___________________________________________________________

 

Die wonderlike siel van

die mier en ander insekte

 

Bye en vlinders proe met hul pote sowel as met hul bekkies. Een soort waterkewer hoor met sy bors, en sonbesies het ore in hul agterlywe. Maar wat 'dink' of 'weet' 'n insek regtig?

___________________________________________________________

 

PARTY insekte is so klein dat hulle op die tonge van steekvlieë woon. Maar is daar insekte so groot soos, sê maar, mense? Nee, dié kry jy net fiksieflieks -- of miskien in 'n nagmerrie!

 

Daar was wel 'n naaldekoker met 'n vlerkspan van driekwart meter in die tyd van die dinosourusse, maar insekte se bou is nou maar eenmaal so dat hulle nie reuse kan wees nie.

 

Uit ons oogpunt is 'n insek immers 'n "omgedopte" gediertetjie. Sy "geraamte" sit nie aan sy binnekant nie, maar buite. Hierdie beskermende dop of huidskelet bevat 'n horingagtige bestanddeel genaamd chitien, wat waterdig en feitlik onbuigbaar is.

 

Weefsel wat die verskillende dele van die huidskelet verbind, maak die insek se liggaam beweeglik. Maar klein of nie, daardie chitien maak hom na verhouding die sterkste ding op aarde en sekerlik 'n superwese in vergelyking met die mens.

 

In een proefneming is gevind dat 'n sekere kewer ver oor die agthonderd keer sy eie gewig kon dra sonder om eens te steier. Daarteenoor swoeg die gemiddelde man horn oor 'n boeg om slegs meer as twee derdes van sy eie gewig op te tel.

 

In 'n ander proefneming is bye en skoenlappers in 'n buis verseël, waarna die lug daaruit gepomp is om 'n lugleegte te vorm. Selfs die insekte se liggaamsvog is in dié proses uit hulle uitgesuig. Maar die "brose" klein gevangenes het niks oorgekom selfs toe die buis gebreek en die normale lugdruk skielik herstel is nie. 'n Mens sou op die plek dood neergeslaan het.

 

   HOEVEEL insekte kan daar op aarde wees? Om net te raai is al klaar 'n onbegonne taak. Iemand het reeds bereken dat die insektebevolking op 'n enkele heuwel op 'n someraand meer kan wees as al die mense in die hele wêreld.

 

Ons kan nie eens sê hoeveel verskillende spesies daar is nie. ’n Paar miljoen is wel onder die wetenskaplikes bekend, maar nuwes word gereeld opgespoor en die uiteindelike getal kan dalk vyf of ses miljoen wees. Die bekende insektespesies is vier of vyf keer meer as dié van al die ander dierspesies saam.

 

In baie gevalle oorleef 'n insektespesie weens die ontsaglike hoeveelhede eiers wat die wyfies van daardie spesie lê. Binne ses maande sou net een paar huisvlieë sowat 2 00 000 000 000 000 000 000 afstammelinge kon hê as nie een vrek nie en almal aanteel.

 

Insekte is ook geweldig aanpasbaar. Hulle vreet omtrent alles wat hulle energie kan gee, van blare tot afvalstowwe, maar ook rissiepeper en suiwer strignien (wolwegif).

 

'n Insek se hart sit naby sy rug. Hy het egter nie 'n stelsel van verskillende bloedvate soos die mens nie. Uit 'n enkele groot slagaar wat van die hart af deur die bors loop, stu en sypel die bloed deur die hele liggaam.

 

Op plekke waar die bloed na afgeleë eindpunte gestuur moet word, sit klein hulp-hartjies of pompies om die taak oor te neem. Die bloed is gewoonlik groen of geel of helder en kleurloos.

 

Ons goggabie het ook geen longe nie. Hy haal wel asem, maar dit gebeur deur vertakkende lugbuise wat sorg dat die insek gedurig deur 'n stroom lug geventileer word.

 

   DIE sintuiglike organe sit boonop op die eienaardigste plekke. Bye en vlinders proe met hul pote sowel as met hul bekkies. Een soort waterkewer hoor met sy bors, en sonbesies het ore in hul agterlywe.

 

Baie soorte insekte, meen kenners, hoor geluide wat die menslike oor nie kan opvang nie, sodat die ganse wêreld daarbuite kan druis van ’n magtige koorgesang selfs wanneer ons reken dat alles stil is.

 

Insekte -- dié wat kan sien -- het verskillende soorte oë. Trouens, waar dit lig en donkerte aangaan, is die hele liggaam as't ware 'n bykomende oog; hulle "sien" deur hul velle. Hoe ons dit weet? In proefnemings is hul oë bedek en dan het dié wat lief vir lig is steeds soontoe beweeg, terwyl dié wat van donkerte hou nog altyd die skaduwees opgesoek het.

 

Die gewone oë -- dikwels 'n paar groot saamgesteldes en daarby ook drie eenvoudige oë -- gaan nooit toe nie. Hulle sien ook nie so goed nie, al het 'n insek soos die naaldekoker byna 30 000 fasette in sy saamgestelde oë. Elke faset produseer 'n beeld sodat bale afsonderlike beelde van 'n voorwerp tegelyk waargeneem word. Maar omdat die fokus vas is, is die sig dof en onduidelik.

 

Die reuksin van 'n insek kan egter ongelooflik goed ontwikkel wees. 'n Mot-mannetjie kan 'n wyfie nagenoeg vyftien kilometer ver ruik. Wetenskaplikes weet vandag dat insekte chemies kommunikeer deur middel van sogenaamde feromone wat hulle afskei. Meer as 330 geslagsferomone van insekte is al in die laboratorium nagemaak. In 'n gevaarsituasie skei miere, byvoorbeeld, weer alarm-feromone af, wat hul maats laat uiteenspat soos 'n brandalarm dit met mense doen.

 

Maar dit lyk ook of insekte dalk 'n sintuig of sintuie kan hê waarvan ons geen begrip het nie. Hoe anders verklaar 'n mens dit dat vleisvretende kewers wat heeltemal met vernislak bedek was, foutloos hul pad na 'n stuk versteekte vleis gevind het?

 

   HET die insek "gedagtes" of 'n "wete", soos miskien 'n hond of ander dier? As 'n mens 'n hotnotsgot dophou waar hy behendig 'n ander insek vang en maaltyd hou, kan jy maklik dink hy's 'n wyse meneertjie met 'n intelligensie ver bokant dié van sy mede-goggas. Maar dis eintlik niks van die aard nie.

 

Insekte reageer meestal volgens instink, en volgens tropisme, 'n outomatiese toenadering tot of wegdraai van prikkels soos lig.

 

Die singende muskietwyfie "weet" sy wil jou bloed hê, want sy ruik jou. Maar sy kan nie ook lont ruik oor hoe jy haar wil doodmaak nie. En sy "koes" net instinktief vir jou klappende hand. Oor die jeukende bult wat sy op jou vel agterlaat, het sy geen berou nie -- en sy't ook absoluut geen benul van die malaria wat sy dalk kan versprei nie.

 

________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan