______________________________________________________________

 

Ons motor-eeu

-- eerste jare van die epog

 

Die twintigste eeu kan met reg ook die eeu van die motor genoem word -- al het die eerste motors wat deur 'n binnebrandmasjien aangedryf is, reeds in die negentiende eeu die lig gesien. Tog het die laat 1800's se karretjies nog alte veel na woelige spinnekoppies gelyk, of ten beste na perdekarre sonder perde. Maar in die begin van die 1900's het hulle ál meer die vorms van motors begin aanneem... ofskoon hulle nog wêrelde verwyder was van die doeltreffende en spoggerige gevaartes van vandag...

______________________________________________________________

DIE koms van die eerste motors op plattelandse dorpies het 'n hele beroering veroorsaak. Maar hulle was nie altyd welkom nie. Hulle kon immers die perde op loop jaag en het boonop baie stof opgeskop.

 

Die bakwerk van die vroeë motors was feitlik geheel en al van hout. Die vervaardiger was dikwels 'n koetsmaker, wat dit net soos die ou koetse geverf het. En omdat min mense in daardie baanbrekersdae verwag het om ver te gaan ry, het die meeste motors weinig bagasieruimte gehad. Die bagasiebak is gewoonlik met gereedskap en onderdele gevul!

 

Een vroeë toevoeging vir geriefliker motorritte was modderskerms by die wiele. Dit moes die passasiers beskerm teen die modder en dinge wat van die paaie af opgewerp is.

 

Reeds van die eerste dekade van die twintigste eeu af moes die motors in die meeste lande geregistreer word en 'n nommerplaat hê -- deels om die owerheid te help om roekelose bestuurders te identifiseer.

 

By die vroeë motors moes die masjien gedurig met verstellers aan die stuurkolom of 'n kolom daarnaas verstel word. Só was daar 'n handversneller, 'n klepligter-beheerknop en 'n vonkvervroeger/-vertrager. Die snelheid is met laasgenoemde beheer.

 

Dit was baie moeilik om die eerste motors te bestuur. Om weg te trek moes die bestuurder die ontsteking verhaas en die kleppe verder oopmaak, dan die handrem losmaak en die motor in rat gooi terwyl hy die koppelpedaal versigtig uitlaat -- en boonop die verkeer dophou!

 

Namate motors goedkoper en gewilder geraak het, wou die rykes ál meer eksklusiewe rygoed hê. Vir die luukse motors van voor die Eerste Wêreldoorlog is die beste tegnologie en vakmanskap ingespan. Geen koste is ontsien nie, en hierdie weeldemotors -- Hispano-Suizas, Benze, Delauney-Belvilles en Rolls-Royce'e -- is gebou volgens standaarde wat daarna selde in motorvervaardiging geëwenaar is.

 

Hulle is binne met fluweel en brokaat, suiwer leer en dik pooltapyte uitgevoer. Bakwerke is deur die voorste koetsmakers presies volgens die klante se voorskrifte vervaardig. Die masjiene was groot, kragtig en gladwerkend. Maar dan is die motors nie deur die rykes self bestuur nie, dog deur professionele chauffeurs of motormanne.

 

Ryk vroue het nie verwag om te bestuur nie, hulle wou bloot in styl rondgeneem word. Een het gesê: ''Ek stel nie die minste belang in die masjien nie. Ek laat dit aan Monsieur Chauffeur oor. Al waarin ek belang stel, is die binne-afwerking.''

 

Oop toermotors is dikwels bo hoë toe-motors of limousines verkies wat gevaarlik om die draaie gekantel het. Motoriste was doodtevrede om 'n oop toermotor te hê, mits dit ''agter 'n ligte kap van die kapkar-tipe het om die stof uit te hou en wat oopgevou kan word wanneer dit swaar reën''.

 

Selfs vir luukse motors is baie onderdele nie spesiaal vervaardig nie, maar is ander gebruiksartikels bloot aangepas. Elektriese skakelaars was soos dié in die huis.

 

Nadat Charles Rolls en Henry Royce in 1906 hul eerste motor vervaardig het, het die Rolls-Royce spoedig vanweë sy loutere kwaliteit as ''die beste motor ter wêreld'' bekend gestaan. Met sy spookagtige geruisloosheid en blink aluminiumbak het hy die naam ''Silwer Ghost'' verdien. Teen 1909 het die meeste motors 'n masjienkap gehad wat in 'n vloeiende lyn van die verkoeler af na agter geloop het, met kopligte aan weerskante. Die Rolls-Royce se verkoelerrooster het sy handelsmerk geword.

 

Ná 1909 het motors gewoonlik voorruite gehad om die wind en stof weg te keer. Maar omdat daar geen ruitveërs was nie, moes chauffeurs die ruite met rou aartappels of appels smeer om die reënwater te laat wegvloei.

 

Die vroeë motors het 'n noodband gehad, maar geen noodwiel nie. As die bestuurder dus 'n pap band gekry het, moes hy die motor opdomkrag, die band van die velling aflig, die noodband aansit en dit oppomp.

 

Die rykes is aangeraai om meer as een motor te besit, sodat hulle die regte koetsbak vir elke geleentheid kon hê. Hulle sou byvoorbeeld ook 'n ''limousine'' aanskaf wat geskik was vir die aand, omdat 'n keil (hoë hoed) daarbinne gedra kon word.

 

__________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan