In 'n ander artikel word die mens se landing
op die maan beskryf -- steeds dié uitmuntende hoogtepunt in
die gebeurtenisryke ruimte-eeu. Maar in die amperse halfeeu van
ruimteverkenning was daar ook talle ander prestasies. Hier word na belangrike
momente in die ruimte-annale gekyk, asook na sekere van die mense wat werklik
in doodsgevaar meegehelp het om eeue-oue drome te verwesenlik...
__________________________________________________________________
DIT het alles op 4 Oktober 1957 begin. Die
Sowjet-Unie het die wêreld verstom deur die eerste kunsmatige satelliet in 'n
wentelbaan om die aarde te plaas. Mense het daarna laat wakker gebly om te kyk
of hulle dalk die flou, bewegende ''sterretjie'' deur die naghemel kan volg
sodat hulle agterna met smaak kon vertel dat hulle ook ''die Spoetnik'' gesien
het.
Spoetnik 1 is hoe die Russe hierdie epogmakende verkenner
genoem het. Hy het maar net 83,5 kg geweeg -- so swaar soos 'n gemiddelde man
-- en was weinig meer as 'n metaalhouer met 'n bietjie wetenskaplike toerusting
en 'n paar instrumente.
Dog ná sy lansering het die destydse mense van die
twintigste eeu besef dat hulle die getuies van 'n enorme tegnologiese deurbraak
was. Spoetnik I se bliepende boodskappe uit die ruimte het in der waarheid die
ruimte-eeu ingelui...
Maar voordat ons verder iets hieroor vertel, moet ons
eers net 'n klompie oomblikke stilstaan by die vraag waarom satelliete dan in
hul wentelbane om die aarde bly. Dit hou natuurlik verband met ons planeet se
swaartekrag.
Jy weet mos dat, as jy klippe optel en gooi, hulle ál
verder trek hoe harder jy hulle gooi. As jy dit nou sou kon regkry om 'n klip
vinnig genoeg te gooi dat dit in 'n baan om die aarde beland en die krag wat
hom van die aarde af wil wegvoer net so sterk soos die swaartekrag is wat hom
na die aarde aantrek, sal hy om die aarde bly wentel.
Sodra die wegvoerende krag egter meer sou raak as die swaartekrag van die aarde, sal die klip wegbeweeg die ruimte in. Van al hierdie fisiese wette en beginsels maak die mens gebruik in sy verkenning van die ruimte.
Hoe ook al, sedert daardie eerste huiwerige voelers
na buitekant ons dampkring aan die einde van die 1950's uitgesteek is, het die
eksplorasie van die ruimte met rasse skrede vooruitgegaan. Die mens het
nagenoeg twaalf jaar daarna reeds die maan besoek,
soos jy in 'n ander artikel kan lees, en wetenskaplikes het talle onbemande
snuffeltuie deur die sonnestelsel laat snel.
Daar is trouens voor die laaste eeuwisseling bereken
dat daar in iets meer as veertig jaar meer as 3000 lanserings van ruimtetuie
van alle soorte was, die meeste daarvan weliswaar om verkenners en
diensleweraars in wentelbane om die aarde self te plaas.
Die nadeel van hierdie yslike klomp vlugte is egter
dat 'n geweldige klomp ruimterommel, alles van uitgediende satelliete tot
skroewe en moere, vandag ons naaste buiteruimte besoedel. Maar een reuse
voordeel is weer dat die baie ontdekkingstogte 'n kwantumsprong in ons kennis
en begrip van die sonnestelsel teweeggebring het.
Deur die elektroniese oë van ons geoutomatiseerde ruimtespioene is kleur en 'n nuwe aansien gegee aan wêrelde wat eeue lank vir die aardbewoners weinig meer as dowwe skywe of vae ligpuntjies was. En dosyne voorheen onbekende voorwerpe is ontdek. Toekomstige geskiedskrywers kan bes moontlik na hierdie baanbrekersvlugte terugkyk en sommige as van die merkwaardigste prestasies van die twintigste eeu beskou.
DIE spannende ruimtewedloop tussen Amerika
en die Sowjet-Unie het jare geduur, maar was nooit so intens as in daardie
eerste jare vandat die Russe die eerste satelliet in die ruimte geplaas totdat
Amerika die eerste mens op die maan laat loop het nie. Hier is van die
hoogtepunte uit daardie gebeurtenisryke amperse twaalf jaar:
Die verkenning van die sonnestelsel
DIE vondste van die Amerikaanse snuffeltuie
Voyager 1 en Voyager 2, wat altwee in 1977 lanseer is, bly steeds van die
mees geslaagde eksplorasies van die ruimte-eeu. Die Voyagers het so saam-saam
skouspelagtige foto's van die planete Jupiter en Saturnus en hul ringe en mane
na die aarde teruggesein. Voyager 1 het toe weggeswenk van die vlak waarop die
planete om die son wentel, maar Voyager 2 het voortgesnel om eers Uranus en toe
Neptunus te verken.
Die Voyagers het reeds ons sonnestelsel verlaat en
sal nooit weer terugkeer nie. Wetenskaplikes kan glo nog hul radioseine hoor,
hoewel dié teen die jaar 2020 te swak sal word om op te vang.
In 1989 het die Amerikaanse Galileo Orbiter die
Jupiter-sisteem binnegedring en 'n robot-verkenner tot diep in die atmosfeer
van die reuse planeet ingestuur. Vanweë al sulke ontdekkingstogte het ons
vandag fantastiese nabyfoto's van al die planete van die sonnestelsel buiten
Pluto, asook van hul mane.
Eeue-oue geheime van Mars is in 1976 met die landings
van twee Amerikaanse Vikings geopenbaar. Daar is veral belangstelling in dié
planeet omdat Mars, buiten die aarde, die enigste planeet in ons sonnestelsel
is wat miskien die een of ander primitiewe lewensvorms kan onderhou of in die
verre verlede kon onderhou het. Maar die Vikings en ook die betreklik onlangse
Pathfinder-sending van 1997 (toe 'n klein radiobeheerde karretjie die
gesteentes rondom hom loop en ''bekyk'' het) kon nie werklik dié raaisel oplos
nie.
Nie net planete en mane is reeds besoek nie, maar
snuffeltuie van die Sowjet-Unie, Japan en Wes-Europa het in Maart 1986 ook
verby 'n komeet, dié van Halley, gevlieg. Die komeet Hale-Bopp het in 1997 in
sekere van ons wêrelddele eintlik vir skouspelagtiger vertonings as Halley
gesorg en verder meegehelp om die mens se kennis oor komete te verbreed.
• DIE droom
om 'n ruimtetuig te hê wat oor en oor gebruik kan word (pleks van om elke keer
'n nuwe een te lanseer) is in April 1981 verwesenlik toe Amerika die eerste
pendeltuig die ruimte ingestuur het. Pendeltuie word wel met vuurpyle in hul
wentelbane geplaas, maar wanneer hulle weer op die aarde kom land, word hulle
soos vliegtuie gevlieg.
In Januarie 1986 is die hele pendeltuig-program egter
tot stilstand geruk toe die pendeltuig Challenger een minuut, dertien sekondes
ná sy lansering voor geskokte waarnemers ontplof het. Al sewe mense aan boord
is dood, onder wie S. Christa McAuliffe, 'n onderwyseres van New Hampshire en
die eerste pendeltuig-passasier, wat vanuit die ruimte klasse op die televisie
wou aanbied.
Ná die ongeluk is die lansering van pendeltuie vir
meer as twee jaar opgeskort. Daarna het die pendeltuig-skema egter steeds die
hoeksteen van die Amerikaanse ruimteprogram gebly, met verskeie sendings per
jaar.
Amerika se pendeltuig-program is in Februarie 2003 nogmaals deur ’n groot terugslag getref met die verbrokkeling van die Columbia toe dié ingekom het om op die aarde te land. Die einde van die pendeltuie? Nee, tog nie. Die oorblywendes sal teen groot koste opgradeer moet word en moet dalk nog tot die jaar 2020 of selfs langer kan vlieg, nie die minste nie om die wentelende Internasionale Ruimtestasie te help klaar bou en onderhou.
• Klik hier om meer te lees pendeltuie.
• Klik
hier om meer te lees oor die Internasionale Ruimtestasie.
Die
Hubble-ruimteteleskoop
HUBBLE in 'n neutedop:
Lengte: 13,5 meter
Breedte: 4,4 meter
Hoofspieël: 2,5 m
Sekondêre spieël: 30 cm
Omwentelingsafstand van aarde: 515 km
Omwentelingstyd: 94 minute
Beplande leeftyd: 15 jaar
Koste: Hubble se kameras word van die aarde af beheer en hy
kos sommer 'n hele klompie rande per sekonde. As die koste van die
pendeltuiglanserings buite rekening gelaat word, sal hy (volgens een raming 'n
paar jaar gelede) aan die einde van sy leeftyd sowat
R24 000 000 000 gekos het.
Die pendeltuig Discovery het in 1990 die geroemde
Hubble-teleskoop in sy wentelbaan om die aarde geplaas. Die doel met die
teleskoop is om 'n onverdoeselde blik op die buitenste ruimte te kry -- 'n
uitsig wat nie deur die aardatmosfeer verdof word soos met gewone teleskope
gebeur nie.
Aanvanklik was daar groot fout met die Hubble se
hoofspieël, maar dit is later tydens 'n ruimtewandeling reggestel. Sedertdien
is die een skouspelagtige beeld ná die ander van verafgeleë sterrestelsels ("galaxies")
en ander buitenaardse wonders teruggesein.
Hubble is genoem na die sterrekundige Edwin Hubble
(1889-1953), wat ander sterrestelsels ontdek en bewys het dat hulle besig is om
van die aarde af weg te snel. Edwin Hubble se werk het gelei tot die
ontwikkeling van die teorie oor die ''Groot Knal'', die geweldige
skeppingsoomblik toe alles, volgens die wetenskaplikes, sou begin het.
__________________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________________________
Ons
Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan