_______________________________________________________________________________
-- die
walsende reus
Die skouspel duur net 'n oomblik... Sonder
klaarblyklike inspanning verrys die massiewe liggaam uit die see en draai om in
die lug. Dan stort sy 30 000 kg op die wateroppervlak neer en sink weg onder
die skuim. Sekondes... minute gaan verby, en dan kom die reuse dier weer te
voorskyn om sagkens in die deining rondomtalie te draai. Die walvis, soos sy
neef die dolfyn, lei 'n uitgelate lewe wat selfs dié van die menslike akrobaat
oorskadu. En tog is party spesies groter as die grootste diere wat nog ooit op
die aarde gelewe het, selfs die dinosourusse. Trouens, 'n walvis kan tot
vyftien keer langer as 'n mens wees -- en dertig keer swaarder as 'n olifant!
_______________________________________________________________________________
DIE walvis is geen vis nie. Dit sal jy gou
agterkom as jy 'n bietjie uitvis! Visse is stomme dommerike wat bloot deur hul
primitiewe instinkte gelei word. Die walvis, daarenteen, is 'n hoogs
intelligente soogdier -- veel nader aan 'n hond as aan 'n vis -- met 'n
gemoedelikheid en 'n lewenslus wat hom letterlik bo die golwe laat uitblink.
Maar hoe kan 'n mens dan tussen 'n walvis en 'n groot
vis onderskei? In sy beroemde klassieke werk Moby Dick gee Herman Melville die
antwoord: As hy 'n sproeifontein deur sy spuitgat uitblaas en met 'n
horisontale stert die water op en af wiks, dan moet jy weet dis 'n walvis!
Daarmee het die skrywer boonop die twee opvallendste
eienskappe van hierdie soogdier genoem.
Dog daar is nog baie meer walvis-eskapades waarvan selfs kenners maar eers in die onlangse jare deegliker bewus geword het. Dis 'n gerol en 'n rinkinkery wat 'n mens nogal aan aërobiese oefeninge herinner.
Die baljaardery van die walvis bestaan onder meer uit loer-hoppery, lugspronge, duik, stert-dobbery, sterthoue, luiering en vinpoot-klap.
• HOEWEL
sekere walvisspesies hulle glad nie aan vreemde voorwerpe soos skepe op die see
steur nie, is baie van hulle weer propperse agies. Gevalle is bekend waar jong
kalfies die rompe van skepe besnuffel het. Groter walvisse het ook al skuitjies
ewe speels omgeboender. Daar is selfs beweer dat party van die diere probeer
het om bote die hof te maak.
Dis 'n ou laai van die walvis om, wanneer daar 'n
skip naby is, kiertsregop met sy kop bo die water te gaan staan. Hierdie
gedragspatroon kan beskryf word as loer-hoppery (of spioen-spioen speel
of dalk sommer skip-aspaai!).
Om sy oë bokant die watervlak te kan hou (die oë kan
twee of meer meter van die neuspunt af wees) swaai die walvis sy stert vinnig heen
en weer. As die water vlak is, druk hy selfs die stert op die seebodem vas.
Die walvis kan tot dertig sekondes lank in hierdie
posisie bly en, klaarblyklik na gelang van wat hy sien, afsak en verdwyn, of
besluit om 'n lugsprong te doen.
Hoewel lugspronge nie so algemeen by walvisse voorkom
as by dolfyne nie, is seevaarders wat reeds hierdie kordaatstuk gesien het
werklik op 'n skouspel getrakteer. Die lywige soogdier spring driekwart of
heeltemal bokant die water uit en tref dit dan weer met 'n yslike slag op sy
rug of sy sy.
Daar is baie teorieë oor hoekom walvisse hierdie
verbasende toertjie doen. Party wetenskaplikes sê dis moontlik pure windmakery;
ander reken dis dalk maar net hoe hulle die lewe geniet.
Dit kan egter ook wees dat die walvisse só met mekaar
kommunikeer (die slag kan tot omtrent vyf kilometer ver gehoor word). Nog 'n
teorie is dat die walvis met sy aanskoulike spronge eintlik maar slegs die baie
parasiete en luise van sy vel se oppervlak verjaag.
Lugspronge kom die meeste by bultrugwalvisse en
noordkappers voor.
• MAAK enige
boek oor walvisse oop, en dis hoogs waarskynlik dat jy iewers daarin 'n prent
sal vind van 'n walvisstert -- die walvis self kop onderstebo onder die water.
In hul soektog na kos, duik sekere walvisspesies baie diep af. Hierdie duikery
lei tot daardie
kenmerkende stert-in-die-lug-houding. Walvisse soos
potvisse, bultrûe en blouvinne is veral lief om só te pronk. Hulle sprei hul
stertlobbe uit wanneer hulle duik en dit lyk dan baie indrukwekkend.
Noordkappers is daarvoor bekend dat hulle hul stert
in die lug hou sonder dat hulle só afduik dat hulle spoedig onder die water
verdwyn. Hierdie maneuver kan ons stert-dobbery noem, en daar is weer
eens baie teorieë hieromtrent. Hulle wei dalk op die seebodem (die stert-dobbery
vind net in vlak water plaas).
Dit is ook moontlik dat hulle só die mossels aan hul
neus teen die rotse of seebodem afskuur. Daar is selfs kenners wat dink dat die
walvisse die wind in hul stert opvang om soos wafferse seilplankryers oor die water
te skeer. Daar is egter min getuienis om enige van hierdie teorieë te staaf.
Partykeer -- so al asof die walvisse weer nie die
kans deur hul "vinne" kan laat glip om 'n bietjie pret te hê nie --
maak hulle 'n speletjie van hul duikery. Die stert word blitsig hoog opgelig en
met 'n pletterslag afgebring. Dit staan bekend as die slaan van sterthoue.
• AS 'n
walvis die slag lus voel om sommer net leeg te Iê, kan hy besluit om te luier.
Hy rol om tot op sy sy om die wêreld beter te kan betrag. Soms kan gesien word
hoe walvisse op die see-oppervlak dryf, met die kop boontoe gedraai, of waar
hulle vredig op hul rug Iê met die vinpote in die lug.
Bultrugwalvisse is bekend vir vinpoot-klap.
Hulle lig een van hul vinpote op en slaan daarmee op die water. Die rede
hiervoor is weer eens onseker, maar dit is waarskynlik sowel 'n soort speletjie
as 'n manier van kommunikeer.
Boeg-ry is 'n ou streek van die dolfyne, die walvisse se
neefs, waar hulle die stukrag van 'n bewegende skip gebruik om heel plesierig
saam te ry. Reg voor die boeg (voorste gedeelte van die skip) kan hulle met die
minste inspanning vooruitswem omdat die skip die water op daardie punt voor hom
uitdruk. Maar onder die walvisse is dit, sover bekend, net die moordvisse wat
soms ook boeg-ry.
As daar iets meer skouspelagtig is as die kaperjolle
wat hierbo beskryf is, bly dit maar daardie gespuit. Vroeëre seevaarders se
uitroep van "thar she blows" uit die kraaines om aan te kondig dat
hulle 'n walvis gewaar het, het legendaries geword.
Die uitblasery deur die spuitgat wat op
mooiweersdae kilometers ver gesien kan word, is in werklikheid 'n uitaseming
vanuit die longe tesame met water wat in die neusgange vasgekeer was; die
walvis trek direk hierna sy asem in.
Die tydsduur tussen asemhalings wissel van spesie tot
spesie (naastenby vyf tot tien minute), maar daar is al gevind dat walvisse wat
baie diep afduik, eers ná anderhalf uur asem kom skep het.
Praat van langsasems en 'n uitbundige
bolmakiesie-lewe!
• Klik hier en lees by "Kort begrip"
oor:
WALVIS: BALEINWALVIS (en ander vreters wat sif)
WALVIS: BELOEGA,
WALVIS: MOORDWALVIS
_______________________________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_______________________________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot
se Jongspan