___________________________________________________________

 

Hoe 'n snuffeltuig sterk tekens van ys by die maan se pole gevind het

 

Daar's water… (of is daar?)

 

Stel jou 'n kolkende waterwolk voor bokant die oppervlak van ons kurkdroë maan. Só iets kon dalk baie eeue gelede kortstondig bestaan het nadat 'n reusagtige, met ys gevulde meteoorsteen teen die maan gebots het. Want kort voor die jongste eeuwisseling het 'n onbemande Amerikaanse ruimtetuig 'n opsienbarende ontdekking gedoen. Diep, diep in die poolkraters van die maan, waar die son nooit kan skyn nie, het die snuffeltuig sterk aanduidings gevind van waarskynlik miljoene tonne waterys. Vir ruimteverkenning was dit opwindende nuus. Dit sou kan beteken dat die maan makliker gekoloniseer en in 'n halfwegstasie na die planete omgeskep sal kan word… as die water inderdaad daar is…

___________________________________________________________

 

HY'S droêr as die Sahara-woestyn, oneindig droër. En so warm -- jy sou bedags water op sy klipperige grond kan kook. Snags is die temperatuur weer doer ver onderkant vriespunt, by 'n yslike minus 173 grade Celsius om presies te wees.

 

Boonop het hy geen atmosfeer nie. Hy het dus 'n pikswart, wolkelose hemel, wat in 'n bisarre, ewige stilte voorttuimel deur die oneindigheid.

 

Hy is die maan. Ons natuurlike satelliet, gemiddeld sowat 384 400 km van die aarde af. En, al het waarnemers vroeër geglo dat die donker dele oseane is, weet ons vandag dat daar net dorre vlaktes tussen die bergreekse en kraters is. Daar is geen water hoegenaamd nie... of so het die meeste mense tot betreklik onlangs nog gedink.

 

Want in 1998 het die Amerikaanse snuffeltuig Lunar Prospector die sterkste getuienis gevind van ys by die noord- én suidpool van die maan. Diep, diep in verskillende poolkraters waar die son nooit kan inskyn nie, het die ruimtetuig aanduidings gekry van bevrore water, wat vermoedelik in 'n konsentrasie van omtrent een persent vermeng lê met die besondere klipgrond van die maan.

 

As aangeneem word dat die yslaag sowat 'n halwe meter diep lê -- so diep as wat die tuig se instrumente kon waarneem -- kan daar enigiets van 10 miljoen tot 300 miljoen metrieke ton lunêre waterys wees, versprei oor 10 000 tot 50 000 vk. km by die noordpool en 5000 tot 20 000 vk. km by die suidpool.

 

Volgens 'n ander berekening sou die maanwater, indien al die ys gesmelt sou kon word, genoeg wees om 'n dam van drie tot vyf kilometer breed en tien meter diep te vul.

 

En 'n wetenskaplike het so onlangs as in 2003 bekend gemaak dat daar selfs vyf keer meer water op die maan kan wees as wat oorspronklik bereken is.

 

   MAAR al is die "getuienisse" daar, hoe seker kan ons wees dat daar inderdaad water is? Die kanse is goed, maar die Lunar Prospector se bevindings is ongelukkig steeds nie honderd persent afdoende nie. Die snuffeltuig het naamlik slegs waterstof by die pole waargeneem en die geregverdigde aanname is toe gemaak dat dit bes moontlik op water dui. (Waterstof is natuurlik een van die twee elemente in water. Die ander element  is suurstof, waarvan daar baie in verbindings in die maan se grys grond vasgevang is.)

 

Wetenskaplikes wat agterna die maan se poolstreke met radarseine gebombardeer het, het so onlangs as November 2003 berig dat hulle geen tekens van dik yslae daar kon vind nie. Hulle reken dat die maan se water, as daar water is, wyd verspreid en soos in aardse ysgrond ("permafrost") moet wees -- heeltemal anders as die dik ysneerslae van 'n meter of meer wat hulle in die skaduwees van kraters op die planeet Mercurius waarneem het. (Die maan en Mercurius lyk op die oog af baie eenders.)

 

Die Amerikaners het selfs destyds in die laat jare negentig die Prospector ná agttien maande in 'n krater by die maan se suidpool laat inploeg in 'n "selfmoord-sending" -- net om meer van die waarskynlike water te wete te kom.

 

Die plan was om te sien of die botsing genoeg stof sou opskop wat sonder twyfel sou kon bewys dat die maan se donker kraters ys bevat. Hoewel sterrekundiges by meer as twintig sterrewagte om die aarde en met die Hubble-ruimteteleskoop gekyk het, het hulle egter nie eens 'n stofwolkie van die botsing waargeneem nie.

 

Vir Alan Binder, 'n hoofwetenskaplike wat met die Prospector gemoeid was, is die geheim van water in die maan se kraters nog ver van opgelos.  "Ons sal nie regtig weet totdat ons daar onder kom en grawe nie," sê hy.

 

Maar in die wêreld van ruimteverkenning was die Prospector se vonds tog destyds uiters belangrike nuus. Om water van die aarde af maan toe te karwei, is toe bereken, kan tot R100 000 vir 'n enkele kilogram kos. Nou is daar miskien groot reservoirs water op die maan self, wat sou kan beteken dat die maan in die toekoms soveel beter as 'n halfwegstasie kan dien vir verdere bemande ontdekkingstogte in die ruimte.

 

Op die koop toe bestaan water, soos hierbo gesê, uit waterstof en suurstof. As dit met sonkrag deur elektrolise in sy twee komponente opgebreek word, kan die suurstof onder meer as lug in bemande koepelhuise ingepomp word en die suurstof en waterstof verder gebruik word as brandstof vir ruimte-vuurpyle.

 

Daar is al geraam dat etlike duisende mense langer as 'n eeu onderhou sal kan word met die moontlike water op die maan. Sulke koloniste sal dit allermins maklik hê. Hoe hulle onder in die vrieskoue kraters gaan kom om die lewensbelangike ys te delf, is iets waaroor fiksieskrywers dik boeke sal kan skryf.

 

   MAAR waar sou al die ys, as dit daar is, dan oorspronklik vandaan kon gekom het? Volgens ruimtewetenskaplikes word ons byplaneet gedurig deur meteoorstene en mikro-meteoorstene (stukke ruimterommel) gebombardeer, waarvan baie inderdaad waterys bevat. Ook die koppe van komete is al as blote "vuil sneeuballe" beskryf.

 

Die enorme kraters op die maan toon dat sommige van die ruimtelike swerwers wat in die verre verlede teen die maan gebots het, werklik  kolossale voorwerpe moet gewees het.

 

Enige ys wat 'n botsing sou "oorleef" het, sou ver oor die oppervlak van die maan gesaai gelê het. Die meeste daarvan sou vanweë die felle sonlig vinnig verdamp en in die ruimte verlore gegaan het, omdat die maan se aantrekkingskrag te swak is om die waterdamp daar te hou.

 

Maar 'n deeltjie sou tog in die permanente skaduwees van die poolkraters kon beland het -- óf deur regstreeks daarin te val óf as sweempies waterdamp wat soontoe beweeg en toe daar gevries het. En só sou dit dan van wanneer af steeds in 'n tydlose vrieskas lê.

 

   DIE Lunar Prospector was 'n betreklik goedkoop tuig, wat die mense van die Amerikaanse lugvaart- en ruimte-administrasie (Nasa) sommerso met onderdele van die rakke af aanmekaar getimmer het. Dit het gevolg op 'n ander sending deur die onbemande militêre ruimtetuig Clementine, wat in 1996 reeds aanduidings gevind het (wat agterna weer betwyfel is) dat daar water by die maan se suidpool kon wees.

 

Dit is betekenisvol dat die manne van die peperduur Apollo-sendings, wat die maan meer as drie dekades gelede verken het, geen enkele druppeltjie water of 'n krieseltjie ys daar gevind het nie.

 

Maar dié ou pioniers was natuurlik ver weg van die maan se pole af. Hulle het op die snikhete vlaktes rondgeloop en gebokspring, en al wat gewater het, was hul oë -- vir al die nuutontdekte dinge op 'n vreemde wêreld wat die aardbewoners stomverwonderd gelaat het.

 

__________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

___________________________________________ _______________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan