____________________________________________________________________
Middeleeue (4)
Vroeë Christen-kerke
en Bisantynse en Karolingiese boukuns
____________________________________________________________________
(a) Vroeë Christen-kerke
In sy vroeë dae is die Christelike kerk hewig vervolg. Maar pleks van die Christendom uit te wis, het die vervolging die gelowiges versterk en hulle in 'n hoogs georganiseerde liggaam saamgesnoer. Nadat die Christene uiteindelik hul vryheid verkry het, het kerke oral in Europa opgeskiet -- bouwerke wat steeds die styl van selfs die modernste kerke van ons tyd beïnvloed..
"DIE bloed van die martelare is saad," het die vroeë Christen-skrywer
Tertullianus geskryf. "Hoe meer julle ons afmaai, hoe meer groei
ons."
Profetiese woorde.
Vandag is die Christelike godsdiens
meer verspreid as enige ander op aarde, met sowat duisend miljoen volgelinge --
'n kwart van die wêreldbevolking! Tog is die Christelike kerk in sy
beginstadium wreed vervolg.
Dit het omstreeks 64 nC begin.
Met hul godsdiens gegrond op die lewe
en leringe van Jesus, het die Christene geweier om die Romeinse gode te vereer
en hulle na die openbare godsdienspraktyke te skik. Die Romeinse keisers het
hierdie weiering as 'n bedreiging vir hul ideologie beskou.
Boonop het die Romeine die
Christelike godsdiens verkeerd begryp. Die woorde van Jesus "Neem, eet,
dit is my liggaam..." is byvoorbeeld as kannibalisme vertolk.
Vir die Romeine was wreedheid iets
normaals en dit was vir hulle niks om Christene dood te maak deur hulle
byvoorbeeld vir die leeus te gooi nie.
Die vroeë Christene het geen openbare
geboue gehad waarin hulle kon saamkom om hul geloof met mekaar te deel nie. Uit
vrees vir vervolging het hulle in die geheim in private huise byeengekom en
soms in ondergrondse katakombes.
Toe, in 313 nC, het die
anti-Christelike optrede tot 'n einde gekom deurdat die Romeinse keiser
Konstantyn die Grote met die Edik van Milaan die beoefening van die Christelike
geloof amptelik toegelaat het. Hierna het die bou van Christelike kerke begin.
• DIE
eerste belangrike Christelike kerkvorm in die vroeë Middeleeue was die
basiliek. Gebou volgens die Romeinse openbare lokale, het dit uit 'n groot,
reghoekige sentrale area (middelskip) bestaan, waar mense vir
godsdiensbeoefening saamgekom het. Dit is bedek deur 'n hoë dak, gewoonlik van
hout.
Aan weerskante, en geskei van die
middelskip deur 'n ry pilare of kolonnade, was een of meer sybeuke. Dié is deur
laer dakke bedek.
Aan die verste end van die middelskip
was 'n groot, halfronde of veelhoekige gebied, die apsis. Die altaar was hier
geleë.
Reg aan die teenoorgestelde kant van
die altaar was 'n voorhal, wat gebruik is deur dié wat nie ten volle aan die
Nagmaal kon deelneem nie.
Waar 'n basiliek 'n besonder groot
gemeente moes huisves, is 'n dwarsskip (of transep) aan weerskante tot die
middelstuk toegevoeg.
Omring deur al die ruimte op die
mure, is die Christene besiel om dit te versier met mosaïeke van glas, marmer
of klip en muurskilderings genaamd fresko's, en om hul nuwe reuse geboue met
ryk offergawes te vul.
• • •
(b)
Bisantynse en Karolingiese boukuns
In die sesde eeu het 'n afsonderlike Oosterse Christen-kunsstyl sy beslag gekry. Dit is die Bisantynse kuns- en boustyl genoem en het in Konstantinopel ontwikkel. Daarna het dit in alle rigtings versprei waar dit in Christen-kerke tot uitdrukking gekom het...
DIE pragtigste gebou wat hulle
nog ooit gesien het... só het die Christen-kruisvaarders die imposante Hagia
Sophia bestempel toe hulle Europa oorgesteek het om die Heilige Land vir
Wes-Europa te wen. Die Hagia Sophia, of Kerk van die Heilige Wysheid, is gebou
in wat toe Konstantinopel genoem is (vandag Istanbul in Turkye).
Die kruisvaarders is oorweldig deur
die baie ruimte, hoogte en weelderigheid van die gebou, en is huis toe met die
gloeiendste loftuitinge.
In die vroeë dertiende eeu is
grootprins Wladimir van Kiëf tot die Christendom bekeer. Volgens oorlewering
het hy daarna sy gesante uitgestuur om die godsdienste te bestudeer wat in die
buurstate beoefen is.
Die gesante het gekyk hoe Jode,
Moslems en Christene van die Rooms-Katolieke Kerk aanbid, maar was nie
geïmponeer nie. Toe besoek hulle die Hagia Sophia. Daar, só is vertel, was
hulle so geroer deur sy skoonheid "dat hulle nie wis of hulle in die hemel
of op die aarde is nie".
Die Hagia Sophia, vandag 'n
Moslem-heiligdom, is inderdaad 'n pragwerk van die Middeleeue. Tussen 532 en
537 nC gebou deur keiser Justinianus, is dit die wêreld se beroemdste voorbeeld
van 'n nuwe kuns- en boustyl wat nou in die Christendom te voorskyn getree
het.
Presies wat was die Bisantynse
invloed?
Teen die jare 500 het die Romeinse
Ryk in wes en oos verdeel: die weste is oorgeneem deur die barbare, maar die
ooste het bly floreer.
Argitekte van die Oos-Romeinse Ryk
-- die Bisantynse Ryk genoem -- het met sirkelvormige basilieke en koepeldakke
begin eksperimenteer.
Die reusekoepel van die Hagia
Sophia, op 'n vierkantige basis, is moontlik gemaak deur nuwe geboë
driehoek-stutte genaamd pendentiewe.
Die Bisantynse boukuns het lewend
gebly totdat Konstantinopel in die vyftiende eeu deur die Turke verower is.
Ander voortreflike voorbeelde is onder meer die Basiliek van St. Markus in
Venesië, die St. Basilius-kerk in Moskou en die tipiese koepelkerke van
Griekeland.
Die binnemure van sirkelvormige
kerke was ook met ryk mosaïeke bedek.
• TOE
Karel die Grote Wes-Europa in die jare 700 verenig het (kyk die eerste artikel
in ons reeks), het hy getrag om die belangstelling in die vroeë Christelike
Rome te laat herleef. Geskiedkundiges beskryf hierdie hernieude belangstelling
in die oudheid as die Karolingiese Renaissance.
Met die vroeë Christelike boukuns as
bloudruk, het Karolingiese argitekte betekenisvolle bydraes tot kerke en
kloosters gelewer met die toevoeging van kapelle, hoë torings en siergrafte,
veral in Frankryk en Wes-Duitsland.
Karolingiese skrifgeleerdes het
antieke Romeinse tekste
en tekeninge gekopieer en 'n nuwe soort
handskrif ontwikkel.
Kort en hard op die hakke van
hierdie periode was daar egter die verwoesting deur die Wikings, en dit is
moeilik om vas te stel wat die Karolingers werklik op die gebiede van die
boukuns en muurskilderings vermag het.
As dit hul bedoeling was om die
Romeinse nalatenskap te herstel, het die Karolingers misluk. Het hulle egter
nie so gesloof om antieke tekste te kopieer nie, sou die meeste van die Latynse
literatuur nie vir ons behoue gebly het nie...
__________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan