Op
hierdie bladsy:
_________________________________________________________________
DIE Xhosa is ’n Suid-Afrikaanse stam
van sowat vyf miljoen siele. Saam met die stamme van die Thembu, Mpondo en
Bomvana vorm hulle die Suidelike Nguni-stamme wat tradisioneel die gebied
tussen KwaZulu-Natal en die Oos-Kaap bewoon het.
Die Xhosa was oorspronklik bekend as
die Aba-nguni, genoem na 'n eertyse heerser, Mnguni, van wie feitlik niks bekend
is nie. 'n Latere opvolger van Mnguni het as Xhosa bekend gestaan en dis van
hom dat die stam sy meer algemeen bekende naam gekry het. Wat hul taal en
kultuur aanbetref, is die Xhosas naby verwant aan die Zoeloes.
Die tradisionele Xhosa-kultuur is op
ryk en omvattende volksoorleweringe en die religie van voorvader-aanbidding
gegrond. Die jong mans word met puberteit
besny. As pastorale nomade was die ekonomie en
sosiale struktuur van die Xhosas van hul beeste afhanklik. Hul soektog na grond
vir weiding het hulle onvermydelik in aanraking gebring met die Boere en
Engelse, wat tot nege Kaapse Grensoorloë (1778-1878) gelei het.
Sedert die ontstaan van die Witwatersrand
het die Xhosas 'n aansienlike persentasie van die arbeidskrag van die goudmyne
aan die Rand en elders verskaf. Die skepping van
die "Xhosa-tuislande", Transkei en Ciskei, in die apartheidsjare het
ook ’n groot verhuising van Xhosas na dorpe en stede tot gevolg gehad. Al sulke
migrasies het die kulture erfenis van die Xhosa-volk in die hande van ’n
mindere oorblyfsel gelaat.
Die Xhosas se grootste oomblik van
glorie was stellig toe die mede-Xhosa Nelson Mandela in die jare negentig van
die twintigste eeu as die eerste president van ’n nie-rassige Suid-Afrika
ingehuldig is.
•
XHOSAS verwys na hulself as die amaXhosa en hul taal word isiXhosa
genoem.
Die Xhosa-taal verteenwoordig die
mees suidwestelike tak van die Nguni-subfamilie van die sogenaamde Bantu-tale.
Die grammatika bevat die kenmerkende klassisteem van selfstandige naamwoorde
wat in al die Bantu-tale voorkom. (Let wel: die Bantu is hier ’n taalkundige
onderskeiding en moet nie verwar word met die woord Bantoe, wat nie as gebruiklik
beskou word nie.)
Die taal is ook ryk aan konsonantale
foneme wat die sterk historiese interaksie met die Xhosas se Khoisan-bure
verraai. Daar is drie basiese klapklanke, wat elk in ses variëteite voorkom.
Selfs die naam Xhosa is straks van Khoisan afkomstig.
'n Voorbeeld van die geskrewe taal
is die begin van die Suid-Afrikaanse volkslied:
Nkosi, sikelel' iAfrika;
Malupakam'upondo lwayo;
Yiva imitandazo yetu
Usisikelele.
Nog 'n voorbeeld is Qongqothwane
deur Miriam Makeba. Dit staan in Engels bekend as The Click Song:
Igqira lendlela nguqo ngqothwane
Igqira lendlela nguqo ngqothwane
Sebeqabele gqi thapha bathi nguqo
ngqothwane
Sebeqabele gqi thapha bathi nguqo
ngqothwane
________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
________________________________________________________
Ons Wonderlike Węreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan