_____________________________________________________________
Amber
Eeue
der eeue lank ingekerker in klontjies verharde boomgom, lę 'n horde voorwęreldse
goggatjies en ander dinge wat in die tyd gevries is. Maar dis nie alle stukke
amber wat sulke wonderlike klein fossiele bevat nie. En
hierdie fantastiese harpuis van verskeie uitgestorwe naaldbome word in die
vervaardiging van kosbare juwele gebruik...
_____________________________________________________________
OP
die skurwe stamme van die Hymenaea-bome glinster die gom soos baie
trane. Die bome staan stom en huil oor die talle wonde wat verskillende
oerdiere hulle toegedien het -- ook vraatsige, voorwęreldlike insekte wat in
die hout ingeboor het.
Dit
ritsel en gons in die prehistoriese woud. Eintlik is dit onvermydelik dat 'n
menigte van die heel klein diertjies hulpeloos verstrik sal raak in al die
belle gom, soos onverskillige regimente van plunderaars wat hulle in dodelike
dryfsand begewe het.
Die
dodelys van die verswelgdes lees soos 'n Wie's Wie van goggabies: van oertydse
kewers en kakkerlakke tot pseudo-skerpioene
en
sandvlooie, van primitiewe miere en muskietagtiges tot antieke bye en vlieë.
Maar
daar is ook 'n duisternis ander voorwerpe soos blare, takkies en bloeisels,
selfs dierehare en vere, gemeng met borrels lug. Alles begrawe in die
klewerige hars wat spoedig tot gelerige klonte verhard. Saam is hulle bevries
in die kapsules, om 'n halwe ewigheid daar te bly.
Want
die tyd snel verby. Die bome vergaan, maar die gom bly staan in die turfgrond
wat deur die sande van millenniums bedek word.
Die
stukke harpuis fossileer tot barnsteen, ook amber genoem. In baie van dié
pragtige gesteentes, wat ons vandag gretig ontgin, sit
die
mummetjies van vergange eeue nog so ongelooflik gepreserveer dat dit lyk of
hulle net gister in hul gloeiende praalgraffies ingekerker is.
Een
uit elke sowat honderd stukke amber wat in die Dominikaanse Republiek in die
Wes-Indiese Eilande ontgin word, bevat die een of ander oorblyfsel uit die
verlede, teenoor die een uit vyfhonderd van die amberstukke in die Oosseelande
van Europa. Dié twee streke is van die bekendstes waar hierdie gesogte
fossielhars gevind word.
•
AMBER, die gefossileerde gom van verskeie, tans uitgestorwe naaldbome,
is deurskynend en kan ook deursigtig wees. Die kleur van amber is gewoonlik
goudgeel of geelbruin, hoewel groen, rooi en swart variëteite ook al gevind
is.
Dit kom voor as klontjies, klein onreëlmatige hompe, korrels of druppelvormige steentjies in geologiese afsettings wat in vlak water gevorm het. Dit is ietwat bros en stel ’n aangename geur vry wanneer dit gevryf word. As dit aan die brand gesteek word, brand dit met ’n helder vlam.
Amber
word tans hoofsaaklik in die vervaardiging van juwele gebruik, hoewel dit in
die verlede ook ’n geneeskundige gebruike gehad het. Plastieknabootsings
daarvan is vandag algemeen.
Die
wonder van fossiele in amber is egter dat dit glad nie soos versteende
fossiele is nie. Wanneer organiese materiaal versteen, word die selle in die
reël mettertyd almal deur minerale vervang, sodat die fatsoen van die
organisme behoue bly, maar nie sy oorsponklike inhoud nie. Maar insekte in
amber word blykbaar in hul oorspronklike staat behou.
Nie verniet dat die ou Egiptenare boomgom gebruik het om hul lyke te
balsem nie.
In
die bekende rolprent Jurassic Park van die vorige dekade word die bloed van
dinosourusse gevind in bloedsuiende oerinsekte wat in amber bewaar was. Uit
die dinosourus-DNS word dan nuwe dinosourusse gekloon -- 'n ingewikkelde
proses wat gegrond is op die konsep dat daar in elke sel van 'n lewende
organisme al die boustene vir 'n volledige nuwe organisme bestaan.
Natuurlik
is die idee van Jurassic Park darem ietwat vergesog, sę baie wetenskaplikes,
as 'n mens in aanmerking neem dat DNS hoegenaamd nie deur al sulke lange eeue
ongeskonde bewaar kon gebly het nie. Nogtans bly paleontoloë ewig gefassineer
deur amber -- elke stuk 'n nuwe wonder, soos 'n keurige klein kosmossie van
kristal.
Deur
baie eeue van die mens se bestaan op aarde is amber as 'n groot skat beskou.
In die ryke van Rome en Griekeland was die gesteente letterlik sy gewig in
goud werd. Romeinse edelmanne het meer vir 'n brokkie daarvan betaal as vir 'n
fikse slaaf.
Die
Grieke het gesę dat amber die bevrore trane van die songod se dogters is.
Hulle het amber
elektron genoem wat "bestanddeel van die son" beteken.
Seshonderd jaar voor die geboorte van Christus het hulle agtergekom dat 'n
stuk amber, nadat dit teen kleremateriaal gevryf is, lint na hom toe aantrek
soos wat 'n magneetsteen ystervylsels op hom vergader.
Vandag
weet ons dit is bloot statiese elektrisiteit. Ons woord elektrisiteit kry
ons juis van daardie elektron van die
Grieke
-- ook die woord elektron self, waarmee ons vandag ’n negatief
gelaaide atoomdeeltjie aandui.
Amber
kan selfs, indien nodig, geplooi en
gelas
word, want dit word sag in warm olie. Dit word gekerf tot pypstele, juwele en
ornamente, en van stukke wat minder mooi is,
word
vernis gemaak.
Maar
die kosbaarste stukke amber bly dié waarin die insekte uit die oertyd
gebalsem is... die goue vensters op 'n verlore węreld wat ons nooit anders só
sou kon aanskou het nie.
______________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
______________________________________________________________
Ons
Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan