____________________________________________________________
Ou
skewebek
--
verwronge lewe van die platvis
Met altwee oë aan dieselfde kant van die kop en met
die bek grotesk verwring, is die skol nou nie juis die aantreklikste skepsel op
aarde nie. Maar die rare eienskappe van hierdie platvis maak hom wonderlik geskik
vir sy roofdierlewe op die seebodem...
____________________________________________________________
KYK in die spieël na jou gesig. Dit lyk
simmetries, oftewel alkant eenders -- hoewel natuurlik nie op 'n haar eenders
nie. Maar jou neus en mond is in die middel, en weerskante het jy 'n oog en 'n
oor. Selfs die linker- en regterkant van jou lyf is simmetries, en jy is
gewoond daaraan om regop te loop.
Maar sê nou jy moes jou lewe lank op jou sy op die
grond gelê het? Dan sou jou regs-links-simmetrie maar bloedweinig vir jou
beteken het. Daar is egter 'n groep visse wat, pleks van deur die water te
swem, die meeste van hul tyd op die seebodem lê. Platvisse -- wat die tongvis,
bot, skol en heilbot insluit -- het liggame wat lyk asof dit horisontaal
afgeplat is, hoewel hulle in der waardheid op hul sye lê.
Wanneer hulle uitbroei, lyk die platvislarwes nes die
ander. Maar namate hulle groter word, begin iets eienaardigs gebeur: een kant
van die skedel groei vinniger as die ander, wat die een oog na die ander kant
van die kop laat skuif en die bek sywaarts verwring.
Terselfdertyd verdonker die kant van die liggaam waar
die oë is, terwyl die ooglose kant byna kleurloos word. Die verdonkering help
om die boonste deel van die liggaam te kamoefleer. Die kant wat aan die
seebodem raak, het geen kleur nodig nie.
Die eindresultaat is 'n groep kreature wat bra komies
lyk. Maar as jy dink hulle lyk raar, dink net hoe bisar jou eie gesig sou gelyk
het as dieselfde met jou gebeur het!
• PRAAT van
die tongvis en baie mense dink aan 'n smaaklike gereg in 'n restaurant. Tien
teen een dink hulle nooit eens aan die vreemde anatomie van die skepsel op hul
borde nie -- genoodsaak deur sy lewenstyl op die seebodem.
Soos ander platvisse lyk die stuk of veertig soorte
tongvisse soos ''normale'' klein vissies wanneer hulle uitbroei. Maar in hul
vroeë lewenstadiums gaan lê hulle op hul linkersy en die linkeroog beweeg oor
na die regterkant toe. 'n Groot deel van die bek raak verwronge onder die kop.
Teen die tyd dat hulle volwassenheid bereik, is die liggaam plat en ovaalvormig,
en het die rug-, aars- en stertvinne reeds 'n volledige rand om die vis gevorm.
Tongvisse hou in warm, vlak waters in die meeste
wêrelddele. Hulle lê die grootste deel van die dag weggesteek onder die sand of
gruis en maak gewoonlik snags hul verskyning of wanneer die lug betrokke is.
Dan vreet hulle byvoorbeeld weekdiere, wurms en klein vissies wat op die
seebodem lewe.
Omdat sy bek so anders sit, vreet die tongvis deur
die voorkant van sy kop oor die slagoffer te maneuvreer en dit dan van die sand
af in sy bek op te raap.
Orde: Pleuronectiformes. Familie: Soleidae.
• SOWAT 300
verskillende soorte botte word in die
Noordelike Halfrond aangetref. Die meeste hou in die kuswaters en
varswaterriviermondings van Europa, maar party word so ver noord as die ysige
waters van die Noordelike Yssee en sommige so ver suid as by die sonnige kuste
van Noord-Afrika gevind. Die Engelse woord vir botte is ''flounders''.
Soos by ander platvisse sit altwee die oë van
volwasse botte aan die een kant van die kop en wys die bek sywaarts. Hulle kan
hul kleur soos verkleurmannetjies verander om met hul omgewing saam te smelt.
Trouens, hulle is so vasbeslote om hulself te vermom dat 'n vis wat eenmaal
op'n skaakbord geplaas is ook só 'n blokkiespatroon aangeneem het.
Botte vreet garnale, weekdiere en wurms wat in die
sand of modder lewe. Hierdie skepseltjies speel wegkruipertjie wanneer dit
laagwater is, maar met hoogwater kom hulle te voorskyn om die inkomende
plankton te vreet. Dan is dit vir die botte maklik om oor die sand of modder te
swem en hulle op te vreet.
Soos ander platvisse swem botte met vertikale
golfbewegings van hul afgeplatte liggame.
Orde: Pleuronectiformes. Families: Pleuronectidae
en Bothidae.
Skol
• DIE skol
is een van die belangrikste platvisse in die menslike dieet en groot
hoeveelhede word in Noord- en Suid-Europa verorber. Hy verskil van ander
platvisse deurdat hy helderrooi of oranje kolle aan sy bokant het -- maar
origens het hy ook 'n skewe bek en altwee oë aan dieselfde kant van die kop.
Skolle vreet ook klein weekdiertjies en ongewerweldes
wat op die seebodem woon. Hulle gewaar hulle met hul oë en skiet dan
horisontaal vorentoe om hulle met die bek op te raap. Klein prooi word heel
opgevreet, maar groter slagoffers word deur skerp tande in die keel verbrysel.
Orde: Pleuronectiformes. Familie: Pleuronectidae.
• DIE
''heil'' in die naam ''heilbot'' is afgelei van ''heilig'', 'n verwysing na die
feit dat dit eenmaal op Christene se heilige dae geëet is. Maar die heilbot --
die grootste van die platvisse -- smaak goed op enige dag van die jaar.
Die heilbot, wat in koel, diep waters in die
Noordelike Halfrond voorkom, kan meer as 2 m lank wees en tot 180 kg weeg. Soos
ander platvisse het hy 'n afgeplatte liggaam met altwee oë aan dieselfde kant
van die kop. Die ontblote deel van die liggaam is donkerbruin, die deel wat aan
die seebodem raak, is so goed as kleurloos.
Krappe, visse en skulpvisse is op sy spyskaart.
Orde: Pleuronectiformes. Familie: Hippoglossidae.
• RÔE, wat
verwant is aan haaie, behoort tot 'n aparte groep platvisse as tongvisse,
skolle en botte, maar anders as die bot-groep, wat op hul sye lê, is rôe só
afgeplat dat hulle op hul pense lê.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan