____________________________________________________________

 

Anglo-Boereoorlog

 

Deel 2: Die oormag teen

die guerrillas

 

In die eerste halfjaar van 1900 word die aanvanklike suksesse van die Boeremagte in verpletterende nederlae omskep... en wapper die Union Jack oplaas in altwee die hoofstede van die Boererepublieke. Die seëvierende Britte juig, maar die Boere is nog lank nie verslaan nie…

____________________________________________________________

 

DIT gaan aanvanklik goed met die Boere in die Anglo-Boereoorlog. Maar soos dr. Leopold Scholtz dit stel in sy boek Waarom die Boere die Oorlog verloor het, was die Boerekrygers geen professionele weermag nie, dog eintlik 'n volksleër waarvan die leiers eerder gekies as aangestel is.

 

Hulle was nie onderlê in taktiek nie en het die kanse verspeel wat hul getalle-oormag hulle gegee het in die begin van die oorlog voordat Britse versterkings kon opdaag. Geskiedskrywers wys dan ook daarop hoe die gety begin keer het toe lord Frederick Sleigh Roberts, 'n beroemde Britse militêre strateeg, op 11 Februarie 1900 met sy opmars begin het.

 

Roberts se oogmerk is om sy 300 000 man (vier divisies voetsoldate en die kavalleriedivisie van genl. J.D.P. French) te gebruik om Kimberley te ontset, die hoofmag van genl. Piet Cronjé uit te skakel en Bloemfontein in te neem. French glip verby Cronjé se Magersfontein-stellings en ontset Kimberley op 15 Februarie. Die Boere, wat so lank vrugteloos om Kimberley gelê het, val na Boshof terug.

 

Kort hierna tref die eerste groot ramp die Boere: die Slag by Paardeperd, wat 'n keerpunt in die oorlog blyk te wees. Genl. Cronjé, wat te lank by Magersfontein bly sit het, besluit om langs die Modderrivier op te trek, waar hy by Vendutiedrif, oos van Paardeberg, deur die Britse magte omsingel word. Die geveg duur 'n hele aantal dae en op 27 Februarie 1900 gee Cronjé oor met 4 000 man (hoofsaaklik Transvalers).

 

Op dieselfde dag dryf genl. sir Henry Redvers Buller met 'n oormag van 40 000 man (teenoor slegs 5 000 Boere) vir genl. Louis Botha by Pietershoogte in Natal terug. Die weg na die beleërde Ladysmith is oop en sir George White en sy troepe word ontset.

 

Die ontmoedigde Boere val terug. Die hele swaartepunt van die oorlog verskuif na die Vrystaat. Die beroemde genl. Christiaan de Wet, toe hoofkommandant van die Wes-Vrystaat, probeer Roberts se weg na Bloemfontein versper, maar word  deur die aanrukkende Britse kolonnes by Abrahamskraal (Poplar Grove) omsingel.

 

Soos talle kere daarna ontkom die merkwaardige Boeregeneraal egter sonder 'n enkele ongeval.

 

Op 13 Maart word Bloemfontein deur die Britte beset. Op 28 Maart sterf genl. Piet Joubert in Pretoria en word hy deur die 38-jarige Louis Botha as Transvaalse kommandant-generaal opgevolg.

 

Op 'n krygsraad op 17 Maart op Kroonstad word besluit om die stryd met kleiner kommando's, beweegliker eenhede en aanvalle op verbindingslinies voort te sit. Guerrilla-oorlogvoering sou voortaan die Boere se strydmetode word. De Wet slaan hier, daar en oral toe en sy rol as skitterende guerrilla-leier lok talle weifelaars onder die Boere terug na die kommando's.

 

Roberts se volgende plan is 'n breë opmars noordwaarts van Bloemfontein af. Met meer as 100 000 man ruk die Britte uit Natal en die Vrystaat na Transvaal op, en op 31 Mei 1900 ry Roberts Johannesburg binne.

 

Ofskoon die Vrystaat reeds deur Roberts as die ''Oranjerivierkolonie'' geannekseer is, duur die weerstand daar voort.

 

Roberts beskou dit as dade van rebellie teen die nuwe owerheid, en hy besluit om plaashuise af te brand in omgewings waar Boerekommando's spoorlyne beskadig het. Mettertyd sou dié beleid tot die verbranding van oeste en die doodmaak van vee lei -- 'n beleid van ''verskroeide aarde''.

 

Die Vrystaatse regering, wat reeds van Bloemfontein af na die Noord-Vrystaat uitgewyk het, versit maande lank van dorp tot dorp. Pres. M.T. Steyn van die Vrystaat voeg hom uiteindelik met sy regering by genl. De Wet en trek daarna tot die einde van die oorlog met hom saam.

 

En toe, in Junie 1900,  word die Union Jack op die Raadzaal in Pretoria gehys. Die Transvaalse regering wyk eers uit na Machadodorp, daarna na Waterval-Onder en toe na Nelspruit.

 

Tog het die Boere van die republieke -- dié wat nie ''hensoppers'' was wat wou hê hulle moes oorgee nie -- steeds verbete teen die Britse oormag bly veg. Soos een Boeregeneraal dit gestel het: ''Ons volk gaan deur ruwe golwe van 'n onstuimige oseaan en die skuitjie kantel maar baie, maar getroue matrose gee nooit moed op nie. Doen hul dit, gaan die skuitjie onder en verdwyn die matrose vir ewig van die toneel. Hul geskiedenis hou op en hul kinders word in hul eie land vreemdelinge.''

 

(Die grootste gedeelte van die teks hierbo is gegrond op inligting in die boek 500 Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis onder redaksie van prof. dr. C.F.J. Muller. Die boek verskyn ook op CD saam met verskeie ander geskiedeniswerke in die omvangryke JLVS History Reference Library, uitgegee deur Academica.)

 

Anglo-Boeroorlog: etlike hoogtepunte in die eerste ses maande van 1900

 

6 Jan.:           Caesar's Camp en Wagon Hill (Platrand) by Ladysmith

                        word deur die Boere aangeval

 

10 Jan.:         Roberts en Kitchener kom in Kaapstad aan

 

24 Jan.:         Slag by Spioenkop

 

11 Feb.:         Roberts begin met groot omvleuelingsopmars

 

14-27 Feb.:   Buller se vierde poging om Ladysmith te ontset

 

15 Feb.:         French ontset Kimberley

 

18 Feb.:         Slag by Paardeberg

 

27 Feb.:         Oorgawe van Cronjé by Paardeberg

 

28 Feb.:         Buller ontset Ladysmith

 

7 Mrt.:            Slag by Poplar Grove

 

10 Mrt.:          Slag by Driefontein

 

13 Mrt.:          Britte neem Bloemfontein in

 

17 Mrt.:          Boere-krygsraad by Kroonstad

 

27 Mrt.:          Genl. Joubert oorlede

 

31 Mrt.:          Genl. De Wet lok Broadwood in 'n hinderlaag by Sannaspos

 

3 Mei:             Roberts hervat opmars na Pretoria

 

11 Mei:           Buller hervat opmars

 

12 Mei:           Roberts beset Kroonstad

 

17 Mei:           Mahon en Plumer ontset Mafeking

 

28 Mei:           Britte annekseer Oranje-Vrystaat en hernoem dit die

Oranjerivier-kolonie

 

31 Mei:           Roberts beset Johannesburg

 

5 Jun.:           Roberts beset Pretoria. Die seëvriende Britte dink die

oorlog is verby, maar daar sou nog lank en bitter geveg

word…

 

   Deel 3: klik hier.

_________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan