___________________________________________________________________

 

Vroeë mense en antieke beskawings (10)

 

Alle weë gaan

na Rome...

 

Van die glorieryke paaie van ou Rome is vandag nog net die oorblyfsels te sien -- maar hulle leef kleurryk voort, selfs in 'n taal soos Afrikaans, in die bekende spreekwoord dat alle weë na Rome gaan. Die Romeinse paaie was werklik indrukwekkend. Hulle was altesaam sowat 80 000 km lank, 'n reuse netwerk wat die soldate moes help om 'n enorme gebied te beheer. Maar hulle het ook die kommunikasie op alle gebiede vergemaklik -- die kolonies saamgeweef en hulle die krag en eenheid gebied wat so kenmerkend van die ryk was...

___________________________________________________________________

 

VERBEEL jou jy bly jou lewe lank op 'n afgeleë Suid-Afrikaanse dorp. Jy ken net geboue soos die enkelverdieping-huise, die kruidenierswin­kel, poskantoor, skool en kerk.

 

En dan laai iemand jou eendag in New York se Fifth Avenue af...

 

Besoekers aan Rome aan die einde van die 2de eeu vC moet min of meer só gevoel het toe hulle die Roomse stadsprofiel vir die eerste keer gesien het. Hulle het ook maar net hul eenverdieping-woonplekke geken. En hier bevind hulle hulle skielik in 'n yslike stad met geboue van tot 21 m hoog.

 

Die munisipale geboue moet veral indrukwekkend gelyk het -- die tempels, amfiteaters en open­bare baddens van marmer, toefa, baksteen en beton; die gewelfde dakke, die brûe.

 

Om nie eens te praat van die netjiese regop huise van rooi bak­steen nie. Huise met groot ven­sters...

 

Argitektuur en ingenieurswerk

 

   DIE Romeinse boubedryf rus op 'n paar stewige Griekse fondamente. Nogtans het die Romeine self vir manjifieke, oorspronklike strukture gesorg.

 

Die tipiese Romeinse dorp kon enigiets wees -- van 'n gehuggie met 'n paar nederige geboutjies van baksteen en hout, ál langs keistrate, tot 'n besige handelsentrum wat gespog het met suilegange van marmer en fyn gepla­veide boulevards.

 

Hoe ook al, al die dorpe en stede het min of meer dieselfde stadsplan gevolg: hoë mure wat op vier plekke onderbreek is deur hekke, en strate wat volgens 'n reghoekige roosterplan gerangskik is.

 

Alles het, veral soggens, om die forum gedraai -- 'n groot, oop plein omring deur talle winkels en kan­tore. Dié plein was tegelykertyd 'n mark en 'n bymekaarkomplek vir sakemanne.

 

Smiddae het mense na die openbare badhuis uitgewyk. Dié was 'n ingewikkelde gebou wat uit 'n hele aantal vertrekke bestaan het. En dis hier waar die Romeine se vaar­digheid met verhitting en loodgietery uitmuntend vertoon het.

 

Mense het in een vertrek afgekoel, terwyl hulle die sweet kon laat tap in ander vertrekke waar die temperatuur van lou tot warm gewissel het -- beheer deur slawe wat agter die mure of ondergronds vuur gemaak het.

 

Ewe indrukwekkend was die amfiteaters. Soos die Colosseum, wat met sowat 200 000 ton voorwerkklip en net soveel bakstene, toefa en beton gebou is. Wat dit des te merkwaardiger maak, is dat al dié boustowwe per ossewa na die bouperseel aangery is.

 

Talle stede het ook groot sportterreine, of palaestra, gehad waar atlete mekaar die stryd aangesê het, wedrenbane en 'n circus -- 'n smal, reghoekige baan omring deur paviljoene. Dis daar waar die gehardes in hul strydwaens teen mekaar meegeding het.

 

Die gewelf, of boog, is nie werklik 'n Romeinse uitvindsel nie. Maar die Romeine het agtergekom hoe veelsydig dié struktuur is. Hy kan onder meer brûe stut, en dit het daartoe gelei dat die akwaduk uitgevind is. Só kon die Ro­meine waterkanale ver bo die grond bou en vars water oral in die land by die woonplekke laat uitkom.

 

Die Romeine het ook met ruimte in hul geboue geëksperimenteer -- en die gewelfde dak ontdek. Dié soort dakbou skakel die nodig­heid vir pilare uit omdat die struk­tuur van die dak so te sê homself on­dersteun.

 

Boonop het die Romeine beton uitgevind. Dié mengsel van sement, sand, gruis en water word vandag nog gebruik om mee te bou.

 

Landbou

 

   SOWAT 90 persent van die Romeinse bevolking was van hul bestaan van boerdery afhanklik, en dié antieke mense het 'n be­sonder gevorderde landboukennis gehad.

 

Boere in die vrugbare valleie het hulle op gewasse soos koring, rog en gort toegespits, en dié op die heuwels of in minder vrugbare gebiede het olyfboorde of wingerde aangeplant, of het skape en bokke aangehou.

 

Vervoer

 

   KOMMUNIKASIE het in die Romeinse tyd 'n metamorfose ondergaan. 'n Ongelooflike pad­netwerk van sowat 80 000 km het die ryk deurkruis. En Rome was die plek waar sewe hoofpaaie bymekaargekom het.

 

Die paaie is ontwerp deur Ro­meinse ingenieurs en gebou deur die soldate -- sodat hulle vinnig en flink kon reis.

 

Maar die Romeine kon nie net paaie bou nie. Hulle was net sulke goeie matrose. Die Romeinse Ryk het destyds die grootste vloot vragskepe besit -- skepe wat die groot riviere soos die Ryn, die Donau en Nyl bevaar het en vragte van een kus van die Middellandse See na die ander vervoer het.

 

Mynbou

 

   MYNBOU het een van die belangrikste bedrywe geword. Griekeland en Italië het reuse marmerneerslae, en marmer het die hoofboumateriaal van die Ro­meinse boubedryf geword. Italië was ook ryk aan koper en ystererts, Spanje het goeie goud- en silwerbronne gehad, en Brittanje was vol lood en tin.

 

Kalender

 

   DIE moderne kalender is deur Julius  Caesar ontwerp. (Die maand Julie gedenk juis sy naam.) Caesar het die kalenderjaar ingedeel in elf maande van dertig of 31 dae elk, en een maand van 28 dae. Elke vierde jaar -- skrikkeljaar -- het dié kort maand 29 dae.

 

Letterkunde

 

   TALLE woorde, uitdrukkings, selfs tale, het hul oorsprong in Rome. Ook gebruike, soos dié dat die bruidegom die bruid oor die drumpel dra.

 

Die inwoners van die Romeinse ryk het baie verskillende tale gepraat, maar regeringslui en lede van die adel­stand se tale was Grieks en Latyns. Die Latynse alfabet, wat op die Griekse alfabet ge­grond is, word vandag oor die hele Wester­se wêreld gebruik. Latyn is die ba­sis van Italiaans, Frans, Spaans en Portugees, en sowat 'n derde van die Engelse woordeskat het Latynse woorde as grondslag.

 

Griekse dramas en poësie het 'n groot invloed op die Romeinse letterkunde uitgeoefen. Van die be­kendste oorspronklike Romeinse werke is gedigte deur mense soos Lucretius, Ovidius en Vergilius, die toesprake van Cicero, Horatius se satires, en briewe van Cicero en Plinius die jongere.

 

Skone kunste

 

   OOK op dié gebied het die Ro­meinse beeldhouers en skilders by die Griekse kuns gaan leen, maar ook by die tradisies van Italiaanse boorlinge.

 

Die Romeine het uit­stekende werk gelewer, wat heelwat openbaar van die lewenswyse en denke destyds, asook ook van historiese gebeurtenisse.

 

Oorspronklik of nie?

 

   ONS het hier gekyk na die talle groot bydraes wat die Romeine tot die Westerse beskawing gelewer het. Maar was die Romeine skeppers uit eie reg, of het hulle, soos sommige kritici beweer, bloot hul Griek­se erfenis aangepas?

 

Wat ook al die gevolgtrekking is, een feit bly staan en dit is dat die Romeine 'n onuitwisbare stempel op die wêreld afgedruk het.

 

__________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan