___________________________________________________________
Toonaangewende lande
van die węreld (1): Die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en
Noord-lerland
Brittanje
--
die eeue
van glorie
Die Britse verhaal is dié van 'n
klein eilandjie wat die węreld se magtigste staat geword het -- en toe weer van
sy mag moes prysgee. Op sy
toppunt het die Britse Ryk oor ’n kwart van die aarde se oppervlak gestrek. Vandag is dit steeds 'n gesogte land vir mense uit baie węrelddele --
ook vir duisende Suid-Afrikaners wat in die jongste tyd hul heil daar gaan soek
het...
___________________________________________________________
BRITTANJE ... die naam beteken soveel verskillende dinge vir verskillende
mense. Vir 'n vorige geslag van Afrikaners was dit dié van 'n onwelkome
veroweraar -- die land van die tommies en die imperialiste met hul politiek van
heerssug en węreldheerskappy.
Só word egter lank nie meer hier en elders aan Brittanje gedink nie. Die invloed van die Britse lewenswyse op die Suid-Afrikaanse kultuur was immers so verrykend en enorm dat 'n mens jou kwalik ons land daarsonder kan voorstel.
Hoe dink, sę nou maar, die toeris
dan vandag aan Brittanje? Vir
liefhebbers van die stadslewe is dit 'n plek van groot rooi busse,
patrollerende konstabels genaamd "bobbies", helderrooi posbusse,
moltreine, die Buckingham-paleis met die omruiling van die wagte, inkopies by
Harrods...
Vir dié wat van 'n stiller
lewenswyse hou, is dit bekoorlike dorpies met strooidakhuise wat teen groei
heuwels aanvly of tussen die varings skuil, 'n kerk uit klip gebeitel en
"Bed and Breakfast" om elke draai.
Vir die voetslaner roep Brittanje
weer tonele voor die gees van golwende vlaktes met brűe oor lewendige strome,
silwer mere, wit skape op groen velde, heinings gedrapeer met blomme, herte en
Europese ratels ("badgers") wat rondskarrel. En vir die navorser is
daar die kastele uit die dae van die ou Noormanne, die bouvalle van forte wat
die Romeine gebou het, pragwonings met die kosbaarste skatte...
Brittanje het so baie fasette -- sy
skoonheid, sy geskiedenis, sy baie prestasies in die kunste en op wetenskaplike
en staatkundige gebied -- dat 'n beskrywing van alles hele biblioteke sal vul.
Die Britse verhaal is dié van 'n
klein eilandjie wat die węreld se magtigste staat geword het -- en toe weer van
sy mag moes prysgee.
In die agttiende eeu het die Britte
die Industriële Omwenteling begin en Brittanje die węreld se rykste
fabrieksland gemaak. Hulle het die seë beheers en was die grootste handelaars
op aarde. Teen 1900, ten tyde van die Anglo-Boereoorlog, het die Britse Ryk oor
sowat 'n kwart van die węreld gestrek.
Toe kom die twintigste eeu -- en die
skokke van twee verlammende węreldoorloë. Met die een ekonomiese krisis ná die
ander het die ryk begin verbrokkel. Vandag is die Verenigde Koninkryk steeds 'n
toonaangewende nywerheids- en handelsland, maar nie langer die magtige
węreldmoondheid wat hy eenmaal was nie.
•
AMPTELIKE NAAM: Die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en
Noord-lerland.
•
GEBIED: Altesaam 244 820 vk. km (sluit 3 230 vk. km water en
eilande van Shetland en Rockall in). Die kuslyn strek oor 12 429 km.
• SAMESTELLING: Die Verenigde Koninkryk, ook bekend as Groot-Brittanje of Brittanje, bestaan in werklikheid uit vier lande wat onder een regering verenig is, naamlik Engeland, Skotland, Wallis en Noord-lerland. Die eilande Guernsey, Jersey en Man is kroonafhanklikes, wat beteken dat hulle met Brittanje verbind, maar nie deel daarvan is nie. Daar is ook etlike ander afhanklike state, soos die Falkland-eilande en die eiland St. Helena.
Brittanje het alles, van ryke kultuurgoed tot
natuurprag. Só is Skotland die węreld van die legendariese held en koning
Robert the Bruce — van die vleisgereg haggis, van doedelsakke en Skotse whisky
en die geruite wolstof tartan.
Dan is daar Wallis met sy steil
berge en beknopte steenkoolmyndorpies, en Noord-lerland met sy onstuimige
politiek, skouspelagtige kustonele en bisarre
rotsformasies.
En Engeland. Met die wit
kranse van Dover. Met reëndeurdrenkte dorpies en antieke klipkerke en die
universiteite van Oxford en Cambridge. Met swaar Devonshire-aksente. Met
roomryke tee.
Hoewel baie van die stede oorbevolk
raak en fabrieke die omgewing besoedel, het Brittanje hier in die begin van die
21ste eeu nog baie van die geroemde prag wat digters van weleer geďnspireer
het tot van die mooiste poësie wat ooit geskryf is.
•
HOOFSTAD: Londen (dis ook die grootste stad).
•
VLAG: Die Union Jack, wat in 1801 amptelik aanvaar is.
•
AMPSTAAL: Engels. Ander tale wat gepraat word: Wallies, Gaelies.
•
VOLKSLIED: God Save the Queen
(of King).
•
GELD: Die British pond
(GBP) is die basiese eenheid.
•
BEVOLKING EN AFKOMS: 60
094 648 (raming vir Julie 2003). Die
verskillende bevolkingsgroepe is Engelse 81,5%, Skotte 9,6%, Iere 2,4%, Wallissers
1,9%, Ulster 18%, Wes-Indiërs, Indiërs, Pakistani's en andere 2,8%. Die meeste Britte is afstammelinge van talle vroeë volkere wat Brittanje
binnegeval het. Dit sluit die Kelte, Romeine, Angele, Sakse, Skandinawiërs en
Noormanne in. Sedert die laat vyftigerjare van die twintigste eeu het swerms
immigrante uit Statebondslande hulle daar gaan vestig. In die sestigerjare het
Brittanje die jaarlikse immigrante-groei streng begin beperk. Baie
Suid-Afrikaners wat tans in Brittanje is, is jong mense met tydelike permitte
om daar te mag werk.
•
GODSDIENSTE: Oorwegend Anglikaans. Ook Rooms-Katoliek, Presbiteriaans,
Metodisties, verskeie ander Christelike kerke, Soenni-lslam en Judaďsme.
•
REGERING: 'n Konstitusionele monargie. Parlement bestaan uit 'n Hoërhuis
en Laerhuis. Die monarg (tans koningin Elizabeth II) is die staatshoof, maar die regering setel in 'n kabinet van ministers.
Die monarg stel 'n premier aan, wat die leier van die meerderheidsparty in die
Laerhuis is.
• GEOGRAFIE:
Streke van Brittanje
•
DIE Verenigde Koninkryk se grondgebied kan in agt hoofstreke ingedeel
word:
(1)
Die Skotse Hooglande ("Highlands"), 'n streek van berge,
plato's en valleie in Noord-Skotland. Die hooglande is meestal 'n heiveld, met
ru-gras, 'n paar klein boompies en laaggroeiende, immergroen Skotse
heidestruike. Die hoogste punt op die Britse eilande is hier geleë -- Ben Nevis
(1343 m).
(2)
Die Sentrale Laaglande, suid van die Skotse Hooglande. Dit bestaan uit
sagte, golwende vlaktes en bevat Skotland se beste
plaasgrond en rykste steenkoolneerslae.
(3)
Die Suidelike Hooglande ("Uplands"), suid van die Sentrale
Laaglande -- 'n streek van golwende heuwels waar skape wei. In die suide is
die Cheviot Hills, wat die grens tussen Skotland en Engeland vorm.
(4)
Die Penniniese gebergte (Pennines), 'n hooglandstreek met ryk
steenkoolneerslae teen die hange. Na die weste lę die beroemde Merestreek
("Lake District").
(5)
Wallis, wat meestal deur die Kambriese Gebergte oordek word. Die meeste
mense woon op die smal kusvlaktes of in die diep, groen valleie van
Suid-Wallis, aangesien die res van die land te steil vir gesaaides is. Wallis
het groot steenkoolneerslae in die suide.
(6)
Die Suidwestelike Skiereiland, suid van Wallis. Dit is 'n plato waarvan
die oppervlak deur groot massas graniet gebreek word. Naby die kus eindig die
plato meestal skielik in manjifieke kranse wat bokant die see uittroon. Klein
vissersdorpies lę in beskutte baaie langs die kus. Die sagte winters en nie te
droë somers dra by tot die belangrikheid van die landbou, en boere kweek
groente en hou melkbeeste aan. Vanweë sy skoonheid en klimaat lok die streek
jaarliks baie kunstenaars en honderdduisende vakansiegangers.
(7) Die Engelse Laaglande beslaan
die hele Engeland suid van die Pennines en oos van Wallis en die Suidwestelike
Skiereiland. In hierdie streek is die meeste van Brittanje se bewerkbare
plaasgrond, fabrieke en mense. Die laaglande bestaan meestal uit breë, sag
golwende vlaktes, hier en daar onderbreek deur lae heuwels en bulte. Die land
is meestal 'n lappieswerk van velde en weilande, begrens deur hoë hegge,
klipheinings of rye bome.
In die middel van die Engelse
Laaglande is 'n grasvlakte wat die Middelland (die "Midlands") genoem
word. Hier is die industriële hart van Brittanje en lę stede soos Birmingham en
Wolverhampton. Suid van die Middelland strek 'n reeks heuwels en valleie na die
vallei van die Teemsrivier. Londen, die Britse hoofstad en groot handel- en
kultuursentrum, lę aan dié rivier. Suid van die Teems is lae krytheuwels en
valleie, wat groot wit kranse vorm waar hulle en die see mekaar ontmoet. Die beroemdste rotswande is naby Dover.
(8) Noord-lerland vorm die agtste streek. Dit is 'n węreld van lae berge, diep valleie en vrugbare laaglande. Die vernaamste natuurlike hulpbronne is ryk landerye en weilande, en die land word meestal vir gesaaides of vee gebruik. Sowat 'n vyfde van die Noord-Iere woon in die hoofstad, Belfast.
• KLIMAAT: Brittanje het 'n gematigde klimaat. Dit word deur die Golfstroom beďnvloed, 'n warm seestroom wat uit die Golf van Mexiko kom en al langs Noord-Europa vloei. Gereelde suidwestewinde waai oor hierdie stroom en bring warmte in die winter. In die somer is die seewater koeler as die land. Die winde waai oor die water na Brittanje as verkwikkende briese. In Brittanje reën dit die hele jaar, en dit gebeur selde dat enige deel van die land langer as drie weke geen reën kry nie.
• RIVIERE EN MERE: Die langste riviere is onder meer die Severn (354 km) en Teems (346 km). Baie Britse riviere het breë mondings waarin die seegetye opstoot. Dit vorm uitstekende hawens. Bristol, Hull, Liverpool, Londen en Southampton is van die belangrike hawens wat aan of naby sulke mondings lę.
Lough Neagh in Noord-lerland is die grootste meer van die Britse eilande. Dis sowat 29 km lank en ongeveer 18 km breed. Loch Lomond in Skotland is die grootste meer op die eiland van Groot-Brittanje en is nagenoeg 35 km lank en 7,2 km op sy breedste.
• EKONOMIE: Volgens syfers van 1999 is 25% van die Britse werkers gemoeid met die nywerhede en 74% met dienslewering. Die belangrikste bedrywe is dié van yster en staal, motorvoertuie, elektronika en elektriese ingenieurswese, tekstielware en klerasie, vliegtuie en verbruikersgoedere. Die Britse nywerhede steun swaar op ingevoerde onverwerkte materiaal.
Die land is selfonderhoudend wat
petroleum (uit die Noordsee) betref en het belangrike reserwes van aardgas en
steenkool, ofskoon die steenkoolbedryf kwyn namate die lae in tradisionele
ontginningsgebiede onekonomies raak.
Aangesien Brittanje 'n vername
handelsland is, is Londen een van die węreld se toonaangewende bank-,
finansiering- en versekeringsentrums, en die "onsigbare verdienstes"
uit hierdie dienste lewer 'n belangrike bydrae tot die uitvoere. Toerisme is
nog 'n groot verdiener van valuta.
Slegs sowat 1% persent van die werkers is
gemoeid met die landbou. Daar word meestal met skape en beeste geboer.
Saaiboerdery word veral in die ooste beoefen, waar die vernaamste gewasse gars,
koring, aartappels en suikerbeet is. Baie Britse boere pas gemengde boedery
toe, dit wil sę hulle verbou verskillende gewasse, maar boer ook met vee.
________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
________________________________________________________
Ons
Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan