Program komputerowy a oprogramowanie

Program komputerowy a oprogramowanie

Zbigniew Oko±

   W literaturze przedmiotu jednym z do£µ czΩsto pojawiaj╣cych siΩ b│Ωd≤w jest mylenie pojΩcie programu komputerowego (computer program) i oprogramowania (software). Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wprowadza regulacjΩ szczeg≤lna w│a£nie w odniesieniu do program≤w komputerowych, u┐ywaj╣c staje i konsekwentnie tego terminu i nie wspominaj╣c nic o oprogramowaniu. Powstaje wiΩc w tym miejscu pytanie, czym jest program komputerowy i czym r≤┐ni siΩ on od oprogramowania.
   Ustawa, wzorem dyrektywy EWG, nie zawiera definicji programu komputerowego. Ustawodawca uzna│, ┐e postΩp techniki jest tak znaczny, ┐e ewentualna definicja legalna mog│a by zbyt szybko ulec dezaktualizacji. Niemniej warto wskazaµ, na potrzeby praktyki, co nale┐y rozumieµ pod pojΩciem programu komputerowego.
   S│ownik jΩzyka polskiego podaje, ┐e program komputerowy to: "ci╣g instrukcji napisanych w jΩzyku zrozumia│ym dla komputera, pozwalaj╣cych wykonaµ jak╣£ operacjΩ, np. przetwarzanie tekst≤w, obraz≤w, wykonywanie oblicze±". W tym duchu definiuje siΩ te┐ program komputerowy w doktrynie, np. A. Nowicka wskazuje, ┐e program komputerowy to "zestaw instrukcji (rozkaz≤w)", przeznaczonych do u┐ycia bezpo£rednio lub po£rednio w komputerze w celu osi╣gniΩcia okre£lonego rezultatu".
   Mo┐na te┐ przytoczyµ definicjΩ proponowan╣ przez WIPO: "program komputerowy jest zbiorem instrukcji (kod ƒr≤d│owy), kt≤re po umieszczeniu na rozpoznawanym przez maszynΩ no£niku i automatycznym przet│umaczeniu na jΩzyk zrozumia│y dla tej maszyny (kod wynikowy) powoduje, ┐e osi╣ga ona zdolno£µ do wykonywania danej czynno£ci lub te┐ wykonuje dan╣ czynno£µ". W prawie polskim definicja programu komputerowego pojawia siΩ w Polskiej Normie, gdzie stwierdza siΩ, ┐e: "program to ci╣g rozkaz≤w przeznaczonych do przetwarzania". Podobnie brzmi╣ce by│y r≤wnie┐ propozycje zg│aszane podczas prac nad wspomniana Dyrektyw╣
   Wsp≤lnym elementem wszystkich tych definicji s╣ dwie cechy, kt≤re á program komputerowy powinien kumulatywnie spe│niaµ:
- á musi stanowiµ ci╣g rozkaz≤w;
- á ci╣g rozkaz≤w powinien byµ mo┐liwy do wykonania przez komputer.
   Czym wobec tego jest oprogramowanie? PojΩcie oprogramowania r≤wnie┐ pojawia siΩ w Polskiej Normie, gdzie rozumie siΩ przez nie: "zbi≤r program≤w, procedur, regu│ i wszelkiej dokumentacji zwi╣zanej z systemem przetwarzania danych". W polskiej literaturze przedmiotu brak pr≤b stworzenia definicji oprogramowania, choµ np. A. Nowicka zwraca uwagΩ na r≤┐nice miΩdzy programem komputerowym a danymi, kt≤re ten program przetwarza.
   Warto w zwi╣zku z tym siΩgn╣µ do um≤w, na podstawie kt≤rych dochodzi do udostΩpnienia oprogramowania. Ich analiza pozwala na stwierdzenie, ┐e w obrocie poprzez pojΩcie oprogramowania rozumie siΩ ca│o£µ udostΩpnianego produktu, w sk│ad kt≤rego wchodz╣ zazwyczaj (choµ nie zawsze) programy komputerowe, rozmaitego rodzaju dane (rysunki, dƒwiΩki, animacje, zdjΩcia, bazy danych), wszelka dokumentacja, oraz niekiedy, r≤wnie┐ no£nik materialny, na kt≤rym oprogramowanie zosta│o utrwalone.
   Tak wiΩc poprzez pojΩcie oprogramowania nale┐y uznaµ og≤│ program≤w, danych i dokumentacji, kt≤re s╣ wykorzystywane w komputerze w procesie przetwarzania danych, natomiast w obrocie pojΩcie to wystΩpuje w znaczeniu ca│ego produktu informatycznego udostΩpnianego na podstawie umowy.
   PojΩcie oprogramowania jako przedmiotu rejestracji w zbli┐ony spos≤b rozumiane jest r≤wnie┐ w Regulaminie Polskiego Rejestru Oprogramowania (pkt. 2.1.-2.2.), gdzie przez oprogramowanie rozumie siΩ gotowy produkt "w postaci umo┐liwiaj╣cej jego uruchomienie za pomoc╣ komputera". Poza oprogramowaniem rejestr wyr≤┐nia tak┐e, jako odrΩbne produkty, takie utwory jak "dokumentacja projektowa, handlowa i szkoleniowa, bazy danych, fonty [kroje czcionek - Z.O.], grafika komputerowa, utwory multimedialne, etc.". Utwory te mog╣, lecz nie musz╣ byµ czΩ£ci╣ sk│adow╣ oprogramowania, natomiast brzmienie regulaminu wskazuje, ┐e w sk│ad oprogramowania powinien wchodziµ program komputerowy (mowa jest o "uruchomieniu").
   Brak definicji programu komputerowego mo┐e stanowiµ podstawΩ wyk│adni, zgodnie z kt≤r╣ zakresem regulacji Rozdzia│u 7 "Przepisy szczeg≤lne dotycz╣ce program≤w komputerowych" ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych objΩte zosta│o by oprogramowanie jako ca│o£µ. Wyk│adnia taka, w zwi╣zku z restrykcyjn╣ regulacj╣ ustawy, by│a by niew╣tpliwie korzystna dla producent≤w oprogramowania, zw│aszcza tych, w kt≤rych produktach programy komputerowe stanowi╣ ma│o znacz╣c╣ czΩ£µ, lub te┐ w og≤le nie s╣ obecne.
   Wydaje siΩ jednak, ┐e brak jakiegokolwiek uzasadnienia dla takiej wyk│adni. Jak s│usznie zauwa┐a A. Nowicka "brak definicji programu w naszej ustawie, a zatem brak ustawowego wymogu, aby by│ to zestaw 'instrukcji', nie oznacza, aby przy udzielaniu ochrony pomijaµ analizΩ pod k╣tem wyr≤┐nienia w dziele programisty tych element≤w, kt≤re nie maj╣ charakteru 'instrukcji' dla komputera". Za traktowaniem programu komputerowego jako "zestawu instrukcji" przemawia za£ zar≤wno wyk│adnia jΩzykowa, jak i celowo£ciowa, bowiem wiΩkszo£µ postanowie± Rozdzia│u 7 ustawy mo┐e znaleƒµ zastosowanie wy│╣cznie w odniesieniu do programu komputerowego (np. postanowienia reguluj╣ce dopuszczalno£µ dekompilacji), a ponadto nie ma racjonalnego uzasadnienia dla r≤┐nicowania poziomu ochrony prawnej tych samych utwor≤w jedynie z uwagi na techniczny spos≤b ich zapisu (zdjΩcie wchodz╣ce w sk│ad oprogramowania nadal pozostaje wy│╣cznie zdjΩciem). Nie nale┐y te┐ zapominaµ, ┐e regulacja Rozdzia│u 7 ma charakter szczeg≤lny i jako taka nie powinna byµ traktowana rozszerzaj╣co.
   Warto wspomnieµ, ┐e te spo£r≤d ustaw reguluj╣cych ochronΩ program≤w komputerowych, kt≤re zawieraj╣ definicjΩ legaln╣ programu komputerowego, ujmuj╣ go w│a£nie jako "zestaw instrukcji". Wyj╣tkiem jest jedynie ustawa Federacji Rosyjskiej, kt≤ra pojΩciem programu obejmuje nie tylko instrukcje, ale tak┐e dane przeznaczone dla komputera, materia│y projektowe, a tak┐e przedstawienia audiowizualne generowane przez program.