Bloat - przekle±stwo hodowc≤w Tropheusa?
	Tomasz Kwiecie±
	Bloat - s│owo mro┐▒ce krew w ┐y│ach akwaryst≤w hoduj▒cych pielΩgnice z rodzaju Tropheus. Choroba rzeczywi╢cie gro╝na, nieleczona szybko prowadzi do ╢mierci ca│ego stada, ale mo┐liwa do wyleczenia, a zw│aszcza zapobiegania. Poniewa┐ nie ma zbyt bogatej literatury na ten temat, postanowi│em zebraµ w tym kr≤tkim artykule ca│▒ moj▒ teoretyczn▒ i praktyczn▒ wiedzΩ o tej przypad│o╢ci. Praktyczn▒, bo niestety r≤wnie┐ moje ryby do╢wiadczy│y tego nieszczΩ╢cia... á Etiopatogeneza. Za pierwotn▒ przyczynΩ bloat uznaje siΩ paso┐yta jelitowego z rodzaju Cryptobia. Nie jest to jednak do ko±ca potwierdzone, w jednym z ameryka±skich uniwersytet≤w trwaj▒ badania nad ustaleniem etiologii choroby i jej mechanizm≤w. Jednak sama obecno╢µ tego drobnoustroju nie jest warunkiem wystarczaj▒cym do rozwiniΩcia choroby. Zwykle atakuje on ryby os│abione, dlatego uwa┐a siΩ, ┐e g│own▒ przyczyn▒ rozwiniΩcia siΩ infekcji jest stres ryb, lub nieprawid│owe ┐ywienie. Rownie┐ Cryptobia nie odpowiada za wiele objaw≤w choroby, w pe│nym jej rozkwicie do│▒czaj▒ sie infekcje innymi drobnoustrojami, kt≤re normalnie istniej▒ w zbiorniku, ale pozostaj▒ w r≤wnowadze z uk│adem odporno╢ciowym ryb. Tak wiΩc w pe│ni rozwiniΩta choroba to kombinacja zaka┐enia pierwotnego Cryptobi▒ i zaka┐e± wt≤rnych wywo│anych przez najrozmaitsze inne czynniki chorobotw≤rcze. Ma to zasadnicze znaczenie dla prawid│owego leczenia chorych ryb. á Objawy. Dwa objawy s▒ najbardziej sta│▒ cech▒ choroby, i najprawdopodobniej s▒ one wynikiem infekcji pierwotnej Cryptobi▒. Jest to rozdΩcie brzucha i bia│e, nitkowate, ci▒gn▒ce siΩ odchody. W│a╢nie od charakterystycznego rozdΩcia wziΩ│a nazwΩ choroba; bloat w jΩzyku angielskim oznacza rozdΩcie. Poza tymi dwoma charakterystycznymi symptomami, bloat charakteryzuje siΩ ca│▒ gam▒ r≤┐nych, niezbyt specyficznych, objaw≤w, kt≤re wystΩpuj▒ z ro┐n▒ czΩsto╢ci▒ i r≤┐nym nasileniem. Wiele z nich mo┐e nie wyst▒piµ u danej ryby, co nie znaczy, ┐e jest ona wolna od bloat. Te objawy mog▒ byµ wynikiem infekcji pierwotnej, i/lub nak│adaj▒cych siΩ infekcji wt≤rnych. W╢r≤d tych objaw≤w towarzysz▒cych wymienia siΩ: - ocieranie ryb o kamienie, lub pod│o┐e - ocieranie jest czΩste i natarczywe, czasem towarzyszy mu dr┐enie, jakby ryba chcia│a zrzuciµ z siebie piek▒c▒ sk≤rΩ. Zauwa┐y│em r≤wnie┐, ┐e mniejsze ryby pr≤buj▒ ocieraµ siΩ o │uski wiΩkszych osobnikow, od ogona do g│owy. Istotnie, mo┐e to byµ metoda skuteczna; je┐eli we╝miemy do r▒k Tropheusa, wyczujemy, jak szorstk▒ powierzchniΩ ma jego sk≤ra. Objaw ten nale┐y r≤┐nicowaµ z ocieraniem siΩ o pod│o┐e ryb zdrowych, czasem tak czyni▒, lecz niezbyt czΩsto. - ko│ysanie na boki, oraz w prz≤d i w ty│. Objaw ten widoczny tylko u ryb, ktore nie p│yn▒, a zatrzyma│y siΩ w miejscu. Zdrowa ryba, nawet w do╢µ silnym pr▒dzie wody potrafi zachowaµ rownowagΩ, chora ko│ysze siΩ w opisany spos≤b. - niepewne poruszanie siΩ skokami - apatia, czasem przebywanie przy powierzchni wody - wskazuje na znaczne zaawansowanie procesu chorobowego. - utrata normalnego ubarwienia (zbledniΩcie, lub zciemnienie) - utrata apetytu - zaczerwienienie okolicy odbytu - przyspieszone oddychanie Wymienione objawy nierzadko wyprzedzaj▒ pojawienie siΩ rozdΩcia, czy bia│ych odchod≤w. Ryby nieleczone, z w pe│ni rozwiniΩtymi objawami, zwykle gin▒ w ci▒gu kilku dni. á Leczenie. Nie ma jednolitych pogl▒d≤w na leczenie bloat, s▒ znaczne r≤┐nice zda± co do skuteczno╢ci danego leku. Moim zdaniem wi▒┐e siΩ to z r≤┐norodno╢ci▒ zaka┐e± wt≤rnych. Nie zawsze stosuj▒c dany lek, trafimy na drobnoustroje wra┐liwe dla niego. Dlatego te┐ podstawow▒ zasad▒ leczenia rozwiniΩtego stadium choroby, powinno byµ stosowanie leczenia skojarzonego - po│▒czenie ro┐nych lek≤w dzia│aj▒cych na szerok▒ gamΩ drobnoustroj≤w. W USA dostΩpna jest taka specjalna mieszanka, sprzedawana w sklepach akwarystycznych pod nazw▒ Clout. S▒ jednak du┐e zastrze┐enia co do celowo╢ci stosowania tego specyfiku, z uwagi na do╢µ du┐e dzia│ania niepo┐▒dane. W Europie Clout jest praktycznie niedostΩpny. Dla zainteresowanych podajΩ sk│ad tego leku: dimethylamino, phenylbenzylidene, cyclohexadien, xylidene, dimethylammonium chloride, dimethyl (trichloro - hydroxy ethel) phosphonate, dimethyl-5-nitroimidazole. Bezpieczn▒, i w miarΩ skuteczn▒ alternatyw▒ dla Clout jest po│▒czenie Metronidazolu i Aquafuranu (producent: Aquarium Munster), w nastΩpuj▒cy spos≤b: 1 gram Metronidazolu na 100 litr≤w wody 2 gramy Aquafuranu na 100 litr≤w wody Leczenie przeprowadzamy w ten spos≤b, ┐e przed podaniem leku wymieniamy 40% wody, nastΩpnie podajemy oba leki uprzednio rozpuszczone w ma│ej ilo╢ci wody. Po trzech dniach ponownie wymieniamy 40% wody, i odczekujemy 3-4 dni. Po tej przerwie ponawiamy leczenie w podanych uprzednio dawkach, przez 3 dni. Drugie podanie leku ma na celu eliminacjΩ drobnoustroj≤w wyklutych z cyst, kt≤re s▒ odporne na pierwsze leczenie. Autorem tego schematu leczenia jest Javier Suarez Santana. Jednak istniej▒ liczne inne sposoby podawania lek≤w, zw│aszcza w przypadku Metronidazolu zalecane dawkowanie r≤┐ni siΩ znacznie pomiΩdzy autorami: od 250 mg do 4 g na 100 litrow wody. Istotnie, w ciΩ┐szych przypadkach warto rozwa┐yc mo┐liwo╢µ zwiΩkszenia dawki Metronidazolu. Aquafuran mo┐na zast▒piµ lekiem │atwiej dostΩpnym w naszych sklepach akwarystycznych, mianowicie Bactopur Direct produkcji Sery. UWAGA! Lek o nazwie Bactopur tego samego producenta ma zupe│nie inny sk│ad i nie nadaje siΩ do leczenia bloat. Dawkowanie - 2 tabletki na 100 litr≤w wody. W obu lekach aktywn▒ substancj▒ jest nifurpirinol. Jeden gram Aquafuranu zawiera 24 mg nifurpirinolu, a 1 gram Bactopur Direct nieco wiΩcej - 27,6 mg. Nale┐y pamiΩtaµ, ┐e kuracja nifurpirinolem powoduje wyginiΩcie bakterii nitryfikacyjnych w filtrze. Jednak na czas leczenia nie nale┐y filtra wyjmowaµ, poniewa┐ w nim r≤wnie┐ mog▒ przetrwaµ drobnoustroje powoduj▒ce chorobΩ. Natomiast Metronidazol nie ma takiego dzia│ania, poniewa┐ oddzia│ywuje tylko na pierwotniaki i bakterie beztlenowe. Gdy mamy dostatecznie du┐e akwarium, w kt≤rym p│ywa stosunkowo ma│o ryb, nie jest to specjalnym problemem, gdy┐ po zako±czeniu kuracji czΩstsze podmiany wody i dodanie kultur bakteryjnych (Cycle, Nitrivec) spowoduje szybkie odtworzenie filtracji biologicznej, a du┐e rozcie±czenie amoniaku, czy azotyn≤w w trakcie kuracji nie jest zagro┐eniem dla ┐ycia ryb. Inaczej sprawa wygl▒da w zbiorniku ma│ym, lub przy ilo╢ci ryb na granicy przerybienia. W≤wczas, w ╢rodowisku zasadowym ilo╢µ powsta│ego amoniaku jest ╢miertelnym zagro┐eniem dla ryb. Poniewa┐ ja stan▒│em w│a╢nie przed takim problemem, zdecydowa│em siΩ podaµ do akwarium tylko Metronidazol, natomist Aquafuran podawaµ tylko z po┐ywieniem. Dla tego celu rozpu╢ci│em 500 mg Aquafuranu w 200 ml wody, i granulat przed ka┐dym karmieniem przez ok. 30 minut moczylem w tym roztworze. Oczywi╢cie ten spos≤b podawania leku ma sens w≤wczas, gdy ryby jedz▒. A oto szczeg≤│owy schemat leczenia, jakie zaordynowa│em swoim podopiecznym: - I dzie± - podmiana 20% wody, Metronidazol 1,3 g/100 litr≤w wody, do tego koncentrat witamin i Stress Protect produkcji Aquarium Munster. Karmienie 4 x dziennie pokarmem moczonym w roztworze Aquafuranu (codziennie) - po 48 godzinach od rozpoczΩcia leczenia: dodanie po│owy poprzedniej dawki Metronidazolu, Stress protect, oraz witamin. - po dalszych 48 godzinach: podmiana 20% wody, w│o┐enie do filtra wΩgla aktywnego. - przez nastΩpne 4 dni przerwa w leczeniu, normalne karmienie, bez dodatku aquafuranu. Ca│y czas wΩgiel w filtrze. W czwartym dniu usuniΩcie wΩgla i podmiana 20% wody. - kolejne 4 dni: powt≤rzenie poprzedniego leczenia. Na koniec podmiana wody i usuniΩcie leku z wody przez filtracjΩ przez wΩgiel. W trakcie leczenia nale┐y rybom zapewnic spok≤j (dobrze jest os│oniµ akwarium), oraz dodatkowe, obfite napowietrzanie, nie wywo│uj▒c jednak nadmiernego ruchu wody (nale┐y raczej zastosowaµ brzΩczyk, ni┐ filtr wewnΩtrzny). W pocz▒tkowym okresie choroby, gdy jeszcze nie dosz│o do masywnej infekcji wt≤rnej, skutecznym lekiem mo┐e siΩ okazaµ Metronidazol podawany bez innych ╢rodk≤w. Dawkowanie - jak podano wy┐ej. Jednak w razie braku poprawy nale┐y dodaµ Aquafuran. Dopoki ryba przyjmuje pokarm, wskazane jest moczenie po┐ywienia w roztworze lek≤w przed jego podaniem. Podzielone s▒ opinie, czy chore ryby nale┐y izolowaµ. Przewa┐a zdanie, ┐e leczenie nale┐y przeprowadziµ w g│≤wnym zbiorniku, gdy┐ pozosta│e ryby zwykle ju┐ s▒ zaka┐one, a pojawienie siΩ objaw≤w jest kwesti▒ zazwyczaj kilku dni. Poza tym izolacja ryby to dodatowy stres, zw│aszcza w przypadku Tropheus≤w, bo zaburzeniu ulega hierarchia w stadzie. Nie ma r≤wnie┐ zgodno╢ci co do tego, czy ryby nowo zakupione powinny byµ przeleczone profilaktycznie. Przewa┐a pogl▒d, ┐e zapobiegawczo leczyµ Metronidazolem nale┐y ryby schwatane w jeziorze Tanganika, bo te zwykle maj▒ wiele paso┐yt≤w, natomiast ryby zakupione od sprawdzonego hodowcy nie wymagaj▒ takiego postΩpowania. á Zapobieganie. Kluczem do sukcesu jest jednak zapobieganie bloat. I nie s▒ to puste s│owa, poniewa┐, jak by│a uprzednio ju┐ mowa, pierwszym ogniwem w │a±cuchu chorobowym jest stres ryb. I to stres szeroko pojΩty. Oto potencjalne czynniki wywo│uj▒ce bloat: 1. B│Ωdy ┐ywieniowe. Jest to najczΩstsza przyczyna bloat. Tropheusy sa rybami wybitnie ro╢lino┐ernymi, w ma│ych ilo╢ciach uzupe│niaj▒ dietΩ bezkrΩgowcami. W niewoli powinny byµ ┐ywione ro┐nymi preparatami spiruliny, do najlepszych preparat≤w, z kt≤rymi mam do╢wiadczenie, nale┐▒: - O.S.I. Spirulina - p│atki - Hikari Cichlids Excel- granulat - Sera GranuGreen - granulat Naj│atwiej przyswajaln▒ form▒ po┐ywienia s▒ p│atki, jednak przed podaniem nale┐y je rozkruszyµ na do╢µ drobne kawa│ki. Granulat przed podaniem zawsze musi byµ moczony przez ok. 15-20 minut w odrobinie wody z akwarium. W tym czasie nasi▒ka on wod▒, rozmiΩka, nie powoduj▒c zaparµ u ryb. Wszystkie wymienione pokarmy maj▒ ju┐ w swoim sk│adzie pewn▒ ilo╢µ bia│ka zwierzΩcego, jak to jest w naturze. Ryby w jeziorze skubi▒ glony przez niemal ca│y dzie±. »ywi▒c je w akwarium nale┐y o tym pamiΩtaµ. Zaleca siΩ podawaµ pokarm w ma│ych porcjach i czΩsto. Dobrym rozwi▒zaniem jest zakup automatycznego karmnika. Wielu hodowc≤w okresowo dokarmia Tropheusy li╢µmi sa│aty, czy szpinaku. Jest to metoda bezpieczna, o ile mamy pewno╢µ, ┐e s▒ wolne od pestycyd≤w, oraz nie s▒ hodowane w pobli┐u drogi, co sprzyja akumulacji azotyn≤w w li╢ciach. Dopuszczalne jest ┐ywienie Tropheus≤w pokarmem ┐ywym, np. larwami artemii, oczlikiem, czy rozwielitk▒. W ┐adnym razie nie powinny one pochodziµ z naturalnych zbiornik≤w. Najbezpieczniejsza jest artemia, kt≤r▒ wyhodujemy samodzielnie. Jednak ten ┐ywy pokarm nale┐y traktowaµ jedynie jako uzupe│nienie diety zasadniczej, na kt≤r▒ sk│ada siΩ pokarm ro╢linny. Nie powinno siΩ podawaµ czΩ╢ciej, ni┐ 1-2 razy w tygodniu. Zanim zaczniemy jednak karmiµ z t▒ czΩstotliwo╢ci▒, ryby nale┐y stopniowo przyzwyczajaµ, rozpoczynaj▒c od podawania pokarmu ┐ywego w ma│ych ilo╢ciach raz na dwa tygodnie. W ┐adnym razie r≤wnie┐ pokarm ┐ywy nie mo┐e byµ podawany jednorazowo w du┐ej ilo╢ci. Karmienie mro┐on▒, lub ┐yw▒ ochotk▒, tubifexem, czy sercem wo│owym to najpewniejszy spos≤b wywo│ania bloat, aczkolwiek mo┐na czasem us│yszeµ opinie hodowc≤w zawodowych, ┐e z powodzeniem stosuj▒ tΩ karmΩ. G│≤wn▒ jednak przyczyn▒ jest fakt, ┐e taki pokarm znacznie wzmaga instynkt rozrodczy Tropheusa, zwiΩksza ilo╢µ ziaren ikry w jednym tarle, a osobniki utracone w wyniku bloat s▒ wkalkulowane w ryzyko. W mojej opinii jest to metoda godna potΩpienia, i na pewno nie do zastosowania w amatorskim chowie Tropheusa. Zdecydowanie nale┐y r≤wnie┐ unikaµ wysokoenergetycznych pokarm≤w oferowanych przez wiele firm dla innych pielΩgnic. 2. Obecno╢µ osobnika dominuj▒cego, terroryzuj▒cego resztΩ stada. Zwykle dominuj▒cy samiec ma tendencjΩ do przeganiania innych ryb, ale nie dopuszcza siΩ nadmiernej agresji. Czasami zda┐a siΩ jednak, ┐e nie toleruje on innych osobnik≤w w tym samym akwarium. Skutecznym rozwi▒zaniem mo┐e byµ przebudowa dekoracji akwarium i usuniΩcie nadmiaru skalnych kryj≤wek. Generalnie, im stado jest liczniejsze, tym agresja mniejsza. St▒d zaleca siΩ trzymanie co najmniej kilkunastu sztuk jednej odmiany, a najlepiej tak wiele osobnik≤w, na ile pozwala wielko╢µ akwarium. 3. Dzia│anie niskich, b▒d╝ wysokich temperatur. Tropheus ma do╢µ w▒ski zakres dobrze tolerowanych temperatur: 25-29░C. Do╢µ czΩsto bloat ujawnia siΩ u ryb, kt≤re w trakcie transportu nara┐one by│y na dzia│anie niskich temperatur. I przeciwnie, d│ugotrwa│e wystawienie ryb na dzia│anie temperatury wy┐szej, ni┐ 29░C, na przyk│ad w okresie letnich upa│≤w, mo┐e te┐ wywo│aµ bloat. Osobi╢cie sk│aniam siΩ ku opiniom, ┐e ryby po transporcie, w trakcie kt≤rego wystawione by│y na dzia│anie czynnik≤w stresuj▒cych, a zw│aszcza niekorzystnych temperatur, w czasie kwarantanny nale┐y przeleczyµ Metronidazolem, podobnie, jak ryby sprowadzone bezpo╢rednio z jeziora Tanganika. 4. CzΩste ingerencje w warunki panuj▒ce w akwarium. Jeden z bardziej do╢wiadczonych hodowc≤w Tropheusa ze Stan≤w Zjednoczonych, Jessica Miller napisa│a: "je┐eli Tropheusy mog│yby m≤wiµ, jedyn▒ rzecz▒ , kt≤r▒ chcia│yby powiedzieµ by│oby: "boimy siΩ zmian". Zmiany powoduj▒ stres, a stres bloat". 5. Wiele innych czynnik≤w stresogennych nie wymienionych tutaj mo┐e byµ potencjaln▒ przyczyn▒ bloat. á Podsumowanie. Pomimo mro┐▒cego krew w ┐y│ach powy┐szego opisu, i lΩku, jaki wywo│uje bloat, nie jest to choroba bardzo czΩsta. W zasadzie oczytany akwarysta, kt≤ry powa┐nie podchodzi do swojego hobby, automatycznie eliminuje wiΩkszo╢µ sytuacji stresuj▒cych ryby. Nie jest to r≤wnie┐ choroba nieuleczalna. Mam nadziejΩ, ┐e poni┐szy, kr≤tki artyku│, przynajmniej czΩ╢ciowo przyczyni siΩ do zapobie┐enia tej chorobie, a w razie nieszczΩ╢cia pomo┐e w jej leczeniu. á Tomasz Kwiecie± á Zobacz te┐: Tomasz Kwiecie± - "Plaga egipska" - opis walki z ichtioftirioz▒, ple╢niawk▒ i bloatem. W│asne do╢wiadczenia. á