___________________________________________________________________
Vroeë mense en antieke
beskawings (10)
Alle weë gaan
na Rome...
Van die glorieryke paaie van
ou Rome is vandag nog net die oorblyfsels te sien -- maar hulle leef kleurryk
voort, selfs in 'n taal soos Afrikaans, in die bekende spreekwoord dat alle weë
na Rome gaan. Die Romeinse paaie was werklik indrukwekkend. Hulle was altesaam
sowat 80 000 km lank, 'n reuse netwerk wat die soldate moes help om 'n enorme
gebied te beheer. Maar hulle het ook die kommunikasie op alle gebiede
vergemaklik -- die kolonies saamgeweef en hulle die krag en eenheid gebied wat
so kenmerkend van die ryk was...
___________________________________________________________________
VERBEEL jou jy bly jou lewe lank op 'n afgeleë Suid-Afrikaanse dorp. Jy
ken net geboue soos die enkelverdieping-huise, die kruidenierswinkel,
poskantoor, skool en kerk.
En dan laai iemand jou eendag in New
York se Fifth Avenue af...
Besoekers aan Rome aan die einde van
die 2de eeu vC moet min of meer só gevoel het toe hulle die Roomse stadsprofiel
vir die eerste keer gesien het. Hulle het ook maar net hul
eenverdieping-woonplekke geken. En hier bevind hulle hulle skielik in 'n yslike
stad met geboue van tot 21 m hoog.
Die munisipale geboue moet veral
indrukwekkend gelyk het -- die tempels, amfiteaters en openbare baddens van
marmer, toefa, baksteen en beton; die gewelfde dakke, die brûe.
Om nie eens te praat van die
netjiese regop huise van rooi baksteen nie. Huise met groot vensters...
•
DIE Romeinse boubedryf rus op 'n paar stewige Griekse fondamente.
Nogtans het die Romeine self vir manjifieke, oorspronklike strukture gesorg.
Die tipiese Romeinse dorp kon
enigiets wees -- van 'n gehuggie met 'n paar nederige geboutjies van baksteen
en hout, ál langs keistrate, tot 'n besige handelsentrum wat gespog het met
suilegange van marmer en fyn geplaveide boulevards.
Hoe ook al, al die dorpe en stede
het min of meer dieselfde stadsplan gevolg: hoë mure wat op vier plekke
onderbreek is deur hekke, en strate wat volgens 'n reghoekige roosterplan
gerangskik is.
Alles het, veral soggens, om die
forum gedraai -- 'n groot, oop plein omring deur talle winkels en kantore. Dié
plein was tegelykertyd 'n mark en 'n bymekaarkomplek vir sakemanne.
Smiddae het mense na die openbare
badhuis uitgewyk. Dié was 'n ingewikkelde gebou wat uit 'n hele aantal
vertrekke bestaan het. En dis hier waar die Romeine se vaardigheid met
verhitting en loodgietery uitmuntend vertoon het.
Mense het in een vertrek afgekoel,
terwyl hulle die sweet kon laat tap in ander vertrekke waar die temperatuur van
lou tot warm gewissel het -- beheer deur slawe wat agter die mure of
ondergronds vuur gemaak het.
Ewe indrukwekkend was die amfiteaters.
Soos die Colosseum, wat met sowat 200 000 ton
voorwerkklip en net soveel bakstene, toefa en beton gebou is. Wat dit des te
merkwaardiger maak, is dat al dié boustowwe per ossewa na die bouperseel
aangery is.
Talle stede het ook groot
sportterreine, of palaestra, gehad waar atlete mekaar die stryd aangesê
het, wedrenbane en 'n circus -- 'n smal, reghoekige baan omring deur
paviljoene. Dis daar waar die gehardes in hul strydwaens teen mekaar meegeding
het.
Die gewelf, of boog, is nie werklik
'n Romeinse uitvindsel nie. Maar die Romeine het agtergekom hoe veelsydig dié
struktuur is. Hy kan onder meer brûe stut, en dit het daartoe gelei dat die
akwaduk uitgevind is. Só kon die Romeine waterkanale ver bo die grond bou en
vars water oral in die land by die woonplekke laat uitkom.
Die Romeine het ook met ruimte in
hul geboue geëksperimenteer -- en die gewelfde dak ontdek. Dié soort dakbou
skakel die nodigheid vir pilare uit omdat die struktuur van die dak so te sê
homself ondersteun.
Boonop het die Romeine beton
uitgevind. Dié mengsel van sement, sand, gruis en water word vandag nog gebruik
om mee te bou.
•
SOWAT 90 persent van die Romeinse bevolking was van hul bestaan van
boerdery afhanklik, en dié antieke mense het 'n besonder gevorderde landboukennis
gehad.
Boere in die vrugbare valleie het
hulle op gewasse soos koring, rog en gort toegespits, en dié op die heuwels of
in minder vrugbare gebiede het olyfboorde of wingerde aangeplant, of het skape
en bokke aangehou.
•
KOMMUNIKASIE het in die Romeinse tyd 'n metamorfose ondergaan. 'n
Ongelooflike padnetwerk van sowat 80 000 km het die ryk deurkruis. En Rome was
die plek waar sewe hoofpaaie bymekaargekom het.
Die paaie is ontwerp deur Romeinse
ingenieurs en gebou deur die soldate -- sodat hulle vinnig en flink
kon reis.
Maar die Romeine kon nie net paaie
bou nie. Hulle was net sulke goeie matrose. Die Romeinse Ryk het destyds die
grootste vloot vragskepe besit -- skepe wat die groot riviere soos die Ryn, die
Donau en Nyl bevaar het en vragte van een kus van die Middellandse See na die
ander vervoer het.
•
MYNBOU het een van die belangrikste bedrywe geword. Griekeland en Italië
het reuse marmerneerslae, en marmer het die hoofboumateriaal van die Romeinse
boubedryf geword. Italië was ook ryk aan koper en ystererts, Spanje het goeie
goud- en silwerbronne gehad, en Brittanje was vol lood en tin.
•
DIE moderne kalender is deur Julius
Caesar ontwerp. (Die maand Julie gedenk juis sy naam.)
Caesar het die kalenderjaar ingedeel in elf maande van dertig of 31 dae elk, en
een maand van 28 dae. Elke vierde jaar -- skrikkeljaar -- het dié kort maand 29
dae.
•
TALLE woorde, uitdrukkings, selfs tale, het hul oorsprong in Rome. Ook
gebruike, soos dié dat die bruidegom die bruid oor die drumpel dra.
Die inwoners van die Romeinse ryk
het baie verskillende tale gepraat, maar regeringslui en lede van die adelstand
se tale was Grieks en Latyns. Die Latynse alfabet, wat op die Griekse alfabet
gegrond is, word vandag oor die hele Westerse wêreld gebruik. Latyn is die basis
van Italiaans, Frans, Spaans en Portugees, en sowat 'n derde van die Engelse
woordeskat het Latynse woorde as grondslag.
Griekse dramas en poësie het 'n groot invloed op die Romeinse letterkunde uitgeoefen. Van die bekendste oorspronklike Romeinse werke is gedigte deur mense soos Lucretius, Ovidius en Vergilius, die toesprake van Cicero, Horatius se satires, en briewe van Cicero en Plinius die jongere.
•
OOK op dié gebied het die Romeinse beeldhouers en skilders by die
Griekse kuns gaan leen, maar ook by die tradisies van Italiaanse boorlinge.
Die Romeine het uitstekende werk
gelewer, wat heelwat openbaar van die lewenswyse en denke
destyds, asook ook van historiese gebeurtenisse.
Oorspronklik of nie?
•
ONS het hier gekyk na die talle groot bydraes wat die Romeine tot die
Westerse beskawing gelewer het. Maar was die Romeine skeppers uit eie reg, of
het hulle, soos sommige kritici beweer, bloot hul Griekse erfenis aangepas?
Wat ook al die gevolgtrekking is,
een feit bly staan en dit is dat die Romeine 'n onuitwisbare stempel op die
wêreld afgedruk het.
__________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan