Nadia Boulanger (*16.IX.1887 - å22.X.1979) by│a jednym z najwiΩkszych autorytet≤w pedagogicznych w XX wieku. Zdoby│a gruntowne wykszta│cenie muzyczne w Konserwatorium Paryskim, kt≤re uko±czy│a z nagrodami. By│a uczennic╣ Paula Vidala (fortepian), Louisa VierneÆa i Felixa AlexandreÆa Guilmanta (organy) oraz Charlesa - Marie Widora i Gabriela FaurΘ (kompozycja). Do najwa┐niejszych Jej utwor≤w nale┐╣: kantata äLa Sirene", za kt≤r╣ w 1908 roku otrzyma│a II miejsce w konkursie äPrix de Rome"; opera äLa ville morte" (1911) wed│ug GabrieleÆa dÆAnnuzio; napisany wsp≤│nie z Raoulem Pugno cykl pie£ni äLes heures claires" (1909 - 1912) do s│≤w EmileÆa Verhaerena, äRapsodia" na fortepian i orkiestrΩ, pie£ni na g│os i fortepian (m. in.: äLe Couteau", äDoute", äLÆechange" - s│owa Jacques Mauclair, äIÆai frappe" - s│owa Bourguignon, äSoir dÆhiver" - s│owa Nadia Boulanger) oraz utwory orkiestrowe, instrumentalne i muzyka teatralna.

Nie zdoby│a s│awy jako kompozytor. Zarzuci│a tw≤rczo£µ po£wiΩcaj╣c siΩ pracy pedagogicznej. Wyk│ada│a w Ecole Normale de Musique w Pary┐u, gdzie w latach 1920 - 1939 by│a profesorem kompozycji, dyrygentury i historii muzyki; Konserwatorium Paryskim; Conservatoire AmΘrican w Fontainebleau ko│o Pary┐a, kt≤rego w latach 1921 - 1950 by│a dyrektorem; a w latach 1939 - 1946 w uczelniach muzycznych w Stanach Zjednoczonych. Uczy│a te┐ prywatnie. Zajmowa│a siΩ dyrygowaniem; wystΩpowa│a w Europie i Ameryce wykonuj╣c g│≤wnie muzykΩ dawn╣ i kompozycje swoich uczni≤w. Wyg│asza│a wiele odczyt≤w o muzyce i zajmowa│a siΩ publicystyk╣ muzyczn╣, pisuj╣c m.in. w: äMonde Musical", äSpectateur" i äRevue Musical". By│a Dyrektorem Muzycznym KsiΩstwa Monaco (w 1956 r. by│a odpowiedzialna za oprawΩ muzyczn╣ £lubu ksiΩcia Rainiera z Grace Kelly, a w 1967 obchodzi│a bardzo uroczy£cie sw≤j jubileusz 80 - lecia urodzin). W 1967 roku dyrygowa│a w Filharmonii Narodowej i prowadzi│a wyk│ady w PWSM w Warszawie i Krakowie. By│a wielokrotnie odznaczana we Francji i za granic╣. Otrzyma│a m. in. Order Komandorii Legii Honorowej, przyznany jej z okazji 80 rocznicy urodzin oraz order Polonia Restituta. Od 1957 roku by│a cz│onkiem honorowym ZKP. 22 grudnia 1967 otrzyma│a tytu│ Doktora Honoris Causa warszawskiej PWSM.

Nadia Boulanger wykszta│ci│a wielu wybitnych artyst≤w. Jej uczniami byli miΩdzy innymi: Conrad Beck, Robert Bennett, Lennox Berkeley, Arthur Berger, Gary Bertini, Marc Bliztstein, Lili Boulanger, Mario di Bonaventura, Charles Bruck, Elliott Carter, Jacques Chailley, Paul Seiko Chihara, John Chowning, Marius Constant, Aaron Copland, Sir Clifford Curzon, Francis Dhomont, David Leo Diamond, Julio Estrada, Armando JosΘ Fernandes, Michael Flaksman, Jean Franτaix, Robert Frances, John Eliot Gardiner, Peggy Glanville - Hicks, Alexej Haieff, Pierre Henry, Dinu Lipatti, Igor Markevitsch, John Nicholas Maw, Jeremy Menuhin, Gil Miranda, Douglas Moore, Thea Musgrave, Per N÷rgaard, Paul Rovsing Olsen, Lubomir Pipkow, Walter Piston, Quincy Porter, Almeida Prado, Claudio Santoro, Cornel Taranu, Virgil Thomson, Andrzej Michaj│owicz Wo│ko±ski.

Do grona Jej polskich wychowank≤w nale┐╣: Gra┐yna Bacewicz, Zbigniew Bargielski, Jerzy Bauer, Marian Borkowski, Joanna Bruzdowicz, Andrzej Czajkowski, Sylwester Czosnowski, Andrzej Hundziak, Bronis│awa Kawalla, Wojciech Kilar, Anna Maria Klechniowska, Micha│ Kondracki, Zygmunt Krauze, Feliks Roderyk úabu±ski, Zdzis│aw úadomirski, Juliusz úuciuk, Wojciech úukaszewski, Bernadetta Matuszczak, Krzysztof Meyer, Piotr Moss, Zygmunt Mycielski, Barbara Niewiadomska, Izabela Pacewicz, El┐bieta Paszkowska, Alina Piechowska, Zbigniew Pniewski, Gra┐yna Pstroko±ska - Nawratil, Marta Ptaszy±ska, Witold Rudzi±ski, Zbigniew Rudzi±ski, Kazimierz Serocki, Kazimierz Sikorski, Tomasz Sikorski, Stanis│aw Skrowaczewski, Jerzy Sokorski, Micha│ Spisak, Witold Szalonek, Antoni Sza│owski, Tadeusz Szeligowski, Henryk Szeryng, Romuald Twardowski, Stanis│aw Wiechowicz, Antoni Wit, Boles│aw Woytowicz i Wawrzyniec »u│awski.

By│a podziwiana i uwielbiana przez wszystkich, kt≤rzy mieli szczΩ£cie spotkaµ siΩ z Ni╣ choµby tylko jeden raz. Nazywana przez swoich wychowank≤w po prostu äNadi╣" - jest bardzo ┐yczliwie i serdecznie przez nich wspominana.

Tadeusz Szeligowski: äNadia Boulanger to kobieta genialna, kobieta o niespo┐ytej sile, nadzwyczajnej inteligencji, cudownej intuicji i nieprawdopodobnej muzykalno£ci. Rzecz╣ najbardziej jednak imponuj╣c╣ w jej niestrudzonej dzia│alno£ci jest olbrzymi zasiΩg tej dzia│alno£ci, wybiegaj╣cy poza granice Francji i Europy. (...) Opr≤cz swego wielkiego autorytetu i naukowej powagi Nadia Boulanger odznacza│a siΩ zar≤wno wyj╣tkow╣ go£cinno£ci╣ jak i zmys│em towarzyskim. S│ynne by│y np. jej przyjΩcia, na kt≤rych mo┐na by│o spotkaµ G. Pierne, G. Enescu, A. Honeggera, D. Milhauda, S. Kussewitzkiego i wielu innych wybitnych ludzi (...). Niezapomniane by│y r≤wnie┐ cotygodniowe spotkania muzyczne, na kt≤rych wykonywali£my improwizowanymi si│ami uczni≤w Nadii kantaty Bacha. Muzyka wielkiego kantora lipskiego stanowi│a bowiem dla p. Nadii podstawΩ wszelkiej dyscypliny tw≤rczej, a zarazem opokΩ, na kt≤rej jej zdaniem opar│ siΩ dalszy rozw≤j muzyki a┐ do czas≤w najnowszych. Swym uczniom pozostawia│a swobodΩ, szanuj╣c indywidualno£ci upodoba±, temperamentu i narodowo£ci. Dla ka┐dego ze swych uczni≤w stara│a siΩ odnaleƒµ odrΩbn╣ metodΩ nauki, kt≤ra nie pacz╣c jego osobowo£ci, przynios│aby mu najwiΩcej korzy£ci. Jej lekcje zamienia│y siΩ czΩsto w d│ugotrwa│e dyskusje; je£li pasjonowa│ j╣ jaki£ student - traci│a rachubΩ czasu nie wahaj╣c siΩ po£wiΩciµ mu maksimum swej wiedzy."

Krzysztof Meyer: äWiele rozwa┐a±, z kt≤rymi zetkn╣│em siΩ u Nadii Boulanger by│o nie tylko natury muzycznej co raczej estetycznej. We wszystkich jej uwagach przebija│o jedno: d╣┐no£µ, jaka£ chΩµ odkrycia prawdy w sztuce, znalezienia kryteri≤w idea│u, poszukiwanie szczero£ci wypowiedzi. (...) Dzi£, kiedy tak bardzo os│uchali£my siΩ ze skomplikowan╣ muzyk╣, najtrudniejsza staje siΩ dla nas melodia. Ka┐da z takich lekcji nies│ychanie wzbogaca│a duchowo. (...) Nadia Boulanger znakomicie zna najnowsze kierunki w sztuce. Kiedy£ po£wiΩci│a na przyk│ad parΩ godzin na analizΩ äStabat Mater" Pendereckiego, co wiΩcej musieli£my te┐ £piewaµ to dzie│o. Na jej p≤│kach zalega│y partytury Xenakisa, Bouleza, Nono, G≤reckiego czy Gilberta Amy. Nadia zna ich muzykΩ r≤wnie dobrze jak dawnych mistrz≤w. Niejednokrotnie zdarza siΩ, ┐e zachwyca siΩ jak╣£ nowo£ci╣ m≤wi╣c äcÆest superbe", na pytanie jednak czy to jest muzyka awangardowa powiada: äawangardowy to ten co przetrwa czas." äBy│a to jaka£ szczeg≤lnie promieniuj╣ca si│a wewnΩtrzna. Tak ogromna indywidualno£µ mog│a siΩ staµ niew╣tpliwym niebezpiecze±stwem dla tych student≤w, kt≤rzy nie potrafili siΩ oprzeµ jej oddzia│ywaniu indywidualnego my£lenia i prze┐ywania. A to zjawisko, s╣dzΩ, musia│o zachodziµ do£µ czΩsto pomiΩdzy tym genialnym pedagogiem a jego wychowankami."

Wojciech Kilar: äJej wielko£µ i znaczenie s╣ zawsze jednakowo aktualne i porywaj╣ce, przekraczaj╣c daleko granice aktualnego kierunku awangardowego czy mody. Fascynuj╣ce s╣ lekcje kompozycji z Nadi╣, kt≤re w niczym nie przypominaj╣ tego, co zwykli£my pod tym mianem rozumieµ. S╣ to jakie£ rozmowy, dyskusje na tematy czΩsto pozornie odleg│e i oderwane, chwilami o charakterze wrΩcz towarzyskim. Ka┐de ich s│owo zmierza jednak┐e w zadziwiaj╣cy, logiczny spos≤b do naj£ci£lejszych spraw sztuki. Zreszt╣ wielu by│ych jej uczni≤w - dzi£ ju┐ dojrza│ych kompozytor≤w - potwierdza│o wielokrotnie to nies│ychane wyczucie, dyskretno£µ i takt w podej£ciu do ka┐dego z osobna."

Wojciech úukaszewski: äU Nadii jest bardzo mi│o, czujemy siΩ swobodnie, ona sama stawia nas na pierwszym miejscu w£r≤d swoich go£ci - student≤w... Mimo swojego wieku, jest szalenie ┐ywa. Sk╣d ona ma tyle ┐ycia? Niekt≤re Jej s│owa s╣ tak prawdziwe i trafne! Jest niezapomniana kiedy analizuje jaki£ utw≤r i sama go przegrywa. A poza tym wszystkim jest bardzo naturalna i bezpo£rednia. Raz na dwa tygodnie spotykamy siΩ w sobotΩ wieczorem na muzykowaniu i rozmowach z poczΩstunkiem.(...) Jej osobowo£µ stwarza│a klimat, w kt≤rym ka┐dy potrafi│ wydobyµ z siebie, co mia│ najlepszego.(...) ZajΩcia z Ni╣ odbywa│y siΩ dwa razy tygodniowo, by│y to indywidualne lekcie kompozycji oraz specjalny kurs analizy i interpretacji muzycznej. Atmosfera tych spotka± by│a wyj╣tkowa i niepowtarzalna. Polega│y one na aktywnym zaanga┐owaniu w proces analizy i percepcji dzie│a muzycznego poprzez dyrygowanie, czytanie partytur, wsp≤lne muzykowanie oraz udzia│ w dyskusji. Tematem audycji zbiorowych by│y wszystkie koncerty fortepianowe Mozarta, äTristan i Izolda" Wagnera oraz niekt≤re utwory J.S.Bacha. Charakter lekcji indywidualnych polega│ przede wszystkim na dok│adnym odczytaniu moich utwor≤w napisanych w Polsce, oraz tych, kt≤re aktualnie przygotowywa│em. Analiza danej partytury by│a niezwykle wnikliwa i obejmowa│a ca│okszta│t jej problematyki: od elemnt≤w czysto technicznych i formalnych do element≤w estetycznych. G│≤wny akcent jaki wk│ada│a Nadia Boulanger w pracΩ z uczniem zmierza│, moim zdaniem, do rozwijania naszej wewnΩtrznej osobowo£ci oraz do poszukiwa± w│asnego jΩzyka muzycznego."

Dzi£, po siedemnastu latach od £mierci Nadii Boulanger, nasuwa siΩ spostrze┐enie, ┐e z chwil╣ Jej odej£cia minΩ│a epoka profesor≤w, o kt≤rych m≤wiono äm≤j Mistrz". Nadia Boulanger by│a nie tylko mistrzem, muzykiem wszechstronnym, erudyt╣, cz│owiekiem ärenesansowym", ale przede wszystkim niezwykle ┐yczliw╣ i serdeczn╣ osob╣, oddaj╣c╣ sw≤j czas i wiedzΩ nie ┐╣daj╣c wzamian niczego, opr≤cz talentu, zapa│u i po£wiΩcenia.

MinΩ│y czasy, kiedy uprawiana dziedzina sztuki by│a sposobem na ┐ycie, a przybli┐aj╣cy jej tajniki - przyjacielem...

Marcin úukaszewski