Op agt pote kriewel hulle deur die woude en die
woonkamers -- die harige goggabies wat ons spinnekoppe noem. Kunstig weef hulle
hul webbe uit sy, maar ewe kwistig gebruik hulle ook hul verlammende gif.
Daarmee hou hulle die leerskare van insekte op die aarde in toom...
__________________________________________________________________
SO 'n harige lyf! Grillerig gestut op agt
lang, dun pote, waarmee hy flink in 'n hoekie of dalk in 'n broekspyp kan
inkruip. En daardie oë! Onheilspellende kraletjies begluur jou vanuit die klein
koppie met die wrede mond... hierdie genadelose moordenaar wat sy slagoffers
met gif doodmaak en verslind.
Daar is mense wat die blouapiestuipe kry as jy net
die woord ''spinnekop'' sê. En tog is ons so oneindig baie aan hierdie
vreesaanjaende klein goggagoed verskuldig. Die agtpotiges verorber immers jaar
ná jaar miljoene tonne vlieë, kewers en ander klein diertjies, verduidelik 'n
navorser. Sonder die spinners se moorddadige aptyt, sê hy, sou die leerskare
van insekte die lewe vir die mensdom onmoontlik gemaak en die heerskappy op
hierdie planeet oorgeneem het.
Dus: baie, baie dankie, spinnekoppe. Julle is absoluut
wonderlik! Maar wat is spinnekoppe eintlik?
Nee, hulle is nie insekte soos baie mense dink nie,
maar saam met die skerpioene behoort hulle tot 'n eie klas wat die Arachnida
genoem word. By die Archnida is die kop en borsstuk verenig om 'n
kopborsstuk te vorm; die liggaam bestaan dus slegs uit twee dele -- die kopborsstuk en die agterlyf. Voorts
het hulle geen vlerke nie en vier paar looppote.
Insekte, daarenteen, het 'n drieledige liggaam en
drie paar bene. Die meeste insekte het ook vlerke.
Alle spinnekoppe is syspinners, maar almal spin nie webbe nie. Eintlik gebruik hulle die sy vir verskillende doeleiendes: om hul eiers te beskerm, of as liefdesnessies, telefoondrade, alarmstelsels of om hul prooi mee te vang.
Baie soorte wat snags insekte vang, bou elke aand
binne sowat 'n uur 'n nuwe web. Die dagpersoneel bou weer hul
spinnerakke binne dieselfde tyd net voor dagbreek. Die ragfyn sy is geweldig
sterk -- selfs sterker as staal indien dié tot dieselfde dikte uitgerek sou
word.
En die afsonderlike draadjies is uiters dun en lig.
Daar is al bereken dat sowat 12 000 daarvan langs mekaar in 'n sentimeter kan
inpas, terwyl 'n draadjie wat lank genoeg sou wees om reg om die aarde te span,
kwalik 'n kilogram sou weeg. Maar met 'n aantal van die draadjies saamgevoeg,
kry ons van die duursaamste natuurlike vesels denkbaar.
Sprinkane en alle insekte is die gewone prooi van
spinnekoppe, maar muise en selfs slange word soms in spinnerakke vasgevang. Tot
gevalle van vlieënde voëls wat daarin verstrik geraak het, is aangeteken.
Spinnekopsy (na bewering dikwels beter as die sy van
sywurms, maar heeltemal te moeilik om te oes) kom van organe wat spintepels
genoem word. In elke spintepel vervaardig sykliere 'n vloeistof wat deur 'n gaatjie
van die tepel uitgedruk word. Sodra dit in die lug kom, verhard die ''melk'' om
sy te vorm.
Een spinnekop kan verskillende soorte sy vir
verskillende doeleiendes vervaardig, maar hy dink net so min wátter soort hy wáár
moet gebruik as wat ek en jy dink watter spiere ons moet gebruik wanneer ons
ons voet van 'n warm kool af wegruk.
Spinnekoppe is baie sindelik. Dit gebeur dikwels dat
hulle hul eie webbe opvreet, en só keer hulle dat die omgewing deur spinnerakke
besoedel raak. In dié proses word proteïen ook hersirkuleer.
Suider-Afrika is ryklik met spinnekoppe bedeel -- van
twee sub-ordes, die Orthognatha en Labidognatha. Meer as 30 000
verskillende spesies is al wêreldwyd opgeteken, maar volgens 'n kenner is daar slegs
in die Kaapse Skiereiland waarskynlik net soveel verskillendes as in die hele
Wes-Europa. Spinnekoppe kom weliswaar in alle dele van die wêreld voor, van
seevlak af tot op die hoë berge en van die ewenaar tot 'n paar honderd
kilometer van die pole.
Van hulle is al selfs die ruimte ingeskiet om te kyk
hoe hulle hul webbe in 'n gewiglose toestand sou bou. In Julie 1973 was daar
twee agtpotiges aan boord van 'n Apollo-ruimteskip wat na die ruimtestasie
Skylab gevlieg het.
Ook in die buiteruim, waar daar nie veel meer as
sterstof en kosmiese strale is nie, het die roofdiertjies hul nette gespan.
Tog, toe die spinners weer op die aarde land, was hulle dood. Verhonger. Die
ruimtevaarders het probeer om die diertjies, wat slegs lewende insekte vreet,
met beesfilet te voer!
_________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan