__________________________________________________________________

 

Toonaangewende lande van die wêreld (10): Gemenebes van Australië

 

Australië

-- een land op 'n hele klein vasteland

 

Sommige Suid-Afrikaners ken Australië net as 'n formidabele rugby- en krieket-teenstander, maar vir baie ander was die land so aantreklik dat hulle selfs soontoe geëmigreer het. Daar is verskeie redes hoekom ons en die Australiërs so goed oor die weg kom -- en dis nie net omdat ons almal mense van die Suidelike Halfrond is nie...

__________________________________________________________________

 

"Dit wat ons van hierdie land gesien het, lyk bra plat sonder veel rante, met die aansig groen en bosryk, maar die seestrand alles wit sand"

 -- uit die joernaal van die eerste reis van kaptein James Cook.

 

PRAAT van teleurgesteld -- die eerste ontdekkingsreisigers in Australië was om die min­ste te sê nie waffers geïmponeer nie. Hulle is vertel van 'n enorme vasteland met moontlik fabelagtige rykdomme, en al wat hulle "doer onder" gevind het, was 'n buitengewoon groot eiland.

 

Op die koop toe was die dele wat hulle daarvan gesien het, droog en dor en eentonig. En dan het die inboorlinge ook glad geen goud of ander skatte gehad nie

 

Die eerste ontdekkers was op soek na 'n onbekende suidelike kontinent wat Terra Australis Ineognita (Latyns vir die "Onbe­kende Suidland") genoem is. Se­dert antieke tye is gedink dat 'n massiewe vasteland in die suide bestaan wat kwansuis die groot landmassas van die Noordelike Halfrond sou "balanseer".

 

Hoewel daar reeds in die sestiende eeu aansienlike belangstel­ling in Europa vir hierdie Onbeken­de Suidland was, was dit eers in 1605-1606 dat die Nederlandse seevaarder Willem Jansz verby die noordkus van die huidige Queensland geseil het. Die land het hom nie juis beïndruk nie.

 

In die sewentiende eeu is trouens nooit eens probeer om dit te koloniseer nie, omdat net die heel swakste deel, die noordweskus, toe nog bekend was. Die klein kon­tinent is 'n lang ruk Nieu-Holland genoem nadat Abel Tasman in 1642 van Java rondom Australië geseil en ook Tasmanië en Nieu-Seeland ontdek het. Maar die be­langstelling in daardie wêrelddeel het getaan.

 

Eers in 1770 toe kaptein James Cook van die Britse vloot die kontinent se aantreklike, vrugbare en dig beboste ooskus verken het, het die Europeërs besef hoe pragtig Australië is. Cook het die groot­ste deel van Oos-Australië vir Brittanje geannekseer en dit Nieu-Suid-Wallis genoem.

 

Vir die eerste keer is daar nou gedink aan die kolonisasie van die gebied.

 

Dit was juis in hierdie tyd dat En­geland sy Amerikaanse kolonies verloor het. Die Britse tronke was oorvol, sodat nuwe plekke gevind moes word waar strafkolonies vir misdadigers aangelê kon word.

 

In 1788 het sowat 750 gevange­nes, 200 Britse soldate, 30 vroue van soldate en 'n paar kinders toe die eerste blanke nedersetting in Australië gevestig. Dié nederset­ting sou later die stad Sydney word.

 

Teen die volgende dekade het vrye setlaars van Brittanje die be­volking aangevul en is gevangenes vrygelaat. In die dekades wat ge­volg het, het groot groepe immi­grante in Australië aangekom, veral ná die ontdekking van goud in die 1850's.

 

Vandag is die Gemenebes van Australië 'n federasie van ses state (Nieu-Suid-Wallis, Victoria, Queensland, Suid-Australië, Wes-Australië en Tasmanië). Die Ge­menebes administreer ook twee interne gebiede, die Noordelike Territorium en Hoofstad-territorium wat die hoofstad Canberra en omstreke insluit, asook verskeie eilande.

 

Australië se skoonheid is duidelik te sien in sy uitgestrekte strande, steil kranse, tropiese vleilande en eksotiese riwwe. Om nie van die unieke dierelewe -- wat kangaroes, koalabeertjies en dingo's (Australiese wildehonde) insluit -- te praat nie.

 

Maar, anders as die eerste set­laars, waardeer mense ook vandag die skoonheid van die land se vreemde woestyn-rotsformasies, sy grysgroen bloekombome met hul karige skaduwees, sy eindelose vlaktes en duinevelde, sy leegheid... selfs sy verlatenheid.

 

   AMPTELIKE NAAM: Die Ge­menebes van Australië.

 

   GEBIED: Die Gemenebes van Australië strek sowat 4000 km van Cape Byron in die ooste tot Wes-Australië, en sowat 3700 km van Cape York in die noorde tot Tasmanië in die suide. Sy kuslyn is nagenoeg 36 735 km lank. Die oppervlakte van Australië, Tasmanië ingesluit, is 7 682 300 vk. km. Die oppervlakte van die vasteland alleen is 7 614 500 vk. km, wat Australië die kleinste vasteland en een van die grootste lande op aarde maak.

 

   HOOFSTAD: Canberra.

 

   VLAG: Dit bevat die Britse vyf sterre wat die Suiderkruis voorstel en een groot ster wat die land se state en territoriums versinnebeeld.

 

   STAATSHOOF: Die Britse monarg (tans koningin Elizabeth) is ook die staatshoof van Australië. ’n Refenderum is in 1999 gehou om Australië se status van ’n gemenebes onder die Britse monarg tot ’n republiek te verander. Die voorstel is afgestem.

 

   AMPTELIKE TAAL: Engels.

 

   VOLKSLIED: Advance Austra Fair (nasionaal); God Save Queen (koninklik).

 

   GELDEENHEID: Australiese dollar.

 

   BEVOLKING EN HERKOMS: Vir Julie 2003 is die bevolking op
19 731 984
geraam. Die meeste Australiërs is van Europese koms, veral van Brittanje en Ierland. Baie van die immigrante kom van Griekeland, Italië, die voormalige Joegoe-Slawië, Duitsland en Nederland, en, meer onlangs, Nieu-Seeland en Suidoos-Asië.

 

Die bevolking se herkoms word gestel op 92% Kaukasies, 7% Asiaties en 1% aboriginaal en andere.

 

Die meeste van die sogenaamde aborigines is vandag van gemengde inboorling- en blanke afkoms. Die eerste inboorlinge het omstreeks 25 000 vC in Australië aangekom.

 

Die aborigines se omstandighede, wat ook al die oorsake mag wees, het al soveel te wense oorgelaat dat die Australiese regering verskeie projekte geloods het om hul lot te probeer verbeter. Talle woon in die buitewyke van blanke gebiede.

 

   GODSDIENSTE: Anglikaans 26,1%, Rooms-Katoliek 26%, ander Christene 24,3%, nie-Christene 11%, ander 12.6% .

 

   REGERING: Die federale parle­ment bestaan uit 2 huise wat ingevolge algemene stemreg verkies word. Die senaat het 76 lede wat volgens proporsionele verteenwoordiging verkies word -- 12 senatore word uit elke staat vir 6 jaar elk verkies en 2 uit albei territo­riums word vir 3 jaar verkies.

 

Die Huis van Verteenwoordigers het 150 lede wat vir 3 jaar verkies word. 'n Eerste minister, wat 'n meerderheid in die Huis van Ver­teenwoordigers geniet, word deur die goewerneur-generaal aangewys, wat die verteenwoordiger van die koningin is.

 

Die eerste minister is die voorsitter van die Federale Uitvoeren­de Raad (of kabinet), wat aan die parlement verslag doen. Elke staat het ook sy eie regering.

 

   GEOGRAFIE: Daar is drie hoof-landstreke:

 

(1) Die Oostelike Hooglande is 'n amper ononderbroke gordel van berge, hooglande en plato's, net verbreek deur die klowe, wat ál langs die oostelike rand van Aus­tralië strek, van Tasmanië in die suide tot Cape York in die noorde.

 

Die hooglande val steil aan die oostekant na 'n vlakte met sanderige strande en rotsagtige kranse langs die kus van die Stille Oseaan.

 

Hierdie kusvlakte kry die meeste reën in Australië. Baie van die pla­to's is vrugbaar en is uitstekende boerderygrond. Die suidoostelike kant, tussen Brisbane en Melbourne, is Australië se digs bevolkte deel.

 

Die oostelike kuslandskap is een van die skilderagtigste en interes­santste dele van die land. In die suide is klein baaitjies en idilliese sandstrande wat afgewissel word deur majestueuse kranse waar­teen die Stille Oseaan in volle krag vasslaan.

 

Verder noord, in die omgewing van Brisbane, lok die blou bran­ders en wit strande strome vakansiegangers.

 

Seewaarts lê die Groot Koraalrif, die grootste en een van die skouspelagtigste rif-formasies ter wê­reld, met sy aangrensende eilande en met palms omsoomde goue strande.

 

(2) Die Sentrale Laaglande, wat van die Groot Australiese Baai in die suide na die Golf van Carpentaria in die noorde strek, is oor die algemeen 'n plat streek, deurvleg met rivierbeddings wat ná swaar reëns sterk vloei -- hoewel reën maar skaars is in die meeste dele van die Laaglande.

 

In die suidelike deel word koring verbou, maar meestal is dit te warm en dor vir gewasse. Vee wei op gras en struike. Die westelik-sentrale deel is 'n sanderige woestyn. Die meer Eyrie -- op 16 m on­der seevlak Australië se laagste punt -- lê hier.

 

Geen groot stede word hier ge­vind nie.

 

(3) Die Westelike Plato is oorheersend in Australië. Hoewel dit ook meestal plat is, word dit verbreek deur verskeie groot reekse in die westelike en sentrale dele. Die sentrale deel is woestyn wat geleidelik, behalwe in die suide en noordooste, deur gras en struike bedek word wat vir veeweiding gebruik word.

 

Daar is twee groot stede in dié streek: Adelaide en Perth.

 

    EKONOMIE: Australië het ’n florerende Westers-kapitalistiese ekonomie met die gemiddelde lewenstandaard gelykstaande aan dié in die toonaangewende Wes-Europese ekonomieë.

 

Sedert die Tweede Wêreldoorlog word die ekonomie oorheers deur mynbou, en minerale maak 'n beduidende deel van die land se uitvoer uit. Australië het groot reserwes van steenkool, petroleum en aardgas, uraan, ystererts, koper, nikkel, aluminiumerts, goud en diamante.

 

Vervaardiging en verwerking is hoofsaaklik gemoeid met yster en staal, konstruksie, olieraffinering en petro-chemikalieë, voertuigvervaardiging en ingenieurswese.

 

Die voedselverwerking- en tekstielnywerhede is op die landbou gebaseer. Australië is steeds die wêreld se voorste produsent van wol. Die veeboere boer meestal met skape en beeste, terwyl die landbewerkers veral graansoorte (veral koring), suiker (in Queensland) en vrugte lewer.

 

Teen die jongste eeuwisseling is  89,79% van Australië se krag deur fossielbrandstof opgewek,  8,47% deur waterwerking (hidroëlektrisiteit) en 1,74% op ’n ander wyse. Daar was geen kernkrag-opwekking nie.

 

_________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan