____________________________________________________________________________________________

 

Karl Marx
-- en die totstandkoming van die Sowjet-Unie

 

Hy het nie in die twintigste eeu gelewe nie, dog in die negentiende, maar geen ander filosoof het die gang van die twintigste-eeuse geskiedenis so dramaties -- en bloedig -- beďnvloed as Karl Marx [LINKS] nie. Hier word vlugtig vertel van sy leringe en hoe dit die węreld verander het. Lees ook hoe die gewese Marxistiese Sowjet-Unie tot stand gekom het -- in 'n revolusie wat die grootste deel van die afgelope eeu sy skaduwee oor die ganse węreldpolitiek sou gooi...

____________________________________________________________________________________________

 

HY was die opperste revolusionęr en die vader van die kommunisme... Karl Marx (1818-1883), wat met sy opruiende geskrifte en materiële denke later sy onuitwisbare spore op die twintigste eeu sou afdruk. Veral Rooi China, die voormalige Sowjet-Unie en hul string satellietstate het dekades lank afgodies na sy pype gedans.

 

Maar ook in Afrika het sy leringe 'n diepgaande invloed gehad, iets wat ons eie landsgeskiedenis ten nouste sou raak. Trouens, hoe die twintigste eeu sonder die Marxisme sou gelyk het, kan niemand op aarde weet nie.

 

''Laat die heersersklas sidder vir die kommunistiese revolusie,'' het Marx en Friedrich Engels in hul Kommunistiese Manifes geskryf -- en vurige ondersteuners gevind in, byvoorbeeld, fanatieke Russe soos Josef Wissarionowitsj Stalin en Wladimir Iljitstj Lenin.

 

Marx is in die Duitse stad Trier gebore as die seun van 'n Joodse regsgeleerde, maar sy pa het hom in 1824 by die Lutherse Kerk aangesluit en sy hele gesin Protestants laat doop. Karl se studentejare aan die Universiteit van Bonn en dié van Berlyn (hy het in 1841 'n doktorsgraad in die filosofie verwerf) het met 'n tydperk van groot maatskaplike omwentelinge in Europa saamgeval.

 

Vanweë die Industriële Revolusie het oral fabrieke ontstaan, met baie base (''kapitaliste'') wat skatryk geword het, terwyl hul duisende werkers uiters swak betaal is. Weens hierdie haglike toestande het Marx sy sosiaal-demokratiese denkrigting geformuleer dat die kapitalisme gedoem is en dat die sosialistiese heilstaat onvermydelik uit die puinhope en anargie van 'n proletariese revolusie sal verrys.

 

Sy kommunistiese ideologie is later aangegryp deur militęre diktature -- waarvan die Sowjet-Unie s'n by uitstek die ewewig in die węreld sou versteur. Maar hoe het  hierdie magtige moondheid in der waarheid tot stand gekom?

 

Wladimir Iljitstj Lenin (1870--1924), Russiese dissipel van Marx, was die stigter van die sogenaamde Bolsjewisme en die vernaamste krag agter die totstandkoming van die Sowjet-Unie. Die radikale Bolsjewiste het in 1903 ontstaan met 'n skeuring in die Russiese Sosiaal-Demokratiese Werkersparty, wat toe in Londen vergader het.

 

Hul teenstanders was die meer gematigde Mensjewiste, wat 'n Russiese regering in die lewe wou roep wat die weg moes baan vir 'n geleidelike oordrag van mag aan die werkers. (Bolsjewis beteken inderdaad ''meerderheid'' en Mensjewis ''minderheid'').

 

Die Bolsjewiste het die mag gegryp in die Russiese Revolusie van Oktober 1917 en, met Lenin aan die stuur, in die Kommunistiese Party ontwikkel. Die Kommunistiese Party was van 1918 tot 1991 aan die bewind in Rusland en het sy mag węreldwyd laat geld.

 

Josef Wissarionowitsj Stalin (1879--1953) het in 1924 die Russiese leierskap ná Lenin se dood oorgeneem. Lenin het voor sy afsterwe in sy testament versoek dat Stalin as hoofsekretaris van die Kommunistiese Party afgedank word, maar dit het Stalin nie gekeer om die leisels in die hande te kry nie.

 

Politieke teenstand is onder hom genadeloos en tiranniek onderdruk. En pleks daarvan dat die staat weggekwyn het om in 'n klaslose gemeenskap te verander, soos Marx voorsien het, is die staat in der waarheid verheerlik. Die Russiese Kommuniste het die Kremlin (die Russiese woord vir sitadel of vesting) hul regeringsetel gemaak. Dit is 'n Moskouse kompleks van ou vorstelike wonings en kerke.

 

       

 

Russiese Revolusie

 

TOE die twintigste eeu aanbreek, regeer tsaar Nikolaas II oor 'n sesde van die aardoppervlak. Die Russiese Ryk is ontsaglik groot, maar het nie tred gehou met die ontwikkeling in die res van Europa nie. Adellikes lewe met hul gesinne in weelderige paleise, terwyl miljoene van die landvolk bitter swaarkry.

 

Die Russiese Ryk probeer die nywerheidsgroei van Europa inhaal. Maar die arm en honger fabriekswerkers en landvolk raak rusteloos. Tydens 'n rampspoedige oorlog teen Japan in 1904-'05 is daar 'n muitery in die leër en onluste tuis. In 1905 skiet soldate op betogers by die tsaar se Winterpaleis. Hierdie voorval ontketen 'n rebellie. Die paniekbevange tsaar roep 'n nuwe parlement, die doema, in die lewe. Maar dit het weinig mag.

 

In 1914 tree Rusland toe tot die Eerste Węreldoorlog. Die tsaar hoop die oorlog kan die onrus tuis laat bedaar. Maar die soldate is hopeloos onvoorbereid. Teen die einde van 1914 is 'n kwart van die leër reeds verlore. Ofskoon hy geen soldaat is nie, vertrek die tsaar om self die beheer aan die front oor te neem.

 

Tuis in Rusland is daar verskriklike tekorte aan kos en brandstof. Vroue lę op die spoorlyne om te keer dat treine met soldate vertrek. Die tsarina, wat die leiding moet neem, en haar raadgewer Raspoetin raak ongewild. ''Revolusie!'' word oral gefluister.

 

Grigori Raspoetin (1873--1916) was 'n Russiese geestelike wat ontsaglike mag aan die tsaar se hof verwerf het omdat hy konsuis vir Aleksei, die siek troonopvolger, kon genees. Maar die dronk ''mal monnik'', soos hy genoem is, is daarvan verdink dat hy 'n Duitse spioen was en is in 1916 vermoor.

 

Moeg daarvoor om in bevrore strate vir gerantsoeneerde brood te wag, verskaf die vroue van Petrograd (later Leningrad en nou St. Petersburg) nou die vonk vir die Februarie-revolusie van 1917. Miljoene fabriekswerkers staak. Pleks van op hulle te skiet, skaar soldate hulle by die betogers.

 

Tsaar Nikolaas probeer tuis kom, maar spoorwegwerkers stop sy trein buite Petrograd. Daar, by 'n spoorweghalte, abdikeer hy. Die doema neem oor, maar kan nóg die oorlog wen nóg dit beëindig. Dit lyk of die val van die tsaar niks verander het nie.

 

Die Bolsjewiste, navolgers van Karl Marx se kommunistiese leringe, wil 'n sosialistiese gemeenskap in die lewe roep. Alle mans en vroue sal gelyk wees. Rykdom sal verdeel word, wat armoede en onreg sal beëindig. Met hul slagspreuk ''Vrede! Brood! Grond!'' kry die Bolsjewiste steun onder die oorlogsmoeë, honger volk.

 

In April keer Lenin, die leier van die Bolsjewiste, terug uit ballingskap. Onder sy leiding neem die Bolsjewiste se mag vinnig toe. In die nanag van 25 Oktober 1917 beset groepe Bolsjewiste stil-stil Petrograd se spoorwegstasies, telefoonsentrales en poskantoor.

 

Om 2 vm. bestorm hulle die Winterpaleis, arresteer die doema-lede en roep 'n nuwe revolusionęre regering uit. Skaars 'n druppel bloed word vergiet.

 

Lenin se eerste daad is om, soos hy belowe het, Rusland se deelname aan die oorlog te beëindig. Toe -- omdat hy die steun van die landvolk nodig het -- gelas hy dat die grond van die adel onder die volk verdeel word. Dit maak die Bolsjewiste besonder gewild.

 

Die tsaar se ondersteuners, edelliede en liberale, wat die Wit Leër vorm, reageer onmiddellik. Lande van buite stuur massiewe steun om te keer dat die kommunisme versprei. Teen die somer van 1918 woed 'n bloedige burgeroorlog regoor die ou tsaristiese ryk. Tsaar Nikolaas II en sy gesin word ook in 1918 vermoor.

 

Teen die lente van 1919 begin die Bolsjewiste se nuut gestigte Rooi Leër die gety omkeer. Maar die gevegte sleep voort, met 'n daaropvolgende katastrofiese droogte en hongersnood in 1921. Miljoene sterf van die honger en dors. Daar is selfs verslae van kannibalisme.

 

Geboorte van die Sowjet-Unie

 

TEEN 1922 het die Kommuniste (die Bolsjewiste se nuwe naam) die  burgeroorlog gewen. Maar die ekonomie is aan flarde. Lenin moedig mense aan om vryelik te koop en verkoop. Spoedig is die markte vol kos en produkte.

 

Die middel van die jare 1920 is 'n hoopvolle tyd in die Sowjet-Unie (soos die land hernoem is). Onderwys is gratis vir almal. Die revolusie word met kuns, musiek en rolprente gevier. Vroue verwelkom hul nuwe regte, soos onderwys en egskeiding. Maar die Kommuniste se staatspolisiemag, die Tsjeka, is genadeloos teenoor enigiemand wat nie met die regering saamstem nie.

 

Die saad word gesaai vir die skrikbewind onder die volgende Sowjet-leier, Stalin.

 

Josef Stalin was 'n hardvogtige diktator, wat sy land met krag uit die as kon opruk -- maar dan ook gepaard met oneindige menselyding. Stalin en sy Sowjet-Unie se rol in die geskiedenis van die twintigste eeu was so lotsbepalend dat ons vandag steeds węreldwyd die gevolge daarvan sien.

 

_________________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

_________________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Węreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan