Vrugte
van die
trope
Van al die streke op aarde is die trope se
plantegroei die weligste. Hier reën dit immers oorvloedig en is dit regdeur die
jaar warm. Dit spreek dus vanself dat talle soorte eetbare vrugte uit die
tropiese gebiede kom. Tropiese vrugte is onder meer die bekende piesang,
pynappel en papaja, maar baie soorte aard ook goed in die subtropiese streke.
Hieronder word meer van dié smaaklike vrugte vertel...
Wat is 'n vrug?
• BAIE
plante plant voort deur middel van saad -- wat ontkiem en presies dieselfde
plantsoort as die ouerplante voortbring. Maar plante kan nie rondbeweeg om hul
saad te versprei nie. Pleks daarvan produseer hulle vrugte.
'n Vrug is die volgroeide vroulike deel of dele van
'n blom -- die vrugbeginsel. Die doel van die vrug is om die saad of sade
daarin te beskerm en om te help dat dit versprei word. Die mens, en baie soorte
diere, is nie verniet so lief vir vrugte nie. Omdat vrugte so lekker is, word
hul saad wyd en syd verstrooi, wat telkens die oorlewing van dié bepaalde plant
beteken.
Dit is interessant dat ons woord ''vrug'' ontleen is
aan die Latynse woord fructus. Dié hou blykbaar verband met die Latynse fruere,
wat ''geniet'' beteken.
• PIESANGS
kom oorspronklik uit Indië, maar word nou in tropiese lande elders in Asië,
asook in tropiese Afrika en Suid- en Sentraal-Amerika gekweek. Brasilië is die
wêreld se toonaaangewende piesangprodusent, gevolg deur Uganda, Indië en die
Filippyne. Die vrug word ook kommersieel in KwaZulu-Natal verbou, wat eintlik
'n subtropiese streek is.
Hoewel die piesangplant tot 10 m hoog kan word, het
hy nie 'n houtagtige stam en takke nie. Hy is dus nie werklik 'n boom nie, maar
eintlik 'n familielid van die kanna en die strelitzia.
Nuwe piesangplante word gekweek van suiers wat deur
die moederplant gevorm word. Die ondergrondse deel van die plant staan bekend
as die risoom of wortelstok. Bogronds ontwikkel die plant blare en 'n
sogenaamde skyn- of pseudostam, wat eintlik 'n reeks blare is wat dig teen
mekaar gerangskik is.
Wanneer die plant sowat 'n jaar oud is, stoot 'n
groot blomsteel deur die middel van die skynstam aan die bokant uit. Dit kantel
sywaarts namate dit ál langer word totdat die bloeiwyse uiteindelik onderstebo
hang. Die blomme verander in piesangtrosse, wat boontoe draai na die son toe.
Daar kan van honderd tot tweehonderd piesangs aan een steel wees.
Piesangs is ryk aan koolhidrate, wat energie verskaf,
en bevat ook fosfor, kalium en die vitamiene A en C. Hulle woord meestal rou
geëet, maar kan ook vir nageregte en koeke gebruik word. Hulle kan gedroog, tot
meel gemaal en laat gis word om bier en asyn te maak.
Ons woord ''piesang'' is ontleen aan die Maleise
woord ''pisang''. 'n Ander woord daarvoor is natuurlik ''banana'' wat nie, soos
baie mense miskien dink, bloot die Engelse benaming is nie. Eintlik kry
Afrikaans én Engels die woord uit Portugees en/of Spaans, maar oorspronklik uit
Arabies. Dit hou verband met die Arabiese ''banan'', wat volgens sommige
''vinger'' beteken en volgens ander ''smaaklik''.
Daar is sowat honderd soorte piesangs, waaronder
harde, groen piesangs wat meelpiesangs genoem word. Dit word in Brasilië as 'n
groentesoort gekook.
• Kyk ook
artikel: Plant jou eie pynappel!
• DIE
pynappel is 'n vrug wat tot die familie Bromeliaceae behoort. Dit is een
van die gewildste tropiese vrugte, met sowat 8 300 000 ton wat jaarliks regoor
die wêreld gekweek word.
Ofskoon dit 'n tropiese vrug is, word dit in
Suid-Afrika in die Oos-Kaap en die kusstrook van KwaZulu-Natal verbou. Thailand
lewer sowat 'n kwart van die wêreld se pynappels.
Voortplanting van pynappels geskied deur middel van
steggies, krone, suiers en opslaglote. Die pynappelplant het 'n roset skerp,
swaardvormige blare wat uit die grond groei. Die groot vrug in die middel, wat
op 'n kort stingel gedra word, het 'n doringagtige skilpaddop-voorkoms met 'n
roset blare op die punt. Wanneer dit ryp is, het dit 'n oranjegeel kleur.
Pynpappels het oorspronklik wild gegroei in Suid- en
Sentraal-Amerika. Christopher Columbus en sy manne was waarskynlik die eerste
Europeërs wat dit geëet het. Die vrug is moontlik deur Jan van Riebeeck na
Suid-Afrika gebring.
Pynappels word vars geëet of in poedings, koeke en
snoepgeregte gebruik. Hulle word ook ingemaak en versap. 'n Nuttige neweproduk
is die vesel van die blare, wat tot tougeweef word of tot 'n kledingstof wat
pina genoem word.
Interessant genoeg kry die pynappel sy naam van die
dennebol, die vrugkeël van die denneboom -- of pynboom soos dit ook genoem
word. Die vorm en ruwe dop van die ware pynappel het die Europeërs aan die
''appel'' van die pynboom herinner, en toe gee hulle hom dieselfde naam.
• HEERLIK,
gesond en veelsydig is die vrug van die papaja, wat tot die familie Caricaceae
behoort. Die plant is 'n kruidagtige boom met 'n hol, veselrige stam. Manlike
en vroulike blomme word aan aparte bome gedra.
Die groot, spanspekvormige vrugte, wat in trosse
bo-aan die stam groei, weeg sowat 2 kg, hoewel party meer as 7 kg kan weeg. Die
vrugte is groen of geel met 'n intens rosige oranje vleis en honderde
grys-swart saadjies aan die hol binnekant.
Die wit, melkagtige sap in groen papajas bevat
papaïen, 'n belangrike stof vir die vervaardiging van spysverteringsmiddels.
Dit is so kragtig dat taai vleis sag word as dit 'n ruk lank in papajablare
gehou word.
Papajas is inheems in Sentraal-Amerika, maar word
vandag in tropiese gebiede regdeur die wêreld gekweek. Brasilië, Chili,
Indonesië, Indië en Mexiko is die toonaangewende produsente. In Suid-Afrika
word dit in die Laeveld en in 'n mindere mate in die kusstrook van
KwaZulu-Natal verbou.
Die vrugte is ryk aan die vitamiene A en C en het 'n
hoë veselinhoud. Papajas smaak die lekkerste as dit ryp van diE boom geëet
word. Dit is smaaklik in vrugteslaai of kan by ander geregte en poedings gevoeg
word.
• 'N
HARDEKOEJAWEL -- só praat ons van 'n eiewyse en koppige mens. En as daar iets
is wat nog altyd teen die koejawel getel het, is dit sy baie en harde pitte.
Van die nuwe variëteite het egter baie meer vleis en minder pitte, en
suikersoet, ingelegde koejawels en koejawel-koeldranke is vandag gunstelinge in
menige huis.
Die immergroen koejawelboom met sy gladde, glansende
bas en hangtakke behoort tot die mirte-familie Myrtaceae. Die vrug is groen tot
geel aan die buitekant, maar pienk, wit of geel binne, met daardie harde, maar
eetbare pitte in die middel.
Die koejawel (of guava) kom oorspronklik uit die
tropiese dele van Amerika, tussen Mexiko en Peru, maar word vandag in byna alle
tropiese en subtropiese dele van die wêreld aangetref. In Suid-Afrika het die
koejawel van groot ekonomiese belang geword toe dit in die Tweede Wêreldoorlog
vanweë sy rykheid aan vitamien C as 'n waardevolle beskermende voedsel vir die
troepe in Noord-Afrika beskou is.
• IN
Suid-Asië word die lietsjie al langer as tweeduisend jaar gekweek. Veral by die
Chinese staan dit hoog aangeskrewe as 'n lekkerny en die naam is trouens
Chinees. Dit is 'n Chinese gebruik om met Nuwejaar geskenke van gedroogde
lietsjies te gee.
Die immergroen lietsjieboom dra groenerige blomme wat
tot trosse vrugte ontwikkel. Die vrug se deursnee wissel tussen omtrent 1,5 cm
en 4 cm. Dit word bedek deur 'n bas-agtige dop wat afgetrek kan word om die wit
vleis met sy enkele bruin pit te ontbloot.
Lietsjies word vandag in China, Australië, Indië,
Amerika en Suid-Afrika gekweek. Hulle word vars geëet of word ingemaak of
gedroog.
• DIE mango
(of veselperske) word die ''koning van tropiese vrugte'' genoem. En wanneer 'n
mens een eet, weet jy presies waarom, want die lemoengeel vleis het 'n
verkwikkende smaak, of jy dit nou op sy eie nuttig of as deel van 'n nagereg.
Die vrug ontwikkel uit trosse pienkwit bloeisels en
kan rond, ovaal of niervormig wees. 'n Gladde, taai skil bedek die vleis en
daar is 'n groot, plat pit in die middel. Die vleis is dikwels veselrig, hoewel
baie variëteite deesdae veselloos is.
Die mango word beskou as die vrug wat al die langste
deur die mens gekweek word. Dit is reeds 4000 jaar gelede in Indië en Maleisië
verbou. Europese ontdekkersreisigers het die vrug na ander tropiese lande
gebring -- waar dit vandag steeds floreer. Toonaangewende produsente is onder
meer Brasilië, Indië, Mexiko en die Filippyne.
Mango's kan vars geëet of ingemaak word en kan ook
vir die maak van konfyt en blatjang gebruik word. Die vrug is ryk aan die
vitamiene A en C.
_______________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_______________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan