__________________________________________________________
Die Ryn is alles
wat die toerbrosjures belowe: 'n sagvloeiende en kronkelende rivier, met
sonnige hange vol wingerde aan sy oewers en Middeleeuse kastele wat daaroor
troon. Maar die Ryn is ook 'n wispelturige stroom -- wild en onstuimig waar hy
ontspring en traag en besoedel naby die see. En op 'n kol word sy oewers boonop deur 'n koorsige maling van industriële bedrywighede ontsier…
__________________________________________________________
AS 'N RIVIER is hy nie waffers groot nie.
Hy's omtrent 1320 km lank -- nie veel langer as die Vaal nie -- en sy
stroomgebied is niks groter as KwaZulu/Natal en die Vrystaat saam nie.
Maar min riviere is mooier en word meer met romantiek
verbind as die Ryn. Sy geskiedenis is so ryk, en die veldslae wat oor hom
gevoer is so talryk, dat boekdele daaroor geskryf kan word.
Van die pragtigste tonele in Europa vind 'n mens in
die Rynland, met sy wingerdterrasse teen die steil hange en die kastele wat
daaroor troon.
Dog die Ryn het 'n ander, minder aanskoulike gesig,
want noord van Keulen loop verskeie van sy sytakke deur die Ruhr, 'n dig
bevolkte steenkool- en staalproduserende gebied. Hier ly die rivier onder
allerhande probleme wat deur groot bevolkings en fabrieke veroorsaak word.
Maar kom ons volg die loop van die Ryn van waar hy
ontspring tot by die see...
• DIE naam
"Ryn" kom van die Keltiese woord "rein", wat helder
beteken. Tog is daar min plekke waar die rivier werklik helder is.
Sy oorsprong is twee strome van gesmelte gletser-ys
hoog in die Switserse Alpe: die Vorder-Ryn en die Hinter-Ryn.
Die Vorder-Ryn kom van die groot, groen
gletserwatermassa die Thomameer. Sowat 35 km na die suidooste, naby die
Italiaanse grens, maak die Hinter-Ryn sy verskyning uit die gesmelte water van
die magtige Rheinwaldhorn-gletser, 'n groot long van ys wat nagenoeg 3 400 m
hoog in die berge lê.
Hierdie onstuimige Alpynse strome -- vol gletserpuin
-- vloei naastenby oos, verby van die mees ruwe en afgesonderde tonele aan die
hele Ryn, om uiteindelik saam te vloei om die eintlike Ryn te vorm naby die
Middeleeuse Switserse dorp Chur.
Voedende takstroompies van smeltende sneeu en
gletser-ys is in die lente en vroeë somer op hul volste en uitbundigste.
Anderkant Chur swenk die Ryn noordwaarts, al langs
die wesgrense van Liechtenstein en Oostenryk na die Bodenmeer, 398 m bokant
seevlak.
Die 72 km lange Bodenmeer is 'n stortplek vir die
tonne modder, sand en gruis wat deur die Ryn uit die berge gebring word.
Bevry van sy las, vat die helderder maar steeds sterk
vloeiende rivier weswaarts koers tussen Duitsland en Switserland na die
industriële hawe Basel.
Naby Schaffhausen, wes van die Bodenmeer, is verskeie
stroomversnellings wat kulmineer in die skouspelagtige Rynwaterval van 23 m.
Dit is so ver stroom op as wat bote van die see af kan vaar.
Wanneer die rivier Basel bereik, het hy reeds sowat
370 km agter die rug en ongeveer 1850 m gedaal. Nog 950 km Iê voor, maar hy sal
nou nog slegs 250 m moet daal om die see te bereik.
By Basel swenk die Ryn noord en vloei deur 'n breë,
plat skeurdal wat sowat 290 km ver strek in die rigting van Mainz. ('n Skeurdal
is 'n steil dal wat deur die insinking van die aardkors gevorm word.)
Die riviervlakte met sy warm klimaat is in die somer
begroei deur koring, tabak, mielies en sonneblomme. Daar is ook vrugtebome en
wingerde.
In die suidelike deel van die vallei vorm die rivier
die grens tussen Frankryk en Duitsland. Wes is die Vogese, 'n bergreeks in
Frankryk, en aan die oostekant die Swart Woud.
Straatsburg, 'n besige rivierhawe, Iê aan die
westekant. Verder noord, in Duitsland, sluit die Neckar, 'n belangrike sytak,
hom by die Ryn aan by die hawe Mannheim.
Die rivier het oorspronklik 'n netwerk van lusse en
kanale gevorm wat deur die skeurdal gekronkel het. Dit was 'n belemmering vir
bote wat verder suid wou vaar, en in die 1920's is die Grand Canal d'Alsace
gebou om skeepsverkeer te vergemaklik.
By Mainz, by die sameloop van die Ryn en Main, swenk
die steeds lewendiger rivier weswaarts na Bingen. Die Rheingau, soos hierdie
streek genoem word, is beroemd vir sy ligte wit wyne.
Die rustige omgewing van die Rheingau verander
dramaties wanneer die rivier by Bingen 'n noordwestelike rigting inslaan en in
'n lang, kronkelende ravyn met steil oewers instort wat tot by Bonn strek,
sowat 125 km na die noorde.
Dit is die Rynland van die toerbrosjures -- die
Romantiese Ryn, die Heroïese Ryn van die legendes. Op plekke is die steil
kranse aan weerskante minder as 180 m van mekaar af. Waar die vallei ietwat
verbreed, groei wingerde aan die laer hange, terwyl kastele en die bouvalle van
kastele daar bokant uittroon. Die dorpies, met huise wat deels van hout gebou
is, word meestal deur wingerdboere bewoon.
Bootvaart op die Ryn is altyd deur sandbanke, vlak
plekke en rotse belemmer. Die berugste gevaarplek is die rotskrans, die
Lorelei. Volgens die legende het 'n pragtige maar bose verleidster matrose daar
met haar sang na 'n waterdood gelok.
Oos van Bonn is 'n groep heuwels van vulkaniese
oorsprong. Die sogenaamde Siebengebirge, of Seweberge, sou van die grawe van
reuse afgeval het wat die rivierbedding gegrawe het. En in die sprokie van
Sneeuwitjie was dit 'n kasteel in een van hierdie berge waarheen die dwergies
haar gebring het om haar teen haar bose stiefma te beskerm.
Teen die tyd dat die rivier Bonn verlaat, het die
steiltes langsaan verdwyn en is die riviervlakte breed en plat. Heeltemal
anders as die vorige streek, is die wêreld hier 'n enorme stedelike en
industriële konglomeraat.
.
Belangrike stede aan die oewers sluit in Keulen,
Düsseldorf en Duisberg. En noord van Keulen Iê die Ruhr, Europa se belangrikste
steenkoolveld en digs bevolkte gebied. Hier bevaar lang platboom-vragskuite met
steenkool en ystererts die rivier en sy netwerk van kanale.
By die grens tussen Duitsland en Nederland is die Ryn
sowat 655 m breed en besoom met 'n plat, laagliggende landskap. Kort nadat dit
Nederland binnegevloei het, verdeel dit in twee afsonderlike riviere, die Lek
en Waal.
Dié vloei nagenoeg ewewydig met mekaar en vertak op
hul beurt om die moerassige gebied te vorm wat die Ryndelta genoem word en ook
gedeel word met die Maasrivier verder suid. Baie van die grond hier is van die
see gewin en Iê dus op seevlak of daaronder.
Die Lek vloei deur die internasionale seehawe
Rotterdam, en mond dan uit in die Noordsee by die Hoek van Holland. Dit lyk
byna na 'n antiklimaks vir so 'n karaktervolle rivier.
• DIE TEEMS
in Engeland was eenmaal 'n sytak van die Ryn. In die vorige Ystyd was soveel
water in ys vasgevang dat die seevlak veel laer was as vandag. Die Ryn het tot
so ver noord as die huidige Noorweë en Swede gevloei voordat dit die see bereik
het. Brittanje was destyds 'n deel van die Europese vasteland en die water van
die Teems het in die Ryn gevloei.
Benewens sy rol
as 'n intemasionale hawe, is Rotterdam ook 'n groot industriële en kommersiële
sentrum. Groot komplekse van olieraffinaderye staan ook op die hawe, saam met
fabrieke vir die bou en herstel van skepe, elektrotegniese bedrywighede en wat
nog alles, asook versekerings- en bankkantore. Lees verder en kyk net hoe
verskil die werkende Ryn van die romantiese Ryn wat ons hierbo besoek het!
• LAAT in
die Europese herfs van 1986 gebeur die ramp. 'n Pakhuis van die Switserse
chemiese en farmaseutiese maatskappy Sandoz vat vlam. Die pakhuis is aan die
oewer van die Ryn naby Basel, en die brandweermanne wat die vlamme blus, spuit
strome vergiftigde water in die rivier in.
Uiteindelik word 30 ton hoogs toksiese afval,
waaronder kwik en swamdoders, meegevoer en alle rivierlewe tot 200 km stroom af
uitgewis. Die gif het tot 500 km ver 'n uitwerking op voëls en ander diere.
Sowat halfmiljoen dooie visse dryf op die water, waaronder 150 000 migrerende
ale.
Weke lank word die drinkwatertoevoer na miljoene
huishoudings langs die Ryn afgesluit en die water gerantsoeneer van mense wat
toegang tot bronwater het.
Die voorval -- wat destyds "Europa se grootste
nie-nukleêre ramp in 'n dekade" genoem is -- beklemtoon die enorme eise
wat vandag aan riviere gestel word, veral dié wat deur nywerheidsgebiede vloei.
Die Ryn huisves duisende soorte plante, insekte,
visse, skaaldiere, klein soogdiere en voëls. Sowat 30 miljoen mense is vir hul
drinkwater van die rivier afhanklik.
Dit is 'n uiters belangrike vervoermedium vir party
van Europa se rykste handels-, mynbou- en nywerheidsgebiede. Op die koop toe is
dit 'n nuttige "afvoerpyp" van fabrieke, boere en huise se afval.
Baie eise word dus aan die rivier gestel -- wat noodwendig daaronder moet ly.
Dit is bemoedigend dat die regerings van die
Rynland-state, asook Luxemburg, ná die chemiese ramp streng maatreëls getref
het om die besoedeling te keer.
Waar ons hierbo die Ryn gevolg het van waar hy
ontspring tot waar hy in die see uitmond, met die klem op die aantrekkingskrag
wat hy vir toeriste het, konsentreer ons nou verder op die industriële Ryn. Ons
begin by die beroemde Ruhrgebied en eindig by Europoort . . .
• DIE
Ruhrgebied is 'n steenkool- en staalgebied in Wesfale, een van Duitsland se
state. Dit beslaan 'n gebied van sowat 7330 vk. km, wat min of meer reghoekig
is en deur die stede Wesel, Monchen-Gladbach, Ludenscheid en Hamm afgebaken
word.
Party mense sluit die streke van Keulen en Bonn by 'n
groter Ruhrgebied in. Die Ruhrgebied, genoem na die rivier Ruhr wat daardeur
vloei, is een van die wêreld se heel grootste konsentrasies van nywerhede. Hier
is baie groot steenkoolneerslae, en dit is ook Europa se belangrikste bron van
kooks.
Die steenkool word deur die vervaardigers van yster
en staal gebruik, waarvan die beroemde Krupp-staalwerke by Essen, wat in 1811
gestig is, die grootste is. Baie van die staal word uitgevoer, maar 'n groot
deel daarvan word ook plaaslik gebruik om mynboutoerusting, motors, skepe,
lokomotiewe, landbougereedskap en huishoudelike toerusting te vervaardig.
Daar is ook onder meer fabrieke vir tekstielware,
elektroniese ware, chemikalieë, seep en tabak in die gebied.
Die Ruhrgebied is boonop een van Europa se digs
bevolkte streke, met 'n bevolking van sowat 8,5 miljoen (die gebiede om Keulen
en Bonn uitgesluit). Baie van die nywerheidstede het verenig om een reusagtige
stedelike kompleks of megalopolis te vorm, waaronder Essen, Dortmund,
Rheinhausen, Bochum, Gelsenkirchen en Duisburg.
Duisburg, wat by die samevloeiing van die Ryn en Ruhr
geleë is, is Europa se grootste binnelandse hawe en hanteer jaarliks 'n vrag
van 54 miljoen ton.
Al is daar so 'n enorme klomp fabrieke, is daar egter
ook nog kol-kol taamlike groot plase en woude.
Die Ryn, met verskeie van sy takriviere wat deur die
Ruhrgebied vloei, het kennelik bygedra om die streek voorspoedig te maak.
Daarop kan onverwerkte stowwe en fabrieksartikels goedkoop en doeltreffend na
Rotterdam vervoer word om na die res van die wêreld uitgevoer te word.
• IN terme
van die vrag wat dit hanteer -- ongeveer 280 miljoen ton per jaar -- is
Rotterdam die wêreld se grootste en besigste internasionale hawe.
Die stad lê naby die monding van die Lek, een van die
twee vernaamste delta-vertakkings van die Ryn. Die eintlike hawe strek meer as
30 km stroom af van die middestad na die Noordsee, langs die sogenaamde Nieuwe
Waterweg, 'n kanaal wat in 1872 voltooi is om Rotterdam met die see te verbind.
By die monding van die Nieuwe Waterweg lê die baie
groot hawekompleks Europoort, oftewel Poort na Europa.
Getrou aan sy naam, hanteer dit sowat 'n derde van
alle goedere wat tussen die lande van die Europese Gemeenskap en lande elders
ter wêreld verskeep word.
(Lede van die Europese Gemeenskap is Nederland,
België, Frankryk, Luxemburg, Spanje, Portugal, Italië, Duitsland, Denemarke,
Griekeland, Brittanje en lerland.)
'n Groot deel van die vrag wat by Europoort aankom,
word regstreeks van die groot seeskepe op kleiner vaartuie oorgelaai, wat dit
na ander Europese hawens bring. Vrag word ook van die seeskepe op
riviervragskuite, treine, vragmotors of vliegtuie gelaai om versprei te word.
Die Ryn met sy netwerk van kanale is 'n gerieflike
waterweg vir letterlik duisende Nederlandse, Duitse, Franse en Switserse
vragskuite wat goedere tussen Rotterdam en die Ruhr-gebied vervoer, asook die
binnelandse hawens Mannheim, Straatsburg en Basel verder suid.
• DIE
Ruhrgebied het tot die opkoms van Hitler bygedra. Kragtens die Verdrag van
Versailles, wat ná die Eerste Wereldoorlog onderteken is, moes Duitsland
oorlogskuld aan die Geallieerdes betaal. Maar hy het agterstallig geraak met sy
betalings aan Frankryk en België, en in 1923 het Franse en Belgiese troepe die
Ruhrgebied beset om die betaling te probeer afdwing.
Baie Duitsers het gebelg hieroor gevoel, en die
regering het Ruhrwerkers tot lydelike verset en sabotasie aangemoedig. Dit het
Frankryk duur te staan gekom en hy het horn in 1924 onttrek. Maar teen daardie
tyd het die verminderde produksie en stygende inflasie hul tol geëis deur albei
lande se ekonomieë te verwoes en 'n Duitse gevoel van nasionalisme aan te
wakker.
Toe Hitler die mag oorneem, het hy die fabrieke van
die Ruhr gebruik om wapens te maak. Die gebied is in die Tweede Wêreldoorlog
hewig gebombardeer. Ná die oorlog het dit 'n deel van Wes-Duitsland geword en
spoedig sy status as een van die wêreld se belangrikste nywerheidsgebiede
herwin.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Huisgenoot se Wonderlike
Wêreld op CD, 2004