___________________________________________________________________

 

Elektrisiteit

-- pret met krag

 

Jy sien sy werkinge in die lig wat brand, die ketel wat kook, die rekenaar en die televisiestel. Trouens, hy is so deel van ons moderne lewe dat 'n mens jou kwalik ons węreld sonder hom kan voorstel. Maar wat is hierdie verstommende natuurkrag wat mense elektrisiteit noem nou eintlik? Hieronder leer ons so iets van sy fantastiese geheimenisse -- en maak sommer ook 'n bietjie pret met elektrisiteit...

___________________________________________________________________

 

WAT is elektrisiteit? Om dit te begryp moet ons eers die struktuur van atome verstaan. Alle vaste dinge, vloeistowwe en gasse rondom ons bestaan uit ontsettend klein ''boublokkies'' wat atome genoem word. 'n Atoom kan beskryf word as 'n klein sonnestelseltjie, met klein ''planete'' wat duiselingwekkend vinnig daarom wentel. Die ''son'' in die middel bestaan uit klein deeltjies wat as protone en neutrone bekend staan.

 

Die ''planete'' word elektrone genoem, en hulle beweeg in verskillende sirkelbane om die ''son''. Maar elektrone in die buitenste bane van metale kan heeltemal van die atoom wegbreek en binne die metaal rondbeweeg. Hierdie ''vry elektrone'' is verantwoordelik vir dit wat as elektrisiteit bekend staan.

 

Hoe word elektrisiteit in ons kragsentrales opgewek? Wanneer 'n magneet vinnig in die rondte gedraai word binne-in 'n spoeldraad, ontstaan daar 'n elektriese stroom in die draad. 'n Kragbron soos stoom word gebruik om 'n turbine te laat draai, wat 'n magneet in 'n spoel laat tol. Solank die magneet tol, kan ons net soveel elektrisiteit maak as wat ons wil.

 

Maak jou eie batterysel

 

   HOEWEL jy nooit eksperimente met die gevaarlike elektrisiteit moet doen wat in ons huise gebruik word nie, kan jy nog baie omtrent elektrisiteit leer deur klein batteryselle vir proefnemings te gebruik. In sulke selle word krag deur middel van chemiese werking opgewek.

 

Om jou eie sel te maak het jy nodig: twee stukke draad van omtrent 15 cm, 'n klompie blink kopermuntstukke, tinfoelie, kladpapier en soutwater.

 

1. Sny die foelie en kladpapier in klein vierkantjies wat net so groot soos die muntstukke is. 

2. Gooi oorgenoeg sout in 'n beker water en laat die kladpapier 'n ruk daarin week.

3. Plaas 'n vierkantjie van foelie versigtig bo-op een muntstuk, met 'n stuk sout kladpapier bo-op die foelie.

4. Herhaal hierdie drie lae in dieselfde volgorde totdat jy 'n stapeltjie daarvan gemaak het.

5. Plaas die punt van die een draad onder die stapeltjie en die punt van die ander draad bo-op die stapeltjie.

6. Raak nou liggies met jou tong aan die oop punte van albei drade. Kan jy die prikkeling van elektrisiteit voel?

 

Laat 'n flitslampie brand met 'n suurlemoen

 

   'N EENVOUDIGE batterysel wat 'n flits se gloeilampie sal laat brand, kan met 'n suurlemoen gemaak word.

 

In 'n sel is daar 'n sentrale chemikalie wat die elektroliet genoem word, wat in verbinding gebring word met twee ander stowwe, die sogenaamde elektrodes, wat gewoonlik van metaal is. As 'n draad en gloeilamp aan die elektrodes geheg word om 'n stroomkring te skep, wek die chemiese reaksie tussen die elektroliet en die elektrodes elektrisiteit op, wat dan die  lampie laat gloei.

 

Om 'n suurlemoen-sel te maak het jy nodig: 'n brons-drukspyker, 'n skuifspeld van staal, 'n groot vars suurlemoen, 'n gloeilampie en kragdraad.

 

Druk die drukspyker en skuifspeld aan weerskante in die suurlemoen in. Heg twee stukkies kragdraad onderskeidelik aan die drukspyker en skuifspeld en verbind albei met  'n gloeilampie met 'n baie lae stroomspanning (minder as 1 volt). Die sap in die suurlemoen is die elektroliet en die drukspyker en skuifspeld is die elektrodes. En siedaar, 'n liggie uit 'n vruggie!

 

Breek water op met elektrisiteit

 

   CHEMIESE veranderinge kan elektrisiteit opwek. Elektrisiteit kan op sy beurt weer chemiese veranderinge veroorsaak. Water is 'n eenvoudige chemikalie wat uit waterstof en suurstof bestaan. As 'n elektriese stroom daardeur gestuur word, word die water opgebreek in sy twee bestanddele, waterstof en suurstof, wat albei gasse is.

 

Om hierdie proefneming te doen het jy nodig: 'n batterysel, twee HB-potlode, konfytfles, sout, karton, kragdraad.

 

Konnekteer die batterysel met drade aan die punte van die twee HB- potlode wat weerskante skerpgemaak is. Druk die ander punte van die potlode in die water waarin 'n bietjie sout opgelos is. Die elektrisiteit breek die water op in waterstof en suurstof, wat as borrels om elke potloodpunt versamel.

 

____________________________________________________

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________________

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan