____________________________________________________________

 

Muise, monsters en 'husse'

-- die unieke diere van Australië

 

Dis verstommende, unieke diere wat "doer onder" op die eiland-kontinent Australië hul eie stryd voer om te oorleef... in die ongenaakbare woestyn of teen vyandelike indringers in hul brose hougebiede...

____________________________________________________________

 

ALLES wat blink is nie goud nie, lui die spreekwoord, en, nou ja, in Australië is alles wat spring ook nie kangaroes nie! In hierdie uitsonderlike wêrelddeel is daar in der waarheid vier hoofsoorte kangaroe-agtige diere, te wete die rooi kangaroe, grys kangaroe, wallaby en wallaroe.

 

Die wallaroe, wat ook die euro genoem word, is wat sy grootte betref so halfpad tussen 'n kangaroe en 'n wallaby en is 'n soort uit eie reg.

 

Dis interessant om te verneem waar die benaming kangaroe volgens oorlewering vandaan kom. Toe die eerste Europese ontdekkingsreisigers dié eienaardige diere gesien het, só lui die storie, sou hulle aan die Australiese inboorlinge gevra wat se rare springers dit dan nou is. En die inboorlinge sou geantwoord het: ''Kangaroe'', wat eintlik beteken: ''Ek verstaan jou nie.'' Die ontdekkingsreisigers sou gedink het dis hoe die diere genoem word en die naam het bly steek!

 

Nog wêreldbekende rariteite van Australië is die eendbekdier en die mierystervark of echidna, wat soogdiere is wat eiers lê. En dan is daar boonop die teddiebeer-agtige koala, 'n buideldier wat van bloekomblare leef.

 

Maar hierdie diere laat 'n mens baiemaal vergeet dat daar nog talle ander eienaardighede in die dierewêreld op die eiland-kontinent is. Só is daar 'n propperse doring van 'n Australiese miervreter, wat hulle die doringduiwel of molog noem (Eng.: thorny devil; moloch). Maar ou Moloch horridus is dit darem nie rêrig werd om 'n duiwel genoem te word nie. Die waarheid is dat hy 'n stadig bewegende, onskadelike reptiel is wat net van miere lewe -- en baie van hulle.

 

Daar word geraam dat hy van seshonderd tot 3000 miere in 'n enkele maaltyd kan wegbêre. Doringduiwels word wyd verspreid in Australië se binnelandse woestyn aangetref.

 

En dan is daar die emoe, Dromaius novaehollandiae, die nasionale voël van Australië. Hy is die wêreld se naasgrootste lewende voël (net ons eie volstruis is groter). Hy is 'n vinnige hardloper en 'n kragtige swemmer, maar hy kan nie vlieg nie. Die wyfie lê van sewe tot twaalf eiers in 'n holte in die grond.

 

Die mannetjie jaag dan die wyfie van die nes af weg en gaan sit op die eiers totdat hulle ná sowat agt weke uitbroei. Die mannetjie sien nog sowat ses tot nege maande lank na die kuikens om totdat hulle vir hulself kan sorg.

 

Nog 'n Australiese dier wat straks vermelding verdien, is die spinifex-springmuis, Notomys alexis (Eng.: spinifex hopping mouse).  Dié word in die droë, sanderige Midde-Australië aangetref tussen die sogenaamde ''spinifex'', 'n soort Australiese stekelgras. Hierdie muise is naglopers wat bedags in kolonies van tot tien in gate van tot 'n meter diep skuil. Hoewel hulle as troeteldiere aangehou kan word, is hulle baie delikaat en moet hulle nie met die hande gehanteer word nie.

 

Klein maar vol venyn is die pluimstert-buidelmuis, Dasycercus cristicauda (Eng.: crested- tailed marsupial mouse), ook die mulgara genoem, nog een van die baie rot- of muisagtige diertjies wat in Australië voorkom. Baie van hulle verval in 'n soort verstywingsfase wanneer hul kos skaars raak.

 

Die mulgara, wat in droë streke hou, drink ook nie water drink nie, maar kry al sy nodige water van die liggaampies van sy prooi -- sprinkane, byvoorbeeld  Die mulgara is boonop 'n mensevriend, deurdat hy dikwels huismuise vang.

 

Die kowari, Dasyuroides byrnei, is nog 'n jagtende buidelmuis, en daar word vertel dat hy sy prooi soos 'n kat bekruip. Wanneer die kowari 'n groterige dier bespring, speel hy met hom klaar deur hom dadelik aan die nek te byt.

 

Die langstert-dunnart, Sminthopsis longicaudata (Eng.: long-tailed dunnart), van die woestynwêrelde van Midde- en Wes-Australië is een van sowat tien dunnart-spesies wat sowel in reënwoude as in die woestyn voorkom. Dunnarts kan ontsettend vinnig aanteel -- een wyfie kan drie tot vier keer per jaar tot tien kleintjies kry.

 

Voorts is daar die bilby. Met sy yslike ore herinner dié Macrotis lagotis 'n mens aan 'n konyn, maar dit is juis onder meer aan ingevoerde konyne te wyte dat hy uit sy gate in die grond verdryf is en daar vandag so min van sy soort oor is. Omdat daar vermoedelik nog slegs 'n klompie honderd in die vrye natuur bestaan, teenoor moontlik derduisende 'n eeu of wat gelede, word verwag dat die bilbies gaan uitsterf.

 

Die bilby is die grootste van die Australiese buideldasse en word tot 55 cm lank met 'n stert van tot byna 30 cm. Die lang ore dien as geluidversterkers om roofvyande gou te hoor en waarskynlik ook as verkoelers in die versengende woestynhitte.

 

En in die amfibiese wêreld? Daar sal jy 'n padda vind wat sowaar 'n manèl dra! In die binnelandse Australiese woestyn reën dit so selde dat die inheemse diere hul liggaamsvog op allerhande vernuftige maniere moet behou. Een van hulle is die waterhoudende padda Cyclorana platycephalus, wat hom niks dieper as 30 cm onder die sonverdorde grondoppervlak ingrawe nie, maar minstens twee jaar lank daar in 'n slaaptoestand kan oorlewe.

 

Daar verander sy vel in 'n membraan wat van die onderliggende vel losraak, en kort voor lank is die padda heeltemal bedek deur 'n los omhulsel, buiten by die baie klein buisies aan sy neusgate. Sodra deurdringende reën uitsak, word die ondergrondse paddas deur verhoogde grondvog gewek en beweeg hulle vinnig na die oppervlak vir 'n kortstondige sessie van feesvier en aanteel.

 

In die waterpoeletjies wat net vir 'n kort tydjie daar sal wees, haas die paddavissies hulle om volwassse te word op 'n dieet van mikroskopiese organismes, terwyl die volwasse paddas veral aan insekte smul.

 

Van insekte gepraat: in Australië kan 'n mens na die miere gaan -- en soet word! Hulle noem hom die heuningpot-mier (Melophorus bagoti), 'n wonderlike mier wat saam met sy maats goed sorg vir die maer tye wat kan voorlê deur hope suikersoet voedsel op te gaar. En die houers is gerieflik naby -- in die lewende liggaampies van 'n spesiaal geteelde groep passiewe werkers.

 

Nadat dit gereën het, versamel die regte werkers nektar en die heuningdou wat plantluise afskei en dwing dit in die ''kele'' van die houer-miere af sodat hulle spoedig tot so groot soos ertjies uitswel. Die oorvrete heuningpotte kan nie loop nie en word aan hul voorpote aan die plafonne van die gange in die nes opgehang.

 

Sodra die kos skaars begin word, melk die honger werkers die hulpelose heuningpotte deur geesdriftig oor hul agterlywe te stryk en die voedsame kos druppel vir druppel te benut.

 

Miere het orals baie vyande, maar die kruipende insekte van die Australië het min te vrees van een wonderbaarlike klein reptiel -- nie omdat hy nie insekte vreet nie, maar omdat daar so jammerlik min van hom oorgebly het. Volgens een berekening bestaan slegs drie persent van Australië se eens wye, wuiwende grasvelde immers nog, en dié is die pigmee-bloutongakkedis (Tiliqua adelaidensis) se hougebied.

 

Hierdie bloutongetjie het eenmaal verspreid in sekere dele en tot in die stad Adelaide in die suide voorgekom, maar in die vroeë jare sestig is gereken dat hy uitgesterf het. Toe, in 1992, word een binne-in 'n bruin slang gevind wat op 'n pad naby die dorp Burra doodgemaak is. Sedertdien is heelparty van hulle darem in 'n opname opgespoor en kort voor die eeuwisseling is hul getal op sowat 5500 geraam.

 

Verstommend genoeg woon pigmee-bloutongakkedisse in die gate van valdeur- of wolfspinnekoppe. Hulle is bedags bedrywig -- al is hulle meestal leeglêers wat bloot by hul gate in die son lê en bak om insekte voor te lê wat verbyloop.

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan