_____________________________________________________

 

Die Renaissance (2)

 

Kuns word koning

 

Toe Europa uit die lang winterslaap van die Middeleeue wakker word, is hy soos 'n jong mens in die lente van sy lewe: vol hoop, avontuur en skeppingsdrif. 'n Mens sien dié nuwe tydsgees veral in die kuns van die Vroeg-Renaissance. En die kunstenaar, eens die nederige vakman in diens van die Kerk, word nou koning...

_____________________________________________________

 

MET ingehoue asem wag Florence, bloeiende handelstad in die hart van Italië, omstreeks 1400 op 'n katastrofe. Die magtige heersers van Milaan, die Visconti's, is op 'n oorwinningstog van die noorde af op pad. Hul doel: om die hele Italië te beheer.

 

Maar die geskiedenis is vol onverwagte kinkels. Die Milaanse leier Giangaleazzo sterf skielik -- en Florence ontsnap ongedeerd.

 

Die burgers van Florence skud dié episode nie sommerso van hulle af nie. 'n Trotse, patriotiese humanisme word onder hulle vaar­dig. Florence word aangeprys as die "nuwe Athene", beskermer van vryheid en tuiste van die kunste en lettere.

 

Ter ere van dié nuwe titel begin die Florentyne nou vol geesdrif om hul stad met allerlei monumente te verfraai -- met 'n gevolglike styging in die aansien van die beeldende kunste. Waar dit voorheen bloot as handewerk of "meganiese kunste" beskou is, word dit nou verhef tot die status van die "vrye kunste" -- die eweknie van intellektuele vakgebiede soos wiskunde, filosofie en taalkunde.

 

Ook die ander kunsgebiede deel in dié verhoogde aansien -- en algaande word die kunstenaars van die Vroeg-Renaissance ge­reken as mense van denke wie se skeppings werklik die resultaat van intellektuele inspanning is. Enigiets wat na die werk van 'n grootmeester lyk, selfs 'n onvoltooide skets, word as versamelaarstuk gereken.

 

Dis in dié tyd, die eerste helfte van die 1400's, dat 'n merkwaardige groep Florentynse argitekte, beeldhouers en skilders op die toneel verskyn.

 

Soos in die vorige aflewering vertel is, word die Renaissance gekenmerk deur 'n herlewing van die hoë kultuur van ou Griekeland en Rome -- die sogenaamde klassieke. Die ou Romeinse tradisie sterf in Italië nooit heeltemal uit nie -- dit is dus nie verbasend dat dié land soveel groot Renaissance-geeste oplewer nie. Argi­tekte en beeldhouers kon self gaan kyk hoe die antieke bouvalle en beelde in die ou stad Rome lyk.

 

Brunelleschi

 

   DIE argitektuur van die Renais­sance word ingelei deur die veelsydige Filippo Brunel­leschi. Dié Florentyn is nie alleen 'n briljante argitek nie, maar ook beeldhouer, goudsmid, horlosiemaker, werktuigkun­dige en militêre ingenieur. Hy het ook wiskundige perspektief ontdek en wetenskaplike toe­rusting gebou. Brunelle­schi wen kort voor 1420 'n kompetisie om die koe­pel van die onvoltooide katedraal van Florence te bou -- 'n kortkop voor sy mededinger Ghiberti.

 

Daar is reeds in 1269 aan dié indruk­wekkende katedraal begin bou, maar dis nooit voltooi nie. Die koepel is 'n yslike kop­seer -- die massiewe omvang dreig om die Florentynse Republiek bankrot te maak. Maar Brunelleschi het die antwoord: 'n hoë, liggewig, agthoekige ont­werp wat sonder die gewone stelle der stelle steierwerk opgerig sal kan word.

 

Brunelleschi sit die Gotiese boustyl in sy koepel voort, maar bou die gewelf (die geboë "plafon" onder die koepel) volgens 'n Ro­meinse tegniek en baan só 'n nuwe weg vir die argitekte van sy tyd.

 

Die werk aan die koepel begin in 1420 en word eers sestien jaar later voltooi.

 

Terwyl Brunelleschi nog besig is met die planne vir die koepel, stel die De Medici-familie hom aan om 'n sakristie ('n vertrek waar al die kerktoebehore bewaar word) en 'n begrafniskapel aan die Ro­maanse kerk van San Lorenzo te bou.

 

Hier laat Brunelleschi die klas­sieke herleef met boë en pilare, tonnelgewelwe en koepels om 'n koel, geordende atmosfeer te skep.

 

Onder sy ander bekende ontwerpe in Florence tel die Pazzi-kapel en die Kerk van Santo Spinto, waarmee onderskeidelik in 1430 en 1436 begin word.

 

Alberti

 

   NÁ Brunelleschi se dood in 1446 word hy deur 'n ander veelsydige genie opgevolg: Leone Battista Alberti, argitek, skilder, filosoof, wiskundige, musikus, toneelskrywer, digter en geleerde.

 

Hoewel Alberti net 'n paar geboue ontwerp, oortref hy Brunelleschi in die gebruik van die klassieke argitektuur, waaroor hy in 1440 'n invloedryke boek skryf. Sy werk het 'n groot invloed op latere argitekte.

 

In 1450 ontwerp hy die fasade (voorgewel) van die Kerk van Santa Maria Novella. Hy skep 'n besonderse gevoel van wiskundige verhou­ding en harmonie met swart-en-wit marmerversierings in sirkels, vierkante en reghoeke -- alles uit die klassieke versierstyl.

 

Een van sy ander groot skeppings is die fasade van die Kerk van Sant' Andrea in Mantua, 'n pragtige kombinasie van 'n klas­sieke tempelgewel met kroonlys en 'n groot triomfboog in die middel.

 

Donatello

 

   DIE grootste beeldhouer van die Vroeg-Renaissance is ongetwyfeld die beskeie alleenloper Donatello (1386-1466). Sy standbeelde lyk soos ware mense -- iets wat laas in die Griekse en Romeinse tye gesien is.

 

Onder sy talle meesterstukke tel drie standbeelde van Dawid. In die een word die jong seun Dawid uitgebeeld pas nadat hy die reus Goliat verslaan het -- in net 'n paar stewels en hoed.

 

Dit is die eerste lewensgroot, vrystaande, naakte beeld van 'n mens sedert die antieke tye. In die Middeleeue was dit heidens en sondig om die skoonheid van die menslike liggaam só ten toon te stel. Donatello se Dawid was dus 'n groot waagstuk, en selfs sy tydgenote het waarskynlik hul wenkbroue gelig, want dit het jare geduur voordat iets soortgelyks geskep is.

 

'n Interessante beeld van Donatello is die onbekende profeet met die bynaam Zuccone (Pampoenkop), wat hy vir die kloktoring van Florence se katedraal ge­skep het. Dis sy eerste werk met 'n handtekening.

 

In 1443 skep hy sy grootste vrystaande beeldhouwerk, die ruiterbeeld van Gattamelata ter ere van die aanvoerder van die Venesiese leër.

 

Masaccio

 

   DIE jong skilder Masaccio (1401-1428) kry dikwels die eer dat hy die skepper van die nuwe skilderstyl is. Hy begin om mense met natuurlike bewegings en emosieryke uitdrukkings te skilder -- én sonder klere. Hoewel 'n paar ander skilders voor hom reeds in die Florentynse Renaissancestyl begin werk, het sy werk meer invloed.

 

Masaccio gebruik meetkun­dige beginsels om die perspektief (die afstand tussen voorwerpe) in sy skilderwerk noukeurig uit te beeld -- dit lyk inderdaad of sy skilderye uit die werklike lewe kom. Hy bestudeer Brunelleschi se tegniek van lineêre perspektief en pas dit toe in sy fresko's in die Brancacci-kapel van die Kerk van Santa Maria del Carmine in Florence. Dit is omstreeks 1427 geskilder.

 

Dié emosieryke Bybelse to­nele is veral treffend vanweë die merkwaardig akkurate verhou­ding tussen ver en nabygeleë voorwerpe. Sy gebruik van lugperspektief (die uitwerking van lug op voorwerpe -- hoe verder, hoe blouer en dowwer) oortref ook alle vorige pogings.

 

Masaccio sterf op 'n jeugdige 27 en laat net 'n handvol van sy meesterlike baanbrekerswerke vir die wêreld agter. Die lys van groot Italiaanse geleerdes en kunstenaars van die eerste helfte van die vyftiende eeu het haas geen einde nie: Botticelli, Mantegna, Bellini, Veneziano, Ghiberti, Della Robbia, Verrocchio, Pollaiuolo... Dit, waar­skynlik meer as enigiets anders, maak die Vroeg-Renaissance so 'n merkwaardige tydvak in die geskiedenis.

 

__________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan