Aarde, vuur, lug en water... daaruit bestaan alles, het
die geleerdes van die Oudheid gesê. En dit is hierdie elemente wat tewens
verskriklike rampe kan bring wanneer die aarde en die natuur toornig raak. Ook
die twintigste eeu het natuurlik hierdie woede nie vrygespring nie...
____________________________________________________________________
AARDE EN VUUR (aardbewings en vuurspuwende berge --
ook weerlig)
•
DIE aarde bewe.
Die aarde spuug vuur. Van hewige aardskokke en uitbarstende vulkane het ook die
twintigste eeu sy kwota gehad, maar geen daarvan het soveel menselewens gekos
as daardie aardbewing van Tangshan nie.
Op 28 Julie 1976 het dit in Oos-China 'n geraamde 242
000 mense doodgemaak, wat dit die ergste aardbewing in die moderne geskiedenis
maak. (Daar was wel in die jaar 1201 'n aardbewing aan die oostekant van die
Middellandse See wat glo meer as 'n miljoen mense die ewigheid ingestuur het.
Dit word as die dodelikste een in menseheugenis beskou.)
Om sulke seismiese woelinge te verstaan, moet 'n mens
jou die aarde voorstel as groot en plat soliede rotsplate, kilometers dik, wat
rus op 'n dik warm massa wat soos 'n waterstroom vloei. Waar plate mekaar
ontmoet, bots of skuur hulle teen mekaar. 'n Tyd lank weerstaan die effens
rekbare aardkors wel die spanning en samepersings, maar dan bereik dit 'n punt
waar dit skielik breek of die verskillende dele oormekaar skuif.
Die krake in die aardkors waar die dele bymekaarkom,
word ''breuke'' (Engels ''faults'') genoem. Een van die bekendste breuke is die
San Andreas-breuk, wat sowat duisend kilometer deur die staat Kalifornië in
Amerika sny. 'n Aardbewing weens hierdie breuk het in 1906 die stad San
Francisco getref en 700 mense se dood gekos. Byna 30 000 geboue is verwoes.
Die aardbewing wat tot dusver die meeste mense op aarde dakloos gelaat het, was dié van Februarie 1976 in Guatemala toe die huise van 'n miljoen mense verwoes is. In die jare negentig was daar weer opspraakwekkende aardbewing-skade in Kalifornië. Die een van 1994 in die stad Los Angeles het byvoorbeeld met oorbrûe gespeel asof dit kinderspeelgoed was.
• OOK vuurspuwende berge of vulkane word aangetref waar
daar swak plekke in die aardkors is. Die soliede kors rus so swaar op die
vloeibare rots (of magma) dat dit byna soos die pit van 'n pitsweer uitgedruk
word. Die eilande van Hawaii, onder meer, is die
produkte van vulkaniese uitwerping. Die proses het in
die twintigste eeu steeds voortgegaan en uitgewerpte lawa het selfs Hawaii se
grondgebied vergroot!
'n Vulkaan soos die Kilauea van Hawaii is al sedert
1983 aktief en die Adatara van Japan sedert 1967. In die middel van die jare negentig het
die Soufriera Hills-vulkaan op die Karibiese eiland Monserrat vir een van die grootste
vulkaan-dramas van die eeu gesorg toe die eiland se hoofstad, Plymouth, onder
'n dik askleed begrawe en heeltemal ontruim is. Die eilandbewoners -- baie het
immers van die eiland padgegee -- se lewe is onherroeplik verander.
•
VUUR kan
natuurlik ook uit die hemele kom in die vorm van weerlig. In 1963 is 'n Boeing
707-straler oor die staat Maryland in Amerika deur 'n weerligstraal getref. Die
straler het neergestort en 81 passasiers is dood.
WOELIGE LUG (wind)
• DIE
verwoestingswerk van tornado's en van orkane is miskien nie altyd so
opspraakwekkend soos dié van aardbewings nie, maar dit maak dit nie minder
skrikwekkend nie. Trouens, waar 'n werwelstorm nog boonop met oorstromings
gepaard gaan, kan die dodetal in die honderdduisende wees, soos 1970 se
sikloonramp in Bangladesj waarvan ondertoe in die afdeling oor watervloede
vertel word.
Die tornado is die dodelike grootboet en die orkaan
die enorme en verwoestende ouboet van daardie gewone ou stoftrappertjie van die
vlakte wat ons die warrelwind noem. 'n Betreklike lugleegte ontwikkel en lug
beweeg dan soontoe om die leegte te vul.
• DIE tornado is 'n lugdruksisteem met 'n gemiddelde
deursnee van 1 km. In 'n toestand van geweldige onstabiliteit word lug van
onder af met 'n kolkbeweging in 'n donderwolk ingesuig.
Die gesig is sowel angswekkend as skouspelagtig.
Tornado's se waansin is al verskeie kere in Suid-Afrika ervaar. 'n Tyd gelede
was daar die verstommende ontkoming van 'n winkelier in Transkei toe sy motor, na berig is, 30 m
hoog en 1,5 km ver ''gevlieg'' maar hy betyds uitgeval het. Sy vrou is in die
tragedie dood.
Sekere ander berugte tornado's in ons land was die
Roodepoort- tornado van 1948 (drie mense dood) en dié van Welkom in 1990 wat 3
000 huise verniel het (twee mense dood).
Die wêreld se dodelikste tornado in die opgetekende
geskiedenis was dié van April 1989, ook in die veel geteisterde Bangladesj, toe
sowat 1 300 mense omgekom het.
• DIE orkaan,
ook genoem tifoon of sikloon afhangende van waar in die wêreld hy voorkom, is
'n veel groter lugbeweging met 'n kolk-aksie wat oor selfs 500 km kan strek.
Die winde in orkaanstorms wentel van buiterand af na die middelpunt of
sogenaamde ''oog''. Hierdie storms kom nie meer as 'n verrassing vir mense soos
vroeër dae nie, want satelliete kan betyds verklik as hulle begin vorm en
dophou hoe hulle beweeg. Mense kry dus die kans om te vlug, maar die skade bly
geweldig.
WATER: watersnood (vloede -- ook modder- en
sneeustortings)
• DIT was
die ramp waardeur die Nederlanders se grootste vrees bewaarheid is: dat die
dyke sal meegee wat die see van hulle af weghou. Op 'n berugte Februarie-nag in
1953 het hierdie stuitwalle van Zeeland op meer as 400 plekke gebreek. Altesaam
1 835 mense het die ewigheid ingeskiet en 2 600 huise is beskadig.
Met baie reën op 'n keer in die jare negentig het die
Nederlanders in hernieude vrees gelewe dat die dyke sou bars, maar hierdie slag
het hulle wel gehou. Ook die Duitsers het in dié dekade onder vloedwaters
deurgeloop, toe die Ryn by die stad Keulen oor sy walle gebars het.
Veel skrikwekkender nog in omvang was die watergeweld
in die afgelope eeu in die dig bevolkte Asië. Massas en massas brandarm mense,
uitgelewer aan die grille van die natuur, moes telkens die hoogste tol met 'n
verskriklike waterdood betaal.
'n Vloedramp wat die wêreld veral aangegryp het, was dié van Bangladesj in April 1991. Verwoed het seewater oor die laagliggende eilandjies aan die kus gestroom toe dit deur 'n tropiese werwelstorm opgestu en met 'n dodelike krag bewapen is. In die rampgebied het minder as 'n tiende van die huise bly staan en was, volgens een bron, meer as 125 000 mense en volgens 'n ander nie minder nie as 300 000 mense dood. Nietemin was die vloedlyn van kadawers -- dié van mense en diere -- destyds sprekend van 'n ellende wat geen woorde kan beskryf nie.
In 1970 is Bangladesj (toe nog Oos-Pakistan) deur 'n
selfs dodeliker werwelwindstorm met gepaardgaande vloede getref wat as die
ergste sikloonramp in menseheugenis gereken word. 'n Geraamde 300 000 tot 400
000 mense is toe dood.
Die gevaar van en ontberings tydens oorstromings word
verder vererger as dit met moddervloede en modderstortings gepaard gaan, soos
telkens gebeur. Suid-Afrika se ergste vloedramp (ook gepaard met slik en
modder) was in die begin van die jare tagtig toe die Wes-Kaapse dorp Laingsburg
byna van die landkaart afgevee is.
•
OM sneeustortings
in een asem met oorstromings te noem, klink miskien nie reg nie, maar sneeu is
mos ys en ys is tog bevrore water. Hoe voel dit vir 'n Alpebewoner om uit sy
huis moet te vlug as die sneeu by die deur inkom? Oorlewendes van die wêreld se
grootste ''massabegrafnis'' onder sneeu sou 'n mens stellig kon vertel.
Op 11 Januarie 1954 het twee sneeustortings die
dorpie Blons in Oostenryk getref en meer as 100 van sy byna 400 inwoners
verswelg. In die Leduc-myn is 300 van sowat 600 mynwerkers lewend begrawe.
WATER: waternood (die ellende van droogte)
• 'N GEBREK
aan water bring droogte en droogte beteken dikwels hongersnood. Partykeer is
hongersnood wel ook mensgemaak, soos wanneer 'n slepende oorlog 'n gebied se
infrastruktuur verwoes. Maar as die reëns wegbly, kan die mens hom alleen maar
tot sy Skepper wend vir hulp.
Die ergste droogte van die twintigste eeu het van
1968 af twaalf jaar lank in die Sahel-gebied in Afrika geheers. Die Sahel is
die oorgangsone tussen die dorre Sahara in die noorde en die vogtiger tropiese
gebiede in die suide. Dit strek van Mauritanië in die weste tot by Tsjad in die
ooste.
Ook in Rusland het staatkundige woelinge en 'n
droogte vroeg in die twintigste eeu saamgewerk om die mense-ellende te
vererger. Miljoene was in die greep van hongersnood vasgevang.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike
Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan