__________________________________________________________

 

Al die bog oor

die 'bose' vlermuis

 

Die arme vlermuis! Sedert onheuglike tye is hy die middelpunt van allerhande bygelowe en word hy soos die pes vermy. En sonder goeie rede. Hierdie merkwaardige diertjie -- die enigste soogdier wat werklik kan vlieg -- is ruim net so skoon, onskadelik en ekologies belangrik as die fraaiste vlinder van die veld...

 

   Klik hier as jy ook oor die vreetgewoontes van vlermuise wil lees.

__________________________________________________________________

 

KOES, meisie, moet tog net nie dat hy op jou hare kom sit nie! As hy eers daarin ver­strengel raak, sal jy al jou mooi lokkies moet afsny. Om nie te praat van -- jegh! -- die luise wat hy op jou kop kan agterlaat nie...

 

Bly weg van hom, almal, want hy's 'n dissipel van die bose! Hy fladder nie verniet in die nag rond en boer nie sonder rede in grotte, grafkelders en verlate geboue nie.

 

Want hy en die vampiers van die Dracula-legende... is hulle nie maar "voëls" van eenderse vere nie?

 

Die waarheid? Louter snert -- dis wat van die vlermuis vertel word. Deur die eeue heen is hierdie soogdier met sy muishare en vlerke deur mense geminag, gemartel en doodgemaak -- die doodonskuldige slagoffer van die wildste wolhaarstories.

 

Eintlik verdien vlermuise dit dat ons van hulle moet hou. Hulle is skoon en beskroomd, en byna almal is heeltemal onskadelik. Die insektevreters, met hul groot aptyt vir goggas, bewys ons ook 'n groot diens.

 

Boonop bestuif die nektardrinkers die blomme wat hulle besoek, terwyl die vrugtevreters sade ver­sprei.

 

Op die koop toe is vlermuismis gesogte bemesting.

 

Klassifikasie

 

   VLERMUISE behoort tot die naasgrootste orde van soogdiere, die Chiroptera. Daar is twee subordes: Megachiroptera, met 'n enkele familie van hoofsaaklik vrugtevretende vlermuise, en Microchiroptera, wat uit sestien fami­lies van meestal insektevretende, maar ook sekere vrugtevretende vlermuise bestaan.

 

Sover bekend is daar 850 tot 900 spesies, baie meer as in enige soogdier-orde behalwe die knaagdiere, en die aarde se hele vlermuisbevolking kan selfs groter as die hoeveelheid knaagdiere wees.  Minstens 73 vlermuissoorte word in Suider-Afrika aangetref.

 

Vrugtevretende vlermuise het 'n vlerkspan van 25 tot 200 cm; insektevreters s'n wissel van 15 tot 90 cm.

 

Die Megachiroptera het gewoonlik groot oë, 'n klou aan die duim en tweede vinger en, aangesien hulle baie soos vosse lyk, word hulle dikwels vlieënde vosse genoem. Die Microchiroptera se ogies is klein en hulle het geen klou aan die tweede vinger nie.

 

Die voorvoegsels mega- en micro- beteken doodeenvoudig groot en klein, en die woord Chiroptera be­teken "handvlerke" -- 'n paslike naam vir hierdie diere wat baie goed ontwikkelde voorste ledemate het wat hulle in staat stel om te vlieg.

 

Die geraamte is lig en tingerig, maar die bobeen van elke voorste ledemaat is kort en sterk, en baie van die beendere van die gewrig is versmelt om hulle des te sterker te maak. Die vingers is gewoonlik lank om die vel van die vlerke te kan dra.

 

Daarteenoor is die agterpote swak. Die meeste vlermuise gebruik hul agterpote net om aan te hang, wanneer hulle die krom kloue aan die tone om 'n takkie of stuk rots slaan. 'n Paar soorte gebruik die voor- en agterpote om te loop en vou dan die vlerke só dat hulle nie

in die pad is nie.

 

Die vlermuis se vlerke is van papierdun spiere en weefsel, bedek deur vel, wat van die kante van die lyf, bene en stert af uitstrek.

 

Hougebied

 

   VLERMUISE word in alle węrelddele buiten die poolgebiede gevind. Die meeste woon in die trope waar die kos volop en altyd beskikbaar is. Party hou in bome in wortelboom-moerasse, ander in grotte.

 

Sekere vlermuise is alleenlopers, ander woon in groepies en nog ander in kolonies van duisende of selfs miljoene. Vlermuise word as hoogs sosiale soogdiere beskou.

 

Winterslaap en migrasie

 

   SLEGS drie vlermuisfamilies kom in die węreld se gematig­de streke voor. In die winter, wan­neer die temperatuur daal, is die kos min en moet die vlermuise hul ­daarby aanpas. Sekere spesies trek ver weg om kos te kry. Die meeste kom egter hierdie probleem met 'n winter­slaap te bowe.

 

Laatsomer of vroegherfs gaar die vlermuise ekstra lae vet in hul liggame op waarvan hulle gedu­rende die winterslaap lewe. Hul hartklop, asemhaling en ander liggaamsfunksies verlangsaam sodat hulle geleidelik in 'n slaap versink.

 

Vyande

 

   VLERMUISE het min natuurlike vyande. Soms is hulle die prooi van arende, uile, valke, katte, slange en groot akkedisse. Maar hulle is gewoonlik goed beskerm teen roofdiere wat op die grond woon omdat hulle aan bome en die dakke van grotte hang.

 

Die vlermuis se vernaamste vyand is waarskynlik die mens. Vir eers maak mense hulle dood net omdat hulle nie van hulle hou nie. Vrugtevretende vlermuise kan egter ook probleme skep in vrugteprodusende gebiede, waar hulle dikwels doodgeskiet of vergiftig word.

 

Dan is daar sekere mense wat vlermuise eet. Strabo, die Griekse aardrykskundige, het reeds hoeka vertel dat hulle kos was vir die bewoners van die Eufraatvallei. 'n Sewentiende-eeue skrywer van natuurgeskiedenis, Aldrovandus, het weer geskryf van groot vlermuise wat soos hoender smaak en deur mense van die Stil­le Suidsee geëet is.

 

Daar word vertel dat inboorlinge van Australië vandag nog vuur maak onder die bome waar vler­muise hang en hulle uitrook. As die vlermuise uit die bome vlug, word hulle met boemerangs gegooi.

 

Koershouers

 

   PARTY soorte vlermuise hou koers met hul oë of selfs met behulp van hul reuksin. Die meeste navi­geer egter deur middel van weer­klank -- 'n buitengewone stelsel waardeur hulle hul prooi in die donker kan vind.

 

Die vlermuis maak 'n reeks hoë skreeugeluide deur sy mond of neus terwyl hy vlieg, en die eggo's wat van enige voorwerp in sy pad gekaats word, vertel hom hoe groot en ver die voorwerp is.

 

Voortplanting en lewensduur

 

   VLERMUISE het 'n interessan­te "liefdeslewe". By sekere spesies meng die mannetjies en wyfies, ander woon heeltemal apart en kom net saam as dit tyd raak om te paar.

 

Sekere soorte bly saam totdat die wyfies dragtig raak; dié trek dan weg om 'n eie pleegkolonie te vorm.

 

In die gematigde streke kan 'n wyfie die sperma van 'n mannetjie verskeie maande lank in haar lyf hou voordat sy uiteindelik dragtig raak.

 

Die draagtyd van die wyfies is betreklik lank en kan, afhangende van die spesie, van 44 dae tot agt maande wissel. Min vlermuise het meer as een kleintjie per jaar.

 

'n Vlermuisie kom goed ontwik­kel in die węreld. Die wyfies bou nie neste nie en 'n kleintjie moet óf aan 'n dak of tak óf aan sy ma se hare bly hang -- óf met sy bek aan 'n speen.

 

Die kleintjie kan al op sowat twee maande vlieg en is op ongeveer ses maande heeltemal onafhanklik.

 

Party soorte vlermuise lewe tot vyftien of selfs 25 jaar. Die oudste opgetekende geval is, sover bekend, 'n vlermuis in die VSA wat gevind is 31 jaar nadat dit aanvanklik gemerk is. Baie vlermuise het egter 'n lae weerstand teen insektedoders soos DDT -- nog 'n rede waarom sulke gifstowwe met groot omsigtigheid gebruik moet word.

 

_____________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_____________________________________________________

 

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan