___________________________________________________________________
Vroeë mense en antieke
beskawings (4)
-- wieg
van die beskawing
Mesopotamië... die wêreld tussen
twee riviere, die Tigris en Eufraat in die huidige Irak. Hier, waar 'n bloedige
oorlog onlangs in die begin van die 21ste eeu gewoed het, het ook die aarde se
eerste beskawing volgens argeoloë ontstaan. Die Sumeriërs, 'n volk van
Mesopotamië, het die eerste stede hier gebou, brons uitgevind en die wiel vir
die eerste keer gebruik. Hulle het ook skrif uitgevind -- en daarmee ons
geskrewe geskiedenis ingelui...
___________________________________________________________________
"DIE dood is ons voorland; kom ons gee ons geld uit."
" 'n Rustelose vrou in die huis
voeg seer by die pyn."
"Jy kan 'n heer hê, jy kan 'n
koning hê, maar die mens wat jy moet vrees, is die belastinggaarder."
Dit klink dalk soos plakkers op motorbuffers,
maar hierdie waarnemings kom van baie ver af. Dit was die antieke Sumeriërs wat
hulle op tablette van gebakte klei verewig het.
Daaruit kan ons aflei dat hierdie ou
volk nie net 'n humorsin gehad het nie, maar ook dat hul persepsie van die
stadslewe nie alte veel van ons s'n verskil het nie.
Vindingryk was hulle beslis. Trouens
dit was die Sumeriërs wat skrif uitgevind het -- 'n reuse sprong in die mensdom
se beskawingsontwikkeling. Maar presies wie was hierdie mense?
•
TUSSEN die Tigris- en Eufraatrivier, diep in die Midde-Ooste, lê 'n
breë, vrugbare vallei wat daarop roem dat hy die wieg van die beskawing was.
Die suidelike deel van hierdie
streek was geografies uiters geskik om só 'n bakermat te wees. Hoewel 'n groot
deel daarvan oënskynlik 'n volslae woesteny was, het die vloedwaters van die
twee riviere 'n vrugbare vlakte tussen die riviere geskep. Daarby was die
bewoners van die gebied -- die Sumeriërs -- 'n vernuftige en hardwerkende volk.
Die streek van die Tigris en Eufraat
is deur die Grieke Mesopotamië genoem, afgelei van 'n woord wat "tussen
riviere" beteken. Die gebied waar die Sumeriërs hulle gevestig het, het as
Sumerië bekend gestaan.
Die Sumeriërs, wie se oorsprong
onbekend is, het as boervolk begin en hul lande in die droë wêreld besproei
deur kanale van die rivier af na hul landerye te grawe. Hulle het gars, koring
en dadels gekweek en donkies, beeste, bokke en skape aangehou. Wol is tot
weefstof verwerk en dié is uitgevoer.
Oor 'n lang tyd het hulle floreer en
vermenigvuldig. Van omstreeks 3500 vC het ommuurde stede, baie met manjifieke
paleise daarin, begin verskyn. Baie van dié het onafhanklike stadstate geword
wat dan buurgebiede verower en klein koninkrykies geword het.
Een só 'n nedersetting was Ur aan
die Eufraat, wat as een van die oudste en grootste van die antieke stede beskou
word.
Ur is omstreeks 3500 vC gebou en het
tot 'n vooruitstrewende handelsentrum en besige hawestad ontwikkel. Die moderne
monargistiese stelsel kon hier ontstaan het -- die plek is deur 'n reeks
magtige dinastieë regeer. Volgens die Bybel het die Hebreeuse aartsvader
Abraham ook van Ur af gekom.
Die Sumeriërs was bedrewe
metaalwerkers en vakmanne, wat pragtige juwele, potte, harnasse en wapens van
koper, brons, goud en silwer gemaak het, selfs al moes die meeste van hul
ru-stene en metale ingevoer word.
Hierdie goedere is saam met hul
weefstowwe oor die land en see na nabygeleë lande uitgevoer en vir ivoor en
ander luukse artikels in lande aan die Persiese Golf verhandel.
Teen omstreeks 3000 vC het die
handel reeds so uitgebrei en was daar so 'n behoefte aan die optekening van
saketransaksies dat die Sumeriërs met spykerskrif (wigskrif) begin kommunikeer
het. Dit was 'n stel woordprente wat, oor 'n tydperk van 500 jaar, tot
abstrakte tekens ontwikkel het wat óf hele woorde óf lettergrepe voorgestel
het.
Die simbole is met 'n rietstif op
nat kleitablette geskryf wat in die son gelaat is om droog te word. Die
tablette het merkwaardig behoue gebly: duisende daarvan kan ons vandag nog
vertel hoe die Sumeriese politiek, letterkunde, ekonomie, wette en godsdiens
daar uitgesien het.
Ons weet ook daaruit dat die antieke
Sumeriërs in die medisyne studeer het, 'n basiese kennis van die anatomie en
chirurgie gehad het en vertroud was met die helende eienskappe van kruie.
Daarbenewens was hulle knap
wiskundiges, wat nie net in tiene getel het soos ons vandag doen nie, maar ook
in sestigs. Dit is hoekom 'n sirkel in 360 grade verdeel is, 'n uur in sestig
minute en 'n minuut in sestig sekondes.
'n Sumeriese seël van sowat 5500
jaar gelede leer ons dat die Sumeriërs die ploeg uitgevind het. En die oudste
bekende voertuigwiele ter wêreld kan op Sumeriese tablette van omstreeks 3250
vC gesien word.
Nagenoeg in die jaar 2300 vC het die
Sumeriese geskiedenis 'n dramatiese wending geneem. Die hele Mesopotamië,
Sumerië ingesluit, is deur bure uit die noorde, die Akkadiërs, verower.
Ofskoon die Sumeriese mag twee eeue
later onder 'n aantal bekwame leiers herstel is, is die land teen om en by
2000 vC finaal deur die Perse en Amoriete oorgeneem. Van toe af is die
Sumeriese beskawing en sy mense geleidelik deur ander groot ryke ingesluk wat
daarrondom ontstaan het.
Babiloniese invloed
•
IN 1792 vC het die Amoriete se koning Hammoerabi die troon van Babilon
bestyg -- 'n groot en vooruitstrewende stad aan die Eufraatrivier. Hy het 'n
reeks gebiede, insluitende Sumerië, verower om sy ryk uit te brei. Hammoerabi
is goed bekend as wetgewer en as die vader van die Toring van Babel, wat volgens Genesis
ontwerp is om tot in die hemel te reik.
Die Babiloniërs was handelaars en
reisigers. Hulle het die hemele bestudeer, kaarte van die sterre geteken, die
planete name gegee en hul bewegings waargeneem. Hulle het ook tot ons
wiskundige kennis bygedra en kon onder meer vierkantswortels bereken,
vermenigvuldig en later vergelykings doen.
Ná Hammoerabi se dood het sy
koninkryk in wanorde verval. Seshonderd jaar later is dit deur die Assiriërs
verower, wat net soos die Babiloniërs hul invloed in Mesopotamië laat geld het.
•
OMSTREEKS 1200 vC het die Assiriërs, 'n volk van bedrewe, maar wrede
soldate, Babilon beleer. Sowat 600 jaar later is die wydverspreide
Assiriese ryk in 'n gesamentlike aanval deur die Mede en Babiloniërs tot 'n
einde gebring.
Hoewel hulle oorloglustig was, het
die Assiriërs tog kultuur op prys gestel. Die stede wat hulle gebou het, was
deeglik beplan en goed georganiseer. Rykdom is deur buitelandse handel en
veroweringstogte gegenereer.
•
IN die tyd van Assirië se vernietiging was Nebukadnésar van die Ou
Testament koning van Babilon. Onder sy heerskappy het Babilon herrys om selfs
groter te word as tevore. Hy het die Hangende Tuine van Babilon gebou, wat
deur die Grieke as een van die sewe wonders van die wêreld beskou is.
In 539 vC is Babilon deur die Mede
en Perse verower. Die dood van koning Bélsasar, ná 'n groot ete wat hy gegee
het, is deur die profeet Daniël opgeteken. Dit was tydens die ete dat die
vingers van 'n mensehand die woorde op die muur geskryf het wat die ondergang
van die koning voorspel het.
Die Perse het nie Babilon verwoes
nie, maar die grootse stad van weleer het uiteindelik in bouvalligheid verval
en is deur sy inwoners verlaat.
Die ruïnes is ook later geplunder,
maar staan steeds as 'n monument van een van die grootste stede van ou
Mesopotamië -- 'n simbool van 'n beskawing wat 'n diepgaande invloed gehad het,
ook op ons lewe vandag...
_________________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
_________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan