die 'bose'
vlermuis
Die arme vlermuis! Sedert onheuglike
tye is hy die middelpunt van allerhande bygelowe en word hy soos die
pes vermy. En sonder goeie rede. Hierdie merkwaardige diertjie -- die enigste
soogdier wat werklik kan vlieg -- is ruim net so skoon, onskadelik en ekologies
belangrik as die fraaiste vlinder van die veld...
•
Klik hier as jy ook oor die
vreetgewoontes van vlermuise wil lees.
__________________________________________________________________
KOES, meisie, moet tog net nie dat hy op jou hare kom sit nie! As hy eers
daarin verstrengel raak, sal jy al jou mooi lokkies moet afsny. Om
nie te praat van -- jegh! -- die luise wat hy op jou kop kan agterlaat nie...
Bly weg van hom, almal, want hy's 'n
dissipel van die bose! Hy fladder nie verniet in die nag rond en boer nie
sonder rede in grotte, grafkelders en verlate geboue nie.
Want hy en die vampiers van die
Dracula-legende... is hulle nie maar "voëls" van eenderse vere nie?
Die waarheid? Louter snert -- dis
wat van die vlermuis vertel word. Deur die eeue heen is hierdie soogdier met sy
muishare en vlerke deur mense geminag, gemartel en doodgemaak -- die
doodonskuldige slagoffer van die wildste wolhaarstories.
Eintlik verdien vlermuise dit dat
ons van hulle moet hou. Hulle is skoon en beskroomd, en byna almal is heeltemal
onskadelik. Die insektevreters, met hul groot aptyt vir goggas, bewys ons ook
'n groot diens.
Boonop bestuif die nektardrinkers
die blomme wat hulle besoek, terwyl die vrugtevreters sade versprei.
Op die koop toe is vlermuismis
gesogte bemesting.
•
VLERMUISE behoort tot die naasgrootste orde van soogdiere, die Chiroptera.
Daar is twee subordes: Megachiroptera, met 'n enkele familie van
hoofsaaklik vrugtevretende vlermuise, en Microchiroptera, wat uit
sestien families van meestal insektevretende, maar ook sekere vrugtevretende
vlermuise bestaan.
Sover bekend is daar 850 tot 900
spesies, baie meer as in enige soogdier-orde behalwe die knaagdiere, en die
aarde se hele vlermuisbevolking kan selfs groter as die hoeveelheid knaagdiere
wees. Minstens 73 vlermuissoorte word
in Suider-Afrika aangetref.
Vrugtevretende vlermuise het 'n
vlerkspan van 25 tot 200 cm; insektevreters s'n wissel van 15 tot 90 cm.
Die Megachiroptera het
gewoonlik groot oë, 'n klou aan die duim en tweede vinger en, aangesien hulle
baie soos vosse lyk, word hulle dikwels vlieënde vosse genoem. Die Microchiroptera
se ogies is klein en hulle het geen klou aan die tweede vinger nie.
Die voorvoegsels mega- en micro-
beteken doodeenvoudig groot en klein, en die woord Chiroptera beteken
"handvlerke" -- 'n paslike naam vir hierdie diere wat baie goed
ontwikkelde voorste ledemate het wat hulle in staat stel om te vlieg.
Die geraamte is lig en tingerig,
maar die bobeen van elke voorste ledemaat is kort en sterk, en baie van die
beendere van die gewrig is versmelt om hulle des te sterker te maak. Die
vingers is gewoonlik lank om die vel van die vlerke te kan dra.
Daarteenoor is die agterpote swak.
Die meeste vlermuise gebruik hul agterpote net om aan te hang,
wanneer hulle die krom kloue aan die tone om 'n takkie of stuk rots slaan. 'n
Paar soorte gebruik die
voor- en agterpote om te loop en vou
dan die vlerke só dat hulle nie
in die pad is nie.
Die vlermuis se vlerke is van
papierdun spiere en weefsel, bedek deur vel, wat van die kante
van die lyf, bene en stert af uitstrek.
•
VLERMUISE word in alle węrelddele buiten die poolgebiede gevind. Die
meeste woon in die trope waar die kos volop en altyd beskikbaar is. Party hou
in bome in wortelboom-moerasse, ander in grotte.
Sekere vlermuise is alleenlopers,
ander woon in groepies en nog ander in kolonies van duisende of selfs miljoene.
Vlermuise word as hoogs sosiale soogdiere beskou.
•
SLEGS drie vlermuisfamilies kom in die węreld se gematigde streke voor.
In die winter, wanneer die temperatuur daal, is die kos min en moet die
vlermuise hul daarby aanpas. Sekere spesies trek ver weg om kos te kry. Die meeste kom egter
hierdie probleem met 'n winterslaap te bowe.
Laatsomer of vroegherfs gaar die
vlermuise ekstra lae vet in hul liggame op waarvan hulle gedurende die
winterslaap lewe. Hul hartklop, asemhaling en ander liggaamsfunksies
verlangsaam sodat hulle geleidelik in 'n slaap versink.
•
VLERMUISE het min natuurlike vyande. Soms is hulle die prooi van arende,
uile, valke, katte, slange en groot akkedisse. Maar hulle is gewoonlik goed
beskerm teen roofdiere wat op die grond woon omdat hulle aan bome en die dakke
van grotte hang.
Die vlermuis se vernaamste vyand is
waarskynlik die mens. Vir eers maak mense hulle dood net omdat hulle nie van
hulle hou nie. Vrugtevretende vlermuise kan egter ook probleme skep in
vrugteprodusende gebiede, waar hulle dikwels doodgeskiet of vergiftig word.
Dan is daar sekere mense wat
vlermuise eet. Strabo, die Griekse aardrykskundige, het reeds
hoeka vertel dat hulle kos was vir die bewoners van die Eufraatvallei. 'n
Sewentiende-eeue skrywer van natuurgeskiedenis, Aldrovandus, het weer geskryf
van groot vlermuise wat soos hoender smaak en deur mense van die Stille
Suidsee geëet is.
Daar word vertel dat inboorlinge van
Australië vandag nog vuur maak onder die bome waar vlermuise hang en hulle
uitrook. As die vlermuise uit die bome vlug, word hulle met boemerangs gegooi.
•
PARTY soorte vlermuise hou koers met hul oë of selfs met behulp van hul
reuksin. Die meeste navigeer egter deur middel van weerklank -- 'n
buitengewone stelsel waardeur hulle hul prooi in die donker kan vind.
Die vlermuis maak 'n reeks hoë
skreeugeluide deur sy mond of neus terwyl hy vlieg, en die eggo's wat van enige
voorwerp in sy pad gekaats word, vertel hom hoe groot en ver die voorwerp is.
•
VLERMUISE het 'n interessante "liefdeslewe". By sekere
spesies meng die mannetjies en wyfies, ander woon heeltemal apart en kom net
saam as dit tyd raak om te paar.
Sekere soorte bly saam totdat die wyfies dragtig raak; dié trek dan weg om 'n eie pleegkolonie te vorm.
In die gematigde streke kan 'n wyfie
die sperma van 'n mannetjie verskeie maande lank in haar lyf hou voordat sy
uiteindelik dragtig raak.
Die draagtyd van die wyfies is betreklik lank en kan,
afhangende van die spesie, van 44 dae tot agt maande wissel. Min vlermuise het
meer as een kleintjie per jaar.
'n Vlermuisie kom goed ontwikkel in
die węreld. Die wyfies bou nie neste nie en 'n kleintjie moet óf aan 'n dak of
tak óf aan sy ma se hare bly hang -- óf met sy bek aan 'n speen.
Die kleintjie kan al op sowat twee
maande vlieg en is op ongeveer ses maande heeltemal onafhanklik.
Party soorte vlermuise lewe tot
vyftien of selfs 25 jaar. Die oudste opgetekende geval is, sover bekend, 'n
vlermuis in die VSA wat gevind is 31 jaar nadat dit aanvanklik gemerk is. Baie
vlermuise het egter 'n lae weerstand teen insektedoders soos DDT -- nog 'n rede
waarom sulke gifstowwe met groot omsigtigheid gebruik moet word.
_____________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_____________________________________________________
Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan