___________________________________________________________________

 

Vroeë mense en antieke beskawings (2)

 

Die pad na

die beskawing

 

Sowat 30 000 jaar gelede het mense 'n revolusionêre tree vorentoe gegee -- hulle het hul diepste gevoelens deur middel van tekeninge begin uitdruk. Kort daarna het hulle ander intellektuele aktiwiteite begin beoefen -- soos pottebakkery, beeldhouwerk, naaldwerk en weefwerk. Alles was stappe weg van 'n nomadiese bestaan na 'n meer gevestigde lewe...

___________________________________________________________________

 

STEL jou voor jy is 'n jagter van die verste, gryse verlede. Jy't reeds heeldag iets vir jou honger gesin gesoek, maar niks gekry nie. En die nag kruip nader.

 

Skielik kom jy en die res van jou jaggeselskap op 'n oeros af (nou 'n uitgestorwe soort buffel). Of dalk 'n mammoet ('n prehistoriese oli­fant). Met die primitiefste jaggereedskap maak julle hom dood. Nou kan almal eet.

 

Jy is dankiebly oor die kos en wil uiting gee aan hierdie dankbaar­heid -- miskien om te probeer verseker dat die gode jou op jou vol­gende jagtog sal bystaan. Maar jy kan nie 'n gedig of 'n stuk prosa daaroor skryf nie, want skrif is nog iets van die verre toekoms. Daar­om teken jy 'n prent van die jag op 'n grotmuur waar jy weet dit behoue sal bly ...

 

Heel van die begin af het die mens die behoefte gevoel om uit­drukking te gee aan sy idees oor die lewe -- 'n eienskap wat hom be­slis van die diere onderskei. Op sy omswerwinge het hy baiemaal grotte met tekeninge versier.

 

Maar hierby het dit nie gebly nie en die mense van die voortyd het ander intellektuele dinge leer bemeester -- soos om potte en klere te maak, en ook hoe om te boer.

 

In hierdie aflewering kyk ons na die vroeë mense se ontwikkelings totdat boerdery hul hele lewe ver­ander het -- en die mensdom op die pad na beskawingsontwikkeling geplaas is.

 

Kuns

 

   DIE vroegste bekende kunswerke het volgens argeoloë sowat
30 000 jaar gelede in Europa ontstaan en 'n raps later in Suider-Afrika. Dié kuns neem 'n aantal verskillende vorms aan. Tekeninge en gravures is die vroegste, en potte en beelde volg later.

 

Van die bekendste tekeninge is dié van diere aan die wande en dakke van grotte soos by Lascaux in Frankryk en Altamira in Spanje. In Suider-Afrika is verreweg die meeste afbeeldings van mensefigure.

 

Tekenverf is vermoedelik gemaak van houtskool, verpoeierde mangaanerts, roes, bloed, eierwit, plantsap en wyn, asook klei wat met diervet gemeng is.

 

Baie kleibeelde was van vroue, veral swanger vroue. Die vroeë mense het dit moontlik met vrugbaarheid verbind.

 

Klere en juwele

 

   BAIE min is bekend omtrent die kleredrag in die Vroeë en Middel-Steentyd. In warmer wêrelddele is daar allig aanvanklik nakend geloop, maar waar dit koud was, is ruwe liggaamsbedekkings van pelse en velle gemaak.

 

Hoewel die mense van die Laat Steentyd naaldwerk kon doen, het die klere maar kru gebly. Dit was eers toe skape in die Midde-Ooste en Europa as vee aangehou is dat mense leer spin en weef het. Teen die Ystertyd het dit reeds 'n uitvoerige kuns geword.

 

Liggaamsversierings was in die ou tyd selfs belangriker as in moderne kulture. Halssnoere van skulpe en stene is onder meer gedra. Versierings is ook baiemaal in ruiltransaksies gebruik.

 

Godsdiens en rituele

 

   BUITEN tekeninge het min an­der artefakte behoue gebly om ons te vertel hoe die prehistoriese mense hul towery en godsdiens beoefen het. Getuienis uit Europe­se grafte van tienduisende jare ge­lede dui daarop dat hulle toe al in die hiernamaals geglo het.

 

Tekens van verassings in sekere gemeenskappe toon ook hoe belangrik die lewe hierna vir hulle was. Soms is die lyk van die oorledene saam met slagoffers ver­brand. Die beendere is dan, saam met aalmoese vir die hiernamaals, in ondergrondse kamers geplaas.

 

Beskuttings

 

   AANGESIEN jagter-versamelaars van plek tot plek beweeg het om kos en water te soek, het hulle geen permanente tuistes ge­had nie. Pleks daarvan het hulle eenvoudige tydelike verblyfplekke langs varswaterstrome en poele opgerig en onder bosse geskuil.

 

Daar is getuienis dat daar in Eu­ropa van tyd tot tyd tydelike skuilings opgerig is. Dié was gewoonlik rond, met 'n raamwerk van takke, olifanttande, walvisribbe, mammoetbeendere of jong boompies met gras, blare of velle daarop.

 

Voordat die vroeë mense geleer het om vuur te benut, het hulle selde in grotte gewoon, aangesien dit te donker en klam was.

 

Met verloop van tyd is meer ge­sofistikeerde hutte in Suider-Afrika gebou van takke wat met gras of velle bedek is. Die Khoikhoi (Hottentotte), wat sowat tweeduisend jaar gelede in Suider-Afrika aangekom het, het draagbare hutte gehad. Dit het bestaan uit 'n

raamwerk van takke met geweefde grasmatte en velle as bedek­king.

 

Boerdery

 

   DIT was omtrent 8 000 jaar ge­lede, sê die wetenskaplikes, dat mense geleer het om plante te kweek en diere aan te hou en daarmee 'n belangrike stap in die rigting van hul beskawing gedoen het. Hulle het besef dat plante van saad groei en dat hulle hul eie gewasse kon kweek. Sekere diere is ook mak gemaak, sodat dit nie meer nodig was om oor berge en dale agter hulle aan te jaag nie.

 

Die eerste boere het hulle in die huidige Irak gevestig. Hiervandaan het boerdery met verloop van tyd na Suidwes-lran, die Griekse skiereiland, die Nylvallei en die Indusriviervallei versprei.

 

Die praktyke om plante te kweek en diere mak te maak, het ook selfstandig in ander wërelddele soos China en Sentraal-Amerika ontwikkel. Teen 4 000 vC was Chi­na se Hoeang He-vallei onder verbouing.

 

Boeregemeenskappe het dorpies naby hul landerye gevestig en daar gebly solank die oeste goed was. Sodra die grond uitgeput was, het hulle getrek en nuwe nedersettings gevestig.

 

Die belangrikste plante was on­der meer mielies, rog, sorghum, boontjies, patats, koring, gort, skorsies, broodvrugte en piesangs, en die diere was beeste, bokke, varke, skape, hoenders en selfs marmotjies (Inkas).

 

Gevolge van boerdery

 

   DIE koms van boerdery het sekere belangrike implikasies gehad. Die boere het nou soveel kos geproduseer dat hulle ook an­der mense kon voed, sodat baie nou nie meer nodig gehad om net te jag en kos te versamel nie en tyd gehad het om hul vaardighede te ontwikkel. Talle nuwe bedrywe, van weef tot die maak van potte en die dryf van handel, het ontstaan.

 

Die lewe het bestendiger begin lyk. Huise is met roustene, hout of klip gebou. Heinings is opgerig om wilde diere buite en vee binne te hou.

 

Om boerdery makliker te maak is doeltreffender gereedskap ont­wikkel.

 

Nadat mense geleer het om pot­te te maak, kon kos en drank op 'n maklike, duursame en skoon ma­nier geberg word. Die stamper en vysel is gebruik om graan te maal.

 

Sowat 7 000 jaar gelede het be­sproeiing begin. En 'n stuk of 2 000 jaar later is die ploeg uitgevind.

 

Kos was nou makliker bekombaar, met die gevolg dat die men­se se getalle toegeneem het. En baie van die siekes en oues wat tydens die swerftogte sou doodge­gaan het, het nou bly lewe.

 

Met die vermeerdering van die mense het die boeregehuggies dorpe geword. En namate dié gegroei het, is 'n uiters belangrike verskynsel in die beskawing van die mens gebore -- 'n gevestigde stadslewe.

 

_________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

________________________________________________________________­_

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan