___________________________________________________________

 

Krappe en

hul koddighede

 

'n Hond kan blaf en 'n kat kan miaau, maar 'n krap... wat maak 'n krap? Wel, hy krap! Met sy skewe, sydelingse loopwyse moet hy mos darem krapmerke op die sand maak. Maar, pas op, jy's die een wat krap-perig sal raak as daardie venynige knypers jou beetkry!

___________________________________________________________

 

GAAN loop 'n bietjie langs die strand of 'n rivier, of verken 'n rotskuil of wortelboom-moeras. Bes moontlik gaan jy op dosyne, of dalk selfs honderde of duisende, bisarre langbeen-skepseltjies afkom wat tersluiks rondskarrel.

 

Hulle is natuurlik krappe. En so bedrywig as kan kom. Op 'n dwars galop oor die seesand. Klouterend oor die rotse. Besig om hulle deur smal tonnels uit die sand uit te wurm. Aan die swem deur die water. Of aan die waad deur vlak strome. Met daardie imposante knypers wat hulle in die lug waai.

 

Krappe is van die natuur se mees aanpasbare skepsels. In sekere wêrelddele sal 'n mens hulle aan boomstamme sien vasklou, partymaal etlike kilometers die land in.

 

Reis 'n mens na die Australiese agterveld, sal jy hulle selfs daar aantref waar hulle in ondergrondse gate teen die brandende woestynson skuil. En as jy in Jamaika se bergwoude die gebladerte van 'n sekere plant wegdruk, kan jy maklik 'n alleenloper-krap vind in die water wat in die holte versamel het wat deur die blare gevorm word.

 

Krappe is skaaldiere, soos ook byvoorbeeld krewe en garnale. Hoewel die krapsoorte verskillende groottes, kleure, gewoontes en houplekke het, is hulle in baie opsigte eenders.

 

Kyk 'n mens af na 'n krap in sy normale posisie, sien jy slegs 'n harde rugdop, tien gelede pote en sekere aanhangsels in die omgewing van die mond.

 

Maar draai hom om (nie rêrig nie, jy kan dalk geknyp word) en jy sal merk dat daar 'n sagte, gesegmen­teerde liggaam is wat in drie hoofdele ingedeel kan word: die kop, borsdeel (toraks) en agterlyf.

 

Die kop en toraks is verbind om 'n sogenaamde cephalothorax te vorm, na die Griekse woord cephalo, wat kop beteken.

 

Die krap se twee voorpote is baie spesiale aanhangsels. Hulle is dikwels groter as die ander agt pote en voor aan elkeen is 'n tweevingerige klou of knyper. Hoe­wel die krap die kloue soms gebruik om mee te loop, is hul hooffunksie om sy kos vir hom vas te hou terwyl hy vreet. Die kloue het dikwels saagrande om die kos makliker te kan vashou en sny.

 

Party krappe het ook 'n ekstra gebruik vir hul knypers. Die mannetjie van die vioolstrykerkrap -- met sy een, uiters vergrote en kleurryke klou -- gebruik dit om 'n wyfie se aandag te trek en haar na sy gat te lok. Hy waai met sy klou om ander mannetjies te waarsku om uit sy gebied weg te bly, anders gebruik hy dit om hulle by te kom.

 

Party krappe gebruik hul kloue ter verdediging. Wanneer 'n roof­dier hulle bedreig, waai hulle die kloue in die lug rond. Hierdie magsvertoon kan werk, maar wee die aanvaller wat hom nie daardeur laat afskrik nie.

 

Die meeste krappe maak van meer passiewe taktieke gebruik om hulle te beskerm. Een van die volopste taktieke is kamoeflering. Die doppe van baie soorte het kleure en teksture wat met hul omgewing saamsmelt.

 

Spookkrappe lyk byvoorbeeld so baie soos die sand om hulle dat hulle as 't ware "voor jou oë verdwyn". Haarkrappe het weer hare op hul doppe wat hulle met die wuiwende seegras laat vermeng.

 

Krappe wat nie van nature gekamoefleer is nie, "leen" soms 'n vermomming. Sponskrappe breek stukke seespons af en hou dit bo-oor hulle met hul twee agterpote. Versierkrappe plaas stukkies gebreekte skulp op hul rugdoppe -- ander weer stukkies seegras.

 

Selfs vernuftiger is die krappe wat anemone -- seediertjies met giftige tentakels -- op hul rûe laai. Roofdiere bly weens die gif van die krap af weg en die anemone ontvang op hul beurt weer gratis losies van die krap.

 

Baie krapsoorte kruip in gate weg wanneer hulle skrikgemaak word, of in hul permanente tuistes of in gate wat hulle gou-gou in die sand grawe.

 

Word een van sy pote gevang, kan die krap dit afwerp en weghardloop, net soos akkedisse met hul sterte maak. Kort voor lank groei daar 'n nuwe poot. Hierdie proses staan as regenerasie bekend.

 

Dan sal party krappe hulself ook verdedig deur daar en dan te "vries". Nog ander sal verstommend vinnig weghardloop.

 

Omdat sy knypers so beweeglik is, kan die krap 'n groot verskeidenheid van kosse benut. Seekrappe se prooi is klein vissies, ander skaaldiere en weekdiere. Hulle wring die skulpe met hul kragtige kloue oop, skeur stukke vleis af en plaas die kos in die mond. Die aanhangsels om die mond help die kos sny en kou.

 

Bewoners van rotskuile skraap alge van rotsoppervlakke af of versnipper seewier en ander plante met hul kloue. Dié wat op die strande leef waar seeskilpaaie hul eiers lê, vreet die pas uitgebroeide reptieletjies wat na die water toe op pad is.

 

Baie is aasvreters wat omtrent alles sal vreet wat deur die gety ingebring word, hetsy 'n gestrande jellievis of 'n walvis se karkas. Sekeres verorber ander krappe, seifs hul eie soort. Dié wat bome klim, vreet dikwels vrugte.

 

Vioolstrykerkrappe vreet op 'n fassinerende manier. Hulle skep sand en modder met hul knypers op en plaas dit in die mond. Die monddele sif die stof en skei die kosdeeltjies van die oneetbare. Die sand word tot koeëltjies so groot soos ertjies verwerk wat "uitgespoeg" word. Partykeer be­weeg hordes vioolstrykerkrappe so vreet-vreet oor die strand en laat 'n massa koeëltjies agter.

 

Hoewel die mannetjie van die vioolstrykerkrap se klou ideaal vir hofmakery is, is dit vir hom 'n belemmernis met die vretery om­dat dit te groot en lomp is om kosdeeltjies op te tel. Met net een klou wat kos kan optel, vreet die mannetjie dus twee keer so lank as die wyfie.

 

Krappe loop of hardloop gewoonlik met vier paar pote oor die strand of seebedding, hoewel vyf soms gebruik word. Baie hardloop sywaarts pleks van reguit vorentoe. Vier pote aan die een kant van die liggaam buig binnewaarts en trek die krap vorentoe, terwyl die vier pote aan die ander kant strek en druk. Sekere krappe is swemmers en het spane aan een paar pote.

 

Krappe plant seksueel voort. Sperma van die mannetjie bevrug die eiers van die wyfie. By sekere soorte word die eiers in 'n gat gelê. Die ouers los hulle net so en die kleintjies moet self sien kom klaar.

 

By ander dra die wyfie die eiers met haar saam in 'n jellie-agtige massa wat onderaan haar kleef. Strand- en landkrappe bly in dié tyd naby die water, want die eiers moet klam gehou word.

 

Die wyfie se agterlyf wat gewoonlik onder haar lyf is, word uitgevou om 'n beskermende wieg oor die eiers te vorm. Wanneer die eiers gereed is om uit te broei, gaan die wyfie in die water in en beweeg haar agterlyf heen en weer om die eierhouers te help breek en haar nageslag in die water vry te laat.

 

Die larwes wat uit die eiers kom, gaan deur verskillende stadiums totdat hulle volwassenheid bereik. Aangesien die dop nie kan rek namate die liggaam groei nie, vervel die krap deurentyd.

 

Het jy geweet?

 

   Daar is sowat 4 500 soorte krappe.

   Die grootste krap ter wêreld is die reuse spinnekopkrap van die diep kuswaters by Japan. Die dop is omtrent 30 cm breed, maar hy kan tot 3,7 m lank wees as sy pote uitgestrek is. Daar is ook nie-amptelike verslae van reuse spinnekopkrappe van tot omtrent 5,8 m lank.

 

_________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan