___________________________________________________________________
Vroeëe mense en antieke
beskawings (13)
Maja en
Asteke
--
beskawings in die oerwoud
Ses eeue lank het die Maja 'n verstommend
gesofistikeerde beskawing in die oerwoude van Sentraal-Amerika in stand gehou
-- en toe is hulle skielik verslaan. Die Asteke, wat wes van die Maja gewoon
het, het 'n selfs korter geskiedenis gehad het...
___________________________________________________________________
"HULLE het na ons skepe toe uitgeswem en vir ons papegaaie, bolle
katoengare, spiese en baie ander goed gebring... Ek het geen dierlikes onder
hulle gesien nie... Inteendeel, hulle was baie eerbiedig en vriendelik."
Só het Christopher Columbus op 12
Oktober 1492 in sy skeepsjoernaal geskryf. Dit was die eerste opgetekende
kontak tussen Europeërs en inwoners van die Nuwe Wêreld.
Teen die tweede dekade van die
1500's het die Spaanse veroweraars egter deeglik besef dat die inwoners van wat
ons nou as Mexiko en Sentraal-Amerika ken,
glad nie die "edele barbare" is soos hulle aanvanklik gedink
het nie.
Só was
daar byvoorbeeld Cortez, 'n ywerige Spaanse kolonis. Hy was eers verblind deur
die rykdom en weelde van die Asteekse stede en al die skatte waarmee die Asteke
hom en sy avonturiers belaai het. Maar 'n skok het op hom gewag toe hy op hul
hooftempel afkom.
Die binnekant was besaai met
bloedspatsels, en daar was oral tekens van menslike offerandes -- klipblokke
waarop die slagoffers uitgestrek is, messe waarmee hul hart uitgekerf is,
boombas deurdrenk met bloed...
Maar wie was hierdie vreemde,
bloeddorstige mense dan?
•
MET die koms van die Spanjaarde het veral twee beskawings ver bo die
ander in Sentraal-Amerika uitgetroon: die Maja en die Asteke.
Die Maja het in die
Yucatan-skiereiland in Mexiko gewoon, in 'n gebied wat vandag feitlik heeltemal
deur Guatemala, Belize, Honduras en El Salvador gedek word.
Die Maja-kultuur het sy bloeityd tussen
omstreeks 250 en 900 nC beleef -- vandag bekend as die Klassieke Tydperk. In dié tyd het hulle groot stede gebou en vinnige
vooruitgang in die kunste, argitektuur en wetenskappe gemaak.
Godsdiens het hul kultuur oorheers
en tot die oprigting van reusagtige seremoniële geboue gelei.
Die Maja-tydperk is onderbreek met
die inval in 950 deur die Tolteek-Indiane van Mexiko. Die Tolteke het in die
tyd van hul oorheersing, bekend as die Mexikaanse tydperk, 'n groot invloed op
die Maja-kuns en -argitektuur gehad. Die Maja-kultuur het herleef met die einde
van die Tolteek-oorheersing in 1200, maar die handel het 'n baie groter rol as
godsdiens begin speel. Die Maja-stede het florerende handelsentrums geword en
die seehandel het vinnig vooruitgegaan.
Die rede vir die ineenstorting van
die Maja-beskawing in die sestiende eeu bly 'n raaisel. Al wat
bekend is, is dat interne struwelinge in die middel van die vyftiende eeu die
volk se weermag uitgeput het. Dit het daartoe bygedra dat die Spanjaarde hulle
kon oorrompel.
•
DIE Maja-kultuur verteenwoordig die toppunt van die Sentraal-Amerikaanse
lewenswyse. Hulle het 'n eie skrif ontwikkel wat uit baie simbole bestaan het.
Die simbole het kombinasies van klanke en idees weergegee, soortgelyk aan die
Egiptiese hiërogliewe. Die Maja het hul skrif gebruik om gebeurtenisse in die daaglikse lewe van hul leiers en dié se
familielede neer te skryf, om sterrekundige waarnemings op te teken, en
belangrike datums aan te teken.
Daar is geskryf op mure, op groot
klipmonumente of stelae, geboue en selfs meubels. Die Maja het tot boeke
van gevoude papierblaaie gehad wat van vesels van die maguey-plant
gemaak was. Ongelukkig is baie van dié boeke deur die Spanjaarde vernietig.
Die Maja het selfs twee kalenders
ontwikkel. Een is gebaseer op die bewegings van die aarde om die son (al het hulle dit nie werklik besef
nie). Dit het 365 dae gehad, wat verdeel is in agttien maande van twintig dae
elk. Aan die einde van 'n kalenderjaar het vyf "ongelukkige dae"
oorgebly.
Die ander kalender is in 260 dae
verdeel. Dit het twintig name vir verskillende dae gehad. Dié name is met die
name van gode en godinne geassosieer. Priesters het dié kalender gebruik om
iemand se goeie of slegte geluk te bepaal.
Die Maja het talle akkurate sterrekundige
waarnemings gedoen deur die bewegings van die son en die planete relatief tot
die horison dop te hou deur 'n paar gekruiste stokkies. Boonop was die Majas se
wiskundige vermoëns van 'n besonder hoë standaard.
Hulle het 'n getallestelsel met net
drie simbole uitgevind: 'n skulp was 'n nul, 'n strepie was die getal vyf, met
'n kolletjie vir elke eenheid tot met die getal vier. Alle getalle is as 'n
kombinasie van strepies en kolletjies geskryf. Die posisie van die skulpie het
die waarde aangedui.
Die Maja was ook uitstekende
skilders, pottebakkers en beeldhouers. Hulle het mure met kleurryke tekeninge
versier en beelde van klei en klip gemaak. Hulle het hoë piramides gebou met
tempels bo-op en steil trappe teen die kante uit. Hulle het die oënskynlike
hoogte van hul geboue verder verhoog met versierings wat op die hoogste punt
van die dak aangebring is.
Die gosdiens van die Maja het om die aanbidding van groot
aantal natuurgode gesentreer.
•
VOLGENS Asteek-oorlewering het hul voorvaders van 'n gebied ver noord
van Mexiko, genaamd Astlan, suidwaarts geswerf en is hulle eers in 1345
toegelaat om hulle permanent op die Mexikaanse hoogland te vestig.
Hulle het dié gebied Tenochtitlan
genoem, die "Plek van die turksvy-kaktus". Tenochtitlan is uitgelê
volgens 'n reghoekige rooster met kanale en strate -- baie soos Venesië. Die
stad het floreer, sy onafhanklikheid verkry en 'n stadstaat geword.
Tenochtitlan en vyftig ander
onafhanklike stadstate het mettertyd verenig.
Een van die bekendste
Asteek-heersers was Montezuma I, 'n man wat baie gebiedsgrond vir die Asteke
verower het. Sy opvolgers het ook nie op hul louere gerus nie, en met die
kroning van Montezuma II in 1502 tot keiser, was die Asteekse ryk op sy hoogtepunt.
Die meeste Sentraal-Amerikaanse
volke het menslike offerandes gebring, maar die Asteke het dit tot 'n fyn kuns verhef. Een Spaanse
veroweraar het glo 136 000 skedels langs die tempel van Huitzilopochtli getel.
Tog het die Asteke menslike offerandes as 'n heilige daad beskou.
Cortez en
sy weermag -- versterk deur oorwonne Indiane wat omgekrap was oor die swaar
belasting-las op hulle -- het in 1519 na die Asteekse hoofstad opgeruk en
Montezuma II gevange geneem. In 1520 het die Asteke die Spanjaarde verdryf,
maar die Europeërs het teruggeveg en uiteindelik geseëvier.
•
DIE meeste van die Asteekse geboue is deur hul Spaanse veroweraars
vernietig. Tenochtitlan is gelyk gemaak met die grond en die stad Mexiko oor
die bouvalle gebou.
Gelukkig het argeoloë voorbeelde
opgegrawe van Asteekse juwele, pottebakkersware en beeldhouwerke -- van die
fynste kunsskatte wat deur Sentraal-Amerikaanse volke gemaak is.
Hul skrif het uit klein prentjies
bestaan, en skrifgeleerdes het gedigte en volksverhale daarin geskryf.
Die Asteke het ook twee kalenders
gebruik. Een was gegrond op 'n siklus van 365 dae en is gebruik om geskikte
saai- en oestye vas te stel. Die ander kalender het 260 dae gehad en is vir
godsdienstige geleenthede gebruik.
Baie van vandag se inwoners van
Mexiko is afstammelinge van die Asteke. En 'n groot deel van die bevolking van
Guatemala stam van die Maja af.
__________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan