____________________________________________________________
Hoe 'n energieke koninkryk in die Limpopo-vallei in die Middeleeue met die koopmanne van verre lande handel gedryf het
Meer
as duisend jaar gelede het ondernemende Ystertyd-mense in die verre noorde van
ons land 'n besondere beskawing tot stand gebring -- 'n energieke groeipunt en
'n ware ekonomiese dinamo. Kom nou saam op 'n fassinerende reis… na die
kragtige handelsentrum in die bekken van die Limpopo wat selfs nog voor die
verrysenis van Groot Zimbabwe bestaan het. Dis 'n verstommende reis in die
verlede na 'n tans nog grootliks onbekende stuk geskiedenis…
____________________________________________________________
IN
DIE Donker Middel-eeue van die Christelike jaartelling, terwyl die Europeërs op
hul eie vasteland in sielige onkunde rondploeter en gewaande hekse verbrand,
werk 'n jong goudsmid in Suider-Afrika ywerig aan 'n stuk bladgoud.
By
hom op 'n heuwel in die swoelte van die Limpopo-vallei wag 'n ander swart man
geduldig op die vergulde beeldjie wat hy vir hom maak. Die wagtende man is 'n
afgevaardigde van 'n verafgeleë Oos-Afrikaanse koninkryk. Hy kom koop goudware
en -juwele van die goudsmid in opdrag van sy koning.
Hierdie
gesant is maar net een van baie klante wat hier aandoen -- en lank nie koopmanne
net uit Afrika nie. Trouens, handelaars kom van so ver as Persië, Arabië, Indië
en China hierheen om later weer hul aankope op die Oos-Indiese handelsroete te
verkwansel.
En
só word die antieke Afrika-koninkryk van Mapungubwe, met sy mense uit die
Ystertyd, ten volle deel van die węreldekonomie. Want nie net goud word hier
geruil nie. Ook koper, yster, ivoor, diervelle en ander eksotiese artikels word
van die hand gesit, dikwels in ruil vir krale, wat in Afrika groot waarde as
versiersels en rituele voorwerpe het…
•
DIE verhaal van Mapungubwe is een van die boeiendste in die geskiedenis
van ons eie węrelddeel. Opgrawings toon dat die ''heuwel van goud'' met sy
vyftig meter hoë sandsteen-kranse -- naby die plek waar die Shashe-rivier in
die Limpopo vloei en Suid-Afrika, Botswana en Zimbabwe mekaar ontmoet -- in sy
bloeityd die sentrum van 'n florerende handelsnetwerk was.
Goue
voorwerpe, baie soos dié van die Zimbabwe-ruďnes, is daar gevind, terwyl
verskeie opgrawings ook klipmure, erdewerk en geraamtes opgelewer het. En
natuurlik krale. Duisende verskillende soorte krale, vervaardig in plekke soos
Indië, is in feitlik elke laag van die nedersettings by die Mapungubwe-kompleks
gekry.
Die
plek is duidelik op verskillende tye deur verskillende groepe mense bewoon. Die
ekonomieë was op groot troppe beeste gegrond, maar die mense het by handel met
die buitewęreld betrokke begin raak en eksotiese en kosbare goedere verhandel.
Duisende tonne waardevolle metale -- yster, koper en goud -- is immers honderde
jare lank deur swart mense in Suider-Afrika gesmelt en bewerk.
Mapungubwe
is in die twaalfde eeu ontruim en later hervestig deur 'n groep wat die Baleya
genoem is. Hul leier was Mapungubwe, of Mhungubwe (die Jakkals), en dis na hom
dat die plek genoem is. Hierdie groep het geslagte lank op die heuwel gewoon en
'n houtleer deur die spleet in die kruin gebou.
Maar
voor die ontruiming -- in die glorietyd van die handelstaat -- het die mense van
die onderste nedersetting aan die voet van die heuwel bes moontlik die koning en
sy soldate onderhou wat hoër op in die heuwel gewoon het. Dis steeds nie seker
waarom, van al die nedersettings in die Limpopo-bekken, dit net Mapungubwe was
wat 'n magstaat geword en daardie mag honderde jare lank behou het nie.
Navorsers
is ook onseker hoekom dit teen die einde van die twaalfde eeu ontruim is.
Argeoloë bespiegel dat die mag van die mense van Mapungubwe gelę het in hul
heersers se vermoë om op 'n hoogs geslaagde manier met die koopmanne aan die
Ooskus handel te dryf. Maar toe, sę hulle, was daar 'n verskuiwing in die
handelspatroon.
Dit
het groepe ooswaarts op die Zimbabwe-plato in staat gestel om die internasionale
handelsnetwerk te benut. Die gevolg was dat die Ryk van Groot Zimbabwe tot stand
gekom en van omstreeks 1250 tot 1450 nC bestaan het.
Ofskoon
dit 'n verduideliking bied van waarom Mapungubwe verswak sou gewees het,
verklaar dit egter nog nie waarom die plek dan heeltemal ontruim is nie. Die
teorie is al geopper dat daar 'n ekologiese krisis kon gewees het. Miskien het
dit, tesame met die verswakking in die mag, die inwoners gedwing om pad te gee.
Maar
hoe is die glorieryke verlede van Mapungubwe uiteindelik weer blootgelę en
daardeur aan die vergetelheid ontruk? Ook dit is 'n interessante storie.
•
DIE giftige tsetsevlieg in die omringende Laeveld het in die negentiende
eeu beesboerdery baie moeilik gemaak vir die plaaslike Ystertyd-gemeenskappe.
Gevolglik is die sogenaamde Greefswald-streek in die verre noorde van omstreeks
1900 tot ná die 1920's hoofsaaklik vir jag gebruik.
Teen
hierdie tyd het die ontdekking van goud in klipruďnes noord van die
Limpopo-rivier prospekteerders en fortuinsoekers gelok, wat ook na soortgelyke
plekke suid van die Limpopo gesoek het. Só is Mapungubwe in 1932 herontdek en
het die Greefswald- Argeologiese Projek van die Universiteit van Pretoria tot
stand gekom.
Vandag
staan Mapungubwe daar as 'n nasionale erfenis en die bewys van 'n groot
ondernemingsgees wat vroeg-vroeg ook in Afrika geheers het. Dit is opgerig deur
die voorouers van mense wat vandag lewe -- 'n baie spesiale getuigskrif van
vernuf en tradisie soos ons dit ook op baie plekke in die ontwikkelde węreld
vind.
•
'n Werklik fassinerende webwerf oor Mapungubwe wat geen belangstellende
moet misloop nie, is dié van die Universiteit van Pretoria se
Greefswald-projek. Dit is te vind by:
___________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________________________
Ons
Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan