukkies ruimterommel soos
dié kan ook bene breek en velle oopkloof.
"Die probleem met groterige gate in ruimtepakke is dat ’n mens nie
net suurstof sal verloor nie, maar ook hitte," sê Phil West, ’n
Nasa-ingenieur en ruimtewandelings-deskundige. "Jou liggaam sal begin
vries en jy sal waarskynlik jou bewussyn verloor."
Ruimtewandelings word dus tot die
minimum beperk. Die Kanadese robot-arm kan baie van die werk doen wat nodig is,
terwyl nog twee arms, wat deur Japan en Europa verskaf word, gereed sal wees
teen die tyd dat die stasie voltooi is.
•
NOG tegnologiese hulpmiddels word ontwikkel wat dit onnodig vir
ruimtevaarders sal maak om dit ooit buite te waag. ’n Robot met die bynaam
Robonaut word reeds deur Nasa vervaardig. Robonaut sal heeltyds buite die
ruimtestasie bly en soos ’n astrante ryloper aan die buitewand kleef. Die robot
sal deur ruimtevaarders binne-in die stasie beheer word of selfs deur tegnici
op aarde wat met hul hande in handskoene werk.
Robonaut sal mensagtige hande hê,
toegerus met dosyne sensors om sy beheerder enigiets te laat voel waaraan hy
self vat en wat vlytig met gereedskap kan werk net soos die beheerder dit wil.
Die masjien sal ook twee kamera-"oë" hê, sodat die beheerder in drie
dimensies alles kan sien wat die robot "sien".
"Aangesien Robonaut altyd
buitekant die stasie sal wees, sal hy veel vinniger kan reageer indien enige
dringende herstelwerk nodig is," verduidelik Robert Ambrose, die
Robonaut-projekleier. "Dit kan verskeie ure verg vir ’n ruimtevaarder om
vir die buitekant toegerus te word, maar Robonaut sal dadelik kan optree."
Nog ’n nuttige robot, wat PSA of
Personal Satellite Assistant genoem word, gaan die ruimtevaarders aan die
binnekant help. As Robonaut vergelyk kan word met Star Wars se C3PO, is PSA die
stasie se weergawe van R2D2. Maar hy’s lank g’n groot blikemmer van ’n robot
wat dit moeilik vind om trappe te klim nie. Inteendeel, die PSA is niks groter
as ’n tennisbal nie en sal in die ruimtestasie aangedryf word deur ’n reeks
waaiers sodat hy ruimtevaarders met hul take kan help.
Yuri Gawdiak, die man agter die
PSA-projek, verduidelik: "Hy’s ’n soort veeldoelige toestel soos dié in
Star Trek. Maar ons het hom ook in staat gestel om stemme te herken sodat die
ruimtevaarders vrae aan die robot kan stel en hom opdragte kan gee.
"Die ruimtevaarder sal
byvoorbeeld sê: 'Ek wil hê jy moet na Nodus Twee gaan en vasstel wat die
temperatuur daar is.' Dan kan hy op sy eentjie wegbeweeg, werklik die
temperatuur gaan meet en terugkom."
•
MISKIEN is die ruimtemanne se belangrikste tegnologiese hulpmiddel een
wat hulle hoop hulle nooit sal hoef te gebruik nie. As hulle noodgedwonge die
stasie moet verlaat, sal hulle ’n ontsnappingskapsule gebruik -- ’n nuwe
pendeltuigie wat die Crew Recovery Vehicle genoem word. Hierdie ruimtetuig kan
net-net die sewe bemanningslede dra en hulle na die aarde terugbring.
Dié tuig is ’n goeie voorbeeld van hoe verskillende nasies saamwerk in die ontwikkeling van die ruimtestasie. Die Amerikaners koördineer die projek, maar die Nederlanders is besig om die rigtingsroere te bou, die Spanjaarde die onderstel en die Duitsers die neus, terwyl die Franse hul aandag op die aërodinimika toespits en die Belgiërs aan die stert werk.
Só is die werk aan die
Internasionale Ruimtestasie in sy geheel ook 'n internasionale onderneming.
Soos iemand dit gestel het: eendag sal die nasies van die aarde opkyk na die
naghemel en ’n helder nuwe ster sien, ’n glansende simbool van die mensdom se
vermoë om saam te werk.
__________________________________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan