_________________________________________________________
Vroeë
mense en antieke beskawings (5)
van
die godkonings
Die
Sfinks -- waarskynlik meer as honderd jaar gelede afgeneem.
Jy
het bes moontlik al meermale 'n foto van hom gesien: die bekende Groot Sfinks
van Giza wat met 'n ondeurgrondelike uitdrukking op sy gesig op die Egiptiese
landskap hurk, asof hy die opgegaarde kennis van die eeue besit. Die sfinks,
uit die tyd van Khafre, het waarskynlik oorspronklik soos dié koning gelyk en
is volgens sy instruksies gebou -- 'n indrukwekkende getuie van die
uitsonderlike gesag van die farao's en die ontstaan van 'n magtige
beskawing...
•
Klik
hier vir "Kort begrip": EGIPTE VAN DIE OUDHEID EN VANDAG
_________________________________________________________
"lN
Egipte gaan die vroue mark toe en verkoop die produkte, terwyl die mans tuis
bly en weef. Egiptiese mans dra vragte op hul koppe, die vroue op hul skouers.
Die vroue urineer staan-staan, die mans terwyl hulle sit..."
Só
het die Griekse geskiedkundige Herodotus in die laaste helfte van die vyfde
eeu voor Christus oor 'n besoek aan Egipte geskryf.
Oor
hoe noukeurig sy waarnemings was, kan 'n mens nog redeneer en straks glimlag,
maar nie oor Egipte se enorme plek in die wêreldgeskiedenis nie.
Die
land van die farao's was trouens die bakermat van een van die wêreld se heel
grootste beskawings, waarvan nie net die geskrifte van waarnemers soos
Herodotus getuig nie, maar ook 'n duisternis van argeologiese monumente en
artefakte.
In
hierdie aflewering, die eerste oor Ou Egipte, word die hooffaktore wat tot die
land se beskawingsontwikkeling gelei het, en sy geskiedenis bespreek.
•
TALLE faktore het tot die ontstaan van die Egiptiese beskawing en die
land se welvaart bygedra. Die meeste geskiedkundiges benadruk egter twee
belangrike invloede: die besonderse geografie van die land en die ou
Egiptenare se onwrikbare geloof in die hiernamaals.
Egipte
is 'n baie groot woestynland met die Nyl wat dwarsdeur die land keep. Vanweë
swaar reëns in sy opvanggebied het die rivier een keer per jaar sy walle
oorstroom. (Sedert die bou van die Hoë Aswandam gebeur dit nie meer nie.)
Nadat
die water weggesink het, is 'n strook ryk, vrugbare grond van sowat 10 km
breed weerskante van die rivier agtergelaat. Die Egiptenare het van die Swart
Land gepraat omdat die grond so donker was. Die land anderkant dit is die Rooi
Land genoem.
Waar
hulle die rivier behoorlik benut het deur dyke te bou, kanale te grawe en
ander bewaringspraktyke toe te pas, was die boere feitlik elke jaar verseker
van 'n vet oes.
Maar
die Nyl was meer as net 'n bron van vrugbare grond en besproeiingswater.
Goedere is ook daarlangs vervoer -- in groot maat en baie doeltreffender as
wat dit met kamele gedoen kon word. Dit het selfs die Egiptenare aangespoor om
'n kanaal tussen die Nyl-delta en die Golf van Suez te bou en seewaardige
skepe te ontwikkel. Alles het die handel bevoordeel.
Vername
stede soos Memphis en Thebes en ander vooruitstrewende nedersettings het aan
die rivieroewers verrys, en hawens soos Rosetta en Alexandrië het tot
stand
gekom.
Die
tweede belangrike dryfveer in die Egiptiese beskawingsontwikkeling was die
geloof dat die lewe anderkant die graf 'n voortsetting van die aardse lewe is.
Dit het tot talle praktyke rondom die dood en begrafnisse gelei.
Die
mummifikasie van die liggaam is as waarborg vir 'n lewe hierna beskou. Die lyk
is gebalsem, gedroog en in linne toegedraai. Hierna is dit gekis en die
doodkis in 'n grafkelder geplaas.
Die
studie van mummies het ons kennis van die ou Egiptenare baie verryk. Ons weet
byvoorbeeld wat hulle geëet en aan watter siektes hulle gely het.
Die
Egiptenare het ook geglo dat waardevolle aardse besittings in die hiernamaals
gebruik kon word en verskeie dinge -- van kos, drank, juwele en klere tot
wapens en gereedskap -- is in die grafkelders gelaat. In die rykes se kelders
was
daar selfs standbeelde van knegte wat hulle kwansuis kon bedien.
'n
Ingewikkelde stel gebede en towerspreuke is ontwikkel en op papirus
neergeskryf met aanwysings aan die oorledene wat om te doen wanneer hy voor
die laaste oordeel te staan kom.
Die
Egiptenare se godsdienstige oortuigings het hulle ook aangespoor om tempels en
monumente te bou. Die tempel by Karnak, byvoorbeeld, wat ter ere van die
songod Arnon-Re gebou is, is die grootste tempel in die land met meer as 130
suile van sowat 24 m hoog.
Die
bou van die piramides was waarskynlik so geslaag omdat die mense hul harde
werk as toegewydheid aan die farao's beskou het. In 'n piramide was daar 'n
geheime kamer vol skatte waar die lyk van die koning was.
Die
beroemde Piramides van Giza, naby Kaïro, bestaan uit tien afsonderlike
piramides waarvan drie die grootste in Egipte is.
Die
farao's is reeds baie vroeg as gode beskou, maar die ou Egiptenare het ook nog
baie ander gode en godinne gehad.
•
DIE groot beskawing van antieke Egipte het sowat vyfduisend jaar gelede
in die vallei van die Nylrivier ontstaan. Meer as tweeduisend jaar lank het
dit gefloreer -- een van die langdurigste beskawings in die mensegeskiedenis.
Die
eerste Egiptenare was jagters en herders wat naastenby seweduisend jaar gelede
van die hooglande na die Nylvallei afgetrek het. Hulle het naderhand
agtergekom dat hulle saad kon saai nadat die rivier sy walle oorstroom het.
Skape en bokke is ook getem, dekkings van klei en riete gebou, potte gemaak en
vlas geweef.
Mettertyd
het hulle in gevestigde en geordende gemeenskappe begin woon. Dit was eers
net in gehuggies, maar gaandeweg het dié tot stede, distrikte en uiteindelik
koninkryke aangegroei. Die lewe het ingewikkelder begin raak en die ambagte en
ander nerings meer geskoold en gespesialiseerd.
Teen
omstreeks 3400 vC het Egipte twee hoofkoninkryke gehad: Opper- en
Benede-Egipte. Dié toedrag van sake het sowat driehonderd jaar geduur totdat
'n koning, wat volgens die oorlewering Menes genoem is, Benede-Egipte verower
en die twee koninkryke verenig het.
Menes
was die eerste in 'n lang reeks farao's wat oor Egipte regeer het. Hy het ook
die eerste dinastie (voorstehuis of regerende
familie)
hier gevestig. Meer as dertig dinastieë sou hierna volg.
Die
geskiedenis van ou Egipte word in vier hooftydperke ingedeel. Die eerste, die
VROEË PERIODE, het sowat vierhonderd jaar geduur. In hierdie tyd is tempels
en paleise gebou en besproeiingstelsels, ploeë wat deur osse getrek is en
hiërogliewe (beeldskrif) ontwikkel.
Die
tweede tydperk, die OU RYK, is ingelui deur die oprigting van die piramides en
word ook die Piramidetyd genoem. Dit het 'n stuk of vyfhonderd jaar geduur.
Die
derde, die MIDDELRYK, het twee eeue geduur en is gekenmerk deur die
ontwikkeling van die kunste, veral die argitektuur en letterkunde.
In
die NUWE RYK het Egipte tot die wêreld se magtigste moondheid verrys.
Hierdie
Nuwe Ryk het sowat vyfhonderd jaar geduur, waarna Egipte se lotgevalle begin
verander het. Magstryde tussen mededingende families, korrupsie en
ondoeltreffendheid het die gesag
afgetakel.
Die land het in kleiner state verbrokkel en die buitelandse grondgebiede is
prysgegee.
In
die volgende sewehonderd jaar het die land ál vinniger verval met die
gevolglike oorheersing deur vreemde dinastieë, waaronder Nubië, Assirië en
Persië.
In
die jaar 332 vC is Egipte deur Alexander die Grote van Macedonië verower. Toe
hy dood is, is die beheer van Egipte deur een van sy generaals, Ptolemaeus,
oorgeneem, en in die volgende driehonderd jaar het die Ptolomeë, wat
Macedonies van oorsprong was, die Griekse kultuur in Egipte uitgedra. Teen dié
tyd was Egipte se geskiedenis nie meer sy eie nie, maar dié van sy
veroweraars.
Dit
was die koms van die Christendom wat oplaas die Egiptiese kultuur laat verdwyn
het. Antieke tempels het ineengestort, grafkelders is verwaarloos, gode is
versaak en hul beelde op geboue is geskend. Uiteindelik het die eiesoortige
beskawing van die Nyl opgehou bestaan.
_____________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
_____________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan