___________________________________________________________________

 

Robbeneiland

-- die veelbewoë stukkie land in die waai van die baai

 

Vir baie Suid-Afrikaners het hy die simbool geword van die triomf van die menslike gees oor enorme lyding en ontberings. Maar presies waar is Robbeneiland en hoe lyk sy geskiedenis?

___________________________________________________________________

 

DIE veelbewoë Robbeneiland, wat so 'n kardinale rol gespeel het in die swart bevrydingstryd in Suid-Afrika, is 'n eilandjie in Tafelbaai. Dit lê sowat 8 kilometer van Kaapstad en is net sowat 3,5 km lank en 2 km breed. Die naam is afgelei van die talle robbe (robben in Nederlands) wat in vervloeë dae daar voorgekom het.

 

Maar sy geskiedenis strek veel verder terug as die Nederlandse era. Geologies was Robbeneiland in die gryse verlede ’n deel van die Afrika-vasteland. Mense het baie duisende jare gelede reeds daar gewoon, toe die seekanaal tussen die eiland en die Kaap nog nie bestaan het nie. ’n Mens kan jou indink hoe die antieke Afrika-bewoners droogvoets van Tafelberg na Robbeneiland sou kon geloop het.

 

Die Nederlanders was ook nie die eerste Europeërs op die eiland nie. Portugese het hoeka reeds daar aangedoen voordat die Engelse admiraal Raymond dit in 1591 besoek het. Eers daarna, in 1601, het die Nederlandse seevaarder Joris van Spilbergen gevolg. Dit was etlike dekades voordat Jan van Riebeeck in 1652 in die Kaap voet aan wal gesit het.

 

Met die koms van die Europese setlaars is gepoog om 'n rob- en visbedryf op Robbeneiland te ontwikkel. Omdat die eiland so afgesonderd is, is dit egter gebruik as 'n plek waarheen ongewenste mense verban kon word -- mense met ongeneeslike siekes, soos melaatses en kranksinniges (van 1846 tot 1931), maar ook die Khoikhoi-leier Herry so vroeg as 1658 weens beweerde veediefstal.

 

Van Riebeeck het selfs sy veekuddes na die eiland "verban" om hulle teen diefstal te vrywaar. Die kuddes het mooi op die eiland aangeteel totdat 'n veesiekte uitgebreek het.

 

'n Latere politieke gevangene op Robbeneiland was die Xhosa-leier

en -profeet Makana. Sy verhaal is interessant, des te meer omdat dit nie meer so bekend is nie.

 

Makana is teen die einde van die 1700's gebore en was van betreklik lae stand, maar deur sy persoonlikheid en sy leerstellings (hy was nie amptelik 'n Christen nie, dog het die bestaan van God erken) het hy dit reggekry om groot gesag oor die Xhosas uit te oefen. Die blankes het hom Links genoem, omdat hy linkshandig was.

 

Hy het in 1819 gehelp om die aanval op Grahamstad aan te voer. Nadat hy verslaan is, het hy hom aan landdros (later sir Andries) Stockenstroom oorgegee en is hy vir internering na Robbeneiland gestuur. In 1820 het hy probeer ontsnap, maar in die see verdrink.

 

Sy invloed, word vertel, was so sterk dat die Xhosas meer as vyftig jaar ná sy verdrinking geweier het om te glo dat hy werklik dood was.

 

Robbeneiland het later 'n sleutelposisie beklee in die verdediging van Kaapstad en groot installasies is in die Tweede Wêreldoorlog daar gevestig. Weens sy slegte rekord vir strandings is 'n ligtoring op die eiland opgerig.

 

Ná die oorlog het die eiland as 'n opleidingsentrum vir die Suid-Afrikaanse Vloot gedien. 'n Gereelde bootdiens is tussen Kaapstad en Robbeneiland ingestel, en besoekers kon permitte kry om die eiland te besigtig.

 

Maar in 1961 is besluit om die eiland onder die jurisdiksie van die Departement van Gevangenisse te plaas. Die eiland was daarna dekades lank nie meer vir die publiek toeganklik nie en het 'n beskermde seegrens van sowat 1,5 km gehad.

 

Dit is hierdie plek van afsondering waarheen oud-president Nelson Mandela in die jare sestig saam met andere verban sou word.

 

Maar hoe het hierdie verbanning eintlik gebeur?

 

In Junie en Julie 1963 is sekere toerusting gevind in Rivonia, die deftige noordelike voorstad van Johannesburg. Die toerusting was bestem om in 'n burgeroorlog in Suid-Afrika gebruik te word. In wat as die Rivonia-verhoor bekend sou staan, is tien mans aangekla.

 

Daar was drie blankes --  Denis Goldberg, Lionel Bernstein en James Kantor --  en een Indiër, Ahmed Mohamed Kathrada. Die ses swartmense was Nelson Mandela, Walter Sisulu, Govan Mbeki, Raymond Mhlaba, Elias Molsoaledi en Andrew Mhlangeni. Die saak is deur regter Quartus de Wet verhoor.

 

Altesaam 173 getuies is deur die staat geroep en ses van die beskuldigdes het onder eed getuienis afgelê. Mandela, Sisulu, Goldberg, Mbeki, Molsoaledi en Mhlangeni het skuld erken. Mandela is in Junie 1964 lewenslange gevangenisstraf opgelê. Die ander, buiten Kantor wat ontslaan is, het ligter vonnisse gekry.

 

Tot sover die Rivonia-verhoor. Mnr. Mandela en andere se verblyf op Robbeneiland, waar hy self klippe moes kap in 'n kalkmyn, sal in die geskiedenisboeke aangeteken staan as ’n tragedie in die Suid-Afrikaanse geskiedenis, uit watter hoek ’n mens ook al daarna kyk. Mnr. Mandela is eers in 1982 van Robbeneiland na die Pollsmoor-gevangenis oorgeplaas en in 1990 vrygelaat.

 

Mnr. Mandela ly blykbaar steeds aan die uitwerking wat die wit kalksteen op sy visie gehad het en word vandag nog deur flitsende kameraligte verblind.

 

Vir die teenstanders van apartheid het Robbeneiland die simbool geword van die triomf van die menslike gees oor enorme lyding en ontberings. In die buiteland was daar ook groot meelewing met die eiland se politieke gevangenes.

 

Mnr. Govan Mbeki, vader van pres. Thabo Mbeki, is in 1977, terwyl hy nog op Robbeneiland was, met ’n eredoktorsgraad in die sosiale wetenskappe vereer. Dit is deur die Universiteit van Amsterdam aan hom toegeken vir sy boek The Peasants’ Revolt, wat reeds in 1964 in Engeland uitgegee maar in Suid-Afrika verbied is.

 

Sedert 1997 is Robbeneiland met sy gevangenis ’n museum. Die eiland is nie langer vir die publiek gesluit nie, en bote vol besoekers vaar gereeld soontoe vanuit die Waterfront in Kaapstad. Opvoedkundige programme vir skole, maar ook volwassenes, word deur die museum aangebied, terwyl navorsing oor die eiland voortgesit word.

 

Baie is ook reeds gedoen om die wildlewe van toeka se dae te herstel, met baie pikkewyne en nog wat, en die noordelike dele is tot ’n voëlreservaat verklaar.

 

En die klippe wat uit Robbeneiland se steengroewe gebreek is, pryk steeds in ’n gebou soos die ou Kasteel in die Kaap. Op die eiland het gevangenes in vervloeë dae ook skulpe op die strande versamel en gebrand om kalk aan die nedersetting op die vasteland te verskaf.

 

Maar dié is sommer ’n nietigheid. Robbeneiland se eintlike bydrae tot die Suid-Afrikaanse geskiedenis is veel groter as wat jy sou verwag van ’n rotsagtige lappie grond in die waai van die baai in die winderige Kaap.

 

__________________________________________________­­­_________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

___________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan