_________________________________________________________

 

Vroeë mense en antieke beskawings (5)

 

Egipte: die verrysing

van die godkonings

 

  Sfinks  Die Sfinks -- waarskynlik meer as honderd jaar gelede afgeneem.

 

Jy het bes moontlik al meermale 'n foto van hom gesien: die bekende Groot Sfinks van Giza wat met 'n ondeurgrondelike uitdrukking op sy gesig op die Egiptiese landskap hurk, asof hy die opgegaarde kennis van die eeue besit. Die sfinks, uit die tyd van Khafre, het waarskynlik oorspronklik soos dié koning gelyk en is volgens sy instruksies gebou -- 'n indrukwekkende getuie van die uitsonderlike gesag van die farao's en die ontstaan van 'n magtige beskawing...

 

   Klik hier vir "Kort begrip": EGIPTE VAN DIE OUDHEID EN VANDAG

_________________________________________________________

 

"lN Egipte gaan die vroue mark toe en verkoop die produkte, terwyl die mans tuis bly en weef. Egiptiese mans dra vragte op hul koppe, die vroue op hul skouers. Die vroue urineer staan-staan, die mans terwyl hulle sit..."

 

Só het die Griekse geskiedkundige Herodotus in die laaste helfte van die vyfde eeu voor Christus oor 'n besoek aan Egipte geskryf.

 

Oor hoe noukeurig sy waarnemings was, kan 'n mens nog redeneer en straks glimlag, maar nie oor Egipte se enorme plek in die wêreldgeskiedenis nie.

 

Die land van die farao's was trouens die bakermat van een van die wêreld se heel grootste beskawings, waarvan nie net die geskrifte van waarnemers soos Herodotus getuig nie, maar ook 'n duisternis van argeologiese monumente en artefakte.

 

In hierdie aflewering, die eerste oor Ou Egipte, word die hooffaktore wat tot die land se beskawingsontwikkeling gelei het, en sy geskiedenis bespreek.

 

Die vorming van 'n nasie

 

   TALLE faktore het tot die ontstaan van die Egiptiese beskawing en die land se welvaart bygedra. Die meeste geskiedkundiges benadruk egter twee belangrike invloede: die besonderse geografie van die land en die ou Egiptenare se onwrikbare geloof in die hiernamaals.

 

Egipte is 'n baie groot woestynland met die Nyl wat dwarsdeur die land keep. Vanweë swaar reëns in sy opvanggebied het die rivier een keer per jaar sy walle oorstroom. (Sedert die bou van die Hoë Aswandam gebeur dit nie meer nie.)

 

Nadat die water weggesink het, is 'n strook ryk, vrugbare grond van sowat 10 km breed weerskante van die rivier agtergelaat. Die Egiptenare het van die Swart Land gepraat omdat die grond so donker was. Die land anderkant dit is die Rooi Land genoem.

 

Waar hulle die rivier behoorlik benut het deur dyke te bou, kanale te grawe en ander bewaringspraktyke toe te pas, was die boere feitlik elke jaar verseker van 'n vet oes.

 

Maar die Nyl was meer as net 'n bron van vrugbare grond en besproeiingswater. Goedere is ook daarlangs vervoer -- in groot maat en baie doeltreffender as wat dit met kamele gedoen kon word. Dit het selfs die Egiptenare aangespoor om 'n kanaal tussen die Nyl-delta en die Golf van Suez te bou en seewaardige skepe te ontwikkel. Alles het die handel bevoordeel.

 

Vername stede soos Memphis en Thebes en ander vooruitstrewende nedersettings het aan die rivieroewers verrys, en hawens soos Rosetta en Alexandrië het tot stand gekom.

 

Die tweede belangrike dryfveer in die Egiptiese beskawingsontwikkeling was die geloof dat die lewe anderkant die graf 'n voortsetting van die aardse lewe is. Dit het tot talle praktyke rondom die dood en begrafnisse gelei.

 

Die mummifikasie van die liggaam is as waarborg vir 'n lewe hierna beskou. Die lyk is gebalsem, gedroog en in linne toegedraai. Hierna is dit gekis en die doodkis in 'n grafkelder geplaas.

 

Die studie van mummies het ons kennis van die ou Egiptenare baie verryk. Ons weet byvoorbeeld wat hulle geëet en aan watter siektes hulle gely het.

 

Die Egiptenare het ook geglo dat waardevolle aardse besittings in die hiernamaals gebruik kon word en verskeie dinge -- van kos, drank, juwele en klere tot wapens en gereedskap -- is in die grafkelders gelaat. In die rykes se kelders was daar selfs standbeelde van knegte wat hulle kwansuis kon bedien.

 

'n Ingewikkelde stel gebede en towerspreuke is ontwikkel en op papirus neergeskryf met aanwysings aan die oorledene wat om te doen wanneer hy voor die laaste oordeel te staan kom.

 

Die Egiptenare se godsdienstige oortuigings het hulle ook aangespoor om tempels en monumente te bou. Die tempel by Karnak, byvoorbeeld, wat ter ere van die songod Arnon-Re gebou is, is die grootste tempel in die land met meer as 130 suile van sowat 24 m hoog.

 

Die bou van die piramides was waarskynlik so geslaag omdat die mense hul harde werk as toegewydheid aan die farao's beskou het. In 'n piramide was daar 'n geheime kamer vol skatte waar die lyk van die koning was.

 

Die beroemde Piramides van Giza, naby Kaïro, bestaan uit tien afsonderlike piramides waarvan drie die grootste in Egipte is.

 

Die farao's is reeds baie vroeg as gode beskou, maar die ou Egiptenare het ook nog baie ander gode en godinne gehad.

 

Geskiedenis

 

   DIE groot beskawing van antieke Egipte het sowat vyfduisend jaar gelede in die vallei van die Nylrivier ontstaan. Meer as tweeduisend jaar lank het dit gefloreer -- een van die langdurigste beskawings in die mensegeskiedenis.

 

Die eerste Egiptenare was jagters en herders wat naastenby seweduisend jaar gelede van die hooglande na die Nylvallei afgetrek het. Hulle het naderhand agtergekom dat hulle saad kon saai nadat die rivier sy walle oorstroom het. Skape en bokke is ook getem, dekkings van klei en riete gebou, potte gemaak en vlas geweef.

 

Mettertyd het hulle in gevestig­de en geordende gemeenskappe begin woon. Dit was eers net in gehuggies, maar gaandeweg het dié tot stede, distrikte en uiteindelik koninkryke aangegroei. Die lewe het ingewikkelder begin raak en die ambagte en ander nerings meer geskoold en gespesialiseerd.

 

Teen omstreeks 3400 vC het Egipte twee hoofkoninkryke ge­had: Opper- en Benede-Egipte. Dié toedrag van sake het sowat driehonderd jaar geduur totdat 'n koning, wat volgens die oorlewering Menes genoem is, Benede-Egipte verower en die twee koninkryke verenig het.

 

Menes was die eerste in 'n lang reeks farao's wat oor Egipte regeer het. Hy het ook die eerste dinastie (voorstehuis of regerende familie) hier gevestig. Meer as der­tig dinastieë sou hierna volg.

 

Die geskiedenis van ou Egipte word in vier hooftydperke ingedeel. Die eerste, die VROEË PERIODE, het sowat vierhonderd jaar geduur. In hierdie tyd is tempels en paleise gebou en besproeiingstelsels, ploeë wat deur osse ge­trek is en hiërogliewe (beeldskrif) ontwikkel.

 

Die tweede tydperk, die OU RYK, is ingelui deur die oprigting van die piramides en word ook die Piramidetyd genoem. Dit het 'n stuk of vyfhonderd jaar geduur.

 

Die derde, die MIDDELRYK, het twee eeue geduur en is gekenmerk deur die ontwikkeling van die kunste, veral die argitektuur en letterkunde.

 

In die NUWE RYK het Egipte tot die wêreld se magtigste moondheid verrys.

 

Hierdie Nuwe Ryk het sowat vyf­honderd jaar geduur, waarna Egipte se lotgevalle begin verander het. Magstryde tussen mededingende families, korrupsie en ondoeltreffendheid het die gesag afgetakel. Die land het in kleiner state verbrokkel en die buitelandse grondgebiede is prysgegee.

 

In die volgende sewehonderd jaar het die land ál vinniger verval met die gevolglike oorheersing deur vreemde dinastieë, waaronder Nubië, Assirië en Persië.

 

In die jaar 332 vC is Egipte deur Alexander die Grote van Macedonië verower. Toe hy dood is, is die beheer van Egipte deur een van sy generaals, Ptolemaeus, oorgeneem, en in die volgende driehonderd jaar het die Ptolomeë, wat Macedonies van oorsprong was, die Griekse kultuur in Egipte uitgedra. Teen dié tyd was Egipte se geskiedenis nie meer sy eie nie, maar dié van sy veroweraars.

 

Dit was die koms van die Christendom wat oplaas die Egiptiese kultuur laat verdwyn het. Antieke tempels het ineengestort, grafkelders is verwaarloos, gode is versaak en hul beelde op geboue is geskend. Uiteindelik het die eiesoortige beskawing van die Nyl opgehou bestaan.

 

_____________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_____________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan