___________________________________________________________________________________________
Die
'kweking' van
Meer
as 120 jaar gelede is 'n eensame kwagga in 'n Nederlandse dieretuin dood -- die
laaste een van hordes van hierdie soort sebras wat eenmaal oor die wye vlaktes
van die Karoo en die Vrystaat geheers het. Verslae bewaringsbewustes kon nog
slegs opgestopte eksemplare van dié diere in museums besigtig. Maar toe kom
Reinhold Rau van die Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad met die fantastiese idee
om die uitgestorwe kwagga terug te teel...
•
Lees ook oor sebras by "Kort begrip": klik
hier
___________________________________________________________________________________________
DIE
kwagga kom terug. Hy was uitgesterf -- morsdood -- maar verbeeldingryke
Suid-Afrikaanse natuurbewaarders is met 'n verstommende plan besig om hom te
probeer terugteel uit die verdelging.
Meer
as 120 jaar gelede, op 12 Augustus 1883, is 'n eensame kwagga in 'n Nederlandse
dieretuin dood. Hy was die laaste een van 'n groot menigte wat eenmaal oor die
wye vlaktes van die Karoo en die Vrystaat geheers het.
Daar
is lank geglo dat die uitgestorwe kwagga tot 'n afsonderlike sebraspesie behoort
het. En uitgestorwe spesies is natuurlik vir altyd verlore -- geen mens kan
hulle weer terugbring nie. Maar nadat 'n DNS-ontleding getoon het dat die kwagga
bloot 'n subspesie van die vlaktesebra was, word daar tans ernstig gepoog om hom
uit die vlaktesebra terug te teel.
Dit
kos net, só word geglo, die seleksie van vlaktesebras met duidelike
kwagga-eienskappe en 'n goed beheerde teelprogram onder die toesig van toegewyde
kenners.
Die
projek vir die herteling van die kwagga word deur die Suid-Afrikaanse Museum in
Kaapstad onderneem. Maar hierdie plan vir die kwagga kom van ver af. En dit kan
eintlik net reg begryp word as 'n mens weet hoe die kwagga en die sebras werklik
bymekaar inpas.
Sebras
behoort tot die perdefamilie en is inheems in Midde- en Suider-Afrika. Almal het
duidelik kontrasterende strepe. Daar is drie spesies en baie
subspesies. Sebrapopulasies verskil baie van mekaar en die verwantskap tussen
verskeie van die subspesies is onduidelik.
Grevy
se sebra met sy regop maanhaar is die grootste van die drie hoofsoorte en kom
voor op die grasvelde van die halfwoestyne van Ethiopië, Somalië en
Noord-Kenia. Met sy lang, smal kop lyk hy bra soos 'n muil. Grevy se sebra
(genoem na die gewese Franse president Jules Grévy) word met uitwissing
bedreig.
Twee
sebraspesies kom in Suid-Afrika voor – die bergsebra en vlaktesebra.
Die
Kaapse bergsebra het in een stadium groot gevaar geloop om uit te sterf. Teen
1950 was minder as 100 van dié sebras oor, maar danksy gefokusde
bewaringsinisiatiewe het hul getal in 2000 op digby 1200 gestaan. Hulle lyk meer
gestreep as vlaktesebras omdat hulle smaller strepe het.
Die
vlaktesebra is die volopste sebrasoort en daar is, of was, sowat vyf subspesies
met 'n breë verspreiding in Suider- en Oos-Afrika. Die uitgestorwe kwagga was,
soos ons hierbo gesien het, 'n subspesie van die vlaktesebra. Hy is ook die
"egte" kwagga genoem, omdat die ou Boere eintlik maar van alle
vlaktesebras as kwaggas gepraat het. Hierdie verwarring kon stellig die
uitwissing van die kwagga verhaas het.
Die
uitwissing was meer as 'n hartseer storie, dit was volgens alle standaarde 'n
ekologiese tragedie. Ou pioniers wat weiveld vir hul vee gesoek het, het alle
grasvretende diere meedoënloos afgemaai. 'n Heel besonderse dier was die kwagga
inderdaad: so 'n eienaardige mengsel van 'n ekwide (perdagtige) skepsel dat 'n
leek hom maklik vir 'n kruising tussen 'n perd en 'n sebra kon aangesien het! Sy
strepe, dowwerig en bruin, het op sy agterlyf heeltemal verdwyn, terwyl sy pote
'n bleek romerige tot bruin kleur gehad het.
Verslae
bewaringsbewustes het baie dekades lank oor die verdwene kwagga getob. Net in
museums kon opgestopte eksemplare van die dier nog gevind word... 'n tragiese
klad op die mens as meester van die aarde, 'n vergryp in dieselfde kategorie as
die uitwissing van Mauritius se dodo-voël en ander diere.
Al
wat behoue gebly het, was 23 kwaggavelle, wat meestal in Europese museums beland
het.
Een
van die opgestopte kwaggas was in die Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad toe die
Duits-gebore taksidermis (diere-opstopper) mnr. Reinhold Rau meer as vier
dekades gelede by die museum aangestel is.
Dit
was maar net 'n vulletjie -- 'n kwaggatjie waarvan die vel doer in die verlede,
omstreeks 1858, deur 'n plaaswerker afgeslag is. Dit is later vir die museum opgestop
deur 'n taksidermis, 'n Fransman wat tydelik vir die museum gewerk het. Hy
het die kwaggavel sommerso met hennep en strooi opgevul.
Omdat
dit so kru gedoen is, het Rau besluit om dit van nuuts af te restoureer deur die
moderne metodes van taksidermie te gebruik. Daarvolgens word diervelle nie meer
letterlik "opgestop'' nie, maar 'n lewensgetroue beeld word vooraf van die dier
gemaak en dan met die vel oorgetrek.
Dit
was toe dat Rau die reste van spiere, bloed en ander weefsels aan die vel van
die kwaggatjie gesien het...
Soos
sekere ander kenners het Rau altyd gewonder of die kwagga dalk glad nie 'n
afsonderlike spesie was nie, maar bloot die mees suidelike variant of subspesie
van die vlaktesebra.
Hy
het die verwyderde weefsels van die vulletjie se vel bewaar, maar dit was meer
as 'n dekade later dat 'n genetikus van Kalifornië aangebied het om dit te
ontleed. Sy verbysterende bevinding het Rau se vermoede bevestig. Die DNS
(erflike eienskappe) van die uitgestorwe kwagga het presies ooreengestem met dié
van die vlaktesebra, wat steeds in die suide van Suid-Afrika voorkom.
Die
implikasie was duidelik: al het die kwagga uitgesterf, het sy gene nog
bestaan... versprei onder sy huidige nabye bloedverwante op die velde. Dit sou
dus moontlik wees om die kwagga volledig terug te teel bloot deur diere te
selekteer wat klaarblyklik nog baie kwagga-gene met hulle saamgedra het.
Die
verbeeldingryke projek van die Suid-Afrikaanse Museum wat hieruit voortgevloei
het, het in 1987 begin. Rau het aanvanklik nege teeldiere gekies uit sowat 2500
vlaktesebras wat hy in die Etosha-wildtuin ondersoek het. Later is nog diere uit
Etosha asook Zoeloeland bygevoeg.
'n
Paar generasies van inteling later, was Rau as koördineerder van die
Kwaggaprojekvereniging saam met ander betrokkenes baie opgewonde oor veral twee
vullens wat voor en teen die eeuwisseling in die Wes-Kaap gebore is.
Die
een is die hings Etienne, wat in Oktober 1998 die eerste lewenslig op die Groote
Schuur-landgoed aanskou het.
Die
ander is die merrie Tracy, wat in Februarie 2000 aangekom het in die Elandsberg-
private wildtuin by Wellington.
By
dié sebras is reeds opwindende uiterlike tekens bespeur dat die projek aan die
slaag is, dat daar al hoe nader beweeg word aan die herteelde kwagga. Soos Rau
self sê: "Die kanse raak goed dat die wêreld se eerste suiwer herteelde
kwagga binne die volgende klompie jare in die Wes-Kaap gebore sal word."
Watter
blye dag sal dit nie wees nie!
_____________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
_____________________________________________________________
Huisgenoot
se Wonderlike Wêreld op CD, 2004