__________________________________________________________________
Ons
lewende strande...
die donker
karnaval op die drumpel van die see
Dis 'n hele gedoente op die strand
-- wanneer die diertjies snags uitkom om makietie te hou in die beskerming van
die donkerte...
__________________________________________________________________
DIE son gaan onder. Die
aandlug is kil. Die bonte gewemelte van baaiers het met verdrag en met die son
saam gekwyn. Nou lyk die kuslyn leeg en dood, en dis baie stil.
Maar is dit werklik so leweloos? Wat skarrel daar so
skuins oor die raafswart rotse en wat kruip hier so sku oor die sand? As jy die
strand in die nag-ure besoek, sal jy bes moontlik verbaas wees oor wat jy alles
daar sal aantref.
Dit is die geheime lewe van die diertjies wat snags op
die see se drumpel karnaval hou -- en van besoekers uit die golwe wat dan maar
net vlugtig op die strand kom toer...
Op 'n nagtelike wandeling langs die KwaZulu-Natalse of
Oos-Kaapse kus kan jy moontlik 'n haastige krap raakloop wat blitsig voor jou
uitskarrel.
Om hom te probeer vang is vergeefs. Die sogenaamde spookkrap
is een van die vinnigste krappe op aarde. Hy kan nie net met 'n snelheid van
twee meter per sekonde vorentoe en agtertoe hardloop nie, maar ook sywaarts.
Spookkrappe verskyn gewoonlik wanneer die gety afgaan
en haas hulIe dan oor die duine op soek na kos. Dit kan enigiets wees van klein
seeskilpadjies tot isopodes (lees ondertoe) en dooie plante- en dieremateriaal.
Met hul groot stingel-oë kan hulle snags baie goed sien. En as 'n indringer
naby hul lêplekke kom lol, sal hulle maak of hulle hom wil aanval om hom te
verjaag.
Spookkrappe keer terug na hul hole wanneer die gety
begin stoot.
En dan is daar die seeskilpaaie. In die begin van die
somer, wanneer die Agulhas-seestroom langs die kus van KwaZulu-Natal warmer
word, verlaat hierdie seediere hul tuiste in die diepsee om op die strande te
kom eiers Iê. Daar is twee soorte --
die grootkop en die leerdop -- wat snags onder die dekking van die donkerte
stadig hul pad oor duine aan die ooskus baan. (Die grootkopseeskilpad stap ook
by die suidkus aan wal.)
Dis net die wyfies wat dit op die land waag -- die
mannetjies verwyl hul hele lewe in die see -- en dis 'n moeisame tog in die
onherbergsaamheid. Hul vinpote is vir swem ontwerp, nie vir loop nie, en hulle sleep
hul logge liggame en doppe met groot swarigheid oor die strand.
Nadat 'n wyfie verby die hoogwaterlyn gekruip het,
druk sy haar neus bra onwaardig in die sand in. Só inspekteer sy die terrein.
Op 'n plek wat vir haar geskik lyk, grawe sy dan 'n gat, plaas haar stomp stert
daarin en Iê haar eiers, wat soos wit tafeltennisballe lyk.
Sy bedek die eiers versigtig met 'n lagie sand en maak
die gat verder vol sand. Hierna beweeg sy stadig en onbeholpe terug na die see.
In die see net agter die branders wag die mannetjies
op die terugkerende wyfies om onmiddellik weer met hulle te paar.
In hul sandneste sal die eiers môre deur die son
verwarm word. Ná drie maande sal die seeskilpadjies uitbroei. Hulle sal
uitkruip en dan instinktief na die wagtende see beweeg...
• NOG
kruipers wat snags op ons strande wemel, is die groot isopodes genaamd tylos.
Hulle maak slegs met laagwater hul verskyning aan die
westelike en suidelike kuste van Suid-Afrika. Hulle is sowat 3 cm lank en lyk
soos houtluise.
Die grootste deel van hul lewe bring hierdie
eienaardige diertjies in klein "kamertjies" so 20 tot 30 cm onder die
sand deur. Dit is omdat die sand bedags bolangs skroeiend warm kan word, terwyl
die temperatuur verder ondertoe taamlik konstant bly.
Elke aand met laagwater, wanneer die kans skraal is
dat die see hulle sal kom oorweldig, kom die tylos uit hul skuilplekke. Dan
vreet hulle 'n stuk of twee, drie uur lank aan die seegras wat op die strand
uitgespoel het.
Aangesien laagwater elke nag sowat 50 minute later as
die vorige nag voorkom, kom die tylos ook ál later uit hul woonplekke. As die
laagwater-etensuurtjies uiteindelik teen dagbreek moet geskied, slaan hierdie
fassinerende kreatuurtjies oor na 'n nuwe eet-skedule: hulle verskyn eenvoudig
net weer saam met die vroegaand se eb-gety.
Dit wil ál lyk of hulle ingeboude wekkers het wat dié
dinge vir hulle reël.
As die tylos klaar gevreet het, skarrel hulle terug na
die droë sand. Hulle boor in die grond in deur hul liggame te roteer terwyl
hulle grawe, en vorm sodoende 'n tregter van los sand om hulself totdat hulle
feitlik onderstebo staan. In hierdie posisie grawe hulle direk ondertoe en
blokkeer in die proses die ingang tot hul skuilplek.
• EEN van die
bekendste boorlinge van die Kaapse strande is die bleek sandhopper (Talorchestia)
wat teen sonsondergang uit die sand kruip en, met die maan as sy gids, teen die
strand af trek op soek na verrotte seewier. Net soos die tylos en die spookkrap
lyk dit of die sandhopper 'n ingeboude biologiese horlosie het wat hom help om
sy bedrywighede tot laagwater te beperk
sodat die branders hom nie kan bykom nie.
Wat die verskyning van die sandhoppers so
skouspelagtig maak, is die groot getalle waarin hulle uitkom om te vreet: 25
000 per vierkante meter.
Soos hul naam aandui, beweeg die sandhoppers al
springende rond. Maar anders as ander springers -- die vlooi, byvoorbeeld -- is
hierdie boeiende klein diertjies verskriklike lomperds. Dit gebeur baie dikwels
dat hulle op die rug beland ná 'n sprong en hulself eers weer orent moet woel
voordat hulle kan voortgaan.
_____________________________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_____________________________________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot
se Jongspan