Galileo
Galilei (1564-1642)
IN
'n groot saai in die Klooster van Minerva in Rome sak die vermoeide ou
man op sy knieë. Sy oë is deurdringend blou, sy vel diep gekerf deur
baie somers. Hy dra die somber sakkleed van 'n boeteling. Toe
lees hy 'n geskrif waarin hy sy ketterse beskouings herroep... hy wat
dit durf waag sê het dat die aarde om die son draai. Almal weet tog die
son gly oor die hemelhoog en ons wêreld staan botstil op sy pilare! Om
anders te beweer is 'n gruwel teen die Bybel. Dis
22 Junie 1633. Die Rooms-Katolieke Kerk skud nog die stof van die
Middeleeue af. Die man wat deur die Inkwisisie (kerklike geregshof)
gedwing word om sy bewerings as vals af te maak of gemartel te word, is
die latere veel geroemde Galileo Galilei. Maar
wie was hierdie man? Hoe het dit gebeur dat hy met die kerk gebots het?
En watter bydraes
het hy gelewer sodat hy vandag, baie geslagte later, nog as een van die
grootste wetenskaplikes van alle tye gehuldig word? Sy
verhaal begin byna sewentig jaar voor dié hofsaak -- in Pisa, Italië,
waar Galileo gebore is. Die
jong Galileo
•
TOE hy op 15 Februarie 1564 die eerste lewenslig in Pisa aanskou,
die oudste van sewe kinders, sou 'n mens kwalik kon verwag het dat hy
nog so 'n beroemde in die wêreldgeskiedenis sou word.
Sy pa, Vincenzo Galilei, was immers net 'n arm edelman, darem
met 'n duidelike kop vir wiskunde en filosofie en 'n liefde vir
musiek. Maar
'n knap wiskundige brein was destyds van weinig waarde as jou beursie
leeg was. Dus het Vincenzo
maar met 'n linnewinkel in Florence begin. Hoewel
hy die vroeë tekens van 'n genie in sy seun kon bespeur, was hy
vasbeslote om hom van wiskunde weg te hou. Dis immers so 'n
"nuttelose wetenskap", het hy gereken. Galileo
het by 'n monnikeklooster naby Florence skoolgegaan, maar toe hy dertien
was, het sy pa hom uit die skool gehaal om in die linnewinkel te werk. As
winkelklerk was hy blykbaar nie juis 'n rasende sukses nie. Eindelik, in
1581, het Vincenzo hom na die Universiteit van Pisa gestuur om in die
geneeskunde te studeer. Die
mediese leerplan het 'n kursus in filosofie ingesluit. Galileo het hom
op die filosofieë van Euklides, Archimedes en Aristoteles toegespits,
op hul foute gewys, en daarna sy aanleg vir wiskunde ontdek. Nuuskierig
oor alles rondom hom, het hy op 'n dag, terwyl hy 'n kerkdiens in die
katedraal in Pisa bygewoon het, die swaaiende lamp dopgehou wat aan 'n
lang ketting van die plafon af gehang het. Hy sou sy pols as tydmeter
gebruik het en toe opgemerk het dat die tydsduur van elke swaai
dieselfde was, hoewel die afstand van die swaai
geleidelik
kleiner geword het. Daarna
het die jong Galileo verskeie eksperimente gedoen en ontdek dat die tyd
vir elke volledige ossillasie altyd dieselfde is vir pendules met
dieselfde lengte. Dit word die Wet van die Isochronisme van 'n Pendule
genoem (van die Grieks isos [dieselfde] en chronos Galileo
het toe 'n instrumentjie met 'n pendule ontwerp waarmee dokters polsslag
kon meet. Maar
omdat hy nie waffers in die geneeskunde belang gestel het nie, het hy
die universiteit ná vier jaar verlaat, na sy mense in Florence
teruggekeer en wiskunde begin doseer. In
hierdie tyd het Galileo ou filosofieë en wetenskaplike beskouings
betwyfel -- soos Ptolemaeus se teorie dat die aarde die middel van die
heelal is en dat die son, maan en sterre daarom wentel. Hy
het ook die aandag op hom gevestig met 'n paar uitvindsels -- soos die
hidrostatiese skaal, 'n toestel wat die swaarte van 'n voorwerp bepaal
deur dit in water te weeg. Vroeë
loopbaan
•
IN 1589 het die skrander Galileo 'n professor in wiskunde aan die
Universiteit van Pisa geword. Sy ondersoekende brein het bly
voortwoeker. Aristoteles het geleer hoe swaarder 'n voorwerp is des te
vinniger val dit. Galileo het dit ontken. En
om te bewys dat dit nie so is nie (só lui
die vertelling) het hy twee gewigte gelyk van die skewe toring van Pisa
laat val -- die een tien keer swaarder as die ander. Altwee gewigte het
die grond op presies dieselfde oomblik getref. Maar
Galileo se teenstanders kon dit steeds nie aanvaar nie. Hulle het
aangevoer dat die resultaat van sy proefneming aan sekere onbekende
faktore toegeskryf moet word en stoere aanhangers van Aristoteles gebly. Medeprofessore
het bedreig gevoel deur hierdie slim, astrante kollega en saamgesweer om
van hom ontslae te raak. Hulle het gesorg dat sy salaris verminder word. Kwaad
en gefrustreerd het hy as hoogleraar bedank en na die linnewinkel in
Florence teruggekeer. Kort daarna, in 1592, is hy deur die Universiteit
van Padua as professor aangestel teen drie keer sy vorige salaris. Hier,
in 'n atmosfeer van groter intellektuele vryheid, het hy die volgende
agttien jaar van sy lewe deurgebring, wiskundige instrumente uitgevind
en werktuie ontwerp. Hy
het ook baie tyd bestee aan tegniese probleme soos dié rakende kanale
en versterkings, en 'n soort waterpomp ontwerp. In 1597 het hy 'n sektor
gemaak, 'n meetinstrument wat deur kanonniers gebruik word. In
1604 het hy hom op sterrekunde toegelê. Galileo was al hoe meer oortuig
daarvan dat die Poolse sterrekundige Nicolaus Copernicus (1473-1543) reg
gehad het toe hy gesê het dat die aarde en ander planete om die son
wentel en die aarde boonop om sy eie as draai. Sy
lesings daaroor was so prikkelend dat studente van oral in Europa na sy
lesse gestroom het. Die grootste lesingsaal op die kampus was naderhand
nie meer groot genoeg nie, en uiteindelik moes Galileo buitekant les
gee. Latere
loopbaan
•
IN 1609, terwyl hy nog by Padua was, het 'n onverwagte ontdekking
deur 'n Nederlandse brilmaker se assistent Galileo se lewe heeltemal
omgekeer. Die jong helper het naamlik vasgestel dat 'n voorwerp groter
lyk wanneer 'n mens daarna kyk deur twee lense wat omtrent 30 cm van
mekaar af is. Galileo
het oor en oor met lense geëksperimenteer. Eindelik het hy die idee
gekry om een bolronde en een holronde lens te gebruik -- en 'n teleskoop
geskep. Vergesel
deur die doge (leier) en senatore van Venesië, het hy die stad se
hoogste gebou, die kloktoring, bestyg en hulle deur die teleskoop na die
Venesiaanse strate en voetgangers laat kyk. Uit
erkentlikheid vir sy genialiteit het die senatore feitlik sy salaris
verdubbel
en hom met 'n lewenslange professoraat by Padua vereer. Teen
dié tyd het die nuus van Galileo se teleskoop reeds wyd en syd
versprei. Mense het op sy huis toegesak om die opspraakwekkende
instrument te sien. Hy het gevolglik teleskope begin maak om te verkoop. Galileo
se eie teleskoop is Ou Ontdekker genoem. Dit het voorwerpe 33 keer nader
gebring. Galileo
het ook sy teleskoop op die maan gerig en daarmee sy teorie bevestig dat
die oppervlak van ons natuurlike satelliet vol berge en kraters is. En
waar 'n mens met die blote oog slegs 'n newelband in die Melkweg sien,
het Galileo nou sterre -- en nóg sterre daaragter -- bemerk. In
1610 is hy aangestel as die persoonlike wiskundige van Cosimo de Medici,
groothertog van Toskane, en het hy na Florence teruggekeer. Hy
het sy waarnemings van die hemelruim voortgesit. Hy het vier van die
mane van die planeet Jupiter ontdek. Toe hy sy teleskoop op Saturnus
rig, het hy tot sy verbasing ontdek dat die planeet nie 'n enkele
bolvormige voorwerp was nie, maar drie liggame naas mekaar, met die
middelste liggaam baie groter as dié aan weerskante. Latere waarnemings
met veel sterker teleskope as dié van Galileo het
getoon
dat dit in werklikheid die ringe om die planeet is wat hy vir die ander
voorwerpe aangesien het. Met
sy teleskoop het hy ook storms (sonvlekke) op die son se oppervlak
gesien, asook opgemerk dat die planeet Venus deur fases beweeg, bra soos
dié van die maan. Die
belangrikste van alles was dat sy bevindings hom selfs verder oortuig
het van Copernicus se teorie dat die aarde elke dag een keer om sy eie
as draai en dat al die planete om die son wentel. In
dieselfde jaar, 1610, het hy sy bevindings gepubliseer en 'n opskudding
veroorsaak. Sy vyande het hulle teen hom geskaar en hom op 'n fout
probeer betrap. Galileo het na hul argumente geluister en hulle dan kort
en kragtig op hul plek gesit, net om hulle nog verder te vertoorn. Party
professore het selfs geweier om deur die teleskoop te kyk, want -- só
het hulle aangevoer -- dit wat hy voorgee om te sien is in stryd met die
Skrif. Ander het beweer dat dit slim oëverblindery in die teleskoop
is wat dit laat lyk of dié dinge in die lug is. Nog
ander het hul kragte saamgesnoer om Galileo voor die Inkwisisie te daag
-- die kerklike hof wat ketters (afvalliges van die Rooms-Katolieke
leer) gestraf het. Voor
die Inkwisisie
•
IN 1613 het Galileo 'n brief geskryf waarin hy probeer aantoon
het dat Copernicus se teorie die Skrif en Rooms-Katolieke leerstellings
eerder aanvul as loënstraf. Sy
teenstanders het 'n afskrif van die brief aan die Inkwisisie gestuur.
Minder as drie jaar later is hy na Rome ontbied. Hy is onskuldig bevind
aan kettery, maar gelas om die teorie van Copernicus nie te doseer of te
verdedig nie. Sestien
jaar lank het Galileo hom by die verbod gehou. Toe, in 1632, het hy 'n
wetenskaplike boek gepubliseer, Die Dialoog Rakende die Twee Hoofwêreldstelsels,
waarin hy die teorieë van Ptolemaeus/Aristoteles en Copernicus vergelyk
het. Hy
is na Rome ontbied. Ná
vier maande in aanhouding, aan die vooraand van sewentig en erg gepla
deur 'n dubbele breuk, hartkloppings
en ernstige rumatiek, het die kwynende maar dapper man nogmaals voor die
Inkwisisie gestaan. Hy
is daaraan skuldig bevind dat hy opdragte veronagsaam het en gedreig dat
hy gemartel sou word as hy nie sy wetenskaplike beskouings herroep nie. Hy
moes op sy knieë gaan, sy herroeping hardop lees, 'n skulderkenning
onderteken en 'n eed neem om nooit, ooit weer nog 'n woord oor
Copernicus se teorie te sê nie. Volgens
oorlewering het Galileo, pas nadat hy verklaar het dat die aarde
stilstaan, uitdagend gemompel "Eppur si muove" (Nietemin,
dit beweeg tog). Hy
is toe tot lewenslange tronkstraf gevonnis en sy boek is verbied. Omdat
hy so oud en sieklik was, kon die hertog van Toskane egter die hof
oorreed om hom toe te laat om in huisarres in 'n villa by Arcetri te
woon. Maar hy was 'n gebroke man. Galileo
het nooit getrou nie, maar vroeg in die 1600's het hy die pa van drie
kinders by 'n Florentynse vrou, ene Marina Gamba, geword. Dit was vir
hom 'n troos dat sy oudste kind, 'n meisie genaamd Virginia, naby die
villa by Arcetri gewoon het. Kort
nadat hy egter daar ingeperk is, is Virginia weens siekte oorlede. Nou
was Galileo verpletter. Boonop het hy geleidelik blind geword. Maar
ondanks hierdie terugslae het hy aanhou werk en die manuskrip van 'n
nuwe boek stuk-stuk uit die huis gesmokkel. In 1638 het sy tweede boek,
Die Gesprek oor Twee Nuwe Wetenskappe, verskyn. Hy was toe al so blind
dat hy dit nie self kon lees nie. Dit
bevat onder meer beskrywings van sy vroeë proefnemings en wiskundige
bewyse van sy teorie van beweging. Galileo
is selfs toegelaat om belangrike besoekers te ontvang, soos die digter
John Milton van Engeland. Hy het baie tyd aan die
wynstokke
in sy tuin bestee en was baie hartseer toe hy weens sy swak gesondheid
nie meer wyn kon drink nie. Op
8 Januarie 1642 is Galileo aan koors en 'n nierkwaal oorlede. Hy sou
aanvanklik in 'n eenvoudige graf naby die Kerk van Santa Croce in
Florence ter ruste gelê gewees het, maar sy graf is vandag naby dié
van Michelangelo. Selfs
ná sy dood het sy teenstanders hulle deur sy ontdekkings bedreig gevoel
en sy bondgenote vervolg. Die Rooms-Katolieke Kerk het in 'n laaste
desperate gebaar geweier dat hy in gewyde grond begrawe word. Galileo
was 'n godvresende man. Hy het geglo dat God Hom deur die natuurwette
openbaar. Die wetenskap, was sy slotsom, is die venster waardeur daardie
wette gesien kan word. Kwytskelding
•
IN November 1979 het pous Johannes Paulus II
verklaar
dat die Rooms-Katolieke Kerk kon fouteer het deur Galileo te
veroordeel. Die
volgende jaar het die Vatikaan verklaar dat Galileo reg gehad het oor
die aarde se omwenteling om die son, en 'n kommissie is aangestel om sy
"kettery" te ondersoek. Eers teen die einde van 1992 -- meer as drie en 'n halwe eeu ná sy veroordeling -- is die groot gees kwytgeskel van sy "sonde". Terug na inhoudsblad -- klik hier Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan |