____________________________________________________________

 

Suiker: 'heuning sonder bye'

-- die kweek van suikerriet en suikerbeet

 

Suiker is een van die gewildste voedsels op aarde. Tot sowat 'n eeu gelede was dit so duur dat min mense geweet het hoe dit smaak. Maar vandag word soveel suikerriet en suikerbeet gekweek dat die gemiddelde suikerinname sowat 40 kg per persoon per jaar is...

 

   Klik hier vir artikel oor die verwerking van suiker.

____________________________________________________________

 

TOE die leërs van die Persiese keiser Darius die Grote in die vierde eeu vC Indië binneval, was hulle verheug om 'n reuse grassoort daar te vind waarvan die stingels, wanneer dit gekou is, so soet soos die soetste heuning gesmaak het.

 

Darius het die plant ''die riet wat heuning lewer sonder die hulp van bye'' genoem. Hy het 'n aantal steggies teruggeneem Persië toe, waar hulle in die warm klimaat gefloreer het -- en baie jare lank het die Perse jaloers die geheim van die plant met die soet sap bewaar.

 

Alle groen plante vervaardig suiker en berg dit in hul vrugte, stingels of wortels totdat hulle dit nodig het. 'n Paar maak net genoeg suiker sodat 'n mens dit kan proe -- byvoorbeeld die soetigheid in perskes (vrugte) en geel- en witwortels (wortels). Maar die meeste vervaardig eenvoudig nie genoeg daarvan om werklik vir ons 'n soet smaak te hê nie.

 

Twee plante is egter ietwat anders as die res. Suikerriet (die plant wat Darius ontdek het) en suikerbeet maak en berg soveel suiker dat mense hulle juis daarom aanplant. Hieronder ondersoek ons die verbouing van hierdie twee gewasse, en in 'n ander artikel vind ons uit hoe die suiker van die plant af in die suikerpot kom.

 

Suikerriet

 

   SUIKERRIET is 'n reuse grassoort wat gedy in 'n tropiese en subtropiese klimaat waar daar 'n oorvloed van baie warm sonlig en reën is. Die wêreld se toonaangewende suikerriet-lande is Brasilië en Indië, gevolg deur Kuba, China, Mexiko en Pakistan. Baie suiker word ook in die Wes-Indiese Eilande verbou, wat eenmaal so 'n groot deel van die wêreldvoorraad gelewer het dat hulle die ''suikerpot van die wêreld'' genoem is.

 

En in Suid-Afrika is suiker van die suikerrietlande van KwaZulu-Natal 'n belangrike uitvoerproduk.

 

Die suikerriet (Saccharum officinarum) bestaan uit 'n aantal lang, goue stingels wat van twee tot vyf meter bokant die grond uitgroei, en het lang, smal blare. Die stingels is in litte verdeel en by elke stingelknoop is daar 'n botsel. Groot hoeveelhede suikersap word in die stingels geberg. Die sap is bruin en klewerig -- baie anders as die suiker wat ons in ons huise gebruik.

 

Onder die grond is 'n bos wortels. Suikerriet kan van saad gekweek word, maar die meeste boere plant kort snysels van die stingels of sogenaamde ''steggies''.  In Suid-Afrika word feitlik al die riet met die hand geplant, maar in sommige lande word plantmasjiene gebruik, wat 'n voor maak, kunsmis daarin strooi, die steggies in die voor plaas en hulle dan toegooi.

 

Wortels ontwikkel spoedig en ná sowat vyf weke verskyn die eerste sprietjies bo die grond.

 

Sodra die stingels lank genoeg is -- sowat 8 tot 24 maande ná die aanplanting, afhangende van die klimaat en variëteit -- kan die suikerriet geoes word. In ontwikkelde lande word dit met masjiene gedoen, maar op baie plekke  word die riet nog met groot hakmesse deur werkers met die hand afgesny.

 

Dis 'n rugbreek-werk, want suikerriet is dik en taai. Elke stingel moet aan die onderkant afgesny, die blare afgestroop en die bodeel verwyder word. (Die wortels word in die grond gelos, want nadat die eerste riet afgesny is, sal die wortelstokke nog drie of meer oeste lewer voordat dit vervang moet word.)

 

Geoeste suikerriet word in hope opgestapel en, afhangende van die land, op vragmotors, treine of trekdierkarre gelaai om na die fabriek vervoer te word waar die suiker onttrek sal word.

 

Suikerbeet

 

   SUIKERBEET (Beta vulgaris) is die ander plant wat vir sy suiker verbou word. Hy behoort tot dieselfde familie as ons gewone rooibeet en floreer in gematigde klimaatstreke waar dit in die somer warm, maar in die winter koel of selfs koud is.

 

Die meeste van die wêreld se suikerbeet word in die voormalige Sowjet-Unie verbou. Ander vername verbouers is Frankryk, Amerika, Duitsland, Pole, Italië, Turkye, Spanje en China. (Buiten in Chili en Argentinië word feitlik al die wêreld se suikerbeet in die Noordelike Halfrond gekweek.)

 

Die suikerbeet is 'n plant met 'n roomwit wortel, wat baie soos 'n vet witwortel lyk. Onderaan die groot geswolle wortel is 'n penwortel wat sowat anderhalf meter in die grond ingroei. Bogronds is 'n bossie kort, sagte stingels met breë, groen blare.

 

Anders as suikerriet, wat sy suiker in die stingel berg, berg suikerbeet dit in die wortel. Die suiker wat daaruit verkry word, is chemies presies dieselfde as rietsuiker. Dié soort suiker word sukrose genoem (C12H22011) en kom ook in baie ander plante voor, maar nie in sulke groot konsentrasies nie.

 

Suikerbeetplante word in die lente gekweek van saad wat deur masjiene in rye in vars voorbereide grond gesaai word. Die grond word gewoonlik ook bemes. Die jong plante het baie water nodig en besproeiing is dikwels nodig.

 

Suikerbeet groei vinnig en word in die herfs geoes. Eers sny 'n snymasjien die blare en stingels af, waarna die beet uit die grond gelig en op 'n sif geplaas word om die meeste van die grond te verwyder. Die blare en stingels word veevoer of word as bemesting in die grond teruggeploeg.

 

Die beet word in hope geberg en dikwels met strooi, grond of plastiekvelle bedek om dit teen ryp te beskerm. Daarna word dit per vragmotor of trein na die beetsuiker-fabriek vervoer waar die suiker onttrek word.

 

_______________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_______________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan