Model licencji u┐ytkownika jako umowy nienazwanej

Model licencji u┐ytkownika jako umowy nienazwanej

Zbigniew Oko±

   Niemo┐liwo£µ zastosowania ustawowego typu umowy licencyjnej z prawa autorskiego do masowego udostΩpniania oprogramowania powoduje pytanie, jakim rodzajem umowy jest "licencja na oprogramowanie"?
   Jeszcze przed wej£ciem w ┐ycie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 roku, J. Barta i R. Markiewicz postulowali, w odniesieniu do udostΩpniania program≤w komputerowych, wyodrΩbnienie osobnego typu umowy nienazwanej - "licencji na u┐ywanie programu", konstruowanej, z uwagi na istniej╣ce podobie±stwa programu komputerowego do przedmiot≤w w│asno£ci przemys│owej, w oparciu o ustawowy model licencji patentowej. Odwo│anie siΩ tu do konstrukcji licencji patentowej autorzy uzasadnili zasadniczym podobie±stwem tych um≤w.
   Istota licencji patentowej na u┐ywanie wynalazku polega na tym, ze uprawniony z patentu, nie przenosz╣c prawa w│asno£ci do opatentowanego urz╣dzenia (a wiΩc przekazuj╣c go na podstawie umowy najmu, u┐yczenia lub dzier┐awy) upowa┐nia r≤wnocze£nie kontrahenta do u┐ywania "uciele£nionego" w maszynie wynalazku. Natomiast "licencja na u┐ywanie programu" opiera siΩ na przekazaniu licencjobiorcy programu komputerowego, upowa┐nieniu go do jego u┐ywania, oraz je┐eli program nie stanowi przedmiotu praw wy│╣cznych, zobowi╣zanie licencjobiorcy do utrzymania go w tajemnicy.
   Uwagi autor≤w nie straci│y wiele na aktualno£ci. Pewne modyfikacje przedstawionego modelu wynikaj╣ z rozwoju praktyki obrotu oprogramowaniem oraz z niekt≤rych regulacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 roku.
   Pierwsza uwaga dotyczy nazwy takiej umowy. W praktyce polskiej przyjΩ│a siΩ nazwa "licencji u┐ytkownika", co stanowi polski odpowiednik angielskiej nazwy End-User License Agreement (EULA - umowa licencyjna u┐ytkownika ko±cowego). Taka te┐ nazwa u┐ywana jest w niniejszej pracy.
   Ponadto przedmiotem tych um≤w jest nie program komputerowy oprogramowanie. Zastrze┐enie to jest o tyle istotne, ┐e ten model umowy znajduje zastosowanie nie tylko do udostΩpniania oprogramowania, w kt≤rego sk│ad wchodzi program komputerowy, ale i do takich, kt≤re zawieraj╣ tylko dane.
   Wy│╣czenie zastosowania przepis≤w Rozdzia│u 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie oznacza, ┐e przepisy prawa autorskiego nie maj╣ wp│ywu na tre£µ licencji u┐ytkownika. Zastosowanie do nich znajd╣ w szczeg≤lno£ci przepisy szczeg≤lne dotycz╣ce program≤w komputerowych, przepisy o dozwolonym u┐ytku itp.
   Przy uwzglΩdnieniu powy┐szych uwag nale┐y wiΩc stwierdziµ, ┐e umowy licencyjne u┐ytkownika s╣ nowym typem umowy nienazwanej. W umowie tej pojawiaj╣ siΩ elementy licencji z prawa autorskiego, licencji patentowej, umowy know-how, czy umowy sprzeda┐y. Wydaje siΩ jednak, ┐e licencje u┐ytkownika osi╣gnΩ│y na tyle wysoki stopie± wyodrΩbnienia, ┐e mo┐na o nich m≤wiµ jako o ca│kowicie samodzielnym typie umowy.
   Analiza spotykanych w praktyce um≤w licencyjnych pozwala przyj╣µ, ┐e do element≤w o charakterze przedmiotowo istotnym takiej umowy nale┐╣:
- udostΩpnienie egzemplarza oprogramowania (najczΩ£ciej poprzez przeniesienie posiadania);
- uprawnienie licencjobiorcy do korzystania z egzemplarza oprogramowania;
- obowi╣zek licencjobiorcy do utrzymania w tajemnicy (zakaz udostΩpniania publiczno£ci) r≤wnie┐ tych element≤w oprogramowania, kt≤re nie s╣ chronione prawem.
   W£r≤d innych cech typowych dla licencji u┐ytkownika, pojawiaj╣cych siΩ w wiΩkszo£ci tego typu um≤w, kt≤re jednak nie mo┐na zaliczyµ do element≤w przedmiotowo istotnych, wymieniµ nale┐y:
- nieoznaczony czas trwania prawa do korzystania z oprogramowania;
- brak ogranicze± co do miejsca korzystania z oprogramowania;
- prawo do pomocy technicznej;
- prawo do nabycia na preferencyjnych warunkach nowszych wersji oprogramowania;
- prawo do rejestracji;
- szczeg≤lne zasady rΩkojmi i odpowiedzialno£ci za wady oprogramowania;
- generalne zezwolenie na rozpowszechnianie dzie│ zale┐nych stworzonych z wykorzystaniem element≤w oprogramowania.
   OdrΩbn╣ pozostaje kwestia charakteru prawnego takiej umowy. Zobowi╣zuj╣cy charakter ma niew╣tpliwie udostΩpnienie oprogramowania (prawo licencjobiorcy do ┐╣dania udostΩpnienia egzemplarza oprogramowania i odpowiadaj╣cy mu obowi╣zek licencjobiorcy dokonania takiego udostΩpnienia), oraz zachowanie w tajemnicy nie chronionych element≤w oprogramowania (obowi╣zek licencjobiorcy zachowania w tajemnicy nie chronionych element≤w oprogramowania i odpowiadaj╣ce mu prawo licencjodawcy do ┐╣dania zachowania tych element≤w w tajemnicy). Je┐eli chodzi o korzystanie z oprogramowania to niew╣tpliwie wiΩkszo£µ dzia│a± z nim zwi╣zanych nie bΩdzie mia│a, mimo braku upowa┐nienia, charakteru bezprawnego. W tym zakresie mo┐na przyj╣µ, ┐e przys│uguj╣cemu licencjobiorcy prawu do korzystania z oprogramowania odpowiada│ by po stronie licencjodawcy obowi╣zek znoszenia (pati) dzia│a± licencjobiorcy. Za takim ujΩciem przemawia te┐ kszta│towanie "prawa do korzystania" jako prawa zbywalnego, kt≤rego przeniesienie mo┐e nast╣piµ w drodze cesji. Z powy┐szych wzglΩd≤w wydaje siΩ, ┐e mo┐na siΩ opowiedzieµ za zobowi╣zuj╣cym charakterem licencji u┐ytkownika. Nie mo┐na jednak wykluczyµ pojawienia siΩ w niekt≤rych umowach element≤w upowa┐nienia, zbli┐aj╣cych je jednocze£nie do licencji z prawa autorskiego. Chodzi tu o sytuacje, gdy umowa zawiera zezwolenie na "profesjonalne" (przekraczaj╣ce granice dozwolonego u┐ytku) wykorzystanie danych (np. w dzia│alno£ci wydawniczej), czy generalne zezwolenie na wykonywanie praw maj╣tkowych do utwor≤w zale┐nych stworzonych w oparciu o elementy oprogramowania