________________________________________________________________

 

Die bielie

van ’n mielie

 

   Christophorus Columbus,  die Europese ontdekker van die Nuwe Wêreld, het dit stellig nooit besef nie -- dat die merkwaardige mielie, wat hy na Europa gebring het, baie waardevoller sou word as die speserye of goud wat hy gehoop het om te vind.

   Hy kon nie weet dat die geskiedenis van die mielie 'n stuk of 8000 jaar teruggaan nie. Boonop sou hy dalk verleë gewees het as hy destyds die voorkennis gehad het oor vandag se gewildheid van 'n plant wat ontwikkel is deur mense wat hy as arm en onbeskaaf beskou het.

   As hy tot in ons tyd kon gelewe het, sou hy bepaald verbaas gewees het oor die geweldige omvang van mielie-verbouing -- en hoe dit kosproduksie en bevolkingsaanwasse regdeur die wêreld beïnvloed het...

_______________________________________________________________

 

Wat is ’n mielie?

 

   DIE mielie (Zea mays ssp. mays) is 'n eenjarige somergraangewas en 'n lid van die grasfamilie.

 

Blomme word in afsonderlike bloeiwyses op dieselfde plant gedra. Die manlike blomme kom voor in syare in 'n pluim aan die punt van die stam. Die mieliekop, die vroulike bloeiwyse, word op 'n kort sytak gedra wat uit die oksel van 'n blaar groei.

 

Die vroulike syare, wat in rye op die bloeias voorkom, bevat gewoonlik elk net een vrugbare blom, wat slegs 'n stamper het. Dié bestaan uit 'n vrugbeginsel, en 'n styl en 'n stempel wat nie van mekaar onderskei kan word nie -- hulle vorm een struktuur, wat die baard genoem word.  Die baard van die verskillende blomme groei mettertyd van die punt van die kop af by die skutblare uit en is dan gereed om die stuifmeel te ontvang. Kruisbestuiwing vind merendeels plaas omdat stuifmeelstorting begin voordat die baard verskyn.

 

Mielies vereis 'n warm, sonnige omgewing met genoeg reên. Hulle is nie bestand teen ryp nie. 

 

Dwarssnee van die mieliepit

 

   DIE mieliepit is 'n tipiese grassaad -- dit bevat 'n enkele saad. Verskillende varieïteite wissel aanmerklik in grootte, vorm en kleur. As 'n mens die pit in die dwarste deursny, vind jy:

(1) die perikarp of vrugwand, wat die pit omhul;

(2) die aleuronderlaag, 'n sellaag wat ryk aan proteïenes is;

(3) die endosperm, wat die grootste gedeelte van die pit vorm en meestal stysel asook 'n bietjie suiker bevat; en

(4) die kiem of embrio, wat 'n nuwe plant sal word as 'n mens die pit plant. Hierdie kiem is ryk aan proteïenes en olie.

 

Die geskiedenis van die mielie

 

   DIE mielieplant, 'n reuse soort gras, se spreekwoordelike wortels lê doer in die gryse verlede in tropiese Mexiko.

 

Die mielie is blykbaar reeds uit 'n wilde gras veredel nog voor die opbloei van die pre-Spaanse beskawings in Amerika -- dus lank voordat die Spanjaarde hulle in daardie wêrelddeel gevestig het.

 

Een kenner het al selfs na die mielie verwys as 'n kulturele artefak, 'n egte mensvervaardigde voorwêreldlike plant wat nie in die vrye natuur bestaan nie en slegs kan oorleef as die mens dit saai en beskerm. Daarteenoor het die kulturele kompleksiteit van die pre-Spaanse beskawings ook sterk op die verbetering van die mielieplant gesteun.

 

Die eerste graansoort wat deur die vroeë sogenaamde Mesoamerikaners "mak gemaak" is, was egter blykbaar nie die mielie nie, maar so min of meer 'n familielid van kanarievoëlsaad. Maar teen 1400 vC is mielies al tot aan albei kuste van Mexiko verbou en was die kulturele ontwaking van die mense in daardie streke onderweg.

 

Vir die Maja, Inka en Asteke van Sentraal- en Suid-Amerika was die mielie 'n stapelvoedsel. Dit was prominent in hul kunste en godsdienstige seremonies. Uitbeeldings van mielies is in die bouvalle van hul stede gevind en mieliepitte in hul grafte gekry. Die Asteke het selfs die praktyk van bemesting verstaan en het buitengewoon goeie graanoeste gehad.

 

Die Indiane van Noord-Amerika het so vroeg as 700 nC mielies in die suidwestelike deel van die vasteland geplant. Die graansoort het daarna stadig noord- en ooswaarts onder die Indiane versprei.

 

Vroeë Europese ontdekkingsreisigers het dié graan van die Nuwe Wêreld na Spanje, Frankryk en Italië gebring. Christophorus Columbus het eerste die Europeërs daarmee laat kennis maak. Later is die lewens van die eerste Europese koloniste in Amerika gered deur vriendelike Indiane wat in 1607 mielies na die doodhonger setlaars by Jamestown gebring het.

 

Die Indiane het die witmense geleer hoe om mielies in hopies te plant deur dooie visse as bemesting te gebruik. Die vinnige groei van die Amerikaanse kolonies was in 'n groot mate aan die kweek van mielies te danke.

 

Die mielie is deur seevaarders en ander reisigers oor die wêreld heen versprei en was teen die einde van die sestiende eeu regoor die grootste deel van die ontwikkelde wêreld 'n bekende gewas. 'n Chinese tekening van 'n soort mielie dateer uit 1597.

 

Die bydrae wat dit in Suid-Afrika as voedsel gelewer het, is op sigself onberekenbaar. Wat sou talle van ons mense vandag nog gedoen het sonder hul porsie lekker mieliepap in die oggend?

 

Dit is bekend dat die voorvaders van die Zoeloes ook die een of ander tyd ná 1500 hier mielies begin kweek het nadat dit moontlik deur Europese seevaders na Afrika gebring is.

 

Gebruike van die mielieplant

 

   DIE mielieplant het 'n menigte gebruike. In ons land is selfs die blare vroeër dae gebruik om matrasse op te stop voordat klapperhaar algemeen in gebruik gekom het. In Amerika, die mielie se land van oorsprong, is slaapmatte, mandjies en selfs skoene ("mocassins") deur die ou Indiane van mielieblare gevleg.

 

En mieliestronke is uitgehol en as rookpype gebruik.

 

Mielieplante word vandag ook ná die oeste in landerye teruggeploeg waar hulle verrot en die grond verryk.

 

Maar dis natuurlik die mieliepit wat die grootste kommersiële waarde het. Baie tonne van veredelde mielie-variëteite wat 'n groot pit-opbrengs lewer, word jaarliks geoes. Die pitte word gebruik:

   in 'n gemaalde vorm as mieliepap of in geprosseeerde kosse soos ander ontbytvoedsels -- selfs springmielies is 'n belangrike lekkerny;

   in fabrieksprodukte soos bio-afbreekbare plastiekstowwe;

   word verwerk tot etanol-alkohol wat masjiene kan aandryf;

   word verwerk tot 'n soet stroop wat suiker kan vervang in talle produkte van lekkergoed tot koeldrank;

   word verwerk tot veevoer -- die dop van die pit het 'n hoë proteïen-inhoud en is 'n belangrike voer;

   word verwerk tot veeldoelige stysel wat self 'n bestanddeel in boumateriaal kan wees;

   'n ekstrak van die kiem in die pit word as kookolie gebruik.

 

Oorsprong van die naam

 

   DIE Amerikaners praat van die mielie as c o r n , 'n term wat op baie ander plekke ter wêreld slegs vir koring gereserveer word. Daar praat die mense van die mielie as maize. Ons eie benaming vir hierdie graansoort kom van ver af -- uit Portugees milho, 'n woord wat in sekere stadiums ook vir manna en later sorghum gebruik is. Die woord hou waarskynlik verband met die Latynse woord mille, meervoud mil(l)ia, "duisend(e)", na aanleiding van die duisende saadkorreltjies in 'n aar van byvoorbeeld manna. By ons het Van Riebeeck al oor die mielie geskryf.  Hy het dit milie of mily gespel. 

 

Mielieproduserende lande

 

   VERGELYKENDE syfers van mielieproduksie oor die wêreld heen -- in duisende metrieke ton -- verskyn hieronder. Kyk onder meer die geweldige verskil in die oeste van Suid-Afrika en die VSA. Ons trek nagenoeg gelyk met Kanada. China is die naasgrootste mielieprodusent, gevolg deur die Europese Unie en Brasilië.

 

Produksie

1999/2000

     2000/2001 

     2001/2002 

    2002/2003 

VSA

239 549

251 854

241 485

228 805

Suid-Afrika

10 563

7500

9700

9000

Kanada

9161

6827

8389

9065

China

128 086

106 000

114 088

125 000

Europese Unie

37 171

38 292

39 685

39 440

Brasilië

31 641

41 536

35 501

37 000

Argentinië

17 200

15 500

14 400

14 500

Egipte

5678

5636

6160

6200

Filippyne

4449

4508

4505

4300

Hongarye

7000

5000

7858

6080

Indië

11 470

12 068

13 510

10 570

Indonesië

6200

5500

6000

6100

Mexiko

19 240

17 700

20 400

19 000

Oekraine

1737

3848

3641

4200

Roemenië

10 500

4500

7000

7500

Thailand

3900

4700

4500

3900

Ander

63 377

54 720

50 703

52 692

TOTAAL

606 922

585 689

598 725

593 952

Syfers soos beskikbaar op 16 Mei 2003

_______________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_______________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan