_________________________________________________________
Die lewe
op
'n berg
Vir sekere plante en diere is dit 'n gedugte stryd om
in die onherbergsame berge te oorleef. Maar vir ander, soos die stoere ou
bergbokke, bied die aarde se hoogtes 'n veilige toevlug...
_________________________________________________________
SONDER merkbare inspanning sweef 'n
lammergier op die stygende bergwinde. Merkwaardig vas op sy pote klouter 'n
Alpebok teen 'n rotsagtige steilte op. En teen 'n smal rotslys sorg 'n edelweiss
vir 'n titseltjie wit.
Berge is dikwels van die onleefbaarste plekke op
aarde, en hoe hoër hulle die lug in toring, hoe onherbergsamer word hulle. Maar
waar lewe ook al 'n vasstrapplek op ons planeet kan kry, daar doen hy dit. Nie
verbasend dus dat baie spesiaal toegeruste plante en diere hulle in die hoogtes
van die berge gevestig het en dikwels behoorlik daar floreer nie.
In die betreklike kort afstand tussen 'n berg se voet
en kruin is daar 'n merkwaardige verskeidenheid van verskillende soorte omgewings.
Ofskoon faktore soos die aard van die grond, die wind, reënval en
breedteligging hier 'n rol speel, word die verdeling van die verskillende sones
meestal bepaal deur die temperatuurdaling namate die berg hoër word.
Die meeste plante en diere wat in die laaglande
voorkom, word in sekere mate deur die atmosfeer teen die skroeiende son en die
nagkoue beskerm. Maar hoe hoër die berg hom teen die blou hemel opwentel, des
te yler word die lug en hoe minder hitte kan dit hou. Die temperatuur daal in
'n tempo van sowat 1 graad vir elke 150 m.
Die voorheuwels van berge word deur tropiese woude of
loofbosse gekenmerk, na gelang van die wêrelddeel waarin hulle voorkom. Dié
bome met hul gebladerte versmelt hoër op met naaldbosse wat in die koeler,
droër lug floreer.
Na gelang die hoogte toeneem, lyk die bome kleiner en
verpot. Oplaas, as die berg wel so hoog is, sal selfs die dwergbome verdwyn en
vir struike plek maak op 'n nuwe "drempel" wat as die boomgrens
bekend staan.
Boomgrense wissel in hoogte van plek tot plek op die
aarde en selfs op dele van dieselfde berg. Waar daar minder sonskyn en sneeu
(vir isolering) is en die wind nie so baie waai nie, sal die boomgrens hoër
wees.
Bokant die boomgrens Iê 'n gebied van ware Alpiene
plantegroei, met byvoorbeeld welige graslande. Dit is selfs kouer hier en die
omgewing is veeleisend, selfs in tropiese gebiede.
Hierdie streek versmelt met die Alpiene toendra wat
met die Arktiese toendra ooreenstem. Die grond Iê besaai met rotse, en daar is
waterpoele. In die lente is die wêreld hier bespikkel met helder blomme.
Plante wat in
die Alpiene streek groei, moet kort somers en lang winters kan verduur. Baie is
trae groeiers, terwyl ander 'n menigte wortels het om die water en
voedingstowwe in die arm rotsgrond ten beste te kan benut.
Anderkant die toendra is die lewe tot mosse en
korsmosse op kale rotse gereduseer. As die berg hoog genoeg is, sal plantelewe
heeltemal ophou bestaan by die permanente sneeugrens. Daarbo is 'n steriele
streek van ewigdurende sneeu en ys. Die toestande hier kom ooreen met dié in
die poolstreke.
• DIE diere
van die berge lewe heeltemal anders as dié in die bestendiger laaglande. In
baie gevalle het hulle ook 'n ander grootte, vorm en kleur as hul neefs op die
vlakte, en die gewoontes kan natuurlik ook ingrypend verskil.
Groot wilde diere lewe in elke streek van die kleiner
en middelgroot berge. Kleiner diertjies, weer, word op die verrassendste
hoogtes aangetref. Spinnekoppe is byvoorbeeld op hoogtes van meer as
6 700 m op
Everest gevind. En daar is geen berg op aarde wat so hoog is dat 'n voël nie af
en toe daaroor kan vlieg nie.
In die reël neem die aantal en verskeidenheid van
diere egter af namate die berg hoër word. Die rede hiervoor is nie soseer die
laer temperature as die kwynende kosvoorraad nie.
Die merkwaardigste lewenswyses kry ons by die diere
wat bokant die boomgrens lewe waar kos uiters skaars is, dit moeilik is om 'n
vasstrapplek te kry en daar feitlik geen beskutting teen die weer is nie.
Baie van hulle, soos die wilde skape en bokke, trek
in die winter laer af om aan die gure omstandighede in die hoogtes te ontsnap
en ook om kos te kry. Kleiner soogdiere ontwyk die koue deur gate in die grond
te grawe of te hiberneer ('n winterslaap deur te maak).
Ander diere het ekstra dik pelse om hulle teen die
wind te pantser. Nog 'n dier, die Suid-Amerikaanse lama, kan die min suurstof
op die hoë berge trotseer vanweë 'n menigte rooi bloedliggaampies in sy liggaam
waardeur sy bloed soveel suurstof as moontlik kan inneem.
Miskien die heel verbasendste omtrent die diere van
berge is hul isolasie. Baie leef slegs op hul eie bepaalde bergtop en begewe
hulle nooit op enige vreemde terrein nie. Hulle loop gedurig die gevaar om uit
te sterf omdat hul hulpbronne so beperk is. As hul bergwêreld verwoes sou word,
sou hulle geen ander heenkome hê nie.
Maar met elke spesie wat van die aardbol verdwyn --
selfs die kluisenaars van die kruine -- word die natuur op ons wonderlike
planeet net al hoe armer...
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan