____________________________________________________________

 

Die Hugenote

-- 'n trotse erfenis

 

Hulle was so min dat hulle saam in, sê, vyf moderne klaskamers sou kon inpas. Maar die bydraes van hul nasate in die Suid-Afrikaanse samelewing was nog altyd enorm...

____________________________________________________________

 

HULLE was minder as 200... net 'n breukdeeltjie van die meer as 400 000 Protestante wat in die tyd van die godsdiensvervolging uit die Rooms-Katolieke Frankryk gevlug het.

 

In 1688-'89 het die meeste lede van hierdie Gideonsbendetjie hulle aan die suidpunt van Afrika kom vestig. Sekeres van die sowat 200 het egter ook daarvoor en daarna gekom en die kolonistebevolking sporadies versterk.

 

Hule was dus min in getal. En tog was hulle vir die jong Kaapse nedersetting 'n aansienlike groep. Hul nasate het hulle boonop besonderlik onderskei, en in die talle Franse vanne onder die Afrikaners sien ons steeds die stroom van Hugenote-bloed. Dit is 'n trotse erfenis.

 

Uit die gebied wat die Loire-vallei, suidwes van Parys, as sy hartland gehad het, kom byvoorbeeld die voorvaders van die Du Plessis's, Celliers's, Rousseaus en De Villiers's, en uit die suide onder andere dié van die Rouxs, Jouberts, Le Granges, Jordaans en Therons.

 

Die Hugenote het weliswaar nie direk uit Frankryk gekom nie. In al die jare van die lang godsdiensstryd in Frankryk het duisende Franse Protestante immers na lande soos Holland, Brittanje en Amerika gevlug. Dis daarom dat daar ook Hugenote-bloed in die are van byvoorbeeld Amerika se Paul Revere en selfs Maria (de la Queillerie) van Riebeeck gevloei het.

 

Die Kaapse Hugenote het aanvanklik na Nederland uitgewyk. Omdat Nederland 'n klein landjie is wat volgeprop was van die Franse vlugtelinge, is hulle -- en andere wat hulle aan die Kaap wou gaan vestig -- 'n vry passaat hierheen aangebied.

 

Die lang en bloedige geskiedenis van godsdienstige vervolging in Frankryk het 'n hoogtepunt bereik met die wreedste menseslagting in die sogenaamde Bartholomeüsnag (24 Augustus 1572). Sowat 2 000 mense is toe in Parys doodgemaak, gevolg deur nog duisende in ander Franse stede. (Die bloedbad is genoem na St. Bartholomeüs, die Rooms-Katolieke beskermheilige van die slagters.)

 

Maar hoe uitgerek daardie godsdiensstryd regtig was, word ondersteep deur die feit dat die Kaapse Hugenote eers langer as 'n eeu ná die Bartholomeüsnag hierheen gekom het. 'n Skip met Hugenote, die Voorschooten, het Nederland op 31 Desember 1687 verlaat. Die Voorschooten, wat in April 1688 in Saldanhabaai aangekom het, is in die daaropvolgende maande deur nog ses skepe gevolg (in alfabetiese volgorde): die Borssenburg, China, Oosterland, Schelde, 't Wapen van Alkmaar en Zuid Beveland.

 

'n Hele aantal Hugenote is onderweg na die Kaap oorlede, want die kos op die skepe was uiters swak. En betreklik primitiewe dae in donker Afrika het op die oorlewendes gewag.

 

Ná hul aankoms is hulle met waens na die Drakensteinvallei geneem, waar boumateriaal aan hulle gegee is om 'n tydelike huis te bou. Bo hulle was die blou hemel en om hulle die ruie gras waarin talle ongediertes geskuil het.

 

Dit was nie maklik om in sulke omstandighede 'n begin te maak nie, te meer omdat baie van hulle in Frankryk welgestelde boere was. Om verder tot hul smarte by te dra is hulle nie bymekaar geplaas nie, maar oral tussen die Hollanders.

 

Dit was naamlik die amptelike beleid om die Franse aan die Kaap te verhollands. Die Hugenote het aanvanklik heftig gestry vir hul reg om 'n eie Franse gemeente te hê, maar is spoedig saam met die Hollanders (en later veral Duitsers) in een Afrikanernasie verenig. Hul eie dominee, Pierre Simond, se vertrek in 1702 het die verdwyning van die Franse as 'n groep verhaas.

 

Simon van der Stel was die kommandeur toe die Hugenote hulle aan die Kaap kom vestig het. In die begin het hy hom die lot van die Franse vlugtelinge aangetrek, maar later van hulle vervreem geraak en hulle as " 'n ondankbare klomp mense" beskou.

 

Terwyl ds. Simond hier was, het hy nietemin alles in sy vermoë gedoen om toestande vir die Hugenote te verbeter. Deur sy hulp het die Hollandse koloniste skape en beeste geskenk. Maar dit het minstens vier jaar geduur voordat die Hugenote, wat veral wynbouers was, hul eerste wynoes kon maak.

 

Ofskoon dit in die begin maar moeilik gegaan het, het die Hugenote nie tou opgegooi nie. Hulle het volhard, hul moeilikhede te bowe gekom en die meeste het van hul boerdery 'n sukses gemaak. Hul invloed op die jong nedersetting was groot. Hulle was hardwerkende, bedrewe wynboere wat die wynbedryf, ten minste wat die omvang daarvan betref, 'n stoot vorentoe gegee het.

 

Bowenal was hulle manne en vroue van goeie karakter wat geheg was aan die Protestantse godsdiens en die vryheid. En as 't ware binne een geslag was hulle en die Hollanders onlosmaaklik verenig. Ook die Franse taal het hier, behoudens enkele woorde wat in Afrikaans bly steek het, verdwyn.

 

Vandag, in die begraafplaas neffens die Hugenote-monument in Franschhoek, rus die nasate van Hugenote en Geuse langs mekaar: byvoorbeeld 'n Hugo ('n Hugenote-van wat oorspronklik Hugot gespel is) langs 'n Van Schalkwyk.

 

En die vrugbare vallei van die Hugenote is steeds 'n wynbouwêreld by uitnemendheid.

 

            Die Hugenote-
monument
op Franschhoek.

 

   Die Hugenote-monument is in 1938 opgerig. Die Hugenote-gedenkmuseum by die monument huisves 'n indrukwekkende versameling uitstallings, antieke meubels en ander gedenkwaardighede. Die museumgebou is 'n nabootsing van die geskiedkundige Kaapse woning Saasveld, wat Willem Ferdinand, baron Van Oudtshoorn, in 1791 gebou het, maar wat in 1950 gesloop is.

 

Hugenote in die wêreldgeskiedenis

 

   HUGENOTE was die algemene naam van Franse Protestante tydens die Hervorming. Die term, waarvan die oorsprong onseker is, het omstreeks 1560 in gebruik gekom. Teenkanting van die Rooms-Katolieke het tot 'n reeks burgeroorloë gelei, maar in 1598 is bepaalde regte aan die Hugenote toegestaan met die Edik van Nantes.

 

Meer as sestig jaar later, in 1661, het Lodewyk XIV egter met ’n verbete vervolging van die Hugenote begin. In 1685 het hy die Edik van Nantes herroep.

 

Meer as 400 000 Hugenote het uit Frankryk gevlug. Aangesien baie van hulle sake- of bedryfsleiers of toonaangewende professionele mense was, was hul emigrasie 'n groot verlies vir Frankryk.

Talle Hugenote het egter steeds in Frankryk gebly ondanks die vervolging. Die Protestante het uiteindelik in 1789 tydens die Franse Revolusie godsdiensvryheid verwerf.

 

Duisende uitgeweke Hugenote het hulle in die destydse Engelse kolonies in Amerika gaan vestig, veral in Suid-Carolina. Hulle het Hervormde (Calvinistiese) kerke gestig, maar het net soos Suid-Afrika se groepie spoedig in die breë bevolking versmelt.

 

Omdat baie van hulle goed geskool was, het hulle ’n groot bydrae tot die kultuur van die Verenigde State gelewer.

 

___________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

___________________________________________________________

 

Ons Wonderlike Wêreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan