___________________________________________________________

 

Die piepklein woelwaters in

’n druppel water

 

In ons waterryke wêreld -- selfs in ’n enkele druppel natuurlike water -- is daar woelinge en wellinge en uitspattige lewe. Trouens, honderde diertjies en plantjies kan in só ’n waterdruppel woon. Hulle is dikwels so klein dat hulle slegs uit een sel bestaan...

___________________________________________________________

 

TAP ’n bietjie kraanwater in ’n proefbuis en bestudeer dit goed. Tien teen een is die water baie skoon. Loop nou die veld in en skep vir jou water in ’n vlei of dam, en jy sal miskien fyn beweginkies daarin sien as jy goeie oë het.

 

Selfs in ’n enkele druppel is daar roeringe en lewe. En as jy dit eers deur ’n mikroskoop beskou, sal jy sien watter magdom van lewe daar nou werklik is. Trouens, daar kan honderde plantjies en diertjies in só ’n waterdruppel woon, en party is so klein dat hulle uit net een sel bestaan.

 

In kraanwater is die organismes dikwels in die suiweringsproses verwyder, of hulle is doodgemaak deur die chloor wat by die water gevoeg is. Ons bepaal ons dus net by ons druppel vlei- of damwater. Dis mos daarin dat die dinge gebeur!

 

   DIE basis van die voedselketting in só ’n gemeenskappie is die eensellige alge. Hulle is die eenvoudigste plantjies, maar soos die meeste plante kan hulle hul eie kos uit sonlig en minerale in die water vervaardig.

 

Alle lewende wesens bestaan uit klein kompartementjies wat selle genoem word, maar by die kleinste diertjies en plantjies is daar net een sel. Die wonder van hierdie eenselliges is dat hul enkele sel verskillende take kan verrig wat by meersellige organismes deur onderskeie selle uitgevoer word.

 

Onder die wêreld se alge is daar sowat 20 000 plantsoorte, wat van die eensellige organismetjies in ons waterdruppel tot reusagtige seewiere wissel. Maar hierdie heel verskillende plante het tog twee dinge gemeen. Vir eers is hulle almal sonder wortels, stingels of blare.

 

Dan het hulle ook nie die ingewikkelde stelsels pype wat ons in die meer gevorderde plante kry nie, met die gevolg dat hulle in die water of op vogtige plekke moet lewe.

 

Daar is baie soorte eensellige alge. Baie van hulle het ’n groen kleur. Een tipe vorm ’n groen skuim op damme en ’n ander gee ’n groen skynsel aan die bas van borne.

 

(Terloops, die groen van alge is natuurlik chlorofil, die pigment wat beslis een van die interessantste dinge in die natuur is. Maar die interessantste nog is seker dat chlorofil en die rooi pigment van bloed skeikundig byna-byna dieselfde ding is en slegs in een baie klein besonderheidjie van mekaar verskil. As een magnesiumatoom in ’n molekule chlorofil deur een ysteratoom vervang word, verander die chlorofil in rooi bloed!)

 

Diatome is goudbruin, eensellige alge wat baie in die see en vars natuurlike water voorkom. ’n Diatoom -- dalk niks groter as ’n vyfhonderdste van ’n sentimeter nie -- het ’n glasagtige skulp wat die sel deur afskeiding skep. Die skulp bestaan uit twee dele, waarvan die een oor die ander pas, soos die deksel van ’n pildosie.

 

Groot rotsagtige neerslae van hierdie skulpies word diatomiet genoem. Dit word ontgin en het ’n menigte gebruike -- van die suiwering van water tot die uitfiltrering van radioaktiewe stowwe uit vloeistowwe in kernkraginstallasies.

 

   DIE tweede skakel in die voedselketting is die eensellige diertjies (protosoë; enkelvoud: protosoön), wat van die eensellige plantjies of van mekaar lewe. En watter rykdom van vorms en soorte het hierdie mikro-organismes ook nie. Daar is meer as 30 000 lewende spesies op aarde, en oral waar daar water en suurstof is, tref ’n mens hulle aan.

 

Voortplanting van die protosoë vind gewoonlik plaas deurdat die liggaampie splits of verdeel. Die twee dele skei van mekaar en elkeen word ’n afsonderlike organisme.

 

Onder die bekendstes is die amebe, ’n eenvoudige diertjie wat beweeg deur te vloei. Sy liggaam is ’n sakkie jellie waaruit tydelike uitsteeksels, die sogenaamde pseudopodia of skynpote, vloei. Maar baie protosoë het ’n ingewikkelder bou.

 

Nes die diatoomplantjies met hul diatomiet, is daar ook eensellige diertjies wat in die aarde se verlede weer massiewe lae kalksteen in groot oseane gevorm het. Die uitgebreide kalksteenformasies ("chalk") van Engeland, en nog kalksteenneerslae in ander wêrelddele, bestaan hoofsaaklik uit die skulpies van verskillende soorte protosoë. In een vierkantige blokkie kalksteen met sye van twee en ’n halwe sentimeter is sowat ’n miljoen sulke skulpies saamgekoek.

 

’n Menigte soorte eenselliges lewe egter nie vry soos dié in ons waterdruppel nie, maar in die bloedvate, spysverterings- en ander organe van mense en diere. Sommige veroorsaak ernstige en minder ernstige siektes (malaria, slaapsiekte, appelkoosmaag, noem maar op).

 

Daar is egter ook baie onskuldige en selfs vir ons voordelige mikroskopiese diertjies. Geweet dat daar tussen jou tande en in die slymvliese van jou mond nie minder nie as sewe afsonderlike eensellige parasiete woon? Selfs met warm vloeistowwe of tandepasta raak jy nie van hulle ontslae  nie. In ons spysverteringskanaal is daar verskeie soorte wat die rol van skoonmakers speel en op afvalprodukte, slym en dooie dermwandselle teer.

 

Daar is ook die wonderbaarlikste eensellige parasiete wat in die spyskanaal van rysmiere en ander houtvretende insekte woon. Ons weet dat hout se sellulose eintlik heeltemal onverteerbaar is, maar die mikro-gaste verander dit só dat dit as voedsel opgeneem kan word.

 

Soortgelyke eensellige parasiete word in die blaarpens van herkouers soos beeste, skape, bokke en antilope aangetref, wat ’n vername rol speel om plantvoedsel se sellulose tot iets verteerbaars af te breek.

 

Maar ons het ’n bietjie weggedwaal van ons waterdruppel. Hoe ook al, droogtes of droë omgewings is die groot vyand van die eenselliges en sodra dit droog word, skei hulle ’n soort omhulsel af en verkeer dan in ’n rustoestand. Eers wanneer dit weer reën, ontplof die mikro-wêreld nogmaals. In ’n nuwe druppel is daar dan ’n herbore uitbundigheid van lewe.

 

   DIE derde skakel in die voedselketting is steeds piepklein skaaldiertjies en insektelarwes, wat van die eenselliges lewe. Baie van die larwes word natuurlik mettertyd groter insekte, veels te groot om in ’n druppel in te pas.

 

Maar aan die spits van die kleiner diertjies in die voedselketting-hiërargie is die watermyte, die oorwinnaars in die ekosisteem van ons waterdruppel. Hulle is nefies van die spinnekop, teel besonder vinnig aan, en hul pootjies beweeg vinnig in die water as hulle mikro-organismes jag en opvreet.

 

Almal klein diertjies in ’n kosmos wat vir die mens verborge sou gebly het  -- as ons nie die mikroskoop gehad het om totaal verwonderd tot in hul wonderwêreld deur te dring nie.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan