______________________________________________________
--
die skemerjare van vernedering
Op 15 Mei 1821 is die beroemde Napoleon l oorlede. Afgesonder en gekrenk, was die gewese Franse leier vyf en 'n halwe jaar lank 'n banneling op die Britse vulkaniese eiland St. Helena, in die Suidelike Atlantiese Oseaan. Hier het hy, ondanks al sy ongunstige omstandighede, tog die geleentheid gehad om die geskiedenis uit sy oogpunt op te teken. En toe het hy as 'n martelaar gesterf...
______________________________________________________
AAN die eiland St. Helena het Napoleon l hom
aanvanklik bloedweinig gesteur. Trouens, dit was maar net een van die Britse
besittings op die lys wat hy as ambisieuse ryksbouer opgestel het -- 'n lys van
die plekke wat hy vir Frankryk wou verower.
Die einste St. Helena het uiteindelik sy hele
wêreldjie geword. Dit was toe die gewese keiser van die Franse as banneling
daar gelewe het van 1815 af tot met sy dood in 1821.
Napoleon l, oftewel Napoleon Bonaparte, het hom
bewys as een van die uitmuntendste leiers en generaals in die geskiedenis.
Hy het 'n einde gemaak aan die jarelange chaos wat
op die Franse Revolusie (1789-99) gevolg het, briljante goewermentele en
geregtelike hervormings in Frankryk teweeggebring en sy landgenote se
nasietrots herstel.
Toe het hy sy aandag aan verowerings gewy en, op die
kruin van sy loopbaan, byna oor die hele Europa regeer.
Maar sy idees het te groot geraak. Hy wou ook
Rusland en Brittanje verower -- twee van die grootste moondhede van sy tyd.
In 1812 het hy Rusland binnegeval en sy leër tot by
Moskou gelei. Sy soldate het verskriklik gely in die ongenadige Russiese
winter, en verreweg die meeste van hulle is dood toe hulle die aftog moes
blaas.
Aangemoedig deur hierdie terugslag van Napoleon, het
sy teenstanders in Europa hulle teen hom geskaar.
Napoleon is in 1813 in Duitsland verslaan en die
volgende jaar gedwing om te abdikeer en na Elba te vlug, 'n eiland by die
Italiaanse kus.
Hy het in 1815 van Elba af teruggekeer, die steun
van baie van sy veterane herwin en België binnegeval in die hoop om die Britse
en Pruisiese magte daar te verslaan.
Op 18 Junie 1815 het Napoleon 'n aanval geloods op
die hertog van Wellington by Waterloo, in wat een van die bekendste veldslae in
die geskiedenis sou word. Die geallieerdes het die Franse verpletter.
Napoleon het 'n tweede keer geabdikeer en na die VSA
probeer vlug, maar hom uiteindelik by Rochefort, aan die Franse kus, aan die
Britte oorgegee.
Hy het gehoop om as gevangene sy lewe as 'n plattelandse heer in Engeland te slyt. Pleks daarvan het sy vyande hom verban na 'n plek so ver as wat hulle kon vind: die eiland St. Helena in die Suidelike Atlantiese Oseaan.
• ST. HELENA
lê byna 2 000 km wes van die Angolese kus. Dit is sowat 17 km lank, 10 km breed
en strek oor 122 vk. km, waarvan die grootste deel een troostelose,
windverwaaide verlatenheid is. Baie van die eiland eindig plotseling in hoë,
ystergrys kranse wat steil in die see afsak. Dit moet 'n onheilspellende gesig
vir die gewese veldheer en sy gevolg gewees het toe die skip in Oktober 1815
Jamesbaai binnevaar.
Napoleon se ballingskap op St. Helena was vir hom
uiters beklemmend en vernederend. Hy was nie meer 'n monarg nie, maar 'n
gevangene, nie langer die magtige keiser van die Franse nie, maar 'n werklose
generaal.
Sy gevangenemers was vanselfsprekend bang dat hy sou
probeer ontsnap, en hy is 24 uur per dag deur 'n kontingent van 4 000 man
bewaak. Die Britte het ook 'n aanval deur die Franse gevrees. Napoleon het glad
nie van die sterk militêre teenwoordigheid op die eiland gehou nie.
Die amptelike woning -- Longwood, 'n huis op 'n hoë,
winderige plato -- was erg ontoereikend vir Napoleon, sy hofbediendes en hul
gesinne, en die inwoners was maar gedurig aan die skinder en stry.
Die ergste van alles vir Napoleon was dat daar
streng beperkings op sy doen en late was, waarheen hy kon gaan en saam met wie.
Aanvanklik het daar darem 'n soort welwillendheid tussen hom en sy oppassers
geheers en is die reëls geleidelik verslap.
Maar in April 1816 het 'n nuwe goewerneur, die
agterdogtige sir Hudson Lowe, op die eiland aangekom. Die ou beperkings is nou
weer so genadeloos toegepas dat daar geen hartlikheid meer tussen Napoleon en
sy gevangenemers kon wees nie.
Die lewe in Longwood was bitter eentonig. Napoleon
het baie tyd daaraan bestee om sy herinneringe aan sy metgeselle te dikteer.
Soos hy self gesê het, was dit die "vervulling van sy
lotsbestemming", want só kon hy sy eie weergawe op skrif stel van die
dinge wat in sy lewe gebeur het en -- hopelik -- die weg baan vir sy seun om sy
ryk te erf. (Hierdie wens van Napoleon is nooit bewaarheid nie, want sy seun,
Napoleon II, is in 1832 aan tuberkulose dood.)
• TEEN 1819
was Napoleon ernstig siek en het hy opgehou om sy joernale te dikteer. Met
verloop van tyd net hy al hoe neerslagtiger geraak en uiteindelik nie eens meer
in die lewe self belang gestel nie.
Hy is op 5 Mei 1821, op 52-jarige leeftyd, oorlede.
Hoewel die dokters wat by sy lykskouing teenwoordig was, verklaar het dat hy
aan maagkanker dood is, is agterna beweer dat hy dalk vermoor kon gewees het.
Sy simptome was glo meer soos dié van iemand wat deur arseen vergiftig is as
dié van 'n maagkankerlyer.
Omdat soveel tyd intussen verloop het, sal g'n
sterfling waarskynlik ooit weet wat die waarheid is nie. Napoleon se oorskot is
onder 'n klompie wilgerbome in die pragtige Geraniumvallei begrawe, naby 'n
fontein waar hy graag ontspan het.
Die immer kwaadwillige sir Hudson Lowe het gelas dat die naam "Bonaparte" langs die naam "Napoleon" op die grafsteen moes verskyn. Om die gewese keiser van die Franse hierdie bespotting te spaar het sy banneling-vriende verkies om niks op die steen te skryf nie.
• IN 1840,
byna twintig jaar ná sy begrafnis, is Napoleon se oorskot na Parys teruggebring
vir 'n veel glorieryker herbegrafnis.
Tussen tienduisende bewonderaars deur het die
doodkis onderdeur die Triomfboog en af in die Champs-Elysées na sy finale
rusplek in die Hôtel des Invalides beweeg.
Die keiser se wens, soos in sy testament beskryf, om
begrawe te word "aan die oewers van die Seine, tussen die Franse volk wat
ek so diep liefgehad het", is uiteindelik bewaarheid.
__________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan