____________________________________________________________
Suiker:
'heuning sonder bye'
-- die kweek van suikerriet
en suikerbeet
Suiker is een van die gewildste voedsels op aarde.
Tot sowat 'n eeu gelede was dit so duur dat min mense geweet het hoe dit smaak.
Maar vandag word soveel suikerriet en suikerbeet gekweek dat die gemiddelde
suikerinname sowat 40 kg per persoon per jaar is...
• Klik
hier vir artikel oor die verwerking van suiker.
____________________________________________________________
TOE die leërs van die Persiese keiser Darius die Grote in die vierde eeu vC Indië binneval, was hulle verheug om 'n reuse grassoort daar te vind waarvan die stingels, wanneer dit gekou is, so soet soos die soetste heuning gesmaak het.
Darius het die plant ''die riet wat heuning lewer
sonder die hulp van bye'' genoem. Hy het 'n aantal steggies teruggeneem Persië
toe, waar hulle in die warm klimaat gefloreer het -- en baie jare lank het die
Perse jaloers die geheim van die plant met die soet sap bewaar.
Alle groen plante vervaardig suiker en berg dit in
hul vrugte, stingels of wortels totdat hulle dit nodig het. 'n Paar maak net
genoeg suiker sodat 'n mens dit kan proe -- byvoorbeeld die soetigheid in
perskes (vrugte) en geel- en witwortels (wortels). Maar die meeste vervaardig eenvoudig
nie genoeg daarvan om werklik vir ons 'n soet smaak te hê nie.
Twee plante is egter ietwat anders as die res.
Suikerriet (die plant wat Darius ontdek het) en suikerbeet maak en berg soveel
suiker dat mense hulle juis daarom aanplant. Hieronder ondersoek ons die
verbouing van hierdie twee gewasse, en in 'n ander artikel vind ons uit hoe die
suiker van die plant af in die suikerpot kom.
• SUIKERRIET
is 'n reuse grassoort wat gedy in 'n tropiese en subtropiese klimaat waar daar
'n oorvloed van baie warm sonlig en reën is. Die wêreld se toonaangewende
suikerriet-lande is Brasilië en Indië, gevolg deur Kuba, China, Mexiko en
Pakistan. Baie suiker word ook in die Wes-Indiese Eilande verbou, wat eenmaal
so 'n groot deel van die wêreldvoorraad gelewer het dat hulle die ''suikerpot
van die wêreld'' genoem is.
En in Suid-Afrika is suiker van die suikerrietlande
van KwaZulu-Natal 'n belangrike uitvoerproduk.
Die suikerriet (Saccharum officinarum) bestaan
uit 'n aantal lang, goue stingels wat van twee tot vyf meter bokant die grond
uitgroei, en het lang, smal blare. Die stingels is in litte verdeel en by elke
stingelknoop is daar 'n botsel. Groot hoeveelhede suikersap word in die
stingels geberg. Die sap is bruin en klewerig -- baie anders as die suiker wat
ons in ons huise gebruik.
Onder die grond is 'n bos wortels. Suikerriet kan van
saad gekweek word, maar die meeste boere plant kort snysels van die stingels of
sogenaamde ''steggies''. In Suid-Afrika
word feitlik al die riet met die hand geplant, maar in sommige lande word
plantmasjiene gebruik, wat 'n voor maak, kunsmis daarin strooi, die steggies in
die voor plaas en hulle dan toegooi.
Wortels ontwikkel spoedig en ná sowat vyf weke
verskyn die eerste sprietjies bo die grond.
Sodra die stingels lank genoeg is -- sowat 8 tot 24
maande ná die aanplanting, afhangende van die klimaat en variëteit -- kan die
suikerriet geoes word. In ontwikkelde lande word dit met masjiene gedoen, maar
op baie plekke word die riet nog met
groot hakmesse deur werkers met die hand afgesny.
Dis 'n rugbreek-werk, want suikerriet is dik en taai.
Elke stingel moet aan die onderkant afgesny, die blare afgestroop en die bodeel
verwyder word. (Die wortels word in die grond gelos, want nadat die eerste riet
afgesny is, sal die wortelstokke nog drie of meer oeste lewer voordat dit
vervang moet word.)
Geoeste suikerriet word in hope opgestapel en,
afhangende van die land, op vragmotors, treine of trekdierkarre gelaai om na
die fabriek vervoer te word waar die suiker onttrek sal word.
• SUIKERBEET
(Beta vulgaris) is die ander plant wat vir sy suiker verbou word. Hy
behoort tot dieselfde familie as ons gewone rooibeet en floreer in gematigde
klimaatstreke waar dit in die somer warm, maar in die winter koel of selfs koud
is.
Die meeste van die wêreld se suikerbeet word in die
voormalige Sowjet-Unie verbou. Ander vername verbouers is Frankryk, Amerika,
Duitsland, Pole, Italië, Turkye, Spanje en China. (Buiten in Chili en
Argentinië word feitlik al die wêreld se suikerbeet in die Noordelike Halfrond
gekweek.)
Die suikerbeet is 'n plant met 'n roomwit wortel, wat
baie soos 'n vet witwortel lyk. Onderaan die groot geswolle wortel is 'n
penwortel wat sowat anderhalf meter in die grond ingroei. Bogronds is 'n bossie
kort, sagte stingels met breë, groen blare.
Anders as suikerriet, wat sy suiker in die stingel
berg, berg suikerbeet dit in die wortel. Die suiker wat daaruit verkry word, is
chemies presies dieselfde as rietsuiker. Dié soort suiker word sukrose genoem
(C12H22011) en kom ook in baie ander plante voor, maar nie in sulke groot
konsentrasies nie.
Suikerbeetplante word in die lente gekweek van saad
wat deur masjiene in rye in vars voorbereide grond gesaai word. Die grond word
gewoonlik ook bemes. Die jong plante het baie water nodig en besproeiing is
dikwels nodig.
Suikerbeet groei vinnig en word in die herfs geoes.
Eers sny 'n snymasjien die blare en stingels af, waarna die beet uit die grond
gelig en op 'n sif geplaas word om die meeste van die grond te verwyder. Die
blare en stingels word veevoer of word as bemesting in die grond teruggeploeg.
Die beet word in hope geberg en dikwels met strooi,
grond of plastiekvelle bedek om dit teen ryp te beskerm. Daarna word dit per
vragmotor of trein na die beetsuiker-fabriek vervoer waar die suiker onttrek
word.
_______________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
_______________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan