______________________________________________________________
--
eerste jare van die epog
Die
twintigste eeu kan met reg ook die eeu van die motor genoem word -- al het die
eerste motors wat deur 'n binnebrandmasjien
aangedryf is, reeds in die negentiende eeu die lig gesien. Tog het die
laat 1800's se karretjies nog alte veel na woelige spinnekoppies gelyk, of ten
beste na perdekarre sonder perde. Maar in die begin van die 1900's het hulle
ál meer die vorms van motors begin aanneem... ofskoon hulle nog wêrelde
verwyder was van die doeltreffende en spoggerige gevaartes van vandag...
______________________________________________________________
DIE
koms van die eerste motors op plattelandse dorpies het 'n hele beroering
veroorsaak. Maar hulle was nie altyd welkom nie. Hulle kon immers die perde op
loop jaag en het boonop baie stof opgeskop.
Die
bakwerk van die vroeë motors was feitlik geheel en al van hout. Die
vervaardiger was dikwels 'n koetsmaker, wat dit net soos die ou koetse geverf
het. En omdat min mense in daardie baanbrekersdae verwag het om ver te gaan
ry, het die meeste motors weinig bagasieruimte gehad. Die bagasiebak is
gewoonlik met gereedskap en onderdele gevul!
Een
vroeë toevoeging vir geriefliker motorritte was modderskerms by die wiele.
Dit moes die passasiers beskerm teen die modder en dinge wat van die paaie af
opgewerp is.
Reeds
van die eerste dekade van die twintigste eeu af moes die motors in die meeste
lande geregistreer word en 'n nommerplaat hê -- deels om die owerheid te help
om roekelose bestuurders te identifiseer.
By
die vroeë motors moes die masjien gedurig met verstellers aan die stuurkolom
of 'n kolom daarnaas verstel word. Só was daar 'n handversneller, 'n
klepligter-beheerknop en 'n vonkvervroeger/-vertrager. Die snelheid is met
laasgenoemde beheer.
Dit
was baie moeilik om die eerste motors te bestuur. Om weg te trek moes die
bestuurder die ontsteking verhaas en die kleppe verder oopmaak, dan die
handrem losmaak en die motor in rat gooi terwyl hy die koppelpedaal versigtig
uitlaat -- en boonop die verkeer dophou!
Namate
motors goedkoper en gewilder geraak het, wou die rykes ál meer eksklusiewe
rygoed hê. Vir die luukse motors van voor die Eerste Wêreldoorlog is die
beste tegnologie en vakmanskap ingespan. Geen koste is ontsien nie, en hierdie
weeldemotors -- Hispano-Suizas, Benze, Delauney-Belvilles en Rolls-Royce'e --
is gebou volgens standaarde wat daarna selde in motorvervaardiging geëwenaar
is.
Hulle
is binne met fluweel en brokaat, suiwer leer en dik pooltapyte uitgevoer.
Bakwerke is deur die voorste koetsmakers presies volgens die klante se
voorskrifte vervaardig. Die masjiene was groot, kragtig en gladwerkend. Maar
dan is die motors nie deur die rykes self bestuur nie, dog deur professionele
chauffeurs of motormanne.
Ryk
vroue het nie verwag om te bestuur nie, hulle wou bloot in styl rondgeneem
word. Een het gesê: ''Ek stel nie die minste belang in die masjien nie. Ek
laat dit aan Monsieur Chauffeur oor. Al waarin ek belang stel, is die
binne-afwerking.''
Oop
toermotors is dikwels bo hoë toe-motors of limousines verkies wat gevaarlik
om die draaie gekantel het. Motoriste was doodtevrede om 'n oop toermotor te hê,
mits dit ''agter 'n ligte kap van die kapkar-tipe het om die stof uit te hou
en wat oopgevou kan word wanneer dit swaar reën''.
Selfs
vir luukse motors is baie onderdele nie spesiaal vervaardig nie, maar is ander
gebruiksartikels bloot aangepas. Elektriese skakelaars was soos dié in die
huis.
Nadat Charles Rolls en Henry Royce in 1906 hul eerste motor vervaardig het, het die Rolls-Royce spoedig vanweë sy loutere kwaliteit as ''die beste motor ter wêreld'' bekend gestaan. Met sy spookagtige geruisloosheid en blink aluminiumbak het hy die naam ''Silwer Ghost'' verdien. Teen 1909 het die meeste motors 'n masjienkap gehad wat in 'n vloeiende lyn van die verkoeler af na agter geloop het, met kopligte aan weerskante. Die Rolls-Royce se verkoelerrooster het sy handelsmerk geword.
Ná
1909 het motors gewoonlik voorruite gehad om die wind en stof weg te keer.
Maar omdat daar geen ruitveërs was nie, moes chauffeurs die ruite met rou
aartappels of appels smeer om die reënwater te laat wegvloei.
Die
vroeë motors het 'n noodband gehad, maar geen noodwiel nie. As die bestuurder
dus 'n pap band gekry het, moes hy die motor opdomkrag, die band van die
velling aflig, die noodband aansit en dit oppomp.
Die
rykes is aangeraai om meer as een motor te besit, sodat hulle die regte
koetsbak vir elke geleentheid kon hê. Hulle sou byvoorbeeld ook 'n
''limousine'' aanskaf wat geskik was vir die aand, omdat 'n keil (hoë hoed)
daarbinne gedra kon word.
__________________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan