__________________________________________________________________

 

Insek-kaleidoskoop (2): Taktieke vir oorlewing

 

Kyk, die blaar

begin lewe!

 

Groen, plat en breed... 'n doodgewone blaar. Maar kyk 'n bietjie nader. Dis mos g'n blaar nie, dis 'n insek! Die "wandelende blare" van Asië is so uitmuntend vermom dat hulle selfs hul eie soort hulle met blare kan verwar -- watter hoop het 'n roofvyand dan nog om hulle tussen die lower raak te sien? Dog, soos ons hieronder sal sien, is sulke soort nabootsings maar net een van die slim taktieke waarmee insekte hul vyande flous...

__________________________________________________________________

 

DIE vermoë om meteens in hul spore te verstar. Om kranige skerpskutters te wees met liederlike walms. Om met handelsmerke te adverteer hoe onsmaaklik hulle is. Om hulle met sydrade uit die voete te maak of eenvoudig skynbaar in die niet te verdwyn.

 

Dis maar 'n paar van die aangebore talente in die groot gemeenskap van die goggatjies -- die slim taktieke wat verskillende insekte gebruik om hul roofvyande te flous.

 

Daar is so 'n mag der menigte insekte op aarde, getalswys sowel as wat soorte betref, dat miskien die helfte of dalk selfs twee derdes van die soorte nog nie eens name het nie.

 

Maar straks moet insekte so verskriklik baie wees omdat hul vyande so talryk is. Hulle is die gunsteling-maal van menige spinnekop (let wel, spinnekoppe is nie insekte nie), maar ook van rep­tiele, voëls, visse, soogdiere en natuurlik ander insekte.

 

Dog die natuur sorg vir haar kinders en hierdie wesentjies is met die verstommendste beskermingsmiddele toegerus...

 

Vernuftige vermommings

 

   TALLE insekte is heeltemal weerloos teen roofvyande omdat hulle nie snydende of spigtige wapens soos knypers, hake of skerp kloue het nie. Baie van dié moet hulle dus maar op die enigste ander uitweg verlaat -- vermomming.

 

Sekeres kamoefleer hulself met behulp van kleur deur met die agtergrond saam te smelt; ander se lyfies lyk weer soos iets heeltemal oneetbaar.

 

Die rusper van een soort skoenlapper, die Trimen-valsrooitjie, is uitgeknip 'n takkie vol mos of korsmos. Doringkewers van die Peruaanse reënwoud het weer sommer 'n dubbele beskerming. Roofvyande word nie net geflous omdat hulle so sprekend soos dorings lyk nie, maar hul puntige bedekkings keer ook dat hulle ingesluk word.

 

Sekere insekte wat self onskadelik is, boots ander insekte na wat sleg smaak of wat met 'n angel of gif toegerus is. Só is die suidelike melkbosskoenlapper onsmaaklik vir roofvyande en word hy deur 'n ander smaaklike vlinder nageaap wat 'n heel paslike naam het: die na-aper.

 

Vinnig op vlug

 

   BAIE insekte maak veral op hul ratsheid staat om van hul vyande weg te kom. Bedrewe hoppers soos krieke, sprinkane en vlooie maak hulle spring-spring uit die voete. Insekte soos vlinders, vlieë, muskiete en naaldekokers sal weer al vlieënde ontvlug.

 

Talle inseklarwes maak 'n sekere slim plannetjie. As hul kamoeflering hulle nie kan beskerm nie, skei hulle 'n sydraad af en val met hierdie delikate lewensdraad grond toe. Wanneer die gevaar verby is, klim hulle boontoe en vreet weer die "tou" sommer so al klimmende op.

 

Blink gepantser

 

   BAIE insekte, veral kewers, word in sekere mate beskerm deur 'n harde kutikel, wat selfs doeltreffender gemaak kan word deur chitien-stekels en -horings.

 

Talle insekte voer dit 'n treetjie verder deur in stywe balletjies op te rol sodat kleiner roofvyande geen vatplek aan hulle kan kry nie.

 

Kammakastig dood

 

   HEELPARTY insekte, soos blaar- en stokinsekte, kalanders en sekere kewers,  hou hulle kwansuis dood om hul vyande om die bos te lei.

 

Die kniptor of springkewer maak nie net van só 'n skyndood gebruik om aan vyande te ontsnap nie, maar boonop van 'n spring-orgaan en 'n geluid.

 

Wanneer 'n roofvyand hom optel, maak hy 'n verrassende klikgeluid wat kan veroorsaak dat die aanvaller skrik en hom laat val. Hy val dan op sy rug neer en maak of hy dood is. Ná 'n rukkie swaai hy hom terug op sy pote met behulp van 'n spesiale meganisme op sy rug. Hy kan ook hierdie meganisme gebruik om hom uit 'n roofvyand se greep te pluk.

 

Chemiese oorlogvoering

 

   KLEIN maar vol venyn -- só is baie insekte. Hulle voer chemiese oorloë met wapens wat vir hul grootte net so gesofistikeerd as dié van die mens is.

 

Dink maar aan die steekhare van talle ruspers wat óf klewerig óf giftig is en parasiete en roofvyande weghou.

 

Maar sekere insekte sprei ook werklik skadelike vloeistowwe op hul aanvallers. Sekere liewenheersbesies ("ladybirds") en blaarkewers kan 'n onsmaaklike of bytende vloeistof uit hul liggame spuit. Party termiete skiet 'n klewerige vloeistof uit met die doel om die aanvaller se beweging te belemmer.

 

Die rare mier van die Namib spuit mieresuur na 'n vyand. Sy agterlyf word onder sy lyf ingebuig as hy hom regmaak vir die aanval.

 

Daar is al selfs berig dat 'n slakvretende grondkewer van Asië 'n insektekenner tydelik verblind het deur brandende vloeistof reg in sy oë te skiet.

 

Maar die berugste bombardeerder van almal dra 'n gepaste naam: die bombardeerkewer. Wanneer hy op die vyand losbrand, kan 'n plofgeluid gehoor word, met 'n mistige straal wat by die punt van sy agterlyf uitkom. 'n Mier of enige ander aanvallertjie kan dit berou.

 

Kleur spel 'pas op!'

 

   DIT kan vir insekte wat giftig is, angels het of bitter smaak, lonend wees om hul gevaar te adverteer sodat roofvyande hulle kan uitken en vermy. Sulke insekte het helder of selfs spoggerige kleure wat "bly weg" spel. Talle veelkleuriger motte en skoenlappers is byvoorbeeld giftig.

 

Alledaagse waarskuwingskleure is 'n kombinasie van swart en geel of swart en rooi.

 

Die rusper van die lemoenvlinder het 'n eienaardigheid wat 'n osmeterium genoem word op sy agterkop. Wanneer hy bedreig word, rig die rusper hom op, die osmeterium staan regop en roofvyande word deur sy helder kleur en slegte reuk afgeskrik.

 

Wat op aarde...?

 

   DAAR is talle insekte wat sulke helder kleure of opsigtelike liggaamsdele het dat dit hul vyande totaal afskrik -- of hulle ten minste so "oorbluf" laat dat dit die insekte genoeg tyd gee om weg te kom.

 

By party motte en vlinders, byvoorbeeld, het die vlerke bo of onder patrone van kontrasterende kleure wat 'n heel oortuigende paar oë vorm. Sal hulle vir 'n aanvaller nie alte veel na die oë van 'n uil of so iets vreesliks lyk nie?

 

'n Paar insekte het liggaamsdele wat roofvyande só flous dat hulle die verkeerde deel van die liggaam aanval. Dun verlengstukke aan die agtervlerke kan byvoorbeeld soos voelhorings lyk -- en aanvallers kan letterlik nie kop of stert uitmaak nie!

 

'Piep, piep, ek smaak sleg!'

 

   'N PAAR soorte insekte kondig met klank aan dat daar gevaar is. 'n Sekere beervlinder maak ultrasoniese piepgeluide deur spesiale holtes in sy bors, wat deur vlermuise vertolk word as 'n teken dat die potensiële prooi nie lekker gaan smaak me. Die motte het inderdaad dodelike giwwe in hul liggame.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan