_____________________________________________________________

  

Die geboorte van die verenigde Italië

 

Garibaldi

-- die vurige bevryder

 

Italië het in 1861’n verenigde land geword toe die stadstate van die skiereiland, saam met die nabygeleë eilande Sardinië en Sicilië, onder koning Victor Emmanuel II saamgevoeg is. Maar dit sou nie sonder bloed en groot opoffering gebeur nie.

   Dit lees soos 'n trefferboek... hierdie omvattende vertelling oor die vryheidsvegter Guiseppe Garibaldi [FOTO] en sy dapper stryd vir die unifikasie van Italië...

_____________________________________________________________

 

WELKOM tuis! Die ontvangs is oorweldigend. Op die hawehoof van Nice staan 'n skare wuiwende mense, en op die dobberende bote is dit glimlaggende gesigte net waar jy kyk.

 

Die nuus van Garibaldi se terugkeer na Italië -- hier in die jaar 1848 -- het hom vooruitgeloop. Dit was veertien lange jare. Giuseppe Garibaldi was 'n uitgewekene in Suid-Amerika ná 'n mislukte rebellie teen die koning van Sardinië.

 

Maar nou is hy terug in sy tuisstad. Weliswaar nie om te rus nie, maar om aan te hou om vir Italiaanse vryheid te veg...

 

Die Italië van die middel van die negentiende eeu was nie verenig soos vandag nie. Van die vyfde eeu af is die eens magtige Ro­meinse Ryk deur 'n reeks invalle van ander volkere verskeur. Toe, in 1814-'15, het die Kongres van Wenen dit in agt koninkryke ver­deel, elk met 'n ander heerser van wie heelparty buitelanders was.

 

Die Italiane het dit gehaat om deur vreemdes regeer te word en wou verenig wees in 'n enkele land waar hulle hulself kon regeer. 'n Haas ononderbroke reeks opstande het tussen 1820 en 1845 oral oor Italië voorgekom, maar hulle was swak georganiseer.

 

Toe kom Garibaldi...

 

Vroeë lewe

 

   GIUSEPPE GARIBALDI is op 4 Julie 1807 gebore aan die Mid­dellandse See in die hawestad Nice (wat toe deur Frankryk regeer is). As jongeling was hy knaend by die dokke, en later 'n matroos op die Mediterreense handelsroetes.

 

Op 'n dag, by 'n klub vir Italiaanse matrose in 'n hawe aan die Swart See, hoor hy hoe mense praat van 'n organisasie met die naam Giovane Italia (Jong Italië), wat Italiaanse eenheid nastreef.

 

Garibaldi raak bevriend met die leier, die Genuese idealis Giuseppe Mazzini. Diep beïnvloed deur sy opvattings, sluit Garibaldi hom by die organisasie aan en help om hul eerste sending te beplan: 'n opstand teen die koning van Sardinië.

 

Van die beoogde rebellie kom niks tereg nie. Die leër kom van hul planne te hore en Garibaldi moet na Frankryk vlug. Toe hy hoor dat die koning van Sardinië hom ter dood veroordeel het, ontsnap hy na Suid-Amerika.

 

Held van Montevideo

 

   GARIBALDI kom in 1835 in Rio de Janeiro aan. In Brasilië is baie Italiane wat hul fortuin oorsee kom soek het, onder wie lede van Jong Italië wat eweneens vir hul lewe gevlug het.

 

Kort ná sy aankoms rebelleer die inwoners van die Brasiliaanse staat Rio Grande do Sul teen die keiser van Brasilië. Hulle wil 'n verkose regering hê.

 

Garibaldi neem self die wapens op en val die keiser se vloot aan. Kort daarna word sy skip, Rio Pardo, deur 'n orkaan getref en sestien bemanningslede sterf.

 

Een môre, terwyl hy oor die dood van sy makkers mymer, sien Garibaldi sy toekomstige vrou op 'n ander skip raak -- 'n jong Brasiliaanse vrou met die naam Anna Maria de Jesus da Silva, maar wat Anita genoem word. Ofskoon sy nie ideologies van aard is nie, word sy gou deur haar man beïnvloed en veg sy verbete aan sy sy.

 

Ná die orkaanramp ontvang Garibaldi twee nuwe skepe, maar vergeleke met dié van die keiser is hulle klein en swak toegerus. Eindelik, toe 'n nederlaag hom in die Slag van Laguna in die gesig staar, gelas hy dat die skepe verbrand word om te keer dat die vyand hulle gebruik. Hy wyk die binneland in.

 

Die volgende paar maande veg hy in die Rio Grande-leër. Die lewe is wreed en aaklig, en die enigste ligpuntjie is die geboorte van sy eerste seun.

 

Toe die winter verby is, neem hy sy gesin na Montevideo in Uruguay, waar hy glo hulle veilig sal wees. Maar kort ná hul aan­koms, in 1843, breek gevegte tussen Uruguay en Argentinië uit.

 

Terwyl Montevideo hom vir oorlog gereed maak, organiseer Garibaldi 'n Italiaanse legioen. Hy klee sy manskappe in sekere weggooi-oorpakke van slagters, wat soos rooi hemde lyk. Dit is dus hier, in Suid-Amerika, waar die bekende Italiaanse vrywilligerslegioen die Rooi Hemde begin.

 

Die beleg van Montevideo duur nege bitter jare. In dié tyd skenk Anita die lewe aan nog twee kinders.

 

Teen die tyd dat die oorlog verby is, hoor Garibaldi dat die Italiane hul vryheidstryd hervat het. Dit is sy hartsbegeerte om huis toe te gaan. Hy stuur dus Anita en die kinders vooruit, en vertrek in 1848 met 63 soldate van die Italiaanse legioen van Monte­video om hom by die stryd aan te sluit.

 

Die Italiane is ernstig in hul soeke na vryheid. Al die groot Italiaanse stede het teen hul vreemde heersers gerebelleer en nuwe, verkose regerings in die lewe geroep.

 

Die koning van Sardinië het sy politieke sienswyse verander en, in sy verset teen Oostenrykse heerskappy, vra hy nou die hulp van Jong Italië.

 

Oorlog teen Oostenryk

 

   DIE eerste oorlog waarin Gari­baldi veg, is dié teen die Oostenrykers in Noord-ltalië in 1848. Die burgers van Milaan en Venesië het hul eie nuwe, verkose regerings tot stand gebring, en die Oostenrykers probeer hul beheer herwin. Garibaldi bied die koning van Sardinië sy dienste aan, en dié hef sy doodvonnis op.

 

Garibaldi organiseer dadelik sy 63 Rooi Hemde. Maar voordat hulle kan gaan veg, vra die koning van Sardinië vir 'n skietstilstand. Garibaldi voel dat hulle moet aanhou veg en doen 'n beroep op alle Italiane om so te maak.

 

Met slegs 'n klein leër en min­derwaardige wapens word daar inbeweeg. Verrassingsaanvalle word op die vyand uitgevoer en daar word teruggeval voordat die vyand kan terugslaan (guerrilla-oorlogvoering). Maar die Rooi Hemde raak uitgeput en Garibaldi kry koors. Die leër word ontbind en Milaan val in die Oostenrykers se hande.

 

Rome

 

   DIE volgende jaar probeer Garibaldi en sy Rooi Hemde vergeefs om die nuut verkose Republiek van Rome te verdedig. Die pous was ontsetel en moes vlug, maar Franse en Oostenrykse troepe daag op om die nuwe regering te vernietig en die pous se bewind te herstel.

 

Garibaldi wil veral keer dat die vyand die Villa Corsini oorneem, wat hulle in staat sal stel om die stadsmure te bombardeer en Rome se verdedigingswerke te vernietig.

 

Die Lombard-brigade, 'n groep vrywilligers, veg sy aan sy met die Rooi Hemde en keer 'n tyd lank dat die villa oorgeneem word. Maar vroegoggend op 3 Junie -- ondanks 'n wapenstilstand -- verras die Franse die soldate van Rome.

 

In die volgende sewentien uur word verwoed in die hitte van die midsomer geveg. Teen die aand het die Franse 'n strategiese posisie verkry, hoewel hulle nog nie Rome kon binnegaan nie.

 

Die Republikeinse troepe word daagliks gebombardeer en Rome val 'n maand later.

 

Vier dae voordat die beleg sou eindig, sluit 'n swanger Anita haar by Garibaldi aan. Sy vlug met haar man en sowat 4000 manskappe. Hulle laat omtrent 3500 gesneuweldes agter.

 

Met die Oostenrykers warm op hul spoor, is hul mikpunt Venesië, en hulle trek sowat 'n maand lank deur die berge. Baie sterf onder­weg of gee moed op en dros. Garibaldi ontbind die mag en laat dit aan elke manskap oor om self oor sy lot te besluit. Anita kry koors en sterf op 4 Augustus.

 

Die gebroke Garibaldi gaan na die Apennyne waar dapper republikeine, wat soos houtkappers vermom is, hulle bedags wegsteek en hulle snags deur die woude lei.

 

Garibaldi arriveer in die koninkryk van Sardinië, maar word gelas om pad te gee, aangesien die nuwe regering, wat pas deur Oostenryk verslaan is, ten minste probeer om goeie vredesvoorwaardes te beding.

 

Hy vaar na Londen en dan na New York, waar hy in Julie 1850 aankom -- weer 'n uitgewekene.

 

       

 

Garibaldi die kurkprop

 

Garibaldi is al beskryf as ’n kurkprop op die water. Nes jy dink jy't hom onder, spring hy weer elders op. Lees nou verder oor dié groot Italiaanse held en wat tot hierdie interessante vergelyking gelei het...

 

DIE maan skyn helder en bestraal die wit maanhare van die branders wat hulle op die kus te pletter loop. Honderde -- dalk duisende -- lang, donker figure is op die strand bymekaar. Party deel wapens uit, sommige omhels mekaar, ander maak gereed om op die vissersbote te klim wat aan die rotse vasgemaak is.

 

Daar heers 'n besondere stilte. Die enigste geluid, behalwe dié van die see, is 'n snik af en toe van 'n huilende vrou of ma.

 

Die tyd: 4 Mei 1860, rondom middernag. Die plek: Quarto, Italië. Die toneel was so roerend dat 'n verslaggewer van Engeland se Daily News daaroor sou skryf: "Wat kon met hierdie Italiane gebeur het? Is hulle dan nie meer die ligsinnige en sorgelose wesens wat ons eenmaal geken het nie?"

 

Die antwoord is natuurlik dat die Rooi Hemde op die punt was om na Sicilië te vaar om dit van sy vreemde heerskappy te bevry. Maar sukses sou nie dadelik soos 'n ryp appel In hul skoot val nie...

 

   TERWYL hy 'n uitgewekene in die VSA is, werk Garibaldi eers as 'n kersmaker en gaan dan terug see toe. Tydens 'n reis wat hy in 1854 onderneem, verneem hy dat 'n nuwe regering in die koninkryk van Sardinië aan die bewind gekom het. In Mei daardie jaar keer hy dus terug na Nice.

 

Ses maande later koop hy die helfte van Caprera, 'n onbewoonde eiland aan die noordoostelike punt van Sardinië, en verhuis soontoe met party van sy gesinslede en vriende. Hy verwyl sy tyd deur te bou en na sy tuin en diere om te sien. Baie bannelinge en avon­turiers besoek hom hier, en hy korrespondeer met talle beroemde mense.

 

Toe, in 1859, word Garibaldi gevra om 'n klein leërtjie op die been te bring vir 'n oorlog wat Frankryk en Italië teen Oostenryk beplan vir die bevryding van Lombardye en Venezia (Venesië en die gebied na die noorde).

 

Garibaldi se manskappe verdryf die Oostenrykers uit dele van Noord-ltalië, maar die Franse keiser beëindig skielik die oorlog sonder dat die Oostenrykers in­stem om Venezia te verlaat.

 

Die Italiane is woedend en gevoelens van nasionalisme word weer eens aangevuur.

 

Koninkryk van die Beide Siciliës

 

   GARIBALDI wou lankal die Koninkryk van die Beide Siciliës verlos van die koning van Napels en sy leër, die Napolitaanse sol­date. Teen middernag op 4 Mei 1860 trek Garibaldi sy rooi hemp aan en loop af na die rotsagtige strand van Quatro.

 

Teen dagbreek die volgende oggend vaar hy en sy manskappe weg na Sicilië. Daar is altesaam 1217 vrywilligers -- wat as Die Duisend bekend sal staan.

 

Sowat die helfte is fabriekswerkers, maar daar is ook dokters, regsgeleerdes, ingenieurs, sakelui, joernaliste, kunstenaars, klerke, bakkers, haarkappers, groentehandelaars, skoenmakers en boere -- en selfs een vrou.

 

Die Duisend land op 11 Mei by Marsala in Sicilië. Hulle word deur die Siciliane verwelkom, en nog 150 vrywilligers sluit hulle by hulle aan. Ná 'n paar dae marsjeer hulle die binneland in na die dorpie Calatafimi, en gevegte breek in sekere nabygeleë heuwels uit.

 

Die Napolitane het twee keer soveel manskappe en kragtiger wapens, maar Garibaldi spoor sy manne aan deur te sê: "Hier maak ons Italië of sterf terwyl ons probeer!" Die Napolitane word so uitgeput dat hulle die aftog moet blaas.

 

Kort hierna vat Die Duisend koers na die berge buite Palermo en in die nag van 26 Mei sluip hulle die stad binne. Die geesdriftige inwoners veg saam. Huisvroue gooi meubels, matrasse en ander dinge by hul vensters uit om die strate te blokkeer. Mans wat geen wapens het nie, gebruik enige stuk ystergereedskap waarop hulle hul hande kan lê.

 

Die gevegte duur drie bitter dae. Die Napolitane skiet voor die voet op burgerlikes en dood of verwond honderde. Hulle plunder en moor met bajonette. Maar ál meer mense sluit hulle by Garibaldi aan en uiteindelik gee die Napolitane oor.

 

Garibaldi se manskappe jaag vyandelike soldate tot op die vasteland en maak gereed om hulle ook daar te oorwin. Teen dié tyd weet feitlik die hele wêreld van die oorwinning en Brittanje, Duits­land, Spanje en Amerika bied vrywilligers en ekonomiese hulp aan.

 

Toe die Rooi Hemde na Napels opruk, gee baie van die Napolitaanse soldate oor en die res vlug noordwaarts. Die jube­lende inwoners van Napels kom uit die stad gehardloop om hul "Verlosser" te verwelkom.

 

Garibaldi oorhandig die streek aan Victor Emmanuel II, die koning van Sardinië, en dit word deel van die nuwe land Italië.

 

Na Rome

 

   IN 1862 en weer in 1867 probeer Garibaldi en die Rooi Hemde om Rome af te neem van die pous, wat nog steeds daar heers onder beskerming van die Franse leër.

 

In hierdie stadium is Napoleon III die keiser van Frankryk. Victor Emmanuel II, bang om hom te vertoorn, stuur sy troepe om Garibaldi se opmars na Rome te stuit.

 

Huiwerig om teen sy mede-Italiane te veg, onttrek Garibaldi hom in die berge. Maar Emmanuel se soldate agtervolg hom en skiet Garibaldi in die dy, waardeur hy gedwing word om hom oor te gee. Hy en sy offisere word in hegtenis geneem.

 

Europa is erg verontwaardig hieroor en Garibaldi word gou vrygelaat. Hy keer na sy geliefde Caprera terug om te rus.

 

In 1864 aanvaar hy 'n uitnodi­ging om Engeland te besoek. Ofskoon dit reên toe hy in Southampton aankom, kry hy 'n oorweldigende ontvangs. Vroue en kinders dra rooi hemde, 'n Garibaldi-wals en -polka is bedink. Daar is Garibaldi-beskuit, 'n Garibaldi-halsdoekspeld en selfs Garibaldi-parfuum.

 

Die verafgode held word na Londen gebring waar nog meer verering op hom wag. Dan keer hy na Caprera terug vir nog twee jaar, maar die "ledige en nuttelose lewe", soos hy dit beskryf, is op die punt om te verander.

 

Laaste gevegte

 

   TEEN 1866 is dit nog net Venesië en die Alpe wat van Oostenryk, en Rome wat van die pous bevry moet word. In April sluit die Pruisiese kanselier Otto von Bismarck 'n verbond met Italië teen Oostenryk om die verskillende Pruisiese state van Oostenryk te bevry en hulle by 'n groter Duits­land te voeg.

 

Teen dié tyd is die 59-jarige Garibaldi half mank en siek, en baie van die gevegte wat volg, word vanuit 'n koets beheer. "Wees arende," sê hy aan sy Rooi Hemde. En arende is hulle inderdaad wat die een berg ná die ander verower totdat Venezia aan hulle behoort.

 

Garibaldi wend hom nou tot Rome en maak die gemoedere gaande met die kreet: "Rome of die dood."

 

Teen die einde van 1867 val die Rooi Hemde die pous se gebied binne. Maar weens Victor Emma­nuel se belofte aan Napoleon III word Garibaldi in hegtenis geneem. Ná 'n storm van protes word hy na Caprera teruggebring waar oorlogskepe die eiland omr­ing om te keer dat hy ontsnap.

 

Een nag, tydens 'n digte mis, ontsnap Garibaldi in 'n lekkende roeibootjie en binne 'n paar dae is hy by sy Rooi Hemde. Net toe sy manne op die punt was om die pous se leër te verslaan, stuur Napoleon III 'n mag om die pous te help. Die Rooi Hemde word tot oorgawe gedwing.

 

Die uiteindelike toevoeging van Rome tot Italië geskied verbasend maklik. 'n Oorlog tussen Frankryk en Pruise in 1870 lei tot 'n nuwe regering in Frankryk, wat sy leër uit Rome onttrek.

 

Die koninklike Italiaanse leër ruk na Rome op en buit dit van die pous. Garibaldi neem nie hieraan deel nie.

 

Hy veg nog in slegs een kampanje -- dié keer ten behoewe van die Franse, wat hulp nodig het om hul land teen Pruise te verdedig.

 

In Februarie 1871 keer hy terug na Caprera. Teen dié tyd is hy al feitlik 'n kreupele weens rumatiek en ou oorlogsbeserings, en hy verwyl die meeste van sy tyd deur poësie en romans te skryf. Hy sterf op 2 Junie 1882.

 

In sy laaste lewensbeskrywing skryf hy: "Ek het 'n stormagtige lewe gehad, wat -- soos dié van die meeste mense, glo ek -- uit goed sowel as kwaad bestaan het. Ek durf sê dat ek altyd die goeie nagejaag het, vir myself en vir my medemens. As ek by enige geleentheid kwaad gedoen het, het ek dit onopsetlik gedoen."

 

__________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan