______________________________________________________________
• Mozart • Beethoven • Händel • Wagner • Haydn • Vivaldi • Bach
• Tsjaikofski • Brahms • Chopin • die Strausse
Meesters
van musiek
Roem
en verwerping, voorspoed en ellende... dis baiemaal hoe 'n genie se lewe kan
verloop. Ook die groot komponiste van die agttiende en negentiende eeu het hul
eie kwota lewensdramas gehad. Maar tussendeur het hierdie meesters ook gebou
aan 'n omvangryke repertoire van onsterflike musiek... 'n ryke erfenis van
melodieë wat ons vandag steeds bekoor...
______________________________________________________________
DIE
laaste musieknote sterf weg en die groot applous bars los. 'n Harde gedruis
van klappende hande, mense op hul voete, krete van Encore! Encore! Soos
al die ander is jy in jou hart en verstand aangegryp, en jy staan self op om
nog meer te vra.
Dis
wat musiek aan ons doen. Dit roer ons! Die mense van die antieke tyd het geglo
alles word beïnvloed deur musiek. Selfs die bewegings van die sterre, het
hulle gereken, word deur hemelse musiek beheers. Regdeur die verloop van die
beskawing het musiek die mens vermaak en was dit partykeer selfs die spil van
sy kultuur.
In
hierdie artikel word vertel van sommige van die beroemde mense wat tot die
betowerende wêreld van klassieke musiek bygedra het.
BAROK
= 'n hoogs ornamentele,
sewentiende-eeuse musiekstyl.
CONCERTO
= 'n komposisie vir 'n orkes en een of meer solo-instrumente, meestal in drie
dele.
KAMERMUSIEK
= musiek, vokaal en instrumentaal, bestem vir 'n klein lokaal of kamer.
KANTATE
= 'n liries-epiese komposisie met arias, kore, ens.
FINALE
= slotbeweging van 'n komposisie.
FUGA
= meerstemmige, musikale komposisie waarin die partye met tussenpose die tema
herhaal.
ORATORIUM
= Bybelse musiekdrama vir sang en orkes.
SIMFONIE
= 'n veelstemmige musiekstuk vir stryk- en blaasorkes met verskeie
gekontrasteerde, maar verwante bewegings.
SONATE
= musiekstuk vir instrumente, wat dikwels uit drie of meer gedeeltes bestaan.
STRYKKWARTET
= 'n komposisie vir twee viole, 'n tjello en 'n altviool.
•
VIR die inwoners van Salzburg in die middel van die agttiende eeu was
musiek 'n deel van hul siel. Die Oostenrykse adel het die beste musici in
diens geneem om te komponeer en op te tree, en vir hulle les te gee.
Tog
is musici as knegte beskou en sleg betaal. Dis hierdie soort gemeenskap waarin
Wolfgang Amadeus Mozart [ILLUSTRASIE REGS] op 27 Januarie 1756 gebore is. Van
alle wonderkinders was hy een van die jongste en miskien die talentvolste.
Sowel hy as sy begaafde suster, Nannerl, is as Wunderkinder beskou.
Mozart
se pa, Leopold, self 'n musikus van aansien, het sy seuntjie se talent
aangewakker deur vir hom les te gee. Toe hy vier jaar oud was, kon Mozart
reeds die klavesimbel bespeel, en op vyf was hy besig om sy eie werkies te
komponeer.
In
1762 het Leopold hom Wenen toe gebring om vir die Oostenrykse keiserin te
speel -- en in die volgende tien jaar het Mozart Europa deurkruis om op te
tree en met ander musici kennis te maak. In 1769 het die aartsbiskop van
Salzburg hom voltyds in diens geneem. Sy toekoms as musikus het rooskleurig
gelyk.
Van
die vroeë 1780's af het Mozart se lotgevalle egter verander. Die gemeenskap
het belangstelling in hom verloor, want hy was nie meer 'n kind nie. Hy het sy
brood probeer verdien deur te komponeer en in die openbaar op te tree, maar
wanhopig gespartel om kop bo water te hou. Toe hy op die ouderdom van 36 jaar
weens nierinfeksie sterf, was sy gesin brandarm.
Mozart
het van die geesverheffendste pragmusiek nagelaat wat ooit gekomponeer is. Sy
22 operas sluit die verruklike Huwelik van Figaro, Don Giovanni en die
Towerfluit in.
Hy
het meer as veertig simfonieë geskryf en baie gewyde musiekstukke, waarvan
die Requiem (Dodemis) -- wat hy nooit voltooi het nie -- die bekendste is. Hy
was ook verantwoordelik vir serenades soos Eine Kleine Nachtmusiek, concerto's
vir solo-instrumente, kamermusiek en verskeie sonates.
•
SWAARKRY het hom geleidelik van 'n selfversekerde, waardige man in 'n
bittere sinikus verander. Desondanks was Ludwig van Beethoven [REGS] se
komposisies met soveel krag gevul dat musiek daarna nooit weer heeltemal
dieselfde sou wees nie.
Hy is op 16 Desember 1770 in Bonn, Duitsland, gebore en deur sy pa geleer om klavier en
viool te speel. Sy ma is dood toe hy jonk was, waarna sy pa stuurs en koel
teenoor die seun geraak het.
In
1787 het Mozart van hom gesê: "Hy sal die wêreld iets gee wat werd is
om na te luister." In 1792 het Haydn een van sy werke bewonder en by hom
aangedring om Wenen te besoek. Hy het dit later in daardie jaar gedoen en met
baie toonaangewende edellui kennis gemaak en sosiaal verkeer. Anders as die
meeste ander komponiste, wat deur hul beskermhere as ondergeskiktes beskou is,
is hy as 'n gelyke behandel.
Laat
in die 1790's het Beethoven al hoe hardhorender geword, wat hom prikkelbaar en
agterdogtig gemaak het. In die laaste paar jaar van sy lewe was hy heeltemal
doof. Nogtans het hy steeds meesterwerke bly lewer.
Sy
beroemdste werke sluit in die derde (Eroica), vyfde, sesde (Pastorale) en
negende (Koor-) simfonieë; 'n
opera, Fidelio; sy
Maanlig-sonate; en die intens roerende kerkmusiekwerk Missa Solemnis.
Hy
is in 1827 oorlede.
•
KONING GEORGE II van
Engeland was so verruk deur die Halleluja-koor dat hy op sy voete gekom en bly
staan het totdat dit verby was. Die geleentheid was 'n opvoering van Die
Messias -- 'n glorieryke oratorium deur die komponis Georg Friederich Händel
[LINKS].
Händel
is op 23 Februarie 1685 in Halle, Duitsland, gebore. Hy het op die ouderdom
van sewe jaar muskiekonderrig ontvang en op twaalf assistent-orrelis by die
plaaslike katedraal geword. In sy laat tienderjare het hy musiek begin
komponeer, veral Italiaanse opera, en in 1712 na Engeland verhuis om opera te
skryf.
Opera
was toe stadig besig om gewild te raak in Engeland, en baie jare lank was Händel
besonder suksesvol. Hy het in hierdie tyd sy kragtige Largo gekomponeer.
Toe
raak die Engelse skielik moeg van opera, en sy inkomstebron droog op. In die
vroeë 1740's het hy hom tot oratoria gewend wat op Bybelse gebeurtenissse
gegrond is. Die Messias, sy eerste, is 'n versameling van aanhalings uit die
Bybel wat die profesie uitbeeld van die koms van die Messias, Sy geboorte,
lewe, dood en opstanding.
Händel,
wat die bynaam "die groot beer" gekry het vanweë sy grootte en
krag, het ook meer as 150 populêre instrumentale komposisies gelewer,
waaronder die Watermusiek vir 'n koninklike bootgeselskap op die Teems,
Londen, en die Koninklike Vuurwerkmusiek, ter viering van 'n vredesverdrag. In
die vroeë 1750's het hy blind geword en opgehou komponeer. Hy het egter
steeds opgetree en sy dienste as dirigent aangebied tot sy dood in 1759.
•
DIE hele Wagner-gesin het 'n hoë agting vir die teater, musiek, sang,
digkuns en letterkunde gehad, en dit is dus geen verrassing dat Richard [REGS],
wat op 22 Mei 1813 in Leipzig, Duitsland, gebore is, hom vroeg-vroeg in
toneelspel onderskei het nie. Met sy middelbare onderwys agter die rug, het hy
hom egter tot musiek gewend.
Hy
het daarna gestreef om 'n nuwe soort opera te skep wat musiek met gedigte,
filosofie en godsdiens gekombineer het. Sy eerste belangrike werke is onder
meer lewendige operas soos Die Vlieënde Hollander, oor 'n seekaptein wat in
'n skimskip rondvaar, en Tannhäuser en die Lohengrin. waarin hy uit die
antieke Nordiese mites en legendes put.
In
1849 was hy deel van 'n politieke
rebellie en moes hy noodgedwonge na Switserland uitwyk. In sy eerste jare daar
het hy sy politieke, maatskaplike, godsdienstige en artistieke idees in
verskeie boeke en artikels uiteengesit.
In
sy latere jare het sy musiektalent "ontplof" met sy onsterflike
Ring-siklus van vier operas -- seker sy magtigste poging.
Wagner
het ook getrag om die teater van 'n gewone plek van vermaak te verander in
die ware kern van die gemeenskapskultuur. Gefinansier deur koning Ludwig II
van
Beiere, het hy sy eie teater by Bayreuth gebou vir die
opvoering
van die Ring van die Nibelunge. 'n Somerfees ter ere van hom word elke jaar
daar
gevier.
Wagner
het twee keer getrou, eers met Minna Planer, 'n aktrise, toe weer met sy
minnares
Cosima Liszt, dogter van die beroemde komponis Franz Liszt. Hy is in 1883
oorlede.
•
FRANZ JOSEPH HAYDN [LINKS] is in 1732 in Rohrau, Oostenryk, gebore. 'n
Gesinsvriend het agtergekom watter soet stem die seuntjie het en gehelp dat hy
in die skool van die Weense keiserlike hof opgeneem is.
Haydn
is uit die koor geskop toe sy stem 'n paar jaar later verander, en jare daarna
het hy nog gesukkel om werk te kry. Oplaas, in 1761, is hy in bevel geplaas
van alle musiek in die hof van prins Esterhazy, 'n amp wat hy dertig jaar lank
beklee het. Van toe af het hy talle voortreflike werke gelewer.
Hy
het meer as tagtig strykkwartetwerke gekomponeer, waaronder populêre werke
soos Die Voël, Sonop en Keiser. Hy het verskeie operas geskryf, en sy twee
oratoria, Die Skepping en Die Seisoene, is van sy grootste prestasies. Sy stuk
of honderd simfonieë het hom die bynaam Vader van die Simfonie besorg, vanweë
die manier waarop hy hierdie musiekvorm van sy voorheen kort, eenvoudige
gedaante tot 'n grootse komposisie uitgebrei het, dikwels met verskeie
bewegings.
Haydn
was 'n hegte vriend van Mozart, wat erken het dat hy baie van sy instrumentale
musiek kon leer. Hy is in 1809 oorlede.
•
TOE Antonio Vivaldi [REGS] op 4 Maart 1678 in Venesië gebore is, was
dit 'n lewendige wêreld van glimmerende kanale, imposante geboue, smal
straatjies waar die wasgoed gehang het, vensterbanke wat met blompotte
opgevrolik is en versierde gondels met hul glimlaggende gondeliers.
Dit
was ook 'n wêreld van musiek en sang. Waar jy ook al gegaan het, kon jy die
werkers hoor sing, wasvroue wat harmoniseer, kinders wat neurie, lustig
singende gondeliers, orkeste wat speel...
Hierdie
delikate vermenging van prag en praal en lighartigheid sou uiteindelik verweef
raak in Vivaldi se komposisies en hom een van die vrugbaarste skrywers van
barokmusiek maak.
Vivaldi
se pa, Giovanni, 'n bedrewe violis, het sy talentvolle seun in musiek
onderrig, en voordat Antonio dertien was, kon hy al in sy pa se plek by die
Dogepaleis speel.
In
1703 is hy tot priester gewy, maar hy het sy lewe aan musiek toegewy. Vivaldi
het baie kantates, oratoria, solo- en trio-sonates, sowat vyftig operas en
baie kerkmusiek gelewer. Hy het ook honderde concerto's, meestal vir die
viool, geskryf. Die gewildste is Die Vier Seisoene.
Toe
Vivaldi in 1741 dood is, het sy musiek saam met hom gesterf en twee eeue lank
in onbekendheid begrawe gebly totdat 'n fees wat in 1939 in Siëna, Italië,
gehou is, oplaas 'n waardering vir sy prestasies laat herlewe het.
•
DIE naam Bach is sinoniem met barok, want Johann Sebastian Bach [LINKS]
is ongetwyfeld die voorste komponis in daardie musiekstyl.
Hy is op 21 Maart 1685 in Eisenach, Duitsland, gebore en deur sy broer geleer om die
klavichord en klavesimbel te bespeel. Hy het musiek bestudeer totdat hy
agttien jaar oud was, waarna hy eers as violis en toe as orrelis gepraktiseer
het.
Hy
is in 1707 met sy niggie Maria Barbara getroud en van hul sewe kinders het
vier uitnemende komponiste geword. Hoewel hy 'n liefdevolle pa was, was hy 'n
opvlieënde mens wat dikwels met sy werkgewers gebots en dan bedank het.
In
1721 is hy met Anna Wilcken, 'n beroepsangeres, getroud wat hom dertien
kinders geskenk het. Van 1740 af het sy sig ál swakker begin word en in sy
laaste jare was hy feitlik blind. Hy is in 1750 oorlede.
Ofskoon
Bach as orrelis bewonder is, was sy komposisies te gekompliseerd vir sy tyd
en nie raakgesien vir wat dit was nie. Erkenning van sy ware genialiteit as
komponis het eers 'n stuk of tagtig jaar ná sy dood gekom.
Bach
het nie 'n enkele opera geskryf nie, maar hom toegelê op orrel- en
koormusiek, hoewel hy ook talle werke vir uiteenlopende instrumentale
kombinasies geskryf het. Van sy grootste meesterwerke is die Johannes- en die
Matteus-passie. Laasgenoemde is 'n besonder groots opgesette werk vir
soliste, twee kore en 'n aparte eenstemmige sopraankoor, asook twee orkeste,
waarin die lydensgeskiedenis volgens die Evangelie van Matteus getoonset is.
Bach
word vandag allerweë as een van die grootste komponiste van alle tye beskou.
•
DIE meeste jong, ontluikende ballerinas weet van die klassieke
Swanemeer, Skone Slaapster en Die Neutekraker. 'n Mens kan skaars glo dat
iemand wat sulke blywend pragtige, sprokiesagtige werke kon neerskryf, homself
op die hoogtepunt van sy loopbaan met gif om die lewe sou bring.
Tog
was Peter Ilitsj Tsjaikofski [LINKS] 'n pynlik skaam alleenloper wat die
publisiteit gehaat het wat sy musiek gebring het. Hy was dikwels swartgallig
en het onder herhaalde senu-aanvalle gely.
Hy
is op 7 Mei 1840 in Wotkinsk, Rusland, gebore en het op vyfjarige leeftyd
klavier leer speel. Hy het van sy vroeë tienderjare af gekomponeer. Hy het
later aan die St. Petersburgse Konservatorium in die musiek studeer en was
toe dosent aan die Moskouse Musiek- konservatorium.
In
1876 het 'n ryk weduwee genaamd madame Von Meck, wat sy musiek bewonder het,
aan hom begin skryf en vir hom geld gestuur, wat hom in staat gestel het om
die konservatorium te verlaat en op komposisie te konsentreer. Hulle het, soos
sy dit verkies het, mekaar egter nooit ontmoet nie.
Tsjaikofski
het na Duitsland, Frankryk, Engeland en Amerika begin reis. Hy het baie
beroemd geword, maar verskriklik huis toe verlang. Hy het in 1893 selfmoord
gepleeg.
Benewens
sy ballette is ander werke wat in die Weste gewild geraak het onder meer die
opera Eugene Onegin, die simfoniese gedig Romeo and Juliet en sy simfonieë,
veral die Pathetique.
Die
afvuur van die kanonne in die finale van Tsjaikofski se 1812-overture bring
Napoleon se aftog van Moskou af tot 'n skouspelagtige einde.
•
JOHANNES BRAHMS [LINKS] is in 1833 as lid van 'n arm gesin in Hamburg,
Duitsland, gebore. Sy pa, wat sy geld verdien het deur basviool te speel, het
hom die grondbeginsels van musiek geleer. Toe hy nege jaar oud was, was hy 'n
talentvolle pianis, en kort voor lank het hy al sy eie komposisietjies begin
maak.
In
sy twintigerjare, nog maar 'n onbekende in musiekkringe, het hy vriende gemaak
met sekere van die destydse gevierde musici, onder wie Robert Schumann en sy
vrou, Clara, 'n briljante pianis. Robert is kort daarna oorlede en Clara en
Brahms het groot vriende geword.
Sy het hom oor allerhande musiekaangeleenthede geadviseer, wat etlike jare later, van omstreeks 1880 af, vrugte afgewerp het toe sy toegesien het hoe hy as die merkwaardigste komponis van simfonieë, concerto's en kamermusiek sedert Beethoven geloof is.
Onder
sy gewildste werke is die Concerto vir Viool en Orkes, en die Hongaarse Danse.
Sy pragtige Wiegelied is 'n bekende slaaplied.
Brahms
was 'n interessante mens. Hy het slonserig aangetrek, sy hare was lank en
deurmekaar, en sy snor en baard bra verwilderd. Hy was kortaf. Tog was hy een
van die toonaangewende inwoners van Wenen.
Hy
is in 1897 oorlede.
•
HOEWEL Frederic Francais Chopin [LINKS] uitstekende kamermusiek,
verskeie werke vir klavier en orkes en 'n handvol liedere geskryf het, is dit
eintlik met sy werke vir soloklavier dat hy hom werklik onderskei het.
Hy is omstreeks 1810 in Zelazowa-Wola, Pole, gebore en was 'n verstommende wonderkind wat
sy gehore al op agtjarige leeftyd met sy briljantheid vermaak het. Sy musiek
is reeds gepubliseer toe hy veertien was.
Van
1826 af het hy aan die Warschause Konservatorium studeer en in 1831 in Parys
gaan woon. Die Russe het Pole binnegeval en Warschau oorgeneem terwyl Chopin
uitstedig was en besig om konserte te lewer, wat hom gedwing het om 'n
uitgewekene in Parys te word. Hy het die grootste deel van sy lewe daar gebly.
Sy
musiek was vol gevoel en emosie, en hy kon sy toehoorders laat huil én hulle
gelukkig maak. Hy het baie lewendige
Poolse
danse, genaamd masurkas en polonyse, geskep. Van sy baie solowerke is die
fantasia
waarskynlik sy beste.
Chopin
was 'n tragiese figuur. Hy was die grootste deel van sy lewe sieklik, en was
dikwels
swak en moeg. Hy is aan tuberkulose oorlede toe hy maar net 39 jaar oud was.
•
DIE naam Strauss, of daar nou na Johann sr. of jr. verwys word, laat 'n
mens dadelik dink aan parmantige walse wat die Oostenrykse volksmusiek
vergestalt.
Strauss
sr. (1804-1849) [REGS], 'n bekwame violis
en
leier van 'n orkes wat lewendige, vermaaklike musiek regoor Europa gespeel
het, het sowat 250 werke gelewer, waarvan ongeveer 150 walse was. Hy het
bekend geword as die Vader van die Wals.
Verskeie
van sy kinders het ook beroemd geraak vanweë hul walskomposisies, nie die
minste nie Johann Strauss jr. (1825-1899) [LINKS]. Die jong Strauss het sy eie
orkes gestig toe hy negentien was, en dit was spoedig besig om sy pa s'n na
die kroon te steek.
Bygenaamd
die Walskoning, het Strauss jr. vir sowat 400 walse gesorg, asook verskeie
polkas en kadriele. In 1863 het hy musiekdirekteur van die hofballe in Wenen
geword en in hierdie periode van agt jaar sy beroemde walse oor die Blou Donou
en Verhale van die Weense Woude gekomponeer.
Later
het hy die beroemde operettes Die Fledermaus en Der Zigeunerbaron geskryf.
__________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan