___________________________________________________________________________________________

 

Die 'kweking' van die kwagga

 

Meer as 120 jaar gelede is 'n eensame kwagga in 'n Nederlandse dieretuin dood -- die laaste een van hordes van hierdie soort Die uitgestorwe kwagga, gegrond op 'n ou gravure wat van dié dier gemaak is sebras wat eenmaal oor die wye vlaktes van die Karoo en die Vrystaat geheers het. Verslae bewaringsbewustes kon nog slegs opgestopte eksemplare van dié diere in museums besigtig. Maar toe kom Reinhold Rau van die Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad met die fantastiese idee om die uitgestorwe kwagga terug te teel...

 

   Lees ook oor sebras by "Kort begrip": klik hier

___________________________________________________________________________________________

DIE kwagga kom terug. Hy was uitgesterf -- morsdood -- maar verbeeldingryke Suid-Afrikaanse natuurbewaarders is met 'n verstommende plan besig om hom te probeer terugteel uit die verdelging.

 

Meer as 120 jaar gelede, op 12 Augustus 1883, is 'n eensame kwagga in 'n Nederlandse dieretuin dood. Hy was die laaste een van 'n groot menigte wat eenmaal oor die wye vlaktes van die Karoo en die Vrystaat geheers het.

 

Daar is lank geglo dat die uitgestorwe kwagga tot 'n afsonderlike sebraspesie behoort het. En uitgestorwe spesies is natuurlik vir altyd verlore -- geen mens kan hulle weer terugbring nie. Maar nadat 'n DNS-ontleding getoon het dat die kwagga bloot 'n subspesie van die vlaktesebra was, word daar tans ernstig gepoog om hom uit die vlaktesebra terug te teel.

 

Dit kos net, só word geglo, die seleksie van vlaktesebras met duidelike kwagga-eienskappe en 'n goed beheerde teelprogram onder die toesig van toegewyde kenners.

 

Die projek vir die herteling van die kwagga word deur die Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad onderneem. Maar hierdie plan vir die kwagga kom van ver af. En dit kan eintlik net reg begryp word as 'n mens weet hoe die kwagga en die sebras werklik bymekaar inpas.

 

Sebras behoort tot die perdefamilie en is inheems in Midde- en Suider-Afrika. Almal het duidelik kontrasterende strepe. Daar is drie spesies en baie subspesies. Sebrapopulasies verskil baie van mekaar en die verwantskap tussen verskeie van die subspesies is onduidelik.

 

Grevy se sebra met sy regop maanhaar is die grootste van die drie hoofsoorte en kom voor op die grasvelde van die halfwoestyne van Ethiopië, Somalië en Noord-Kenia. Met sy lang, smal kop lyk hy bra soos 'n muil. Grevy se sebra (genoem na die gewese Franse president Jules Grévy) word met uitwissing bedreig.

 

Twee sebraspesies kom in Suid-Afrika voor – die bergsebra en vlaktesebra.

 

Die Kaapse bergsebra het in een stadium groot gevaar geloop om uit te sterf. Teen 1950 was minder as 100 van dié sebras oor, maar danksy gefokusde bewaringsinisiatiewe het hul getal in 2000 op digby 1200 gestaan. Hulle lyk meer gestreep as vlaktesebras omdat hulle smaller strepe het.

 

Die vlaktesebra is die volopste sebrasoort en daar is, of was, sowat vyf subspesies met 'n breë verspreiding in Suider- en Oos-Afrika. Die uitgestorwe kwagga was, soos ons hierbo gesien het, 'n subspesie van die vlaktesebra. Hy is ook die "egte" kwagga genoem, omdat die ou Boere eintlik maar van alle vlaktesebras as kwaggas gepraat het. Hierdie verwarring kon stellig die uitwissing van die kwagga verhaas het.

 

Die uitwissing was meer as 'n hartseer storie, dit was volgens alle standaarde 'n ekologiese tragedie. Ou pioniers wat weiveld vir hul vee gesoek het, het alle grasvretende diere meedoënloos afgemaai. 'n Heel besonderse dier was die kwagga inderdaad: so 'n eienaardige mengsel van 'n ekwide (perdagtige) skepsel dat 'n leek hom maklik vir 'n kruising tussen 'n perd en 'n sebra kon aangesien het! Sy strepe, dowwerig en bruin, het op sy agterlyf heeltemal verdwyn, terwyl sy pote 'n bleek romerige tot bruin kleur gehad het.

 

Verslae bewaringsbewustes het baie dekades lank oor die verdwene kwagga getob. Net in museums kon opgestopte eksemplare van die dier nog gevind word... 'n tragiese klad op die mens as meester van die aarde, 'n vergryp in dieselfde kategorie as die uitwissing van Mauritius se dodo-voël en ander diere.

 

Al wat behoue gebly het, was 23 kwaggavelle, wat meestal in Europese museums beland het.

 

Een van die opgestopte kwaggas was in die Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad toe die Duits-gebore taksidermis (diere-opstopper) mnr. Reinhold Rau meer as vier dekades gelede by die museum aangestel is.

 

Dit was maar net 'n vulletjie -- 'n kwaggatjie waarvan die vel doer in die verlede, omstreeks 1858, deur 'n plaaswerker afgeslag is. Dit is later vir die museum opgestop deur 'n  taksidermis, 'n Fransman wat tydelik vir die museum gewerk het. Hy het die kwaggavel sommerso met hennep en strooi opgevul.

 

Omdat dit so kru gedoen is, het Rau besluit om dit van nuuts af te restoureer deur die moderne metodes van taksidermie te gebruik. Daarvolgens word diervelle nie meer letterlik "opgestop'' nie, maar 'n lewensgetroue beeld word vooraf van die dier gemaak en dan met die vel oorgetrek.

 

Dit was toe dat Rau die reste van spiere, bloed en ander weefsels aan die vel van die kwaggatjie gesien het...

 

Soos sekere ander kenners het Rau altyd gewonder of die kwagga dalk glad nie 'n afsonderlike spesie was nie, maar bloot die mees suidelike variant of subspesie van die vlaktesebra.

 

Hy het die verwyderde weefsels van die vulletjie se vel bewaar, maar dit was meer as 'n dekade later dat 'n genetikus van Kalifornië aangebied het om dit te ontleed. Sy verbysterende bevinding het Rau se vermoede bevestig. Die DNS (erflike eienskappe) van die uitgestorwe kwagga het presies ooreengestem met dié van die vlaktesebra, wat steeds in die suide van Suid-Afrika voorkom.

 

Die implikasie was duidelik: al het die kwagga uitgesterf, het sy gene nog bestaan... versprei onder sy huidige nabye bloedverwante op die velde. Dit sou dus moontlik wees om die kwagga volledig terug te teel bloot deur diere te selekteer wat klaarblyklik nog baie kwagga-gene met hulle saamgedra het.

 

Die verbeeldingryke projek van die Suid-Afrikaanse Museum wat hieruit voortgevloei het, het in 1987 begin. Rau het aanvanklik nege teeldiere gekies uit sowat 2500 vlaktesebras wat hy in die Etosha-wildtuin ondersoek het. Later is nog diere uit Etosha asook Zoeloeland bygevoeg.

 

'n Paar generasies van inteling later, was Rau as koördineerder van die Kwaggaprojekvereniging saam met ander betrokkenes baie opgewonde oor veral twee vullens wat voor en teen die eeuwisseling in die Wes-Kaap gebore is.

 

Die een is die hings Etienne, wat in Oktober 1998 die eerste lewenslig op die Groote Schuur-landgoed aanskou het.

 

Die ander is die merrie Tracy, wat in Februarie 2000 aangekom het in die Elandsberg- private wildtuin by Wellington.

 

By dié sebras is reeds opwindende uiterlike tekens bespeur dat die projek aan die slaag is, dat daar al hoe nader beweeg word aan die herteelde kwagga. Soos Rau self sê: "Die kanse raak goed dat die wêreld se eerste suiwer herteelde kwagga binne die volgende klompie jare in die Wes-Kaap gebore sal word."

 

Watter blye dag sal dit nie wees nie!

_____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_____________________________________________________________

 

Huisgenoot se Wonderlike Wêreld op CD, 2004