___________________________________________________________________

 

Ons wonderlike voëls (4): Vere

 

Die vere maak

die voël

 

Vere is nie net die kenmerk van alle voëls nie, vir baie is dit 'n extravaganza van fleur en kleur. Om doel­treffend te funksioneer moet die gevleueldes hul vere silwerskoon hou. Dit verg heelwat harde werk -- bad en poets en knibbel en stryk -- maar nooit sal 'n voël ooit vere voel vir sy besondere bedekking nie!

___________________________________________________________________

 

VERE-TOOI... dis tog so mooi. Blink of glansend in die sonlig. Sierlike pluime in die wind. Geen ander diere in die skepping kan met presies sulke dosse spog as die voëls nie.

 

'n Voël se hoeveelheid vere hang van sy grootte, spesie en geslag af. 'n Kolibrie het so min as 900; 'n swaan 'n yslike 25 000.

 

Isolasie is waarskynlik die vere­kleed se belangrikste funksie. Dit help om die voëls egalig warm te hou, sodat hulle doeltreffend kan funksioneer en ook in kouer streke kan oorleef.

 

Voorts sorg vere vir hef-oppervlakke aan die vlerke en sterte, waarsonder voëls nie sal kan opstyg nie.

 

Watervoëls dryf weer gemaklik vanweë die lug wat tussen die vere vasgevang is. Deur hul vere teen mekaar te druk, kan sommige watervoëls hul dryfvermoë varieer -- en sink totdat net die nek en kop uitsteek.

 

Party voëls se vere kan ook bra verrassende funksies hê, soos die stywe, haaragtige vere neffens die snawels van wind- en nagswaels, wat hulle help om insekte te vang terwyl hulle vlieg.

 

Die vliegvere van die meeste uile is weer toegerus met geluiddem­pers -- 'n fluweelagtige oppervlak -- sodat hulle stille aanvalle op hul prooi kan loods.

 

Baie voëls kommunikeer met hul verekleed. Die luisterryke pluime van poue word byvoorbeeld vir pronk gebruik wanneer die voëls trouplanne kry.

 

Baie voëls voer ook hul neste met vere uit, en sandpatryse dra water tot by hul kuikens in spesiale absorberende borsvere.

 

Veersoorte en -strukture

 

   HOEWEL vere in die wonderlikste verskeidenheid van vorms en kleure voorkom, kan hulle in vier hoofkategorieë verdeel word: kontoer- en donsvere, en stert- en vlerkvere (vlugvere).

 

Kontoervere (of dekvere), wat die lyf bedek en die kenmerkende gladde vorm daaraan gee, is die talrykste. Party vere dien as isolasie en ander is vir vertoon.

 

Onder die kontoervere lê die sagte donsvere, wat ook 'n luglaag vir isolasie vasvang. Donsvere is die doeltreffendste isolasiemateriaal in die diereryk -- soos elkeen kan getuig wat onder 'n donskombers slaap!

 

Versprei tussen sowel die kon­toer- en donsvere is haarvere. Kenners reken dié help die voël vasstel hoe sy vere lê.

 

Die lang stywe penvere op die vlerke en stert vorm die vlugvere. Die buitenste vlerkvere bied stu-krag vir vlug en die binnestes sorg vir die gladde lugvloei oor die vlerke.

 

Stertvere word gebruik vir ba­lans en stuur, en soms ook vir ver­toon.

 

'n Veer het 'n ingewikkelde struktuur en is baie delikaat aanmekaargesit. Vanuit albei kante van die skag, of pen, groei die pa­rallelle skagveertjies om die "vlag" van die veer te vorm. Hierdie sy­takkies is op hul beurt omgesoom met klein sytakkies wat oormekaar lê en die ruimte tussen die skagveertjies vul. Die klein "baardjies" word deur hakies inmekaar gesluit.

 

Badtyd

 

   IN die daaglikse warrelinge en skarrelinge raak 'n voël se vere maar taamlik deurmekaar en besmeer met stuifmeel, nektar, stof en modder, of besmet met parasiete. Vere moet egter goed versorg word sodat hulle behoorlik kan funksioneer en nie voortydig uitval nie.

 

Die meeste voëls bad, selfs in koue weer. Hulle staan in vlak wa­ter, laat sak die lyf en skud die snawel lewendig heen en weer. Hulle klap flink met hul vlerkpunte sodat water oor die hele lyf gesprinkel word.

 

Sommige voëls bad in die reën. Lewerikies hurk op die grond met uitgestrekte vlerke, en papegaaie staan met deurmekaar vere en die vlerke en stert uitgesprei. Ander, soos neushoringvoëls, fladder in reën- of doubedekte plante rond.

 

Lugvoëls soos swaels en visvangers gebruik 'n duiktegniek en doop hulself 'n oomblik lank in die water voordat hulle verder vlieg.

 

Baie voëls, veral dié van droë klimate, benut die skurende en absorberende eienskappe van stof om hul vere skoon te skrop. Hulle skraap met die pote en sleep met die vlerke totdat hul vere vol stof is.

 

Vere gladstryk en poets

 

   NADAT hulle gebad het, gaan soek voëls gewoonlik 'n veili­ge plekkie waar hulle hul vere glad kan stryk. Die meeste het 'n olie-afskeidende poetsklier in die stuit­jie. Ons noem dit die voël se vetkannetjie of oliekannetjie, want met die olie wat hieruit kom, word die vere gesmeer.

 

Voëls stryk op twee maniere olie oor hul vere: Die eenvoudigste is om die vere met 'n toe snawel te bestryk, maar dinge word deegliker gedoen deur die vere tussen die punte van die snawel te trek en dit sagkens te knibbel.

 

Daar is onsekerheid oor die presiese funksie van die poetsolie, hoewel dit tog lyk asof dit keer dat die vere bros word, en ook dien om die fyn struktuur van die vere te verseël en 'n waterdigte bedekking te vorm.

 

Die geknibbel reinig en herrangskik die skagveertjies en baardjies. Soms dolwe voëls energiek op een plek om vuiligheid of 'n parasiet te verwyder.

 

Gaaie vryf soms miere teen hul vere: Die giftige mieresuur wat deur die miere afgeskei word, verdryf dan die myte in hul vere.

 

Ververing

 

   ONDANKS die noukeurige aandag wat hulle ontvang, verslyt en verweer vere en moet hulle van tyd tot tyd afgewerp en deur nuwes vervang word.

 

By die meeste spesies word slegs 'n paar vere op 'n slag afge­werp, sodat die voël altyd genoeg het om sy lyf te bedek en te kan vlieg, 'n Paar voëls, soos eende, ganse en ander watervoëls, werp die meeste van hul vlugvere tegelykertyd af, met die gevolg dat hulle tydelik nie kan vlieg nie.

 

Soms word al die vere saam af­gewerp, soos by pikkewyne. Maar omdat dié voëls in elk geval nie kan vlieg nie, is dit nie vir hulle gevaarlik nie.

 

Party voëls word in dié tyd heeltemal hulpeloos, sodat ververing byvoorbeeld in die broeityd vermy moet word. 'n Merkwaardige uitsondering is die neushoringvoël-wyfie, wat in die broeityd in haar nesholte gevange gehou word. Sy werp dan haar vere af en word deur die mannetjie gevoer. Wan­neer die kuikens half volgroeid is, het Mamma 'n nuwe stel vere.

 

Pappa neushoringvoël werp sy vere eers af wanneer die broeityd verby is.

 

Alle voëls verveer minstens een keer per jaar, baie van hulle twee keer. Drie keer per jaar is seldsaam. Hoe ook al, om met nuwe vere te spog, kan enige ou voël sommer weer vrolik maak -- en baie veer-kragtiger!

 

___________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

___________________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan