die guerrillas
In die eerste halfjaar van 1900 word die aanvanklike
suksesse van die Boeremagte in verpletterende nederlae omskep... en wapper
die Union Jack oplaas in altwee die hoofstede van die Boererepublieke. Die
seëvierende Britte juig, maar die Boere is nog lank nie verslaan nie…
____________________________________________________________
DIT gaan aanvanklik goed met die Boere in
die Anglo-Boereoorlog. Maar soos dr. Leopold Scholtz dit stel in sy boek Waarom
die Boere die Oorlog verloor het, was die Boerekrygers geen professionele
weermag nie, dog eintlik 'n volksleër waarvan die leiers eerder gekies as
aangestel is.
Hulle was nie onderlê in taktiek nie en het die kanse
verspeel wat hul getalle-oormag hulle gegee het in die begin van die oorlog
voordat Britse versterkings kon opdaag. Geskiedskrywers wys dan ook daarop hoe
die gety begin keer het toe lord Frederick Sleigh Roberts, 'n beroemde Britse
militêre strateeg, op 11 Februarie 1900 met sy opmars begin het.
Roberts se oogmerk is om sy 300 000 man (vier
divisies voetsoldate en die kavalleriedivisie van genl. J.D.P. French) te
gebruik om Kimberley te ontset, die hoofmag van genl. Piet Cronjé uit te skakel
en Bloemfontein in te neem. French glip verby Cronjé se Magersfontein-stellings
en ontset Kimberley op 15 Februarie. Die Boere, wat so lank vrugteloos om
Kimberley gelê het, val na Boshof terug.
Kort hierna tref die eerste groot ramp die Boere: die
Slag by Paardeperd, wat 'n keerpunt in die oorlog blyk te wees. Genl. Cronjé,
wat te lank by Magersfontein bly sit het, besluit om langs die Modderrivier op
te trek, waar hy by Vendutiedrif, oos van Paardeberg, deur die Britse magte
omsingel word. Die geveg duur 'n hele aantal dae en op 27 Februarie 1900 gee
Cronjé oor met 4 000 man (hoofsaaklik Transvalers).
Op dieselfde dag dryf genl. sir Henry Redvers Buller
met 'n oormag van 40 000 man (teenoor slegs 5 000 Boere) vir genl. Louis Botha
by Pietershoogte in Natal terug. Die weg na die beleërde Ladysmith is oop en
sir George White en sy troepe word ontset.
Die ontmoedigde Boere val terug. Die hele swaartepunt
van die oorlog verskuif na die Vrystaat. Die beroemde genl. Christiaan de Wet,
toe hoofkommandant van die Wes-Vrystaat, probeer Roberts se weg na Bloemfontein
versper, maar word deur die aanrukkende
Britse kolonnes by Abrahamskraal (Poplar Grove) omsingel.
Soos talle kere daarna ontkom die merkwaardige
Boeregeneraal egter sonder 'n enkele ongeval.
Op 13 Maart word Bloemfontein deur die Britte beset.
Op 28 Maart sterf genl. Piet Joubert in Pretoria en word hy deur die 38-jarige
Louis Botha as Transvaalse kommandant-generaal opgevolg.
Op 'n krygsraad op 17 Maart op Kroonstad word besluit
om die stryd met kleiner kommando's, beweegliker eenhede en aanvalle op verbindingslinies
voort te sit. Guerrilla-oorlogvoering sou voortaan die Boere se strydmetode
word. De Wet slaan hier, daar en oral toe en sy rol as skitterende
guerrilla-leier lok talle weifelaars onder die Boere terug na die kommando's.
Roberts se volgende plan is 'n breë opmars
noordwaarts van Bloemfontein af. Met meer as 100 000 man ruk die Britte uit
Natal en die Vrystaat na Transvaal op, en op 31 Mei 1900 ry Roberts
Johannesburg binne.
Ofskoon die Vrystaat reeds deur Roberts as die
''Oranjerivierkolonie'' geannekseer is, duur die weerstand daar voort.
Roberts beskou dit as dade van rebellie teen die nuwe
owerheid, en hy besluit om plaashuise af te brand in omgewings waar
Boerekommando's spoorlyne beskadig het. Mettertyd sou dié beleid tot die verbranding
van oeste en die doodmaak van vee lei -- 'n beleid van ''verskroeide aarde''.
Die Vrystaatse regering, wat reeds van Bloemfontein
af na die Noord-Vrystaat uitgewyk het, versit maande lank van dorp tot dorp.
Pres. M.T. Steyn van die Vrystaat voeg hom uiteindelik met sy regering by genl.
De Wet en trek daarna tot die einde van die oorlog met hom saam.
En toe, in Junie 1900, word die Union Jack op die Raadzaal in Pretoria gehys. Die
Transvaalse regering wyk eers uit na Machadodorp, daarna na Waterval-Onder en
toe na Nelspruit.
Tog het die Boere van die republieke -- dié wat nie
''hensoppers'' was wat wou hê hulle moes oorgee nie -- steeds verbete teen die
Britse oormag bly veg. Soos een Boeregeneraal dit gestel het: ''Ons volk gaan
deur ruwe golwe van 'n onstuimige oseaan en die skuitjie kantel maar baie, maar
getroue matrose gee nooit moed op nie. Doen hul dit, gaan die skuitjie onder en
verdwyn die matrose vir ewig van die toneel. Hul geskiedenis hou op en hul
kinders word in hul eie land vreemdelinge.''
(Die
grootste gedeelte van die teks hierbo is gegrond op inligting in die boek 500
Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis onder redaksie van prof. dr. C.F.J.
Muller. Die boek verskyn ook op CD saam met verskeie ander geskiedeniswerke in
die omvangryke JLVS History Reference Library, uitgegee deur Academica.)
Anglo-Boeroorlog: etlike hoogtepunte
in die eerste ses maande van 1900
6 Jan.: Caesar's
Camp en Wagon Hill (Platrand) by Ladysmith
word
deur die Boere aangeval
10 Jan.: Roberts
en Kitchener kom in Kaapstad aan
24 Jan.: Slag
by Spioenkop
11 Feb.: Roberts
begin met groot omvleuelingsopmars
14-27 Feb.: Buller
se vierde poging om Ladysmith te ontset
15 Feb.: French
ontset Kimberley
18 Feb.: Slag
by Paardeberg
27 Feb.: Oorgawe
van Cronjé by Paardeberg
28 Feb.: Buller
ontset Ladysmith
7 Mrt.: Slag
by Poplar Grove
10 Mrt.: Slag
by Driefontein
13 Mrt.: Britte
neem Bloemfontein in
17 Mrt.: Boere-krygsraad
by Kroonstad
31 Mrt.: Genl.
De Wet lok Broadwood in 'n hinderlaag by Sannaspos
3 Mei: Roberts
hervat opmars na Pretoria
11 Mei: Buller
hervat opmars
12 Mei: Roberts
beset Kroonstad
17 Mei: Mahon
en Plumer ontset Mafeking
28 Mei: Britte
annekseer Oranje-Vrystaat en hernoem dit die
Oranjerivier-kolonie
31 Mei: Roberts
beset Johannesburg
5 Jun.: Roberts
beset Pretoria. Die seëvriende Britte dink die
oorlog is verby, maar daar sou nog lank en
bitter geveg
word…
• Deel 3: klik
hier.
_________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan