______________________________________________________________
Plankton
-- die
'lewenskieme' in die see
Onsigbare mikroörganismes beheers die oseane.
Ontelbare bakterieë en virusse, alge en eensellige diertjies in die water
kontroleer die klimaat van die aarde -- en bepaal die toekoms van die mens...
______________________________________________________________
DIS uiters maklik om plankton te versamel.
'n Mens hoef maar net 'n bottel seewater te gaan skep en jy't oorgenoeg
daarvan. Maar om die plankton te sien is glad nie so eenvoudig nie. Hierdie
belangrike lewensvorms van ons planeet is immers mikroskopies klein.
Trouens, in 'n enkele liter oppervlakwater is 'n
ganse leërskare saamgebondel: biljoene virusse, sowat 'n miljard bakterieë,
nagenoeg vyf miljoen eensellige diertjies en 'n miljoen alge. Selfs as 'n mens
water vanuit die liglose wêreld 6 km onder die see-oppervlak kan gaan haal, sal
jy steeds honderde miljoene virusse en duisende miljoene bakterieë in elke
liter vind.
As jy dus die hele mikrobevolking in die see wil
probeer bereken, stuit jy teen 'n totaal onbegonne taak. In ons planeet se
oseane is na berekening 1 400 000 000 000 000 000 000 000 liter water!
Al die virusse, bakterieë en klein plantjies en
diertjies (trouens, alle lewe wat in die seestrome ronddryf en te swak is om
aktief teen die strome swem) noem ons plankton.
Sulke mikrobes kry ’n mens ook nie net in die see nie. ’n Liter meerwater kan self meer as 500 miljoen planktoniese organismes bevat.
Plantaardige plankton word fitoplankton genoem. Hulle
is eensellige plantjies wat in staat is om met die son se energie kos en
suurstof te vervaardig. Hulle is 'n uiters belangrike skakel in die
voedselkringloop in die see. Des te belangriker nog is hul rol as makers van
suurstof, net soos die bome op land, waarsonder die aarde werklik in 'n damp
van koolstofdioksied sou vergaan het. As sodanig is hulle boonop klimaatvormers
wat die lewe vir elkeen van ons gerieflik maak.
Daar word trouens
geraam dat 90 persent van alle fotosintese en die afgee van vry suurstof in die
oseane plaasvind.
Daar is baie soorte middels wat hulle help om drywend
te bly. Hoewel hulle as plantaardig geklassifiseer word, klap hulle met hul
sweephare en ''trap water''. Ander het vinne en stekels wat as watervleuels
diens doen.
Nog ander berg ekstra kos as olie op, wat hulle
ligter maak en naby die oppervlak laat dobber. Sodra die fitoplankton met olie
gevul is, gaan hulle dood en sink af na die seebodem. Daar raak hulle begrawe
onder modder en sand. Met verloop van baie, baie eeue verander hitte en druk
binne-in die aarde die dooie fitoplankton in neerslae van aardolie, wat deur
die mens benut word.
In die gematigde seë wissel die konsentrasie van
fitoplankton aansienlik van seisoen tot seisoen. In die winter is dit laag,
want dan is daar min sonlig. Maar hewige winterstorms wat dan aan die orde van
die dag is, laat die oppervlakwater met dieper water meng en bring minerale na
bo wat die plankton nodig het om te groei en te vermeerder.
In die vroeë lente kan die hoeveelheid fitoplankton
dus sterk toeneem. Namate die somer vorder en hulle die minerale opgebruik,
neem hul getalle weer af. Só kan ons byvoorbeeld op satellietfoto's sien hoe
die Noord-Atlantiese Oseaan in die lente vanaf die Amerikaanse staat
Noord-Carolina tot by Spanje vergroen.
Daarteenoor kleur
die blougroen alge Trichodesmus
weer soms die water rooierig wanneer dit doodgaan. Die Rooi See kry juis sy
naam hiervandaan.
• TEENOOR
die plantaardige fitoplankton is daar die soöplankton -- 'n groot
verskeidenheid van organismes wat deur bioloë as diere geklassifiseer word. Die
meeste is mikroskopies klein, maar party soorte kan wel met die blote oog
waargeneem word as 'n mens 'n bietjie seewater in 'n vlak bakkie gooi wat met
swart papier uitgevoer is.
Byna alle soöplankton is deurskynend. Hulle wei op
die fitoplankton of vreet mekaar en vul eweneens 'n belangrike plek in die see
se voedselketting. Party soorte is hul lewe lank plankton; ander (soos visse en
krappe) is dit net as larwes.
Die hoë
proteïeninhoud van plankton het al tot navorsing gelei oor hoe dit dalk as kos
vir die mens verwerk kan word.
Die duisternis virusse en bakterieë is nog veel
kleiner as enige lid van die fito- of soöplankton. Hier is nogmaals 'n boeiende
mikrokosmos van eensellige vreetmasjiene en chemiese fabrieke, en hul studie is
'n gespesialiseerde onderafdeling van die seebiologie.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan