____________________________________________________________

 

Die aarde se oseane (7)

 

See

-- die magtige beeldhouer

 

Golwe knak teen die rotse of sprei hul skuim oor die strande; dag en nag, eeu ná eeu knaag die see aan die kus. Kordate kranse word naderhand tot nederige hellings vergruis. Plate seesand word meegevoer om elders groot sandbanke te vorm. Lees hier van die fassinerende maniere waarop die oseane beeldhou en weer breek...

____________________________________________________________

 

DIS 'n grenslose geworstel, dié tussen die see en die kuslyn. Op die een plek oortree die see onbeskroomd op die land, en rye rotswande word tot fantastiese formasies verweer.

 

Elders neffens die kus gaar die see weer sy buit op. Dit is lang sandbanke of plate spoelgruis -- saamgespoelde verhewenhede op sy bodem.

 

Die wind, die branders, die getye en die strome, alles sweer saam om te verbrysel of onherroeplik te vervorm. Gaandeweg word 'n kordate krans dan ook tot 'n nederige helling weggekalwe, en die ouderdom van 'n kuslyn kan werklik bepaal word deur die mate waarin dit met verloop van tyd gelyk gestryk is.

 

Selfs die mees weerbarstige rots is nie bestand teen die aanslae van die eeue nie.

 

By die meeste kuslyne is daar etlike tekens van erosie en afsettings, wat elk die invloed van verskeie faktore demonstreer.

 

Die ewig rustelose branders wat die sterkste klipmassas kan laat verkrummel

 

   WAT vind plaas waar die branders 'n kuslyn só bly skep en herskep?

 

Wanneer 'n golf die vlak water bereik, word sy onderkant deur wrywing met die bodem vertraag, terwyl sy kruin met sy oorspronklike snelheid voortsnel en hy gevolglik as 'n brander breek.

 

Die druk in só 'n brekende brander kan tien tot twintig ton per vierkante meter wees. 'n Enkele storm kan tot 'n meter of twee van sekere rotsmure wegvreet, en 'n storm kan ook tonne sand van 'n strand af meesleur.

 

Maar die vernaamste instrumente van see-erosie is die skuurwerk van tallose klippe, gruis en sand wat deur die branders op die strand of teen rotse geslinger word. Sagte rotse word sommer in 'n ommesientjie weggebeitel.

 

'n Bekende geval van see-erosie was by Barmston aan Engeland se noordooskus, waar 'n groep strandhuise bo-op kranse gebou is. Geen dertig jaar later nie, moes die huisies afgebreek word. Die kranse was so weggevreet dat 'n strandhuis -- en die een muur van 'n ander -- reeds oor die afgrond getuimel het.

 

Maar wat is al die gevolge van die erosie in die onstuimige wêreld waar land en see mekaar ontmoet? Dis 'n hele reeks van verskillende rotsformasies en ander verskynsels...

 

Die imposante strandkranse wat aanhoudend agteruitwyk en hoër word

 

   STRANDKRANSE is geneig om te vorm waar 'n steil landoppervlak onderkant die watervlak inloop. Dit kan wees waar land onder die see ingesink of waar die seevlak gestyg het (vanweë periodieke dalings en deinings in die aardkors).

 

Die gedurige smelting van oeroue gletsers (langsaam bewegende ysmassas) in die koue streke, is volgens wetenskaplikes ook besig om die seevlak wêreldwyd te laat styg. Die meeste strandkranse is in geologiese terme dus nog betreklik jonk.

 

Branders begin hul aanslag op die landoppervlak deur 'n keep in die harde rotsbodem uit te kerf. Mettertyd word die rots so weggebrokkel dat 'n krans ontstaan wat ál groter word namate dit al hoe verder die binneland in verskuif.

 

Kranse by die see wissel egter baie in grootte, hoogte en steilheid. Baie word deur strande of sogenaamde erosiestoepe begrens, terwyl ander weer regaf in die water neerdaal.

 

Grotte, boë en naaldrotse... skouspelagtige ruïnes

 

   GOLWE kalwe veral die betreklik swak plekke in rotse weg (die nate en die breuke), en met die geweldige drukking op die lug wat tussen die splete vasgevang word, word gate of grotte in die rotswande gevorm.

 

Dit gebeur baie dikwels dat die landoppervlak styg of die seevlak daal, waardeur strande aan die landkant begrens word deur kranse met grotte wat vroeër deur die see daarin geëts is. Die Tonnelgrot by Mosselbaai is 'n voorbeeld van 'n grot wat eens deur die see gevorm is.

 

Die dak van 'n grot kan soms instort en só 'n vertikale skoorsteen laat wat na die seegrot daaronder lei. Hierdie verskynsel staan bekend as 'n blaasgat, en dit kan 'n groot skouspel wees as die water wild daaruit spuit wanneer 'n golf die grot binnerol. Daar is 'n indrukwekkende blaasgat aan die Oos-Kaapse kus naby Port St. Johns.

 

Wanneer 'n grot gevorm word aan die voet van 'n smal kaap ('n strook met 'n steil kranswand wat in die see uitloop) kan die branders naderhand dwarsdeur vreet om 'n natuurlike boogrots te vorm. Oplaas kan die boog ook instort om 'n alleenstaande kolom, wat 'n naaldrots genoem word, in die see agter te laat.

 

En mettertyd word selfs die naaldrotse weggeslyt. Hulle vorm dan rotseilande.

 

Oor 'n afstand van sowat 160 km (van Chameisbaai tot by Luderitz) is die kuslyn van Namibië soos 'n kunsmuseum van beeldhouwerke. Imposante kranswande, aflandige naaldrotse en boogrotse laat die gebied getand en keperig lyk. 'n Bekende landmerk hier is Bogenfels, 'n 70 m hoë boogrots van swart dolomiet.

 

Die strand... stille getuienis van 'n bitter vete

 

   WANNEER die see oplaas die rotse aan die kus vergruis het en die krans self tot 'n skotige helling verrinneweer is, is 'n breë strand die getuienis van die groot vete wat daar eens gewoed het. Strande (wat uit neerslae van sand of spoelgruis bestaan) word deur die opwelling en terugtrekking van branders veroorsaak. Dis byna of die see aan die land teruggee wat hy van hom gesteel het.

 

Omdat verwering vinniger plaasvind in sagte as harde rots, kry ons inhamme of baaie by sagte stroke -- en kape of stukke land wat spits in die see uitloop waar die rotslae hard is.

 

Die verskuiwende sandmassas wat selfs tonge in die see kan vorm

 

   WAAR seestrome nie sterk genoeg is om alle strandmateriaal mee te voer nie, versamel die materiaal 'n ent van die strand af net agter die branderlyn. Die gevolg is 'n sandbank, wat naderhand tot 'n sigbare wal ontwikkel, en wat ewewydig met die strand loop. Namate 'n nuwe strand teen hierdie wal vorm, word 'n lagune daaragter gevorm.

 

Waar sogenaamde strandmigrasie teen die kus af plaasvind en die kus skielik land in wegbuig, word sedimente neergelaat om 'n sandtong te vorm, wat 'n ent ver die see instrek. Branderwerking laat só 'n sandtong met verloop van tyd ombuig, en 'n haakwal ontstaan. Sou 'n sandtong dwarsoor 'n baai ontwikkel, vorm dit 'n baaimondwal, weer eens met 'n lagune daaragter.

 

Lagunes kan natuurlik mettertyd opdroog, met die verplasing van die hele kuslyn seewaarts. Dit is glad nie ongewoon dat nedersettings aangelê word waar die branders eenmaal ru en ongebreidel geklots het nie.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan