__________________________________________________________
Die mens en sy liggaam (5)
Draf en
bly
fiks!
Net soos 'n motor wat gereeld versien moet word, moet
jy jou wonderlike liggaam ook in stand hou. Presies hoe jy dit moet doen, word in
hierdie en die volgende aflewering van dié mediese reeks vertel…
__________________________________________________________
AS iemand jou vra hoe jy aan gesondheid en
skoonheid dink, wat sal jy antwoord? Is dit om slank te wees? 'n Skoon
gelaatskleur te hê? Atleties gebou te wees? Of dalk iets anders?
Opvattings oor wat mooi en gesond is, verskil van
kultuur tot kultuur, en die drang om op die natuur te "verbeter" kry
jy byna oral en reeds van die vroegste tye af.
By party kulture is dit byvoorbeeld verkieslik om vet
te wees; die jong vroue van verskeie Afrika-stamme volg 'n spesiale dieet om
gewig aan te sit. Vir ander gemeenskappe is slankheid weer begeerlik -- tot die
punt waar sekeres oorboord gaan en hulle hulle selfs begin uithonger.
In die imperiale China is die voete van meisietjies
styf verbind om te keer dat hul voete groei. Die gevolg was fyn
"lotus"-voetjies, wat as mooi beskou is. Die voete was egter in der
waarheid so misvorm dat die meisies hul lewe lank gebreklik was. (Die gebruik
word tans verbied.)
Die Padongo-vroue van Birma en Thailand rek hul nekke
tot meer as 30 cm uit deur ál meer goue ringe daarom te sit. Hulle kry
verskriklike rugpyne en uiteindelik kan die nek die kop nie meer stut nie, maar
die gebruik duur voort.
Die Maja-lndiane het destyds die vorm van hul kop
verander. Die kop van 'n pasgebore baba is aan bord vasgemaak, wat die skedel
mettertyd plat laat word het.
In die Middeleeue is 'n ligte soort velsiekte beskou
as 'n teken dat die lyer blakend gesond is.
Wat beteken dit werklik om goed te lyk en te voel?
Die Wêreldgesondheidsorganisasie beskryf gesondheid
as "algehele ekonomiese, fisieke, verstandelike en maatskaplike welstand.
Maar een van die beste maatstawe vir gesondheid is hoe elkeen sy eie beperkinge
aanvaar en verwerk."
Gesondheid het inderdaad met die hele mens te doen.
Dit is belangrik om goed te voel oor wie jy is, net soos dit belangrik is om
liggaamlik gesond te wees.
Om gesond te bly verg inspanning. 'n Mens moet
gereeld oefeninge doen en ook genoeg rus kry. 'n Gebalanseerde dieet is
noodsaaklik. En jy moet jou liggaam skoon hou om infeksie te keer. Om gesond te
bly beteken ook om die dinge te vermy wat vir jou skadelik is, soos om
buitensporig te drink, te rook en die verkeerde soorte kos te eet.
In hierdie artikel kyk ons na die noodsaaklikheid van
oefeninge en rus, en die samestelling van die spiere, longe en hart. In 'n
ander afdeling in hierdie reeks word die belangrikheid van 'n gebalanseerde
dieet en sindelikheid in oënskou geneem.
• OEFENINGE
bou jou uithouvermoë. Dit versterk jou spiere en maak hulle doeltreffender en
beweegliker. Omdat jy energie verbrand, help dit jou ook om jou gewig laag te
hou.
Om fiks te bly versterk jou hart en verbeter jou
bloedsomloop. Dit help jou longe om hul werk behoorlik te doen en verhoog die
volume suurstof wat hulle inneem.
Oefeninge rek boonop jou gewrigte en hou jou soepel.
Gereelde oefeninge laat jou verstandelik goed voel: jy voel meer positief,
verfris, aktief en vol vertroue. Dit stimuleer die brein om chemikalieë --
sogenaamde endorfiene -- vry te stel wat 'n gevoel van behaaglikheid by
jou skep. Oefeninge kan 'n mens dus help om ontslae te raak van stres en
depressie.
Dis nie nodig om 'n Olimpiese atleet te wees om fiks
te bly nie. Om net 'n draaitjie in die tuin te loop is egter ook nie genoeg
nie. Die minste waarna jy moet mik, is drie halfuur-sessies per week, waarin jy
jou hartklop moet laat versnel en jou asemhaling dieper laat word.
Gewilde vorms van oefening is hardloop, fietsry,
swem, gimnastiek, aërobiese oefeninge en sporte soos rugby, sokker, hokkie en
tennis. Om met 'n flink pas te loop is ook goed vir jou.
Wondersoete slaap
SLAAP en rus is uiters belangrik om gesond te bly
omdat dit die liggaam sy energie teruggee. Wanneer jy slaap, ontspan jou spiere
en jou hartklop en asemhaling word stadiger. Jou liggaam stel chemikalieë vry -- sogenaamde hormone -- wat die weefsels stimuleer
om te groei en hulself te herstel.
Jou brein sif deur al jou herinneringe en gedagtes
van die vorige dag en verwerk hierdie inligting.
Alle mense het nie ewe veel slaap nodig nie. Tieners
moet minstens agt uur per nag slaap. Jonger kinders en babas het meer slaap
nodig omdat hulle selfs nog meer moet groei.
• 'N SPIER bestaan
uit dik bundels, wat weer bestaan uit klein spiervesels en dié op hul beurt uit
spierfibrille. Die spier self het 'n weefselbedekking en word deur senuwees en
bloedvate van die nodige voorsien. Spiere is met sterk aanhegtings- en
verbindingsdrade -- senings genoem -- aan die beendere vas.
Spiere werk in opponerende groepe. Vir elke groep
spiere wat 'n bepaalde beweging veroorsaak, is daar 'n ander groep wat die
teenoorgestelde beweging voortbring. As jy byvoorbeeld jou arm by die elmboog
buig, trek jy jou biseps-spiere saam. Wanneer jy jou arm reguit wil maak,
ontspan jou bisepse en die trisepse trek saam.
Daar is drie soorte spiere in die menslike liggaam:
(1)
skeletspiere (willekeurige spiere), wat jou arms, bene, gesig, kop en
romp laat beweeg. Jy kan hierdie spiere beheer, hulle na willekeur beveel om te
beweeg;
(2) die
onwillekeurige spiere van ons ingewande en ander interne organe. Hulle werk
outomaties;
(3) die
hartspier. Jou hart is gemaak van 'n baie besondere soort spier. Elke keer wanneer
dit, ook outomaties, saamtrek, pers dit bloed uit jou hart uit -- dit is 'n
hartklop. Die hartspier is dag en nag, 'n leeftyd lank, besig om saam te trek
en te ontspan.
Navorsers het vasgestel dat nie-mensagtige soogdiere
'n vierde soort spier het wat met hul spesifieke lewenswyse verband hou. Katte
het byvoorbeeld 'n spesiale soort spier in die kake wat hulle in staat stel om
hul prooi baie vinnig te vang en dood te byt.
• JY het 'n
verstommende hoeveelheid suurstof nodig vir jou daaglikse handel en wandel. 'n
Aktiewe volwassene neem elke 24 uur sowat vier kubieke meter suurstof in en
stel dieselfde hoeveelheid kooldioksied vry. Daar is op elke gegewe oomblik
sowat 'n liter suurstof in jou bloed.
Wanneer jy oefeninge doen, haal jy vinniger en dieper
asem en neem meer suurstof in. Jou longe sorg vir die uitruiling van gasse.
Wanneer jy inasem, kom lug by die neus of mond in en gaan via die farinks en larinks die lugpyp binne.
Die lugpyp het twee vertakkings, die brongieë,
wat in die longe in 'n aantal kleiner buise, die brongiole, vertak. Dié
verdeel in nog kleiner buise, wat uiteindelik in klein lugsakkies, of alveoli,
eindig. Daar is al bereken dat, as al die lugsakkies in jou longe plat
uitgesprei sou kon word, hulle 'n gebied so groot soos 'n tennisbaan sou bedek.
Die wande van die lugsakkies is dun en ryk aan klein
bloedhaarvaatjies. Suurstof gaan deur die wande in die bloed in en word na die
hart vervoer. Terselfdertyd syfer afval-koolstofdioksied uit die bloed uit na die
lugsakkies. Dit word uitgewerp wanneer jy uitasem.
• JOU hart is 'n spierkragtige, tweedelige pomp: die een deel, die regterkant, pomp gedeoksigeneerde bloed (bloed sonder suurstof) van die res van jou liggaam af na jou longe toe om suurstof te absorbeer en koolstofdioksied vry te stel; die ander deel, die linkerkant, pomp geoksigeneerde bloed van jou longe af na die res van jou liggaam.
Jou hart bestaan uit vier kompartemente of kamers:
twee atria bo en twee ventrikels onder. Eenrigting-kleppe by die
uitgang van elke kamer sorg dat die bloed slegs in een rigting vloei.
Wanneer die regter-artrium met gedeoksigeneerde bloed
gevul is, trek dit saam en pers die bloed tot in die regter-ventrikel.
Wanneer hierdie kamer gevul is, trek dit saam en
stuur die bloed na die longe toe. Sodra die bloed suurstof deur die longe
ontvang en koolstofdioksied vrygestel het, gaan dit die linker-artrium binne,
wat saamtrek en die bloed na die linker-ventrikel aanstu. Van hier af gaan die
suurstofryke bloed deur die aorta-slagaar na die res van die liggaam.
• "IN
suspensie" beteken 'n toestand waar piepklein deeltjies min of meer egalig
regdeur 'n vloeistof versprei is sonder dat hulle werklik in die vloeistof
opgelos is. Só bestaan bloed uit biljoene bloedselle in suspensie in 'n geel
vloeistof wat plasma genoem word.
Die drie soorte bloedselle is: rooi bloedliggaampies,
wat suurstof en koolstofdioksied vervoer, wit bloedselle, wat infeksies beveg,
en bloedplaatjies, wat 'n stof produseer wat bloed laat stol.
Plasma bestaan meestal uit water met klein
hoeveelhede proteïene, glukose, soute, vitamiene, hormone, aminosure, ureum en
opgeloste gasse.
• Jy is
soggens langer as saans. Die kussings tussen jou rugwerwels word in die loop
van die dag saamgepers, partykeer met meer as 2 cm altesaam.
• As ons nie kleppe in ons are gehad het nie, sou swaartekrag die oorhand gekry en ons bloed in ons voete en bene versamel het.
• Jou hart rus
tussen elke klop. As jy al die rustydjies in 'n leeftyd saamgooi, sal jy vind
dat jou hart omtrent twintig jaar lank stilstaan.
• Die
Engelse woord muscle (spier) kom van die Latynse woord musculus,
wat 'n muisie beteken. Spierbewegings het die mense van die antieke tyd laat
dink aan muisies wat onder die vel rondhardloop.
__________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan