--
'n trotse erfenis
Hulle
was so min dat hulle saam in, sê, vyf moderne klaskamers sou kon inpas. Maar
die bydraes van hul nasate in die Suid-Afrikaanse samelewing was nog altyd
enorm...
____________________________________________________________
HULLE
was minder as 200... net 'n breukdeeltjie van die meer as 400 000 Protestante
wat in die tyd van die godsdiensvervolging uit die Rooms-Katolieke Frankryk
gevlug het.
In
1688-'89 het die meeste lede van hierdie Gideonsbendetjie hulle aan die suidpunt
van Afrika kom vestig. Sekeres van die sowat 200 het egter ook daarvoor en
daarna gekom en die kolonistebevolking sporadies versterk.
Hule
was dus min in getal. En tog was hulle vir die jong Kaapse nedersetting 'n
aansienlike groep. Hul nasate het hulle boonop besonderlik onderskei, en in die
talle Franse vanne onder die Afrikaners sien ons steeds die stroom van
Hugenote-bloed. Dit is 'n trotse erfenis.
Uit
die gebied wat die Loire-vallei, suidwes van Parys, as sy hartland gehad het,
kom byvoorbeeld die voorvaders van die Du Plessis's, Celliers's, Rousseaus en De
Villiers's, en uit die suide onder andere dié van die Rouxs, Jouberts, Le
Granges, Jordaans en Therons.
Die
Hugenote het weliswaar nie direk uit Frankryk gekom nie. In al die jare van die
lang godsdiensstryd in Frankryk het duisende Franse Protestante immers na lande
soos Holland, Brittanje en Amerika gevlug. Dis daarom dat daar ook
Hugenote-bloed in die are van byvoorbeeld Amerika se Paul Revere en selfs Maria
(de la Queillerie) van Riebeeck gevloei het.
Die
Kaapse Hugenote het aanvanklik na Nederland uitgewyk. Omdat Nederland 'n klein
landjie is wat volgeprop was van die Franse vlugtelinge, is hulle -- en andere
wat hulle aan die Kaap wou gaan vestig -- 'n vry passaat hierheen aangebied.
Die
lang en bloedige geskiedenis van godsdienstige vervolging in Frankryk het 'n
hoogtepunt bereik met die wreedste menseslagting in die sogenaamde Bartholomeüsnag
(24 Augustus 1572). Sowat 2 000 mense is toe in Parys doodgemaak, gevolg deur nog
duisende in ander Franse stede. (Die bloedbad is genoem na St. Bartholomeüs,
die Rooms-Katolieke beskermheilige van die slagters.)
Maar
hoe uitgerek daardie godsdiensstryd regtig was, word ondersteep deur die feit
dat die Kaapse Hugenote eers langer as 'n eeu ná die Bartholomeüsnag hierheen
gekom het. 'n Skip met Hugenote, die Voorschooten, het Nederland op 31 Desember
1687 verlaat. Die Voorschooten, wat in April 1688 in Saldanhabaai aangekom het,
is in die daaropvolgende maande deur nog ses skepe gevolg (in alfabetiese
volgorde): die Borssenburg, China, Oosterland, Schelde, 't Wapen van Alkmaar en
Zuid Beveland.
'n
Hele aantal Hugenote is onderweg na die Kaap oorlede, want die kos op die skepe
was uiters swak. En betreklik primitiewe dae in donker Afrika het op die
oorlewendes gewag.
Ná
hul aankoms is hulle met waens na die Drakensteinvallei geneem, waar
boumateriaal aan hulle gegee is om 'n tydelike huis te bou. Bo hulle was die
blou hemel en om hulle die ruie gras waarin talle ongediertes geskuil het.
Dit
was nie maklik om in sulke omstandighede 'n begin te maak nie, te meer omdat
baie van hulle in Frankryk welgestelde boere was. Om verder tot hul smarte by te
dra is hulle nie bymekaar geplaas nie, maar oral tussen die Hollanders.
Dit
was naamlik die amptelike beleid om die Franse aan die Kaap te verhollands. Die
Hugenote het aanvanklik heftig gestry vir hul reg om 'n eie Franse gemeente te hê,
maar is spoedig saam met die Hollanders (en later veral Duitsers) in een
Afrikanernasie verenig. Hul eie dominee, Pierre Simond, se vertrek in 1702 het
die verdwyning van die Franse as 'n groep verhaas.
Simon
van der Stel was die kommandeur toe die Hugenote hulle aan die Kaap kom vestig
het. In die begin het hy hom die lot van die Franse vlugtelinge aangetrek, maar
later van hulle vervreem geraak en hulle as " 'n ondankbare klomp
mense" beskou.
Terwyl
ds. Simond hier was, het hy nietemin alles in sy vermoë gedoen om toestande vir
die Hugenote te verbeter. Deur sy hulp het die Hollandse koloniste skape en
beeste geskenk. Maar dit het minstens vier jaar geduur voordat die Hugenote, wat
veral wynbouers was, hul eerste wynoes kon maak.
Ofskoon
dit in die begin maar moeilik gegaan het, het die Hugenote nie tou opgegooi nie.
Hulle het volhard, hul moeilikhede te bowe gekom en die meeste het van hul
boerdery 'n sukses gemaak. Hul invloed op die jong nedersetting was groot. Hulle
was hardwerkende, bedrewe wynboere wat die wynbedryf, ten minste wat die omvang
daarvan betref, 'n stoot vorentoe gegee het.
Bowenal
was hulle manne en vroue van goeie karakter wat geheg was aan die Protestantse
godsdiens en die vryheid. En as 't ware binne een geslag was hulle en die
Hollanders onlosmaaklik verenig. Ook die Franse taal het hier, behoudens enkele
woorde wat in Afrikaans bly steek het, verdwyn.
Vandag,
in die begraafplaas neffens die Hugenote-monument in Franschhoek, rus die nasate
van Hugenote en Geuse langs mekaar: byvoorbeeld 'n Hugo ('n Hugenote-van wat
oorspronklik Hugot gespel is) langs 'n Van Schalkwyk.
En die vrugbare vallei van die Hugenote is steeds 'n wynbouwêreld by uitnemendheid.
![]() |
Die
Hugenote- monument op Franschhoek. |
•
Die Hugenote-monument is in 1938 opgerig. Die Hugenote-gedenkmuseum by
die monument huisves 'n indrukwekkende versameling uitstallings, antieke meubels
en ander gedenkwaardighede. Die museumgebou is 'n nabootsing van die
geskiedkundige Kaapse woning Saasveld, wat Willem Ferdinand, baron Van
Oudtshoorn, in 1791 gebou het, maar wat in 1950 gesloop is.
•
HUGENOTE was die algemene naam van Franse Protestante tydens die
Hervorming. Die term, waarvan die oorsprong onseker is, het omstreeks 1560 in
gebruik gekom. Teenkanting van die Rooms-Katolieke het tot 'n reeks burgeroorloë
gelei, maar in 1598 is bepaalde regte aan die Hugenote toegestaan met die Edik
van Nantes.
Meer
as sestig jaar later, in 1661, het Lodewyk XIV egter met ’n verbete vervolging
van die Hugenote begin. In 1685 het hy die Edik van Nantes herroep.
Meer
as 400 000 Hugenote het uit Frankryk gevlug. Aangesien baie van hulle sake- of
bedryfsleiers of toonaangewende professionele mense was, was hul emigrasie 'n
groot verlies vir Frankryk.
Talle
Hugenote het egter steeds in Frankryk gebly ondanks die vervolging. Die
Protestante het uiteindelik in 1789 tydens die Franse Revolusie godsdiensvryheid
verwerf.
Duisende
uitgeweke Hugenote het hulle in die destydse Engelse kolonies in Amerika gaan
vestig, veral in Suid-Carolina. Hulle het Hervormde (Calvinistiese) kerke
gestig, maar het net soos Suid-Afrika se groepie spoedig in die breë bevolking
versmelt.
Omdat
baie van hulle goed geskool was, het hulle ’n groot bydrae tot die kultuur van
die Verenigde State gelewer.
___________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan