__________________________________________________________

 

Die natuurstreke van die aarde: (6b) Diere van die woestyne en halfwoestyne

 

Ore vir Afrika

 

Gedog 'n hus met lang ore bestaan net in die verbeeldingswêreld? Wel, daar's 'n rêrige 'hus' met oorgroot ore wat alte goed toegerus is vir sy lewe in die woestyn. Hierdie diertjie is 'n woestyn-springmuis of, om sy regte spoggerige naam te gebruik, Hotson se vyftonige jerboa. Baie mense reken hy's die voorspoedigste van al die knaagdiertjies in die woestyn, en met goeie rede, want daardie ore is mos uitstekende uitstralers van hitte. Lees nou verder oor nog woestyndiere en hul wel en wee...

____________________________________________________________

 

DIE middagson verseng die goue aarde. In die Namib skarrel 'n akkedis oor die skroeiende oppervlak en duik dan kop eerste tot binne-in die sand.

 

In die Sahara warrel-dwarrel 'n sandpatrys in 'n waterpoel, waar die kosbare vog in die vere vasgevang word voor die voël se terugtog na die kuikens.

 

In die Australiese woestyn hurk 'n rooi kangaroe in die skaduwee van 'n verweerde dorslandstruik. Sy stert is netjies onder sy lyf ingevou.

 

Dit kan lyk of hierdie dierlike gedragspatrone niks met mekaar gemeen het nie en tog doen al hierdie diere dieselfde ding -- hulle is besig om in die harde werklikheid van die woestyn te oorleef.

 

Om biltongtaai te wees is natuurlik hier belangrik. En tog vertel sulke beskrywings net die helfte van die verhaal. Die ander helfte ontvou in die koel aand, die tyd wanneer die meeste woestyndiere werklik "lewe kry".

 

Eers as die temperature draaglik word, kruip ontelbare knaagdiertjies uit hul gate om kos te soek. Roofdiere soos uile, hiënas, jakkalse en slange begin met die jag.

 

Blaarvreters soos die gasel en pekari ('n soort Suid-Amerikaanse wildevark) laat vat na die yl verspreide plante of grawe vogbelaaide bolle en wortels uit die songebakte grond.

 

'n Nagbestaan is vir die meeste woestyndiere noodsaaklik vir oorlewing, en in geen ander natuurstreek is daar tussen dag en nag so 'n drastiese verandering in die diere se bedwywighede nie.

 

   HUL vermoë om te kan grawe is vir baie woestyndiere van kardinale belang. Bedags lê die meeste in hul ondergrondse hole totdat die skemeraand hulle buitentoe lok.

 

'n Lêplek sowat 40 cm onder die oppervlak is uitstekend teen hitte en koue geïsoleer. Die temperatuur daarbinne bly betreklik konstant, selfs al is dit hoe onleefbaar buite.

 

Sulke hole help die diere ook om water te bespaar. Deur die ingange af te dig, word baie van die vog hersirkuleer wat normaalweg deur uitaseming verlore sou gegaan het.

 

Lekseltjies vog kan dalk ook deur die sade geabsorbeer word wat in die lêplek opgegaar word en weer in die dier se liggaam beland as hy die kos vreet.

 

Bekende grawers van Suider-Afrika is onder meer die maanhaarjakkals en ratel van die Kalahari en woestynmuis van die Namib se duine.

 

Sekere woestyndiere raak bewegingloos in die uiterste hitte. Omdat slange en akkedisse koudbloedig is, moet hulle ondergronds wyk as die son dreig om hulle bokant hul gevaarvlak te verhit.

 

Party warmbloedige diere soos woestyneekhorings gaan in die warmste tyd ondergronds. Dié verskynsel staan bekend as somerslaap. Vir die dier is dit 'n onaktiewe tyd wanneer sy liggaamswerkinge verlangsaam en veel minder energie verbruik word. Somerslaap is so na aan die dood as wat moontlik is sonder om werklik dood te gaan.

 

   EEN van die verstommendste eienskappe van woestyndiere is hul besondere vermoë om water in die hande te kry en op te gaar -- of selfs daarsonder klaar te kom.

 

Natuurlik is daar dié wat noodwendig naby permanente of tydelike watergate moet bly, onder meer hoefsoogdiere soos die gaselle en gemsbokke.

 

Party diere lê ook groot afstande af om by water te kom en drink genoeg daarvan om etlike dae te hou. Die kameel kan lank sonder water bly en dan die verlies met een lang teug inhaal. Tussenin tap hy die vettige reserwes in sy boggel, wat deur sy liggaam in water omskep word. Geen wonder hulle noem hom die skip van die woestyn nie.

 

Talle woestynbewoners kry al hul nodige water uit die kos wat hulle vreet. Roofvoëls en akkedisse se prooi bied hulle genoeg vog; ander diere kry dit slegs uit sappige plante.

 

En dan is daar selfs dié wat byna-byna glad nie van water afhanklik is nie. Kangaroerotte en woestynmuise kry byvoorbeeld al die water wat hulle nodig het uit die droë sade wat hulle vreet, asook uit 'n takkie hier en 'n blaartjie daar.

 

Baie diere soos akkedissoorte en die kangaroerot se mis is horingdroog, omdat hul liggame die broodnodige water daaruit onttrek voordat dit uitgeskei word.

 

Selfs verstommender is die visse en amfibieë wat in die woestyn woon. Die eiers van sekere vissoorte kan jare lank rustend wees en dan ná 'n reënbui uitbroei -- om die waterpoele met miljoene vissies te vul wat hul lewensiklus binne slegs 'n paar dae voltooi en nog eiers lê.

 

In sekere woestyne is daar 'n aantal paddas wat naby watergate gevind word. Baie word in hul lêplekke beskerm deur 'n slymerige bedekking wat keer dat hulle uitdor. Sodra dit reën, storm die paddas buitentoe om die waterplasse te geniet.

 

Hitte-uitstraling is 'n belangrike aspek van oorlewing in die woestyn. In sekere mate is dit moontlik om te sê van watter natuurstreek 'n dier kom deur sy ore te bestudeer.

 

Hoe groter die ore, hoe warmer die klimaat. Die rede vir hierdie koddigheid is dat groter ore 'n groter oppervlak bied waardeur die liggaamshitte kan ontsnap.

 

   ASOF woestyndiere nie genoeg probleme het met die hitte en die waterskaarste nie, moet hulle ook nog baie energie verspil om uit roofdiere se kloue te bly. In só 'n haaikaal wêreld moet hulle gedurig op hul hoede wees vir arende, slange en ander vleisvreters.

 

Baie woestyndiere kan dan ook uiters fyn hoor vanweë vergrote gehoororgane wat die klanke in die byna doodstil woestyn versterk.

 

Ander maak staat op hul grootte -- of eintlik kleinheid -- om aan hul vyande te ontsnap. Hoe kleiner die diertjie des te waarskynliker dat hy onder rotse en plante of in gate sal kan wegkruip waar groot roofvyande hom nie kan bykom nie.

 

Lang, kragtlge agterbene stel party woestyndiere in staat om uit die pad van roofdiere te spring. Knaagdiere soos woestynmuise en kangeroerotte is bobaas-springers.

 

KleurkamoefIering is nog 'n verdedigingsmeganisme. Feitlik alle woestynbewoners is vaal soos die sand en rotse, en dit help hulle om met hul omgewing saam te smelt.

 

Só is die wêreld se woestyne... woeste, dor en barre wêrelde waar die winde troosteloos waai. Maar onbewoond soos die woordeboek sê? Moenie glo nie. Die woestyn is die tuiste van 'n rykdom van besondere, spesiaal toegeruste diere -- eiesoortige wonders wat in geen ander natuurstreek bestaan nie.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan