Julle
rotte!
-- saam met muise die aarde
se mees verdelgende knaagdiere
Toe honderde rotte 'n aantal jare gelede in 'n woonhuis in die Kaapse Skiereiland gevind is -- en al die diere om gesondheidsredes van kant gemaak moes word -- was baie mense geskok oor die bisarre vonds. Dit het mense egter ook opnuut bewus gemaak van sulke ongewenste knaagdiere in ons midde. En vrae laat onstaan oor rotte en hul gewoontes. Hier is 'n aantal boeiende -- maar ook sekere onrusbarende
-- feite omtrent rot, muis en gespuis…
HULLE is knaend onder ons -- ręrig. Knaend,
knaend, knagend aan al wat vir hulle eetbaar lyk, hetsy potskraapsels,
pampoenpitte of plastiek. Daarom word hulle so paslik knaagdiere genoem, hulle
wat so gedurig aan die kou en afkou is. Met twee skerp voortande aan elke
kakebeen is hulle immers gemaak om te knabbel.
Party van hierdie knaagdiere, soos marmotjies, word
deur talle kinders liefderyk by hul huise vertroetel. Ander, soos rotte en muise,
word tradisioneel met die aakligste pestilensies vereenselwig -- tensy hulle
natuurlik spierwit pelsies het. Dan is hulle net sulke gesogte troeteldiertjies
soos marmotte!
Die ironie is dat sulke toetelbare wit rotte en wit muise
maar net albino-tipes van einste die versmade rotte en muise is... diere wat so
lank reeds beskou word as die onheilige draers van berugte ''peste wat in die
donker wandel''.
Rotte dra trouens reeds geslagte lank die blaam vir
die sogenaamde Swart Dood-epidemie van die Middeleeue. Eksotiese tropiese
vlooie wat op die swartrot sou gelewe het, sou die builepes versprei het wat
tussen die jare 1347 en 1351 van 15 tot 30 miljoen mense in Europa doodgemaak
het.
Tog het navorsers al die wetenskaplike węreld laat regop sit met 'n nuwe bewering wat hierdie ou teorie weerlę. Hulle het aangevoer dat die rot nie die werklike verspreider van die pes was nie, maar vosse, Europese dasse (''badgers'') en, glo dit, mense self!
'n Span Franse argeoloë en wetenskaplikes het gereken
die builepes, Yersinia Pestis, is waarskynlik wel na Europa gebring deur
vlooie op swartrotte wat in skeepsvragte uit die Midde-Ooste geskuil het. Maar
daardie rotte en vlooie sou nie lank in die koue klimaat kon oorleef het nie,
het hulle gesę. Toe is die siekte egter oorgedra na 'n inheemse vlooi, wat op
inheemse diere en mense teer -- met die bekende katastrofale gevolge. Of so het
die navorsers beweer.
Hoe ook al, in Suidelike Afrika is daar ander muisagtige
diertjies, die sogenaamde nagmuise (Engels: ''gerbils''), wat tot in ons tyd
steeds gevreesde draers van builepes is, vertel John Visser, bekende
Suid-Afrikaanse natuurfotograaf.
Wat ons nietemin van die muisfamilie dink, een ding
tel darem beslis in hul guns: derduisende diertjies van verskeie rot- en
muissoorte het al in laboratoriums groot dienste aan die mens bewys. Deur hulle
as proefdiere te gebruik, is daar reeds baie entstowwe teen gevaarlike siektes
ontdek. Gewoonlik word albino's van die bruinrot en huismuis in sulke navorsing
gebruik.
Tog sal min mense ooit oortuig kan word dat rotte en
muise sindelike diere is -- veral nie daardie soorte wat in riole en vullishope
nesmaak nie. En iemand wat byvoorbeeld al moes toesien hoe 'n pakkamer vol
onvervangbare ou geskrifte deur sulke vernietigers bevuil en verinneweer is,
sal baie min simpatie met hulle hę...
Hierdie diere het besondere sterk tande en dit is
bekend dat rotte al selfs gate in loodpype gebyt het. Bekyk 'n mens die skedel
van byvoorbeeld 'n rot, is die breë, skerp, beitel-agtige snytande opvallend --
tipies dié van 'n knaagdier. Die voorvlak van elke snytand bestaan uit emalje,
terwyl die agtervlak uit sagte dentien bestaan wat met die kouery wegslyt sodat
die tande gedurig skerp bly. Knaagdiere het nie oogtande nie en daar is 'n
gaping tussen die sny- en kiestande.
• ROTTE en
muise sluit eintlik 'n groot verskeidenheid van klein en mediumgroot knaagdiere
in wat tot die families Muridae en Crecitidae behoort. En al
onderskeid wat 'n mens baiemaal tussen rotte en muise kan tref, is om te sę dat
muise klein en rotte groter is.
Daar is wel al sekere wetenskaplike onderskeide
gemaak, soos dat egte rotte 'n stert met minstens 210 en hoogstens 260 skubringetjies
het, teenoor egte muise se stert met minstens 180 skubringetjies. Maar in die
volksmond lę die verskil tussen muis en rot nie so duidelik nie. 'n Mens kry
ook talle diertjies wat rotte en muise genoem word wat maar net so verlangs
familie van egte rotte en muise is.
Van al die muisagtiges is dit die bruin- en swartrot
en die huismuis wat die mens węreldwyd die meeste hoofbrekens gee. Indien hulle
toegelaat sou word om ongehinderd aan te teel, kan dit maklik die einde van die
mens op aarde beteken.
Trouens, as dit nie vir die waaksaamheid van die huiskat en ons valletjies en ander bestrydingsmetodes was nie, sou hulle tien teen een lankal ons huise, plase, kosfabrieke en selfs kantore oorstroom het. Iemand het al bereken dat net een rotpaar -- slegs een enkele mannetjie en wyfie -- teoreties in staat is om binne vier jaar 20 miljoen afstammelinge te hę!
En praat van onhigiënies. Nog 'n kenner vertel dat
slegs een rot in een jaar 15 000 korrels kan ontlas en ses liter urine en 300
000 hare kan agterlaat. Dit hou vanselfsprekend vir die mens 'n ernstige
gesondheidsgevaar in. Voedselvergiftiging, lassakoors, omlope en wat nog alles
is sy voorland.
Die verdelgende knaagdiere se verspreiding het saamgeval met die kolonialisering van die węreld. Man en muis (en rot) het saam op die ou seilskepe gevaar -- die knaagdiere as berugte verstekelinge in veral die houtwande van die skepe.
Só het onder meer die bruinrot (Rattus norvegicus)
en die swartrot (Ratta ratta) ook die Kaap binnegeseil. Ook ons węrelddeel
sou nooit weer dieselfde wees nie.
• Verskeie
soorte knaagdiere wat as rotte bekend staan, soos die kangaroerot van
Noord-Amerika, is nie rotte in die ware sin van die woord nie. Hulle kom snags uit hul gate om, danksy hul
lang agterpote, spring-spring van bos tot bos te beweeg op soek na sade. Selfs
al is daar nie veel vog in hul kos nie, kom hulle goed reg sonder water. Vog
word bewaar deur slegs bietjies-bietjies te urineer en droë mis uit te skei.
En, soos alle knaagdiere, sweet hulle nie. Maar as
hulle darem te warm raak, kan hulle afkoel deur die pels aan die nek te lek.
____________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________
Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan