____________________________________________________________
Wetenskaplikes soek die eienaardige neefs van
bloublasies -- met onbemande
duikbootjies ver onder die oppervlak van die oseaan. Dié diere het meestal geen
brein, geen hart, geen longe of beskermende dop nie, maar voer 'n heel
geslaagde bestaan in een van die mins verstane ekosisteme ter wêreld -- doer
ver onder in die donker dieptes van die see. Om meer omtrent hierdie sogenaamde
sifonofore te wete te kom, gebruik die
wetenskaplikes gesofistikeerde, onbemande duikbootjies, wat met kabels aan hul
navorsingskepe geheg is. En om so 'n "hengel-uitstappie" mee te maak,
is 'n onvergeetlike belewenis, soos die skrywer van hierdie artikel kan
getuig...
____________________________________________________________
OP 'n grys oggend vertrek ek saam met 'n span wetenskaplikes op
die navorsingskip Point Lobos na die diep water van Kalifornië se Monterey Bay.
Die doelwit van die dag se ''hengel-uitstappie'' is 'n vreemde groep diere met
deurskynende, gelatien-agtige lywe.
Die meeste het geen brein, hart, longe, of
beskermende dop nie en kan geen geluid maak nie. Tog kan hulle lig
aanvoel, hul prooi opspoor, navigeer en
hulself verdedig. Hierdie sogenaamde sifonofore
dryf hul hele lewe lank in hul donker, grenslose, driedimensionele wêreld sowat
100 m onder die see-oppervlak tot sowat 100 m bokant die seebodem.
As tingerige, ketting-agtige vleisvreters wat selfs
groter roofdiere soos haaie en pylinkvisse kan oortref, bestaan sifonofore uit
talryke mae, tentakels en ander dele. Dié bisarre diere word in verskeie vorms
en groottes aangetref. Party is maar net so 1 cm lank, ander met 'n lengte van
40 m is groter as die blouvinwalvis.
Die wetenskaplikes verwag om selfs groter sifonofore
te vind, hoewel hulle nog nie kan saamstem of hierdie diere enkele organismes
of kolonies is nie, want hulle het die eienskappe van altwee.
Sifonofore en hul metgeselle doer onder in die middel
van die see bevolk die grootste ekologiese ruimte op aarde -- 'n habitat wat
meer as 95 persent van die beskikbare leefruimte op ons blou planeet beslaan.
Tog is verrassend min bekend oor die ekologiese uitwerking van hierdie
geheimsinnige skepsels -- 'n tekortkoming wat Bruce Robison en sy kollegas by
die Montery Bay Aquarium Research Institute (MBARI), 'n private instansie in
Moss Landing, Kalifornië, hard probeer regstel.
As die hoof van MBARI se ondersese ekologiese
navorsingsprogram, hoop Robison om die nodige kennis te verkry vir wat hy noem
die grootste leemte in ons begrip van hoe die oseaan in der waarheid
funksioneer. Daarvoor het hy aansienlike hulpbronne tot sy beskikking.
MBARI besit twee navorsingskepe, elkeen toegerus met
'n duikbootjie met afstandbeheer wat deur die see op sleeptou geneem kan word.
Só 'n duikbootjie word 'n ROV genoem (remotely operated vehicle).
Om hierdie werk eerstehands te bekyk vergesel ek
Robison en sy medenavorsers op 'n daglange jagtog na sifonofore. In die see
onderkant Monterey Bay is 'n ontsaglike kloof groter as die Grand Canyon.
Minder as 100 km van die kus af, is die water reeds tot 4 km diep. Boonop is
die see hier ryk en vrugbaar, goed voorsien van 'n menigte lewensvorms.
Vandag se uitstappie sal kort wees. Die span wil tot sowat
12 km van Moss Landing af uitvaar, waar die water omtrent 1600 m diep is. Point
Lobos is vir daglange vaarte toegerus.
''Die plan,'' sê Robison, ''is om die diere in hul
natuurlike woongebied waar te neem, monsters te versamel en hulle gou terug te
kry by die laboratorium, iets wat moontlik is omdat ons so naby aan die diep
water is. Aan die ooskus (van Amerika) moet ons 24 uur of langer vaar om sulke
diep water te kry.''
In die middel van die heenvaart van 90 minute neem
Robison my op 'n begeleide toer na die ROV Ventana, wat in die middel van die
agterdek ''geparkeer staan''. dié snuffeltuig van drie ton, nagenoeg so groot
soos 'n klein motor, is met sensors, videokameras, ligte, meganiese arms en
monsternemers toegerus.
Die duikbootjie is per kabel met die skip verbind.
Elektriese krag, inligting en videobeelde word deur die kabel oorgedra onderwyl
die duikboot deur die see gesleep word.
'n Skanderende sonartoestel help die wetenskaplikes
om die grootte te bepaal van diere soos byvoorbeeld die 40 m lange praya, wat
Robison en sy kollegas vyf jaar tevore teëgekom het. Dis die langste sifonofoor
wat nog gevind is, maar Robison reken die rekord gaan kort voor lank verbeter
word.
Eintlik weet die mense al meer as 200 jaar van
hierdie diere, of minstens sommige van hulle. Maar die skepsels is so delikaat
dat hulle tot stukke pappery verbrokkel wanneer 'n mens hulle in nette boontoe
probeer bring.
Met ROV's kan die wetenskaplikes hulle in die vrye
natuur dophou en hulle ongeskonde, en lewend, terugbring om hulle verder te
ontleed.
Die eerste stuurman waarsku ons om tru te staan toe
die Ventana per hyskraan van die skip se dek opgelig word om stadig tot sowat
'n kilometer diep in die see neergelaat te word. Terwyl die duikbootjie in die
water wegsak, beweeg die wetenskaplikes met die trap af na die beheerkajuit
(''The Hole'' genoem) om die ondersese beelde op talle videoskerms te bekyk.
Die Ventana se loods beheer die vaartuig se bewegings
met 'n stuurstok. Op die videoskerms kan my ongeoefende oë nie veel meer sien
as ''mariene sneeu'' nie, wit vlokkies dooie organismes en ander deeltjies wat
na die seebodem afsak.
Maar Robison kan sekere belangrike diere in die
''sneeustorm'' onderskei, onder meer 'n klein sifonofoortjie met 'n ''kop'' in
die vorm van 'n vuurpyl, 260 m onder die oppervlak. Die skepsel het nie rêrig
'n kop nie, maar word deur 'n tros pulserende ''swemklokkies'' voortgestu wat
so vaagweg na 'n vuurpyl lyk.
Wanneer 'n klep in hierdie slap, bol-agtige strukture
oopgaan, word water ingetrek. Die water word later deur spiersametrekking
uitgedwing, wat die dier vorentoe, agtertoe of in kringe voortdruk, afhangende
van die volgorde waarin die klokkies gepers word.
Die loods maneuvreer die ROV só dat een van sy
monsternemers naby aan die dier is. Hy maak die deksel van 'n plastiekhouer
oop, beweeg die houer oor die dier en maak dan weer die deksel toe. Die
operasie is veel moeiliker as wat dit lyk, siende dat daar van 'n
tweedimensionale skerm af gewerk word.
'n Nanomia, een van die volopste sifonofore in
Monterey Bay, verskyn vervolgens op die skerm. Hierdie gulsige roofdier, met
tentakels wat aan 'n smal string van klokkies en mae bengel, vreet 'n kwart van
die kril (planktonkrefies) wat in die baai verorber word...
Maar wat presies maak van 'n sifonofoor 'n
sifonofoor? Daar is immers groot verskille in grootte en vorm onder die 150
spesies wat wêreldwyd bekend is. Wat het 'n bloublasie, maklik die bekendste
sifonofoor, en meer eksotiese, diepsee-kreature waarvan omtrent niemand nog
ooit gehoor het nie, nou eintlik gemeen?
Sifonofoor, verneem ek, beteken ''sifon-draer'',
genoem na die voedingstruktuur of sifon wat bestaan uit 'n maag en 'n mond in
die vorm van 'n trompet. Die diere behoort tot 'n filum wat sulke steekdiere soos
anemone, jellievisse en korale insluit.
Wat sifonofore anders maak, is hul besondere bou --
hul vermoë om veelvuldige (soms honderdduisende) kopieë af te skei van
tentakels, mae en ander strukture wat heg met mekaar geïntegreer is. Klein
sifonofoortjies voel papsag, maar die groteres is vlesiger.
Partykeer val hulle uitmekaar wanneer daar aan hulle
geraak word en gee 'n glimmende lig af. Die diere kan aan hul kenmerkende
ligvertonings uitgeken word. Die verskynsel is ook 'n verdedigingsmeganisme. 'n
Sifonofoor werp dalk 'n spaar-swemklokkie af wat gloei en 'n vyand verwar.
'n Groot en vlesige paya dryf nou verby die Ventana,
sowat 275 m onder die seevlak. In die beheerkajuit aktiveer Robison die ROV se
suigende monsternemer en trek die dier sagkens deur 'n lang, kronkelende buis
tot in 'n houer van drie liter. ''Ditsem!'' sê hy. ''Ons het hom!''
Vir die oomblik lyk dit of alles stil is sover dit
sifonofore aangaan. Die span is by 'n droë kol en sien niks anders as ''sneeu,
sneeu en nogmaals sneeu'' nie. Uiteindelik, 900 m onder die oppervlak, gewaar
hulle 'n slang-agtige sifonofoor wat apolemia genoem word. Hy is 10 m lank,
maar slegs so breed soos 'n vinger. Hy bestaan meestal uit donker, kralerige
mae, altesaam honderde, wat deur ingeboude monde en tentakels gevoed word.
Die kenner Marsh Youngbluth het al tot 800 mae aan 'n
apolemia getel, wat meer as 30 m lank kan word. Youngbluth noem dit die
''doodsgordyn'', gereed om ander sifonofore, skaaldiere, jellievisse en klein
vissies te vang -- ''enigiets wat dom
genoeg is om in sy web in te swem''.
Maar die spigtige, brose apolemia val in stukke
wanneer die ROV se suigtoestel aangeskakel word. ''Kom ons tel die krummels
op,'' sê Robison.
Teen die middel van die namiddag het die span nog 'n
paar apolemia gevang en daarmee al sestien van die Ventana se houers volgemaak.
Die snuffeltuig word na die skip toe teruggetrek, waar die wetenskaplikes die
monsters aflaai.
Ek kyk na 'n paar van die houers en is verras oor hoe
klein die sifonofore lyk wat in onherkenbare bondels inmekaargetrek het.
''Hierdie diere bestaan uit spiervesels,'' verduidelik Youngbluth. ''Hulle trek
soos rubberbande saam -- dis waarom hulle is sulke klein houers pas.''
Spoedig kom ons by die skeepsdok van Moss Landing
aan. Ek loop die laboratorium binne, waar die navorsers geen tyd verspil om die
diere te ontleed nie, ten einde meer oor hul verterings-, reproduk- sie-,
asemhalings- en gedragspatrone te leer.
In 'n ander kamer inspekteer Youngbluth die inhoud
van die gevange apomelia om vas te stel wat hulle gevreet het. Hy wys daarop
dat apolemia 'n rukkie tevore erg onder die salm by Noorweë gemaai het. Hy sal
tot laat in die nag besig bly, hoewel hy môre-oggend om 06h30 weer op die Point
Lobos moet wees.
Maar Youngbluth sal lag-lag opstaan om die kans te
kry vir nuwe ontdekkings in een van die mins verstane ekosisteme ter wêreld.
''Ons is pioniers op hierdie gebied,'' sê hy, ''ons betree 'n terrein wat
niemand anders nog betree het nie.''
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit
Huisgenoot se Jongspan