__________________________________________________________________
Die donkie
-- wat 'n
wonderlike ding!
Die Asiatiese wilde-esel is waarskynlik die enigste
ware wilde donkie wat vandag nog bestaan. Die voorouer van die mak donkie --
die wilde-esel van Afrika -- kan steeds in sekere dele van Noord-Afrika gesien
word, maar daar is heel waarskynlik geen rasegtes meer oor nie. Lees nou verder
oor hierdie uitsonderlike lasdiere wat so 'n belangrike rol in die mens se
geskiedenis gespeel het...
__________________________________________________________________
"O, DIE donkie, o, die donkie, die donkie is
'n wonderlike ding. Hy staan en dink waar die muishond stink. Ja, die donkie is
'n wonderlike ding!" Ken jy dié liedjie? Maar natuurlik! Die Donkie
moet immers een van die bekendste Afrikaanse moppies (grappige liedjies) wees
wat ooit geskryf is. 'n Beter beskrywing van hierdie stomme vierpotige lasdier
en sy gewaande dom-onnoselheid sal jy nêrens kry nie. Of só reken baie mense.
Vreemd, maar mense het nie altyd die donkie, of esel,
in hierdie lig beskou nie. In ou geskrifte word hy selfs as 'n edele dier
uitgebeeld -- met vermeldings in meer as 150 verse in die Bybel. Een van die
onvergeetlikste Bybelverhale is dié van Bileam se donkie wat deur die Here in
staat gestel is om te praat (Num. 22:22-35).
Dan is daar ook Jesus se intog in Jerusalem op die
rug van 'n donkie, wat so treffend in Matteus 21 en ander Evangelieboeke in die
Bybel beskryf word.
Die waarde wat in die ou Israelitiese kultuur aan die
donkie geheg is, blyk voorts uit God se bevel in die Tien Gebooie dat 'n mens
nie jou medemens se besittings mag begeer nie
-- nie sy slaaf of slavin, sy bees of sy donkie nie. En die getal
eselinne wat 'n man in die Ou-Testamentiese tye besit het, het boonop sy stand
in die gemeenskap bepaal.
Daarby het groot heersers dikwels esels bo enige
ander diere verkies wanneer hulle ver moes reis. Die redes is dat donkies
langer as perde kan aanhou sonder om te rus en vasvoetiger op ongelyk grond en
bergpaadjies is.
• MAK
donkies was al duisende jare lank ons getroue dienaars. Hulle is -- en word
steeds in sommige lande -- gebruik om landerye om te ploeg, waterwiele te laat
draai, dorsmasjiene te laat werk, donkiekarre te trek en vragte (en mense) op
hul rûe te dra.
Dis wel waar dat hulle steeks of halsstarrig is --
maar dan ook net as hulle oorwerk en ondervoed is en 'n mens hulle wreed
behandel.
Maar is 'n donkie werklik so dom soos... ja, soos die spreekwoord lui: so dom soos 'n esel? Nie regtig nie. Die rede vir die esel se legendariese ''onnoselheid'' moet waarskynlik gesoek word by die feit dat, wanneer 'n trop donkies aangeval word, die leier agterbly terwyl die res van die trop spore maak. Al wat die leier egter doen, is om sy gebied te beskerm.
Geleerdes reken dat die mak donkie (Equus asinus) afstam
van die wilde-esel van Afrika, wat eenmaal die woestynvlaktes van Ethiopië en
Somalië bewoon het. Hy is 'n nabye familielid van die Asiatiese wilde-esel (Equus
hemionus), wat steeds in troppe in die woestyngebiede van Midde-Asië
rondswerf.
Dis te betwyfel of enige suiwer wilde-esels van
Afrika nog bestaan. Daar is wel nog seker wilde donkies in die woestyngebiede
van Noord-Afrika, maar hulle is vermoedelik die nasate van mak donkies wat
ontsnap en weer wild geword het. Die Asiatiese wilde-esel is uiters skaars,
maar kom steeds in sy suiwer vorm voor.
Daar is vandag baie mak donkierasse, wat wissel van
ligte, vinnige donkies wat as rydiere gebruik word tot sterk, swaargeboude
trek- of pakesels. Daar is 'n groot verskeidenheid wat kleur, merke en die
lengte van die hare aanbetref.
Maar donkies was in die verlede nie net gesog omdat
hulle hardwerkend is nie. Donkiemelk is ook baie voedsaam en is ongetwyfeld
deur die eeue heen deur baie stamme en volkere gedrink. Vreemd genoeg is die
melk egter meer weens sy kastige genesende eienskappe gebruik -- die rede
waarom koningin Cleopatra glo daarin gebad het.
Die donkie self sou boonop ook magiese genesingskrag
gehad het. In Engeland is geglo dat 'n mens kon keer dat 'n kind kinkhoes kry
deur hom op 'n donkie te sit. As 'n skerpioen jou gesteek het, moes jy in 'n
donkie se oor kyk om gesond te word. Nog 'n raat teen vergifting was om sop te
drink wat gemaak is van gekneusde donkiebeendere wat in water geweek is.
Hare wat van 'n donkie se skof afgeknip en in 'n sak
om 'n kind se nek gehang is, kon glo keer dat die kind stuipe kry. En jy kon 'n
bang kind kalmeer deur hom in donkievel toe te draai. Kyk dan net so, is die
donkie nou nie inderdaad 'n wonderlike ding nie!
• Die gebalk
van 'n donkie -- daardie onaardse ''gehieha'' -- word gemaak deurdat hy die sy
asem kort en vinnig intrek en dit dan dadelik uitblaas.
• Wanneer
donkies en perde kruis, is hul vulletjies muile, wat nie kan aanteel nie.
• Die muil
is meestal 'n kruising tussen 'n perdemerrie en 'n donkiehings, wat baie van
albei sy ouers se eienskappe het -- die vermoë om swaar laste te dra soos sy ma
en die bou en taaiheid van sy pa.
• Kruisings
tussen 'n perdehings en 'n donkiemerrie is nie so algemeen nie. In Afrikaans word
dié kruising 'n botterkopmuil (Engels: hinny) genoem. Die botterkopmuil is
kleiner as die gewone muil en nie so sterk nie.
• Donkies en
muile kan hul ewewig behou selfs wanneer hulle tussen klippe en rotse op die
randjie van 'n afgrond loop en is in dié opsig beter as perde.
• Asiatiese
wilde-esels is uitstekende hardlopers. Snelhede van sowat 65 km/h is al by hulle
aangeteken. Afhangende van waar hulle voorkom, staan hulle ook bekend as onagers,
kiangs en ghorkars.
• Die
antieke Egiptenare het donkies al minstens 5000 jaar gelede vir hulle laat werk.
___________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan