____________________________________________________________

 

Eiers

-- die ontploffing van lewe

 

Eiers is waar die lewe begin. Met ’n ekspedisie na die binnekant van die raaiselagtige eier, betree jy ’n wêreldjie van die vreemdste geheimenisse...

____________________________________________________________

 

'N VOËLEIER wat gelykstaan aan 180 tot 185 hoendereiers -- dit is wat die olifantvoel van Suid-Madagaskar in haar glorietyd kon lê. Een só 'n eier word in die Britse Museum in Londen bewaar, want dié merkwaardige voëlreus het reeds eeue gelede uitgesterf. Kenners sê die olifantvoëlwyfies het vir die grootste eiers van enige bekende diersoort gesorg.

 

En die kleinste voëleiertjies op aarde dan? Dié word behoort aan 'n kolibrie-spesie (hummingbird) van Jamaika. Elk van dié kolibrie se eiertjies is 'n skamele aantal millimeters lank en jy sal maklik oor 'n hele paar van hulle loop sonder om eens te besef dat jy op eiers trap.

 

Soos voëls se vere verskil, só verskil ook die eiers wat hulle lê. Geles, wittes, bont gespikkeldes, allerhande soorte. Maar dis natuurlik nie net voëls wat eiers lê nie. Boonop is sekere diersoorte se produksie is so groot dat 'n mens jou hande daaroor in stomme ongeloof moet saamslaan. Dink maar net aan die see-sonvis wat met 'n enkele legsel 300 miljoen eiers deponeer. Daarteenoor lê 'n ander vis, die sogenaamde tand-karp, net omtrent twintig eiers oor 'n tydperk van etlike dae.

 

Die grootste eier van enige lewende dier is dié van die walvishaai. Een van 30 cm lank is al gevind met 'n volmaakte haai-embrio’tjie van 35 cm binne-in.

 

Die grootste eier van alle lewende voëls behoort aan die volstruis. Dit staan gelyk aan sowat twee dosyn hoendereiers en moet 40 minute kook om gaar te word. Dis ook interessant dat die volstruiseierdop slegs 1,5 millimeter dik is, maar tog die gewig van 'n man van nagenoeg 130 kilogram kan dra.

 

Maar wat is 'n eier eintlik? In boektaal is dit die fundamentele sel waaruit 'n dier ontwikkel. By diere wat eiers lê, word aan die eier gedink as die sel saam met sy houer. By nie-eierlêende diere, asook by rnense, is die vroulike voortplantingsel ook 'n eier (ovum). Alle voëls en baie reptiele, visse en insekte lê eiers, terwyl net twee soogdiere, Australië se mierystervark en eendbekdier, daartoe in staat is.

 

Teenoor die veertien of meer sentimeter wat 'n volstruiseier lank is, is 'n menslike ovum slegs sowat een veertigste van 'n sentimeter in deursnee.

 

Alle eiers is basies dieselfde as hulle eers gevorm is, maar kry die spesiale karaktertrekke van hul betrokke spesie nadat hulle begin ontwikkel het. 'n Voëleier het vyf hoofdele: 'n dop, dopmembraan, eierwit, eiergeel en kiem. Die eerste vier dele is net daar om die kiem te beskerm en te voed, wat dan in 'n voëltjie ontwikkel.

 

Die eiergeel of dooier is 'n groot geel bal wat in die middel van die eierwit of albumen lê. Dit is 'n enkele sel. Aan die een kant van die dooier, naby die oppervlak, is 'n dun, wit skyfie -- die kiemvlek -- wat die kiem word sodra die eier bevrug is.

 

Partykeer is daar twee gele in een eier en dan word van 'n dubbeldoor gepraat. Die rekordgetal dooiers wat in een hoendereier gevind is, is sover vasgestel kan word, nege.

 

Die dooier sowel as die eierwit verteenwoordig 'n spens, 'n ryk voorraad kos vir die ontluikende voëltjie, en dis hierdie spens wat ons beroof wanneer ons 'n hoendereier as kos gebruik.

 

Ons weet almal dat voëleiers deur hul ouers uitgebroei geword. Die broeier is gewoonlik die wyfie, maar af en toe sal die mannetjie ook sy ouerlike plig in dié verband nakom. Sekere soorte voëls sal nie begin broei voordat hulle eers 'n bepaalde getal eiers gelê het nie. Een soort Amerikaanse houtkapper moet byvoorbeeld eers vier eiers in die nes hê of anders sal sy glad nie op hulle gaan sit nie.

 

'n Voëlkenner het eenmaal een eier per dag uit só 'n houtkapper se nes verwyder. Die stomme, redelose, maar tog so toegewyde ma het meer as sewentig eiers gelê voordat sy uiteindelik die stryd gewonne gegee het.

 

By voëls is dit die hitte van die ma-voël se liggaam wat die ontploffing van lewe binne-in die eier aan die gang sit. Sodra die temperatuur in die middel van die eier 37 tot 38 grade Celsius bereik, begin die selverdeling. Daarna gaan die kettingreaksie voort totdat die hart, lewer, longe en oë binne-in die dop gevorm is -- trouens al die organe van 'n lewende voëltjie.

 

Wanneer dit ná 'n paar weke omtrent tyd raak vir die eier om uit te broei, vul die klein voëltjie reeds die eier byna heeltemal. Teen hierdie tyd is die hele dooier en ook die eierwit opgebruik. Die nuwe geveerde wesentjie het geen ander keuse as om uit sy sel te breek nie.

 

Om hom te help om uit sy dop te kruip, het die natuur hom voorsien van 'n harde klein "eiertandjie" aan die bokant van sy snawel, naby die punt. Hierdie eiertandjie val af kort nadat dit sy werk gedoen het.

 

Dit wat betref die uitbroei van voëleiers. Reptiele het in die reël nie dié soort broei-instink nie en gebruik sand, warm gebak deur die son, om die uitbroeiwerk vir hulle te doen. Vissies, insektelarwes en baie ander kruipers moet normaalweg ook maar op eie stoom uitbroei en daarna self sien kom klaar in die ongenadige nuwe wêreld.

 

Die voedingswaarde van eiers word reeds eeue lank erken. Die eiers van visse, reptiele en voëls was al van die vroegste tye af die mens se stapelkos. Vandag is die hoendereier natuurlik koning.

 

'n Mens kan jou kwalik voorstel wat ons in hierdie wêreld sonder hoendereiers sou gedoen het. Dis immers nie vir spek en boontjies dat spek en eiers as ontbytkos so gewild is nie!

 

_________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan