_______________________________________________________________
Coert
Steynberg
Hy
is eenmaal Suid-Afrika se grootste volksbeeldhouer genoem, 'n monumentale
kunstenaar wat vroeg reeds internasionale erkenning gekry het. Ondanks sy roem
het hy egter altyd beskeie gebly, hierdie forse man wat die meeste van sy beelde
uit ruwe graniet gebeitel het. "Mense vergeet so gou," het Coert
Steynberg [ILLUSTRASIE HIERBY] by geleentheid oor sy eie kunswerke gesê. Maar
sy naam sal bly voortleef in die skat van beelde en monumente wat hy nagelaat
het. En al word sekere van sy werke (soos die Bloedrivier-monument en D.F.
Malan-borsbeeld) miskien vandag anders beoordeel in die nuwe Suid-Afrika,
behoort dit geen afbreuk te doen aan die besondere bydrae van die befaamde
Steynberg tot die Suid-Afrikaanse kuns nie...
_______________________________________________________________
OP
Trafalgarplein, in die winterse Londen, sit die sielsongelukkige jong man met
die stukkende skoene. Hy sit met sy hoed langs hom, maar hy kyk nie op nie.
"Pavement sitting" noem hulle dit... so vernederend, maar 'n man moet
tog leef.
Een
ná die ander rinkel die muntstukke in die hoed, totdat hy teen skemer opstaan
en in sy kamer die trippense, pennies en halfpennies gaan tel. Vyftien
sjielings... darem genoeg om hom vyftien dae aan die lewe te hou.
Só
totaal wanhopig, in een desperate stadium van sy lewe, was die groot kunstenaar
wat later gereken sou word as die grootste volksbeeldhouer van Suid-Afrika:
Coert
Steynberg. Hy wat vir ons beeldhoukuns beteken het wat Pierneef vir ons
skilderkuns was -- 'n man wie se gevierde monumente 'n intrinsieke deel van die
Suid-Afrikaanse kultuurerfenis sal bly.
Steynberg
(1905-1982) is aan die Hennopsrivier in die distrik Pretoria gebore, en vandat
hy kon loop, is vertel, het hy na die watervoor op die plaas weggeloop en daar
in die klei gesit en peuter. Toe hy vyf was, het sy ouers na 'n plaas by Bethal
getrek, waar hy in 'n spruit met swart potklei klei-osse gemaak het.
As
seun kon hy nie dinge koop wat hy graag wou hê nie, en die enigste uitweg was
toe om dit self te maak. Hy het vir homself 'n fiets, 'n kitaar en 'n viool
gebou, asook 'n klavier, waarop hy sy eerste klavierles gehad het. Coert het ook
musiek en gedigte geskryf, en selfs 'n rornan.
Daarby
het hy baie geteken en geskilder totdat hy besluit het dat hy beeldhouer wil
word.
Steynberg
studeer van 1925 tot 1928 aan die Rhodes-universiteit in Grahamstad waar hy 'n
kunsonderwysersdiploma verwerf. Van 1928 tot 1930 studeer hy aan die Royal
College of Art in Londen, waar hy die August Spencer-penning ontvang wat elke
vyf jaar aan die beste beeldhoustudent aan die kollege toegeken word.
Maar
selfs sulke gesogte pennings vul nie honger mae nie, en ná sy bedel-dag op
Trafalgarplein wend hy hom terneergeslae tot die Suid-Afrikaanse hoë
kommissaris in Londen om te hoor of hy nie dalk vir sy passasie op 'n skip terug
na Suid-Afrika kan werk nie.
Hier
word hy meegedeel dat hulle al maande na hom soek omdat hy die wenner van 'n
wedstryd is wat Suid-Afrika-huis uitgeskryf het en dat hy die prys -- vyftig
pond -- voor bekende internasionale kunstenaars weggeraap het.
Die
gevolg is dat Steynberg in Londen kan aanbly, groot bekendheid verwerf, onder
meer met die Dias-beeld vir Suid-Afrika-huis, en eers in 1934 weer in
Suid-Afrika aankom, waar hy soos 'n held verwelkom word. Bethal, sy tuisdorp,
ontvang hom soos 'n verlore seun en reël 'n groot eetmaal.
•
DIE laat jare dertig tot die sestigerjare is besonder voorspoedige jare
vir Steynberg, wat baie opdragte ontvang om gedenktekens en standbeelde van
openbare figure in Suid-Afrika te maak.
Een
van sy vroeë en bekendste werke is die meer as 5 m hoë ruiterbeeld van genl.
Louis Botha, die eerste premier van die Unie, by die Uniegebou in Pretoria. Dit
word in 1938 begin, in 1942 voltooi en ná die Tweede Wêreldoorlog opgerig. Die
beeld word uit vier ton brons gegiet -- die eerste keer dat só 'n massiewe
gietery in die
land gedoen word.
In
1939 ontvang hy 'n goue medalje vir sy ontwerp van 'n beeld oor Die rol van
diamante in Suid-Afrika.
Steynberg trou in 1940 met Elisabeth (Betsie) Bosman, wat die beskeie kunstenaar getrou bystaan in sy volgende 42 veel geroemde jare. Hulle woon in Pretoria, aan die hang van die Magaliesberg. Die egpaar se enigste dogter, Isa, studeer later skilderkuns in Londen aan dieselfde kollege as haar pa.
![]() |
Die
Hugenote- monument op Franschhoek. Die beeld van die sentrale figuur is deur Steynberg. |
Nog
'n bekende Steynberg-werk is die Bloedriviermonument in Natal, wat hy in 1938
ontwerp, maar wat eers in 1947 onthul word. Die jaar daarna word die
Hugenotemonument op Franschhoek ingewy -- en die beeld van die sentrale figuur
is ook van Steynberg.
In
1942 word die ontwerp van sekere munte van Frans-Ekwatoriale Afrika aan hom
opgedra. Hy ontwerp ook die springbok van die Suid-Afrikaanse kroon
(vyfsjielingstuk) van 1947 en later.
In
1951 hou Steynberg sy eerste eenmansuitstalling. Die volgende jaar word hy tot
fellow van die Royal Society of Artists in Brittanje benoem.
Pretoria
vier in 1955 sy eeufees en 'n beeldegroep deur Steynberg word onthul. Dié groep
bestaan uit 'n ruiterbeeld van die Voortrekkerleier Andries Pretorius (aan wie
Steynberg aan vaderskant verwant is) en Pretorius se seun pres. Mathinus W.
Pretorius, in die
tuin voor die Pretoriase stadsaal.
Ander
bekende werke van die beeldhouer sluit in die reuse kop van adv. J.G. Strijdom
(1972), gewese Suid-Afrikaanse premier, op Strijdomplein, Pretoria, asook
verskeie studies van pres. Paul Kruger in graniet.
Terwyl
hy waarskynlik beter bekend is vir sy groot standbeelde van openbare figure, is
Steynberg se klein werkies, soos sy beroemde beeldjie van die dansende Mabalel,
nie minder belangrik nie.
Onder die baie verskillende materiale waarmee hy werk, is draad, seëllak, gekleurde glas en keramiek. In sy latere werke, waarin hy meer tot die abstrakte neig, eksperimenteer hy selfs met byvoorbeeld maasdraad.
Die
gevierde beeldhouer is tot aan die einde besig met werk aan die Vegkop-monument,
asook persoonlike beelde, toe hy in Julie 1982 aan hartversaking in sy
Pretoriase huis sterf. Hy word in sy eie beeldetuin begrawe. Só kom een van die
vrugbaarste kunsloopbane in Suid-Afrika tot 'n einde.
• Die huidige Coert Steynberg-museum in Bergstraat, Pretoria, was Steynberg se woonhuis en ateljee. Dit bevat ook beeldhouwerke van die kunstenaar.
_______________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
_______________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan