___________________________________________________________________
Die
geboorte van
die VSA
• Hy is dié
Groot Moondheid, ná die verbrokkeling van die Sowjet-Unie in meer as een opsig
die Baas van die Wêreld. En met sy oorname van Irak het hy baie mense op aarde
laat wonder in watter mate hy nóg in staat is om sy wil op ander volkere af te
dwing. Maar daar is ook talle mense wat die VSA as die Groot Simbool van
Vryheid beskou. Hoe het hierdie superstaat werklik tot stand gekom -- die
konglomeraat van Britte en andere wat tot een nasie verenig het? In die begin
was daar dertien Engelse kolonies aan die Atlantiese kus wat hul vryheid verkry
het -- dertien state in 'n federasie wat oor die jare tot vyftig state sou
aangroei.
• Op 4 Julie
1776 het die Kontinentale Kongres van die Amerikaanse Kolonies die
Onafhanklikverklaring aanvaar en is die Verenigde State van Amerika gebore.
Ofskoon die Onafhanklikverklaring oorspronklik net bedoel was om die vrywording
van die Amerikaanse volk te verkondig, het dit sedertdien een van die wêreld se
invloedrykste politieke geskrifte geword.
• In hierdie
artikel kom die ontstaan van hierdie dokument en sy skrywer onder die loep… 'n
geskrif wat die Amerikaanse handelinge tot in ons tyd deurspoel en miskien iets
kan verklaar omtrent die "ortodokse" denke van die Bush-administrasie
en sy verbete "stryd vir regverdigheid"…
___________________________________________________________________
• ''Ons ag hierdie waarhede as vanselfsprekend, dat alle
mense gelyk geskape is, dat hulle deur hul Skepper met sekere onvervreembare
regte toebedeel word, waaronder lewe, vryheid en die nastrewing van geluk. Dat,
om hierdie regte te beveilig, regerings onder die mense ingestel is, wat hul
magte verkry met die instemming van diegene oor wie hulle regeer; dat, wanneer
enige regeringsvorm hierdie doelwitte begin vernietig, dit die reg van die
mense is om dit te wysig of af te skaf.''
-- Uit die
Onafhanklikverklaring [1776], geskryf deur Thomas Jefferson.
DIS 'n lentemôre in 1775. Die kerkie op die
Virginiese dorpie Richmond is so stampvol dat mense selfs buite aan die
vensters hang om te hoor wat binne aan die gang is. 'n Regsgeleerde met
vlamrooi hare en 'n vurige natuur staan op en spreek die geesdriftige skare
toe.
''Die verskille tussen Virginiërs, New Yorkers en
Nieu-Engelanders bestaan nie meer nie,'' dreun Patrick Henry se stem. ''Ek is
geen Virginiër nie. Ek is 'n Amerikaner!'' Die skare, met mense uit elke
uithoek van die Amerikaanse kolonies, juig hom luid toe.
''Hoekom staan ons hier ledig?'' gaan hy voort. ''Die
oorlog is reeds op ons. Die volgende stormwind wat vanuit die noorde snel, sal
die gerammel van weergalmende wapens na ons ore bring ... Gee my vryheid! Of
gee my die dood!''
Die skare brul. In die gehoor is 'n ander lang
Virginiese regsgeleerde. Sy naam is Thomas Jefferson. Hoewel hy stemmiger as
Henry is, is hy ewe geesdriftig oor die vooruitsig van vryheid. Maar wie was
die mense in die kerkie -- en waarom
was hulle so gretig om hul vryheid te verkry?
Hier volg die verhaal van die Amerikaanse
vryheidstryd in 'n neutedop...
• VANDAT
Christopher Columbus in 1492 die Nuwe Wêreld ontdek het, het Amerika die tuiste
van baie setlaars geword. Eerste het die Spanjaarde gekom, wat kolonies op die
Karibiese Eilande en in Mexiko, Nieu-Mexiko, Arizona en Kalifornië gevestig
het. Toe was daar die Franse, wat langs die riviere St. Lawrence en Mississippi
versprei het.
Van die 1620's af het duisende immigrante uit
Brittanje hulle langs die Atlantiese kus begin vestig, tussen Maine en Florida.
Die kolonies wat hulle gestig het, is deur die Britse
regering regeer
-- en belas. Met verloop van tyd het die koloniste egter hul
onafhanklikheid begin begeer. Daar was verskeie redes daarvoor.
Vir eers is Amerika immers baie groter as Engeland.
Dit het vir die koloniste belaglik gelyk dat hul groot vasteland deur 'n klein
eilandjie geregeer word.
Ten tweede is Londen so ver van Boston af dat 'n
seereis tussen die twee stede destyds tot drie maande geduur het.
Ten derde was die Amerikaners verplig om belastings
aan hul moederland te betaal, hoewel hulle nie parlementslede kon kies om hulle
te verteenwoordig nie.
Om dié toedrag van sake reg te stel, het die
Amerikaners besluit om Britse goedere te boikot, en teen 1770 is die meeste van
die belastings afgeskaf. Maar Brittanje het steeds die belasting op tee
behou -- iets wat die Amerikaners
ontstig het.
Ten vierde het die Amerikaners beswaar gemaak teen
die manier waarop hul regeerders hulle behandel het. Dié, het hulle beweer, het
gedurig ingemeng in hul politiek, handel en nywerhede, boeresake, die
houtkapbedryf en die jag, selfs met hul godsdiens.
In die 1760's en 1770's het die spanning tussen die
kolonies en Brittanje vererger en het die beweging vir onafhanklikheid sterker
geword.
Een opspraakwekkende gebeurtenis was die sogenaamde
''Bostonse Bloedbad'' van 1770. 'n Groep skoolseuns van Boston het die Britse
soldate, wat rooibaadjies genoem is, eers met sneeuballe en toe met klippe
begin gooi. Die soldate is gelas om te skiet en spoedig het drie mense in die
sneeu dood gelê. Die ongelukkige voorval het die indruk gelaat dat die
rooibaadjies tiranne is en die Amerikaners nog verder vertoorn.
Nog 'n berugte konflik was die ''Bostonse Teeparty''
van 1773. Die Amerikaners was destyds groot teedrinkers. Maar die Britte het
tee wat in Amerika ingevoer is, swaar belas. Die Amerikaners het besluit om tee
te boikot. Toe 'n skip met 342 kiste Indiese tee die Bostonse hawe binnevaar,
het 'n groep koloniste vermom as Mohawk-Indiane die Dartmouth bestorm en die
tee in die water gegooi. Dae lank was die Bostonse hawe soos een reuse
teekoppie.
Die Bostonse Teeparty sou die vonk word wat die
Revolusionêre Oorlog teen die moederland ontketen het. Die Britse regering, wat
nie wou hê die wêreld moes sien dat hy die beheer oor sy kolonies verloor het
nie, het gereageer deur die hawe te sluit totdat daar vir die tee betaal is --
iets wat die stad se ekonomie kon verwoes.
Gewapende koloniste genaamd ''Minute Men'' -- só
genoem omdat hulle gereed vir aksie sou wees die einste minuut wanneer hulle
opgeroep is -- het gewere en buskruit in pakhuise op verskeie plekke begin
opgaar. Toe die Britte dit besef, het hulle in April 1775 na Lexington en
Concord opgeruk om op die skietgoed beslag te lê. Skote is geskiet -- en agt
Minute Men het gesneuwel. Hiermee het die oorlog in al sy felheid losgebars.
Toe dit alles verby was -- agt jaar later -- was daar
die nuwe Verenigde State van Amerika. Hoe het dit gebeur? Om hierdie vraag te
beantwoord, moet ons terugkeer na daardie stemmige heer in die gehoor van die
Virginiese kerkie, van wie ons in die begin vertel het.
Thomas Jefferson (1743-1826) was een van die
sleutelfigure in die Amerikaanse Revolusie. Maar, anders as die meeste
revolusionêre, wat die vyand met woord en geweld beveg het, het Jefferson
stilweg die toekoms van sy land beplan. Sy belangrikste bydrae was vroeg in die
oorlog toe die Kongres hom in Junie 1776 versoek om 'n onafhanklikverklaring op
te stel, bygestaan deur 'n komitee van vyf lede.
As 'n man van vele talente het Jefferson ook 'n slag
met woorde gehad, en die politieke oortuigings soos hy dit in die verklaring
verwoord het, het sedertdien regoor die wêreld beroemd geraak. Die idees en
woorde daarvan het leiers onder alle nasies besiel, want dis geskryf in 'n tyd
toe die wêreld deur hooghartige en aanmatigende konings geregeer is. Mense is
as minderwaardig beskou as hulle nie soveel geld en mag as ander gehad het nie
en vele het geen menseregte gehad nie.
Benewens sy beginsels oor vryheid en demokrasie,
bevat die verklaring ook 'n lang beskrywing van die Amerikaanse griewe jeens
koning George III van Engeland, wie se regering die koloniste onwettig sou
belas en wreed sou behandel het.
Nadat 'n paar veranderings aan besonderhede aangebring is, is Jefferson se Onafhanklikverklaring op 4 Julie 1776 deur die Kongres aanvaar. Sedertdien word 4 Julie elke jaar as Onafhanklikheidsdag in die VSA gevier.
Die oorlog teen Brittanje het sewe jaar ná die
Onafhanklikverklaring voortgeduur. Hoewel die Britte slag ná slag gewen het,
kon die Amerikaanse magte altyd terugtrek. Uiteindelik het hul onkunde omtrent
die groot vasteland, asook die vernuf van die Amerikaanse opperbevelhebber
George Washington, sy tol by die Britte begin eis.
Die laaste strooi was toe Lodewyk XVI van Frankryk 'n
vloot en troepe gestuur het om die Amerikaners te help. In 1783 het Brittanje
uiteindelik ingestem om die kolonies hul onafhanklikheid te gee.
In 1787 is die Grondwet vir die nuwe Verenigde State
van Amerika in Philadelphia opgestel. George Washington is as die land se
eerste president gekies, terwyl Thomas Jefferson die minister van buitelandse
sake geword het. Jefferson het self later in sy lewe die derde president van
die Verenigde State geword.
• MEER oor
Thomas Jefferson (1743-1826), skrywer van die Onafhanklikverklaring: Ná die
Onafhanklikverklaring het hierdie begaafde regsgeleerde sy aandag aan
maatskaplike hervorming gewy. Hy het geglo slawerny is moreel verkeerd en het
aanbeveel dat alle slawe vry word wat ná 'n sekere datum gebore is.
Jefferson het gou besef dat die tyd nog nie ryp was
vir só 'n verandering nie. Hy het egter wel daarin geslaag om die invoer van
slawe tot 'n einde te bring. ''Niks is meer gewis in die boek van
lotsbestemminge geskryf nie,'' het hy gesê, ''as dat hierdie mense vrygestel
gaan word.''
Jefferson was net 33 jaar oud toe hy die
Onafhanklikverklaring geskryf het. Sy opvattings -- soos dat ''alle mense gelyk
geskape is'' -- was veral besonders omdat hy self as aristokraat gebore en grootgemaak
is.
________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan