____________________________________________________________________

 

Middeleeue (4)

 

Vroeë Christen-kerke

en Bisantynse en Karolingiese boukuns

____________________________________________________________________

 

(a) Vroeë Christen-kerke

 

In sy vroeë dae is die Christelike kerk hewig ver­volg. Maar pleks van die Christen­dom uit te wis, het die vervolging die gelowiges versterk en hulle in 'n hoogs geor­ganiseerde liggaam saamgesnoer. Nadat die Christene uiteindelik hul vryheid verkry het, het kerke oral in Europa opgeskiet -- bouwerke wat steeds die styl van selfs die modernste kerke van ons tyd beïnvloed..

 

"DIE bloed van die martelare is saad," het die vroeë Christen-skrywer Tertullianus geskryf. "Hoe meer julle ons afmaai, hoe meer groei ons."

 

Profetiese woorde.

 

Vandag is die Christelike gods­diens meer verspreid as enige ander op aarde, met sowat duisend miljoen volgelinge -- 'n kwart van die wêreldbevolking! Tog is die Christelike kerk in sy beginstadium wreed vervolg.

 

Dit het omstreeks 64 nC begin.

 

Met hul godsdiens gegrond op die lewe en leringe van Jesus, het die Christene geweier om die Romeinse gode te vereer en hulle na die openbare godsdienspraktyke te skik. Die Romeinse keisers het hierdie weiering as 'n bedreiging vir hul ideologie beskou.

 

Boonop het die Romeine die Christelike godsdiens verkeerd begryp. Die woorde van Jesus "Neem, eet, dit is my liggaam..." is byvoorbeeld as kannibalisme vertolk.

 

Vir die Romeine was wreedheid iets normaals en dit was vir hulle niks om Christene dood te maak deur hulle byvoorbeeld vir die leeus te gooi nie.

 

Die vroeë Christene het geen open­bare geboue gehad waarin hulle kon saamkom om hul geloof met mekaar te deel nie. Uit vrees vir vervolging het hulle in die geheim in private huise byeengekom en soms in ondergrondse katakombes.

 

Toe, in 313 nC, het die anti-Christelike optrede tot 'n einde gekom deurdat die Romeinse keiser Konstantyn die Grote met die Edik van Milaan die beoefening van die Christelike geloof amptelik toegelaat het. Hierna het die bou van Christelike kerke begin.

 

Eerste kerke

 

   DIE eerste belangrike Christelike kerkvorm in die vroeë Middeleeue was die basiliek. Gebou volgens die Romeinse openbare lokale, het dit uit 'n groot, reghoekige sentrale area (middelskip) bestaan, waar mense vir godsdiensbeoefening saamgekom het. Dit is bedek deur 'n hoë dak, gewoonlik van hout.

 

Aan weerskante, en geskei van die middelskip deur 'n ry pilare of kolonnade, was een of meer sybeuke. Dié is deur laer dakke bedek.

 

Aan die verste end van die middelskip was 'n groot, halfronde of veelhoekige gebied, die apsis. Die altaar was hier geleë.

 

Reg aan die teenoorgestelde kant van die altaar was 'n voorhal, wat gebruik is deur dié wat nie ten volle aan die Nagmaal kon deelneem nie.

 

Waar 'n basiliek 'n besonder groot gemeente moes huisves, is 'n dwarsskip (of transep) aan weers­kante tot die middelstuk toegevoeg.

 

Omring deur al die ruimte op die mure, is die Christene besiel om dit te versier met mosaïeke van glas, marmer of klip en muurskilderings genaamd fresko's, en om hul nuwe reuse geboue met ryk offergawes te vul.

 

• • •

 

(b) Bisantynse en Karolingiese boukuns

 

In die sesde eeu het 'n afsonderlike Oosterse Christen-kunsstyl sy beslag gekry. Dit is die Bisantynse kuns- en boustyl genoem en het in Konstantinopel ontwik­kel. Daarna het dit in alle rigtings versprei waar dit in Christen-kerke tot uitdrukking gekom het...

 

DIE pragtigste gebou wat hulle nog ooit gesien het... só het die Christen-kruisvaar­ders die imposante Hagia Sophia bestempel toe hulle Europa oorgesteek het om die Heilige Land vir Wes-Europa te wen. Die Hagia Sophia, of Kerk van die Heilige Wysheid, is gebou in wat toe Konstantinopel genoem is (vandag Istanbul in Turkye).

 

Die kruisvaarders is oorweldig deur die baie ruimte, hoogte en weelderigheid van die gebou, en is huis toe met die gloeiendste loftuitinge.

 

In die vroeë dertiende eeu is grootprins Wladimir van Kiëf tot die Christendom bekeer. Volgens oorlewering het hy daarna sy gesante uitgestuur om die godsdienste te bestudeer wat in die buurstate beoefen is.

 

Die gesante het gekyk hoe Jode, Moslems en Christene van die Rooms-Katolieke Kerk aanbid, maar was nie geïmponeer nie. Toe besoek hulle die Hagia Sophia. Daar, só is vertel, was hulle so geroer deur sy skoonheid "dat hulle nie wis of hulle in die hemel of op die aarde is nie".

 

Die Hagia Sophia, vandag 'n Moslem-heiligdom, is inderdaad 'n pragwerk van die Middeleeue. Tussen 532 en 537 nC gebou deur keiser Justinianus, is dit die wêreld se beroemdste voor­beeld van 'n nuwe kuns- en boustyl wat nou in die Christen­dom te voorskyn getree het.

 

Presies wat was die Bisan­tynse invloed?

 

Teen die jare 500 het die Romeinse Ryk in wes en oos verdeel: die weste is oorgeneem deur die barbare, maar die ooste het bly floreer.

 

Argitekte van die Oos-Romeinse Ryk -- die Bisantynse Ryk genoem -- het met sirkelvormige basilieke en koepeldakke begin eksperimenteer.

 

Die reusekoepel van die Hagia Sophia, op 'n vierkantige basis, is moontlik gemaak deur nuwe geboë driehoek-stutte genaamd pendentiewe.

 

Die Bisantynse boukuns het lewend gebly totdat Konstanti­nopel in die vyftiende eeu deur die Turke verower is. Ander voortreflike voorbeelde is onder meer die Basiliek van St. Mar­kus in Venesië, die St. Basilius-kerk in Moskou en die tipiese koepelkerke van Griekeland.

 

Die binnemure van sirkelvormige kerke was ook met ryk mosaïeke bedek.

 

Karolingiese invloed

 

   TOE Karel die Grote Wes-Europa in die jare 700 verenig het (kyk die eerste artikel in ons reeks), het hy getrag om die belangstelling in die vroeë Christelike Rome te laat herleef. Geskiedkundiges beskryf hierdie hernieude belangstelling in die oudheid as die Karolingiese Renaissance.

 

Met die vroeë Christelike boukuns as bloudruk, het Karolingiese argitekte betekenis­volle bydraes tot kerke en kloosters gelewer met die toe­voeging van kapelle, hoë torings en siergrafte, veral in Frankryk en Wes-Duitsland.

 

Karolingiese skrifgeleerdes het antieke Romeinse tekste en tekeninge gekopieer en 'n nuwe soort handskrif ontwikkel.

 

Kort en hard op die hakke van hierdie periode was daar egter die verwoesting deur die Wikings, en dit is moeilik om vas te stel wat die Karolingers werklik op die gebiede van die boukuns en muurskilderings vermag het.

 

As dit hul bedoeling was om die Romeinse nalatenskap te herstel, het die Karolingers misluk. Het hulle egter nie so gesloof om antieke tekste te kopieer nie, sou die meeste van die Latynse literatuur nie vir ons behoue gebly het nie...

 

__________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan