__________________________________________________________
Die aarde se oseane (2)
die getye
Wat op aarde sou hul hele lewe kon
deurbring in die gebied van die eb en die vloed langs die kus, die
onherbergsame strokie land wat nóú onder die seewater is en ure later weer hoog
en droog? Niks, sê jy? Maak jou reg vir 'n verstommende ontdekking...
__________________________________________________________
STEL jou voor jy leef op die tussentyse strand -- die wisselvallige
strook land tussen die hoog- en die laagwatermerk. Twee maal per dag, weens die
maan se aantrekking van die waters van die aarde, word jy deur die inkomende
gety oorstroom. Jy is aan die koue, brekende skuim en die sterk trekkrag van
die deining blootgestel.
Tussen elke oorstroming trek die
water terug en jy bly hoog en droog agter, weerloos uitgelewer aan die genade
van die skroeiende son en die uitdroënde wind.
Die tussentyse sone... 'n mens sou
dink dit is 'n niemandsland. En tog, 'n ontdekkingsreis tussen die rotspoele
en onder die sand in hierdie streek lê 'n uitsonderlik ryke verskeidenheid van
plante- en dierelewe bloot. Van die mees aanskoulike en hoogs gespesialiseerde
skepsels in ons oseane maak hul tuiste hier.
Hierdie diere en plante word aan
skerper teenstellings in die omgewing blootgestel as enige ander fauna of flora
op ons planeet.
Kwaai storms probeer hulle teen die
rotse slinger. Die byvoeging van vars water uit riviere en strome, asook
reënwater, veroorsaak drastiese skommelings in die soutgehalte van die water.
En hulle moet gedurig roofdiere trotseer -- voëls gedurende die eb en visse
gedurende die vloed.
Daar is baie soorte kuslyne:
rotsagtig, sanderig, modderig. In elk van dié drasties verskillende omgewings
lewe kenmerkende groepe diere. Rotsagtige tussentyse kuslyne verskaf 'n
soliede basis waaraan plante en diere hulle kan vasheg. Sulke bewoners klou of
kleef dikwels aan die rotse vas om te keer dat die see hulle meesleur.
Sanderige en modderige kuslyne het
egter weer 'n gedurig bewegende basis. Die skepsels wat hier leef, is gewoonlik
grawers wat ondergronds skuiling soek.
Tipiese bewoners van rotsagtige
kuslyne is klipmossels, mossels, akker-eendmossels, chitone, see-anemone,
seekomkommers, seekastaiings, seesterre, see-lelies en rooi-aas. Die meeste het
die een of ander meganisme om die geweld van die golwe en die trekkrag van
die terugtrekkende gety te weerstaan.
Sekere seekomkommers, see-anemone,
see-kastaiings, seesterre en verskillende soorte seegras wat nie die krag van die water
kan weerstaan nie, soek in die stil skeure en poele skuiling.
Sommige plante en diere voorkom
waterverlies deur in klam skeure te skuil of in of onder die seegras te leef.
Seesterre en verskillende spesies sandvlooie en wurms is algemene voorbeelde
hiervan.
Seeplante is altyd goed toegerus om
aan oppervlakke te kan kleef. Die onderste gedeelte van die stamme van die
groot bruin alge eindig byvoorbeeld in wortelagtige drade -- risoïdes genoem --
wat as aanhegtingsorgane dien. Ander alge het 'n korsagtige voorkoms en heg
hulle aan rotse vas.
Die wisselende vlakke van getywater
akkordeer nie met die vislewe nie, hoewel sommige spesies wel aangetref word
waar hulle in rotspoele rondswem of skuiling soek nadat die gety teruggetrek
het. Dikkoppe, blennies en klipvisse is tipiese bewoners van rotsagtige
tussentyse gebiede.
Die diere wat meestal op sanderige
en modderige kusstroke aangetref word, is wurms, weekdiere en skaaldiere (soos
sandvlooie en isopode) sowel as baie klein bakterieë.
Die meeste grawe in die sand in deur
tonnels óf te grawe óf te bou waar hulle kan inkruip, en net daarna blokkeer
hulle die ingang.
Ander diere kruip leë tonnels binne
wat deur seewurms agtergelaat is. Blennies beskerm hulself dikwels deur by
spoelklippies in te kruip waarin daar genoeg water vir hul asemhaling is.
Die diere wat op sanderige kusstroke
leef, is gewoonlik onsigbaar wanneer die gety teruggetrek het. Maar wanneer
die water terugkeer, strek party, soos die merkwaardige buiswurm, die voorste
deel van hul liggame uit om 'n kleurryke waaier te vorm. Dit help met
asemhaling en skuif kosdeeltjies aan in die rigting van die dier se bek.
Sekere sandbewoners kry kos deur
sand te vreet wanneer die gety teruggetrek het en die organiese materiaal wat
dit bevat te verteer; ander neem die water in wanneer die gety inkom en
filtreer die organiese materiaal daaruit.
Ten slotte is daar baie kusdiere wat
die probleme van die tussentyse sone heeltemal te bowe kom deur saam met die terugtrekkende
gety uit te swem see toe en saam met die inkomende gety terug te keer. Dit
gebeur met baie visse en skaaldiere, veral garnale.
•
DIE seestrand is waarskynlik die allerlaaste plek waar jy sal droom om
spinnekoppe te kry. Tog is daar 'n paar soorte in die streek tussen die hoog-
en laagwatermerk van die see. Nie net hul gedrag en asemhalingstelsel is
merkwaardig nie, maar baie van hulle sal glad nie elders kan oorleef nie.
Twee spinnekopsoorte kom algemeen
voor aan die rotsagtige kuslyne van Suider-Afrika: Desis formidabilis en
Amaurobiodes africanus. Altwee soorte bou knus neste uitgevoer met
spindrade onder klipmossel-skulpe of in leë eendmossel-skulpe. Die neste word
stewig aan die rots geanker sodat 'n lugborrel tydens hoogwater daar vasgevang
word.
In uitsonderlike gevalle gebeur dit
dat die spinnekop tydens hoogwater van sy nes en lugborrel afgesny raak. Maar
dié verstommende wesens kan in hierdie toestande 'n hele paar uur lank oorleef.
'n Lagie wasagtige hare om die agterlyf vang 'n luglagie onder die hare vas
waaruit die spinnekop sy suurstof kan kry, en dit help hom oorleef.
Spinnekoppe kom snags uit wanneer
die gety hoog is en vang dan nagdiertjies soos isopode en amfipode.
•
HOEWEL seespinnekoppe ook vier paar lang, dun pote het, is hierdie
vreemde wesens glad nie verwant aan die spinnekop nie.
Seespinnekoppe leef net in die see
en hou naby die bodem. Hulle kom op dieptes voor wat wissel van die gebied
tussen die getye tot meer as 6 000 m. Verskeie soorte word langs die kus van
Suider-Afrika aangetref.
Die seespinnekop is gewoonlik net 'n
paar millimeter lank, hoewel van dié wat in die diepsee gekry is, al van poot
tot poot meer as 50 cm lank was. Hulle het 'n klein koppie met twee paar oë, 'n
verlengde monddeel, kloukake en tasorgane. Die merkwaardige klein lyfie het
plek vir ses looppote en 'n bykomende paar pote om eiers te dra.
Dit is hierdie lang pote, tesame met
die pragtige pastelkleure wat die seespinnekoppe dikwels het, en hul tydsame
manier van loop wat aan hulle die "anderwêreldse" voorkoms gee.
Seespinnekoppe vreet gewoonlik
sponse, hidroïde en see-anemone. Hulle het een baie besonderse hebbelikheid:
die mannetjie dra die eiers rond. Hieruit broei die larwes, wat verskeie kere
vervel voordat die volwasse stadium bereik word.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan