Anglo-Boereoorlog

Deel 4: Emily Hobhouse
-- die engel van deernis

Sy was ’n vrou van Engeland wat vandag steeds as een van die grootste heldinne in die Suid-Afrikaanse geskiedenis beskou word -- die skryfster en filantroop Emily Hobhouse (1860-1926). Dikwels lynreg teen die gevoel van haar eie mense, wat gemeen het dat sy met die vyand heul, het sy dit op haarself geneem om die lyding van duisende vroue en kinders in die Anglo-Boereoorlog te verlig. Want, só het sy vas geglo, medemenslikheid ken geen grense nie...


AAN die begin van die twintigste eeu, net iets meer as honderd jaar gelede, sou ’n mens haar taks peinsend voor ’n tafel in Londen in haar geboorteland kon vind. Sy sou besig wees om haar herinneringe te orden, dalk net in haar gedagtes, dalk in skriftelike verslae. Maar haas vrou-alleen sou sy steeds probeer uitwerk het hoe sy die grootste en standhoudendste druk op die Britse regering kon toepas.

Die hele wêreld moes immers hoor van die skreiende onreg wat sy die vorige paar maande eerstehands in Suid-Afrika aanskou het terwyl sy daar was.

Van die haglike toestande van die onskuldiges in die konsentrasiekampe van die Britte.

Van die talle vroue en kinders wat in die Anglo-Boereoorlog in dié kampe saamgebondel is en besig was om by die duisende te sterf.

Van ongeërgde Britse militêre wat verkies het om anderpad te kyk en hul hande in onskuld te was oor die slagting.

Van oorlogsmisdaad wat, soos sy gevoel het, ten hemel roep.

Emily Hobhouse, die filantroop en verbete kampvegter vir menseregte, was sekerlik self nie daarvan bewus dat sy met haar volgehoue stryd besig was om haarself as ’n heldin in die geskiedenis te vestig nie.

Veral van Boere-kant sou sy egter later gehuldig word as die één Britse engel van deernis in ’n oorlog waarin menswaardigheid beslis nie altyd alte hoog aangeslaan is nie.

En uiteindelik sou baie Britte self besef dat hierdie ``blatante verraaier'' uit eie geledere, inderdaad ’n skynende sterretjie was in ’n wêreld wat deur haat verdonker is.

Toe sou dié profeet oplaas ook in haar eie land geëer word.

   EMILY HOBHOUSE, dogter van die Anglikaanse aartsdeken Reginald Hobhouse en Caroline Trelawny, is op 9 April 1860 in Liskeard, Cornwall, gebore. In ’n tipies Victoriaanse omgewing kon sy as meisie nie op ’n wafferse intellektuele opvoeding hoop nie en haar enigste "skool'' was dan ook die gesin se eie pastoriewoning in die klein tinmyndorpie St. Ives in Cornwall.

As jong meisie was haar enigste afleiding kerklike en maatskaplike werk. Eers ná die dood van haar invalide wewenaar-pa, by wie sy gewoon het totdat sy 35 jaar oud was, kon sy wegbreek en haar eie ding doen.

Sy is na die myn- en bosboudorpie Virginia in die noorde van die Amerikaanse staat Minnesota om opheffingswerk te doen. Daar, in haglike omstandighede, snerpende koue en tussen ’n spul rowwe mans, het sy op ’n vooraanstaande winkelier verlief geraak.

Maar blywende geluk saam met John C. Jackson was haar nie beskore nie. Hul verlowing is verbreek en, toe die Anglo-Boereoorlog uitbreek, bevind sy haar in Londen in die kring van die pro-Boere, waarin haar oom lord Hobhouse ’n prominente figuur was.

In die eerste weke van die oorlog praat Emily self op verskeie openbare vergaderings en spreek sy haar skerp teen die optrede van die Britse regering uit.

Sy was 'n verbete vegter vir menseregte -- in 'n tyd toe dit nog lank nie so belangrik geag was as vandag nie.

Laat in 1900 ontvang sy besonderhede van hoe vroue en kinders in Suid-Afrika deur die Britse leër behandel word. Soos sy dit later sou stel: ''... arme vroue wat herwaarts en derwaarts gejaag is,  wat beskerming en georganiseerde hulp nodig gehad het. Op daardie oomblik was ek vasbeslote om na Suid-Afrika te gaan om hulle te help.''

In Oktober 1900 stig Emily die Relief Fund for South African Women and Children, en op 27 Desember 1900 kom sy self in Suid-Afrika aan. Sy verlaat die Kaap op 22 Januarie 1901 en bevind haar twee dae later in Bloemfontein.

In die volgende klompie maande besoek sy verskillende konsentrasiekampe in die Vrystaat en Noord-Kaap waar die verskriklike omstandighede haar geweldig skok. Met onvermoeide ywer sal sy nou probeer om die omstandighede van die lydendes daar te verbeter.

Vir haar is dit eintlik Brittanje se eer wat op die spel is. Sy besluit om na Engeland terug te keer om die stryd voort te sit. Haar vurige veroordeling van die toestande in die kampe bring mee dat die Britse oorlogsregering heftig deur die Liberale opposisie van destyds gekritiseer word weens sy ``barbaarse metodes''.

’n Regeringskomitee onder Millicent Fawcett staaf die meeste van haar klagtes ná ’n ongelukkige vertraging van maande, maar "that miss Hobhouse" word verguis weens haar medelye met onderdane van die vyand.

Emily word verbied om voortaan enige van die konsentrasiekampe te besoek. Toe sy dus op 27 Oktober 1901 weer in Kaapstad aankom, word sy kragtens krygswet summier na Engeland teruggestuur.

Terwyl haar gesondheid nie meer na wens is nie, keer sy terug na Europa om in die berge van Savoje in Suidoos-Frankryk te gaan herstel. Dit is daar waar sy die nuus ontvang dat die Boereleiers die Vrede van Vereeniging onderteken het.

Emily Hobhouse sou met opheffingswerk ná die oorlog ’n leidende rol speel om platgeslane gesinne in Suid-Afrika uit die as op te help. Sy het wyd in ons land gereis en onder meer met ’n skema van tuisnywerhede vir jong meisies begin.

Haar boeke oor die oorlog het boonop baanbrekerswerk verrig om dokumentêre bewyse te verskaf van die lyding van burgerlikes in oorlogstyd.

In 1921 het dankbare Suid-Afrikaners £2 300 byeengebring (’n groterige bedrag destyds, maar eintlik onomrekenbaar in vandag se geld vanweë inflasie) sodat sy, toe arm en verswak, ’n eie huis kon koop op die dorp van haar jeug, St. Ives in Cornwall.

Nadat sy op 8 Junie 1926 in Londen oorlede is, is haar as na Suid-Afrika gebring en op 26 Oktober 1926 aan die voet van die Nasionale Vrouemonument in Bloemfontein begrawe.

Aan die mense van Suid-Afrika het sy eenmaal geskryf: "Ek het nooit voorheen jul land gesien of enigeen van julle geken nie. Dit was dus geen persoonlike vriendskapsband wat my hierheen gebring het nie. Daar was ook hoegenaamd geen politieke motief nie.

"Ek het op ’n heel natuurlike wyse hierheen gekom -- om die gevoel van eendrag of die eenheid van vroue te gehoorsaam en dié van eerbare tradisies, kenmerkend van die Engelse volk, waarin ek grootgemaak is en wat ek van oudsher oorgeërf het.

"Dit is wanneer die gemeenskap tot in sy fondamente geskud word dat bodemlose dieptes van verlies na mekaar toe uitroep en dat ’n dieper eenheid van die mensdom homself openbaar..."

’n Verslag van Emily Hobhouse oor die Britse beleid van verskroeide aarde in Suid-Afrika:

   "DIE nuwe beleid van verskroeide aarde van die militêre owerheid... het talle bykomende gesinne na die kampe gebring met die gevolg dat die inwonertalle daar geweldig gestyg het.

"Ek was dikwels ’n ooggetuie van wat gebeur het. Ek het gesinne gesien wat digby die spoorlyn naby Warrenton en Veertien Strome saamgehok is; ek het ’n oorvol trein gesien wat regdeur ’n hele lange nag na Kimberley toe aankruip; ek het mense gesien, jonk en oud, wat in oop trokke onder ’n versengende son naby ’n stasiegebou saamgebondel is sonder dat hulle enigiets gehad het om te eet.

"Om middernag is hulle na leë tente vervoer waar hulle in die donker rondgetas het, op soek na hul bondeltjies. Hulle het gaan slaap sonder dat daar enigsins na hulle omgesien is en sonder dat hulle enigiets te eet of te dink gehad het.

"Ek het skares van hulle langs spoorlyne gesien, in bitter koue weer, in gietende reën -- honger, siek, sterwend en dood.

"Ek het nooit getwyfel dat enige van my vroulike landgenote anders sou voel as ek by die aanskoue van dit alles nie -- met ’n diepgaande gevoel van ontferming, ’n vurige begeerte om die lyding te verlig."


Terug na inhoudsblad -- klik hier


Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan