___________________________________________________________
Skouspele
in die hemelruim
--
die aanskoulike verduisterings van die son en die maan
Op 'n dag word die wêreld geleidelik donkerder en dit lyk asof die son onheilspellend wegkrimp in die hemele. Wat is aan die gang? Of op 'n helder volmaan-nag word die maan ál dowwer en rooier namate 'n eienaardige skaduwee langsaam oor sy kraters aanskuifel. Hoe verklaar 'n mens dit?
___________________________________________________________
VIR
die mense van die gryse verlede moet dit skrikwekkend gewees het -- die
natuurverskynsel waar die son skielik verdwyn en die dag in nag verander. Veral
ook omdat die son so 'n belangrike rol in baie godsdienste gespeel het.
En
wat nog van die maan wat op 'n sekere nag onverwags dramaties verdonker? Watter
ongekende mag sou dan só 'n duister skaduwee op die maan werp?
Dit
was totdat die mens begin verstaan het wat die son, maan en ander hemelliggame
eintlik is en hoe hulle beweeg. Trouens, sedert die publikasie van sir Isaac
Newton se Philosophiae Naturalis Principia Mathematica 'n paar eeue
gelede, was dit selfs moontlik om sonsverduisterings jare vooruit te voorspel en
boonop uit te werk wanneer en waar vorige verduisterings plaasgevind het.
Maar
die ou Egiptenare, Sumeriërs, Babiloniërs en andere het nie dié kennis gehad
nie. Mense van oral in die antieke wêreld het toe fantastiese legendes oor
sons- en maansverduisterings versin wat hulle aan die latere geslagte oorgedra
het. Ondertoe in hierdie artikel kan jy lees hoe die mense van die ou tyd
die verduisterings probeer verklaar het...
•
'N ALGEHELE sonsverduistering vind plaas wanneer die maan presies tussen
die son en die aarde inbeweeg. Die skadu van die maan val dan op die aarde, en
op daardie plek op die aardoppervlak word 'n totale verduistering van die son
waargeneem.
Op
enige gegewe oomblik is hierdie skaduwee 'n kleinerige kol op die aardoppervlak,
tot enkele honderde kilometers breed. Namate die aarde draai, en die maan in sy
baan om die aarde beweeg, beweeg hierdie kol in 'n lang smal baan op die aarde.
Die
baan is so smal vanweë 'n verbasende kosmiese toevalligheid. By 'n algehele
sonsverduistering is die maan net-net groot genoeg om die son toe te maak. Dis
nie omdat die maan self slegs 'n rapsie groter as die son is nie. Eintlik is die
maan sowat 400 keer kleiner, maar hy is ook sowat 400 keer nader aan ons, met
die gevolg dat die maan en son nagenoeg ewe groot lyk. Dis soos om 'n randstuk
voor jou oë te hou en daarmee 'n strandbal in die verte te bedek.
Die
presiese baan van duisternis hang af van die stand van die aarde tydens sy
aswenteling en waar die maan en die aarde in hul wentelbane is. Daarom wissel
die baan van die een sonsverduistering tot die volgende. Dit kan dekades duur
voordat 'n land wat 'n algehele sonsverduistering ondervind het, 'n volgende een
beleef. Suid-Afrikaners kon aan die einde van die jaar 2002 'n algehele
sonsverduistering in die noorde van ons land ervaar, maar sal nou meer as 'n
kwarteeu moet wag vir die volgende.
Die langste wat 'n sonsverduistering hoegenaamd kan duur, is 7 minute en 31 sekondes, maar dit kan natuurlik korter wees.
Met elke algehele sonsverduistering is daar ook 'n breë halfskadu-baan op die aardoppervlak aan elke kant van die kolletjie se pad. Dis daar waar die son slegs gedeeltelik agter die maan wegraak. Daar word dan van 'n gedeeltelike verduistering gepraat.
___________________________________________________________
Stadiums van 'n sonsverduistering
Baily se krale
Baily se krale is kraalagtige ligblitse wat 'n aantal sekondes voor en ná 'n algehele verduistering te sien is. Baily se krale word veroorsaak deur lig wat deur die valleie aan die rand van die maan deurskyn. Hulle is genoem na die Britse sterrekundige Francis Baily (1774-1844), een van die stigterslede van die Royal Astronomical Society.
Diamantring
Die "Diamantring" is 'n groot uitbarsting van lig wat 'n paar sekondes voor en ná 'n algehele sonsverduistering waargeneem word.
Algehele verduistering
'n Algehele verduistering word gesien deur mense wat hulle in die smal pad bevind wat die maan se skaduwee oor die aarde volg. Dit duur maar enkele minute op 'n gegewe plek namate dit aanskuif oor die aardoppervlak (nooit langer as
7 minute en 13 sekondes nie, baiemaal korter, afhangende van die maan se afstand van die aarde op daardie bepaalde tydstip).
BAIE BELANGRIKE WAARSKUWING: Moet nooit met die blote oog in die son inkyk nie -- nie eens ten tyde van 'n algehele sonsverduistering nie. Selfs swartgebrande stukke glas kan gevaarlik wees om deur te loer. Vra jou apteker wat jou te doen staan met die volgende gedeeltelike verduistering van die son (gedeeltelike verduisterings is baie meer volop as algehele verduisterings).
___________________________________________________________
• •
•
•
Hoe
die mense van die ou tyd die verduisterings probeer verklaar het
•
EGIPTENARE: Vir die Egiptenare was sons- en maansverduisterings die
gevolg van hemelse worstelings tussen Seth, die god van die woestyn, en Horus,
'n god van die lug. Die stryd het begin nadat Seth die troon van sy broer Osiris
probeer afneem het. Osiris was Horus se pa. Tydens een geveg wou Horus se ma,
Isis, haar seun help deur Seth met 'n harpoen te probeer doodmaak, maar toe kry
sy hom jammer. Horus was so woedend oor sy ma se jammerhartigheid dat hy haar
onthoof het. Die songod, Ra, het Seth toegelaat om Horus hiervoor te straf deur
sy oë uit te skeur. Die maangod, Thoth, het hom egter sy sig teruggegee. Dit
was hierdie herstel van sig wat die terugkeer van die son ná 'n
sonsverduistering versinnebeeld het.
•
SUMERIËRS: Die Sumeriërs het geglo hul hoofgod, die maangod Nanna, was
die seun van die god van die lug, Enlil, en die godin van graan, Ninlil. Dit was
egter geen mooi romanse nie. Enlil het naamlik sy geliefde onteer en as straf is
hy na die onderwêreld verban. Maar toe besluit Ninlil om hom na die onderwêreld
te volg, waar sy die lewe aan Nanna geskenk het. Weens hierdie skandvlek op sy
herkoms, sou Nanna vreeslik deur demone gepla gewees het. Vir Sumeriërs was 'n
maansverduistering 'n manifestasie van die aanvalle van die demone -- iets wat
hulle met groot vrees vervul het.
•
BABILONIËRS: Vir die Babiloniërs was 'n maansverduistering honger
monsters wat die maan verslind. Hulle het ook gereken dat die gode
verduisterings as tekens gee om mense teen onheil te waarsku.
•
CHINESE: 'n Honger draak wat die son opvreet -- dit was wat die Chinese
gedink het met 'n sonsverduistering gebeur. Om die draak weg te hou het die
mense dan allerhande rituele uitgevoer en beeste geoffer.
____________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan