____________________________________________________________________
Die Middeleeue (1)
Die fassinerendste tyd in die
Europese geskiedenis. Só dink baie mense aan die Middeleeue. 'n Tyd van landhere
en lyfeienes, ridders en romantiek, kastele, katedrale, pelgrimstogte,
rogbrood, dorpskelms, kinderbruide, onderdrukking en ongeletterdheid. In dié
reeks voer ons ensiklopedie jou terug na daardie eeue. In hierdie eerste
aflewering word vertel waar dit alles begin het...
____________________________________________________________________
EUROPA in die Middeleeue! Probeer jou daardie wêreld voorstel.
Huise met hoë dakke gekluister om 'n kerk. Kloosters teen die heuwelhange
in stille, landelike omgewings. Sober kastele wat op hoë heuweltoppe hurk.
Ridders met blink wapenrustings wat op perde oor ophaalbrûe rammel of mekaar onverskrokke met lanse bestorm. Landhere wat kleinwild met valke jag, of herte met hul pyle en boë agtervolg.
Baie mense het 'n mooi, romantiese
idee van die Middeleeue. Maar die stuk of tien eeue waarin hierdie tydperk val,
is ook gekenmerk deur 'n jammerlike en patetiese verval van die mens.
Met die "Middeleeue" dui geskiedkundiges die periode aan tussen
die antieke en moderne tyd in Wes-Europa. Nogtans is dit moeilik om presies te
sê waar alles werklik begin of geëindig het. Daar word egter gewoonlik aanvaar
dat dit ingelui is deur die ineenstorting van die Romeinse Ryk in die jare 400
nC en afgesluit is met die soeke na en die verbreding van kennis in die jare
1500.
Die Middeleeue word soms
verkeerdelik die Donker Eeue genoem, weens die kennelike gebrek aan
geleerdheid, veral in die eerste vyf eeue. Dié term word egter vandag nie juis
deur kenners gebruik nie, want navorsing het getoon dat hulle nie heeltemal so
"donker" was nie.
In ons reeks oor antieke beskawings
word vertel hoe die Romeinse Ryk van omstreeks 160 nC en veral in die jare 200
nC geteister is deur die invalle van Germaanse volke wat barbare genoem is.
Teen die jare 400 nC was die
Romeinse Ryk so verswak dat hy nie meer die invallers kon weerstaan nie. In
die loop van die eeu is die ryk opgekerf in baie koninkryke wat deur barbaarse
opperhoofde regeer is.
Onder Romeinse heerskappy was die mense
gewoond aan 'n lewe van orde en reg. Hulle het sterk sentrale en plaaslike
regerings gehad met die veiligheid en geborgenheid wat daarmee saamgaan, asook
billike verhore.
Onder die barbare is orde en reg vervang
deur bygeloof, chaos en voortdurende oorlogvoering.
Die handel, wat onder die Romeine
nuwe hoogtes bereik het, is heeltemal vernietig en die weë na Rome het
verbrokkel. Sonder handel en geld moes die mense hulle noodgewonge tot 'n
landelike lewenswyse wend om te oorleef.
•
NÁ die invalle van die barbare was Wes-Europa se ekonomie op 'n stelsel
van landgoedere gegrond. Teen die jare 800 was die meeste van die grond verdeel
in groot landgoedere wat deur 'n handvol welgestelde landhere besit en beheer
en deur arm landvolk bewerk is.
Biskoppe en ander hoë geestelikes
wat hul lewe aan die kerk gewy het, het ook oor groot stukke grond regeer en
baie soos die landhere geleef.
Op elke landgoed was 'n dorpie van
eenvoudige hutte waarin die landvolk gewoon het. Die dorpenaars het omtrent
alles geproduseer wat hulle, die landheer en die geestelikes nodig gehad het.
Groot dorpe, wat vanweë die Romeinse
handel floreer het, het al hoe onbelangriker geword. Die inwoners het na die
plase getrek om werk te kry, en baie groot dorpe het heeltemal van die toneel
verdwyn.
Daarmee saam het die kulturele en
opvoedkundige bedrywighede tot niet gegaan. Die antieke Griekse en Romeinse
geleerheid was so te sê vergete, en vaardighede in die letterkunde,
skilderkuns, beeldhou en argitektuur was daarmee heen.
Wes-Europa is in
"duisternis" gedompel...
• DIE enigste lig in die donker tonnel van die vroeë Middeleeue
was die Christelike kerk. Terwyl die toestande elders verswak het, het die kerk
na vore getree as die enigste instelling wat in staat was om die klassieke
beskawing te beskerm.
Twee instellings van die kerk -- die
katedraal en die klooster -- het belangrike sentrums van geleerdheid geword.
Die monnike van sekere kloosters en
die geestelikes van die katedrale het die lees en skryf van Latyn lewend help
hou en antieke manuskrifte gekopieer, waardeur baie klassieke letterkundige
werke behou gebly het wat andersins heeltemal sou verdwyn het.
Hulle het ook baie skole in Europa
opgerig en voortreflike biblioteke gebou.
Met verloop van tyd is die barbare
tot die Christendom bekeer, wat die geografiese invloed van die kerk grootliks verbreed
het. Die barbare het geleidelik die Romeinse begrippe van owerheidsgesag en
geregtigheid aanvaar.
Die kerk het 'n toenemend belangrike
rol in staatsbestuur gespeel, en kerklui het burgerlike take oorgeneem met die
insameling van belastings en die instandhouding van geregshowe om misdadigers
te straf.
•
TUSSEN die middel van die jare 700 en 987 is Wes-Europa regeer deur
sekere Frankiese konings wat die Karolingers genoem word. In die laat 700's het
die heersende koning, Karel die Grote, Wes-Europa verenig -- die eerste keer
sedert die ineenstorting van die Romeinse Ryk.
Die heersers het besef dat hulle nie
hul onderdane sonder soldate kon beheer of beskerm nie, en in die loop van die
agtste eeu het 'n regeringstelsel wat as die feodale stelsel bekend staan, in
Europa ontstaan.
Dit was allereers 'n stelsel van
grondbesit waarin mense grond verkry het in ruil vir dienste. Só byvoorbeeld
kon 'n lyfeiene (iemand wat met lyf en lewe aan 'n heer behoort en dus eintlik
net 'n soort slaaf was) van sy leenheer verlof ontvang om 'n bepaalde stuk
grond vir sy eie gewin te bewerk. Die voorwaarde was dat hy sy leenheer se
grond ploeg.
Die feodalisme was egter ook 'n
lewensvorm, waarin 'n mens se geboorte geheel en al bepaal het watter status jy
in die lewe sou beklee. 'n Lyfeiene sou byvoorbeeld nooit eens daarvan gedroom
het om 'n ridder te wil word nie, en hy het feitlik geen hoop gehad om ooit
iets anders as 'n lyfeiene te wees
nie.
Die Middeleeue het onder Karel die
Grote die grootste opgang beleef. Hy het die onderwys verbeter en 'n skool
gevestig met leerkragte wat ander skole en biblioteke ingerig en antieke
manuskrifte gekopieer het. Hierdie hernieude belangstelling in geleerdheid
word die Karolingiese Renaissance genoem.
Maar ná Karel die Grote se dood het
Europa weer in koninkryke verbrokkel.
In die jare 900 en 1000 was die
grootste deel van Wes-Europa in feodale state verdeel. In party, soos Engeland
en Frankryk, is sterk regerings gevestig, wat 'n mate van vrede en veiligheid
vir hul volkere gebied het. Ander, soos in Duitland en Italië, het ondoeltreffend gebly.
Feodalisme is op elke vlak van die
gemeenskap bedryf. Konings kon nie hul lande regeer sonder die steun van hul
ridders nie. Here kon nie hul landgoedere beheer sonder die landarbeiders nie.
Die landvolk kon nie lewe sonder dat hulle die beskerming van hul here teen die
gevare en onsekerhede van daardie tyd gehad het nie.
Jammerlik gebrekkig soos die
stelsel was -- met al die onreg en lyding wat dit vir die laer stande meegebring
het -- is dit algemeen beskou as die beste manier om 'n staat te bestuur wat
van die landbou afhanklik is.
Daarby het dit 'n skyn van orde in
Europa help vestig waar daar voorheen slegs chaos was.
•
ONS woord ridder hou sigbaar verband met die woord ruiter (iemand
te perd), en die Engelse knight kom weer van die Angel-Saksiese cniht,
wat berede dienskneg beteken.
Ridders se plig in oorlogtyd was om
te perd as gewapende soldate te veg, en in vredestyd moes hulle huishoudelike pligte vervul.
Aanvanklik kon elkeen 'n ridder
wees. Maar namate wapenrusting en oorlogsperde duurder geword het, kon slegs
die rykes dit bekostig, en dit het geleidelik 'n eer en onderskeiding geword.
Van 'n ridder is verwag om eerbaar
en dapper in die stryd te wees en om sy koning, sy kerk en sy dame te dien.
In tye van vrede het hulle dikwels
te veel vrye tyd gehad en hul vaardighede in twee algemene speletjies vertoon: steekspele,
waarin twee gewapende ridders mekaar met hul lanse bestorm het in 'n wedywering
om glorie en eer; en toernooie of miniatuur-gevegte, waarin groepe ridders op
hul perde oor die landskap gery en mekaar met hul lanse uit die saal probeer
gooi het.
Hul bloeddors is dikwels in
plaaslike gevegte geles. Hul slagoffers was meestal onskuldige landvolk.
Dis te verstane dat die ridders
sowel geliefd as gehaat was.
__________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan