___________________________________________________________________
Vroeë mense en antieke
beskawings (12)
van
Brittanje
Ná die Romeine het die Angele, Sakse en Jutte gekom. Maar daar was ook die
Kelte en die Wikings...
___________________________________________________________________
SY naam was Arthur, en hy was een van die kleurrykste figure in die
Britse geskiedenis. 'n Regverdige en dapper man wat met behulp van sy twaalf
ridders die land regeer en hul grootste besluite om 'n ronde tafel geneem het.
Maar of dié verhaal feit of
verdigsel is, kan niemand met sekerheid sê nie. Talle mense weet egter van
Arthur, en dat hy volgens oorlewering êrens in die "Donker Eeue"
grootgeword het sonder die wete dat hy blou bloed in sy are het. Op 'n dag het
hy die wonderswaard Excalibur uit 'n rotsblok getrek en homself daarmee as die
ware koning van Engeland bewys.
Vandag sal baie mense sê dis 'n
legende, gegrond op die verhaal van 'n Britse heerser wat vroeg in die sesde
eeu 'n paar oorwinnings oor Germaanse invallers behaal het.
Die Middeleeuse mense het egter die
verhaal van koning Arthur vir die heilige waarheid vertel. Later is die legende
met heelwat skeptisisme bejeën, maar Arthur het in die negentiende eeu sy gewildheid
herwin -- toe die laaste geslaagde weerstand van die Romeins/Britse burgers
teen die Angel-Saksiese invalle in herinnering geroep is...
•
GELEERDES sê die eerste getuienis van menslike teenwoordigheid in
Brittanje was sowat 500 000 gelede. Die antieke geskiedenis strek van daardie
tyd af tot met die aankoms van die Romeine in die eerste eeu nC.
In daardie tyd het enorme veranderings plaasgevind. Die
veranderings was nie net in die menslike samelewing te bespeur nie -- van
jagter-versamelaars tot gevestigde boere -- maar ook in die landskap.
Geen van hierdie ontwikkelings is in geskrifte opgeteken
nie, en dit is net danksy die argeologie dat die gebeurde in hierdie lang tyd
in die Britse geskiedenis saamgeflans en begryp kon word.
Brittanje was aanvanklik deel van die Europese vasteland, en
dit was maar eers teen 6000 vC dat die moerassige Noordsee-landbrug uiteindelik
oorstroom en Brittanje ’n eilandgroep geword het.
Die belangrikste enkele verandering in die ontwikkeling van
antieke Britanje was die aanvaarding van die landbou, wat gemeenskappe in staat
gestel het om hul dolende lewenstyl as jagter-versamelaars te versaak en hulle
permanent te vestig.
Baanbreker-landbouers het stellig hul sade en veestapels oor
die Engelse Kanaal gebring in bote wat van velle gemaak was. Die getal
immigrante moet egter baie klein gewees het, maar hul lewenswyse is spoedig
deur die res van die bevolking aanvaar.
Die Britse kultuur het
mettertyd gevorder tot die oprigting van waarskynlik ritueel-godsdienstige
klipstellasies soos dié van Stonehenge, wat in drie stadiums tussen omstreeks 3200 vC en 1000 vC gebou is.
Die
koms van die Kelte na Brittanje word verder ondertoe breedvoerig bekyk.
Die Romeinse inval en verowering van Brittanje in 43 nC het verreikende gevolge vir elke
aspek van die lewe gehad. Brittanje was nou ’n provinsie van ’n magtige ryk, en
die volgende 400 jaar sou hy deur Romeine beheer en sou belasting aan Rome
betaal word.
•
DRIE Germaanse stamme, die Angele, Sakse en Jutte, het in die vyfde en
sesde eeue die Noordsee oorgesteek en Engeland binnegeval. Koning Vortigern het
hulle oorspronklik gevra om hom te help om Engeland te verdedig teen die
nader kruipende Pikte en Skotte van Skotland. Maar die Britte en die Germane het
begin twis, en die huursoldate het die Britte uit hul eie land geskop.
Teen die einde van die sesde eeu het
die Angele, Sakse en Jutte feitlik die hele Engeland -- tot teenaan die
Walliese en Skotse grense
-- verower. Die naam Engeland is juis
afgelei van die Ou-Engelse woorde Engla en land -- die land van die
Angele.
Die Germaanse stamme het die land in
sewe koninkryke verdeel -- Northumbria,
Mercia, Oos-Anglia, Kent, Wessex, Sussex en Essex. Die mense het
geleidelik opgehou om Latyn te praat, en die eerste groot nie-Mediterreense letterkunde het sy
verskyning in die Angel-Saksiese gedigte en prosa gemaak. Vandag is sowat 'n
vyfde van die Engelse woordeskat Angel-Saksies.
Egbert, koning van Wessex, het in
829 nC die laaste van die sewe koninkryke onder sy beheer gebring.
In 1066 het die Angel-Sakse
uiteindelik hul rieme styfgeloop. Harold, hertog van Wessex, het Willem van
Normandië (in Frankryk) beloof dat hy hom sou help om die volgende Engelse
koning te word.
Ná die dood van die regerende koning,
is Harold egter verkies. 'n Woedende Willem en vyfduisend soldate het die
Engelse kanaal oorgesteek. Hierdie manne, wat as die Normandiërs bekend staan,
was in der waarheid Wikings wat hulle in Noord-Frankryk gevestig het.
Willem het Harold in die Slag by
Hastings verslaan, Saksiese Engeland verower, en is as koning van Engeland
gekroon.
•
DIÉ eertydse bewoners van die Britse eilande was los groepies mense met
eienaardige gewoontes, aldus Griekse en Romeinse geskiedskrywers. Hulle het glo
mense aan die gode geoffer en koppesnellery toegepas. Daarby was hulle taamlik
losbandig. Hulle het graag baklei, groot feesgevier en kwaai gedrink.
Tog was hulle die eerste mense wat
yster bewerk en verwerk het.
Onder hulle was die Pikte van
Noord-Skotland, mense wat hul naam van die Romeine gekry het omdat hulle hul
vel getatoeëer het; die Iere; en die Skotte, wat in Wes-Skotland gaan bly het
nadat die Romeine uitgedryf is.
Die Kelte het oorspronklik in
noordelike Europa gewoon. Opgrawings by Hallstatt, Oostenryk, toon Kelte was in
700 vC reeds daar.
Hulle het mettertyd in Frankryk,
Portugal, Spanje, die Britse eilande, Griekeland en die huidige Bulgarye gaan
woon. Hulle het Brittanje veral in twee vlae getref -- eers in die vyfde eeu vC
en toe in die derde eeu nC.
Nadat die Romeinse Ryk in Europa
gevestig is, en veral nadat Julius Caesar Gallië verower het, het die Kelte op
die Europese vasteland deeglik ingeburger geraak in die Romeinse leefwyse.
Sodoende het heelwat van die Keltiese tradisies verlore gegaan. Maar in Wallis,
Ierland, Skotland, Suidwes-Engeland en in Bretagne aan die Noordwes-Franse kus
het die Kelte hul kultuur behou.
Die meeste barbare het Germaanse
tale gepraat, maar in Wes- en Noord-Brittanje en in Bretagne is Kelties
gepraat.
Offa, 'n Engelse koning, het in die
agtste eeu 'n streep ál langs die Walliese grens getrek om Brittanje in 'n
gebied met twee tale te verdeel -- Kelties in Wallis, en Germaans in Engeland.
Dié taalkaart se grense lyk vandag nog net so.
•
ENGELAND is in 793 nC geruk deur 'n afgryslike gebeurtenis op Holy
Island, aan die ooskus. Te midde van 'n stormsterk wind, blitse en donderslae
het 'n horde wilde, woeste manne met flitsende swaarde, spiese en byle, en beskerm deur
skilde en helms, van hul sloepe afgesluip en oor die rotsagtige kus na die
klooster by Lindisfarne geklouter.
Binne enkele minute het die
woestaards hul pad letterlik oopgekap onder moontlike teenstanders en soveel
waardevolle goed gegryp as wat hulle kon. Dit wat hulle nie kon dra nie, is aan
die brand gesteek.
Dié plundertog by Lindisfarne was
die eerste van 'n tydperk van terreur wat Europa se geskiedenis tot om en by
1100 nC oorheers het -- die Wiking-era.
Die Wikings was Germaanse stamme
afkomstig van drie gebiede in Skandinawië -- Denemarke, Noorweë en Swede. Die
naam Wiking is eers ná dié terreur-tydperk aan dié wrede woestaards gegee. Dit
is vermoedelik afgelei van Vik, 'n gebied in Suid-Noorweë wat berug was as die
vergaderplek van seerowers.
Maar vir die Europeërs was hulle die
Noormanne of die Dene.
Die hewige oorbevolking van
Skandinawië het talle inwoners genoop om te migreer op soek na woongebied of
die een of ander bron van rykdom. Dié mense het gou agtergekom dat dit makliker
is om ander mense se besittings af te vat, en dit het vir sommige 'n leefwyse
geword.
Die wildste Wikings is die berserkers genoem. Sommige historici meen dié berserkers het 'n soort sampioen of een of ander bedwelmende kossoort geëet wat hulle vreesloos gemaak het
Die Wikings het in die driehonderd
jaar van hul oorheersing dele van Engeland, Frankryk, Duitsland, Ierland,
Italië, Rusland en Spanje verower of geplunder, en daar handelsentrums opgerig.
Die drie Wiking-koninkryke in
Skandinawië het uiteindelik gelei tot die vestiging van drie onafhanklike
nasies -- Denemarke, Noorweë en Swede.
Die Wikings het ook Groenland en
Ysland ontdek en gekoloniseer. Hulle het hulle permanent op Ysland gevestig, en
die gemeenskap daar toon vandag nog tekens van sy Wiking-tradisie.
Die
vreeslose veroweraars het selfs verder as die Engelse kanaal gevorder. Leif
Ericson, 'n bekende Wiking-ontdekkingsreisiger, het Noord-Amerika sowat
vyfhonderd jaar voor Christopher Columbus "ontdek". Hoewel hy daar 'n
gemeenskap met die naam Viniand gevestig het, het dié gemeenskap maar min
invloed op die Amerikaanse geskiedenis gehad.
Maar die Wikings het 'n blywende
indruk op die Europese geskiedenis gemaak. Hul strooptogte in Wes- en
Oos-Europa het die mensdom nog honderde jare ná die Wiking-era bygebly.
Nogtans het die Wiking-invalle in
Engeland in die negende en tiende eeue daarin geslaag om die Engelse te verenig
en die koninkryk te versterk. Willem die Veroweraar, wat die Engelse in 1066
verslaan het, was 'n Wiking-afstammeling.
Maar moontlik die belangrikste
uitwerking van die Wikings -- en feitlik al die barbare -- op hul verowerde
lande was hul bekering tot die Christendom. Deurdat hulle van hul veroweraars
Christene gemaak het, het die verowerdes op die ou end die oorwinnaars geword
-- en sodoende die bestaan van Europa verseker.
Die antieke wêreld het gesterf -- en
die Middeleeue is gebore.
__________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan