___________________________________________________________
Die wye,
wuiwende
veld
Jy sal dit nog op plekke soos Oos-Afrika vind: 'n
akasiaboom wat sy lappie skaduwee oor die tropiese grasveld gooi, waarop, sê, 'n
trop wildebeeste rustig wei. Maar die wye, wuiwende veld is lank nie meer orals
só ongerep nie...
___________________________________________________________
DIE lug is vaal van die stof, die grasse
dor en geel, die verwronge akasias van die Afrika-veld is bros van die dors.
Dit blits teen die horison. Die temperatuur styg. Wolke begin saampak en die
lug verswart met die belofte van reën.
Weer blits dit. Meteens bars die donderweer in al sy
bulderende ongenade los en die sluise van die hemel gaan oop om die dorstige
land te deurdrenk. Strome vloei waar daar voorheen geen waterlope was nie. Droë
rivierbeddings word deur bruisende vloedwaters oorval.
Die Afrika-savanne! Op 'n derde van Afrika strek die
gras oënskynlik eindeloos oor vlaktes en heuwels heen. Dit lê in 'n gordel van
4 800 km tussen Guinee in die weste en die Soedan en Oeganda in die ooste, en
reik plek-plek wes- en suidwaarts oorkant die ewenaar.
Die wêreld se grasvelde is oor ontsaglike gebiede in
sowel die tropiese as die gematigde streke versprei en skei die groot woude van
die woestyne.
Tropiese grasvelde, ook bekend as savannes, bedek
sowat 15 miljoen vk. km van die aarde se oppervlakte. Hier is dit die hele jaar
lank warm, met afwisselende reëns en droë tye.
Die Afrika-savanne kan as 'n model-voorbeeld van 'n
grasveld met tropiese reënval beskou word, hoewel daar ook uitgestrekte gebiede
in die vlaktes van Suid-Amerika (noord en suid van die Amasone) is.
Noord-Australië en dele van Sentraal-Amerika, Indië
en Suidoos-Asië word ook deur savannes gekenmerk.
Hoewel 'n groot verskeidenheid van klimate in die
Afrika-savanne voorkom vanweë die uitgestrektheid oor verskeie breedtegrade, is
die somers altyd warm en word dit deur donderstorms gekenmerk. Die winters is lank,
droog en wolkloos.
Die oorheersende plantegroei is 'n groot
verskeidenheid van geharde, wilde grasse, waarvan die verspreiding deur die
terrein bepaal word: Lang grasse groei onder in die leegtes waarheen water van
die heuwels af dreineer, terwyl kort grasse op die droër heuwels groei.
Savanne-gras is geneig om in polle te groei en nie
egalig oor die grond te versprei nie. Tussen die polle is gewoonlik kleiner
meerjarige grassoorte. In die droë tye gaan die dele van die grasplante dood
wat bo die grond uitsteek, terwyl die growwe massa veselagtige wortels bly
lewe. Ná die reën skiet nuwe gras op wat vinnig groei.
Op die meeste savannes word bome ook kol-kol gevind.
Op sommige plekke is daar digte bosse en selfs woude kan langs riviere voorkom.
Party bome verloor hul blare in die winter. Ander het
besonder harde hout om verdroging te voorkom, terwyl party weer 'n sambreelvorm
het om die boom teen die wind te beskerm.
• GEMATIGDE
grasvelde kom voor in die binnelande van vastelande waar die somers warm en
winters koud is. Dit reën meestal in die lente en somer, dikwels in die vorm
van donderstorms. Winters gaan gewoonlik met ryp en selfs sneeu gepaard.
Sulke toestande kom voor in die hoëveld van
Suid-Afrika, die Eurasiese steppes, Noord-Amerikaanse prêries, Argentynse
pampas en die Australiese "downlands". Kleiner gematigde grasvelde
word ook in lande soos Nieu-Seeland, Turkye, Iran en Wes-Duitsland gevind.
Gematigde grasvelde word gekenmerk deur enorme
gebiede van plat aarde met gras en 'n verskeidenheid van droogtebestande bome
en struike. Die grasse is goed toegerus om die uiterstes van hitte en koue te
kan oorleef. Hul wortelstelsels is merkwaardig uitgebrei, dikwels dermate dat
hulle saam met die ondergrondse risome (ondergrondse stam van 'n plant wat in
wortels ontwikkel) meer as 80 persent van die totale plantemassa uitmaak.
Die doel van dié wortelstelsel, buiten dat dit as
anker dien, is om alle beskikbare water te gebruik.
Gematigde grasse vrek gewoonlik in die winter tot op
die grond. Die wortels en nuwe uitloopsels vir die volgende jaar se groei lê
dormant en veilig deur die koue winter, beskerm teen sneeu en ryp deur hul
grondkomberse.
Sodra die eerste reëns in die lente en vroeë somer
val, begin die grasse weer spruit en die land word mooi groen.
'n Belangrike element in alle grasveld is brande.
Elke jaar tydens die droë seisoen word groot gebiede deur natuurlike en
mensgestigte brande afgebrand. Hierdie brande speel 'n noodsaaklike rol in die
instandhouding en vergroting van die savanne.
Die ondergrondse wortelstelsel van grasse stel hulle
in staat om die verwoestende hitte van die vuur te weerstaan -- op dieselfde
manier as wat hulle koue trotseer.
Die meeste van die wêreld se gematigde grasvelde is egter
reeds omskep tot landbougrond of weivelde vir beeste en skape, en het nie
meer die ryk verskeidenheid van plante- en dierelewe van voorheen nie. Nogtans
is hier genoeg van die oorspronklike plantegroei oor sodat 'n mens nog 'n
denkbeeld kan vorm van hoe hierdie wêreld gelyk het voordat dit getem is.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike Wêreld op CD,
2004 -- Uit Huisgenoot se Jongspan