PamiΩtam dok│adnie dzie±, w kt≤rym po raz pierwszy zobaczy│em pielΩgnice z rodzaju Tropheus na ┐ywo. Wcze╢niej, i owszem, ogl▒da│em je w ksi▒┐kach i w internecie, ale nie zrobi│y na mnie jakiego╢ specjalnego wra┐enia. Kolega poleci│ mi pewien sklep akwarystyczny, w kt≤rym wcze╢niej nie by│em, ju┐ nie pamiΩtam, po co tam poszed│em. PamiΩtam jedynie, ┐e pierwsze kroki skierowa│em ku akwariom, i od razu wzrok m≤j przyku│y Tropheusy. Aktywnie p│ywaj▒ce wzd│u┐ akwarium, robi│y wra┐enie, ┐e nie s▒ pokryte │uskami i ╢luzem, tylko aksamitem. Jedna z ryb nosi│a w pysku ikrΩ... Nie wiem, jak d│ugo tam sta│em, ale pewnie d│ugo, bo siΩ sp≤╝ni│em na zaplanowane spotkanie. Tak wygl▒da│o moje pierwsze zetkniΩcie z chorob▒ zwan▒ Tropheomani▒, nied│ugo potem na ni▒ zapad│em...
á
Co to za ryba?...
PielΩgnice z rodzaju Tropheus, zamieszkuj▒ kamienist▒ strefΩ przybrze┐n▒ jeziora Tanganika wchodz▒cego w sk│ad systemu jezior Wielkiego Rowu Afryka±skiego. Taka kamienista strefa, zwana litoralem skalnym, jest najgΩ╢ciej zamieszka│ym ╢rodowiskiem jeziora. Tropheus to przyk│ad ryby endemicznej, to znaczy, ┐e naturalnie nie wystΩpuje nigdzie indziej na ╢wiecie, poza jeziorem Tanganika. W zbiorniku tym, podobnie jak i w innych wielkich jeziorach afryka±skich, dosz│o do niespotykanego gdziekolwiek indziej rozwoju i zr≤┐nicowania ryb z rodziny pielΩgnicowatych. Kilka ma│ych, niepozornych pielΩgniczek, kt≤re trafi│y kiedy╢ z wodami rzek do jeziora, da│y pocz▒tek ponad dwustu gatunkom ryb, z kt≤rych kilka zaliczamy do rodzaju Tropheus.
Aktualnie obowi▒zuj▒cy podzia│ taksonomiczny tego rodzaju wyr≤┐nia nastΩpuj▒ce gatunki: T. moori kasabae, T. moori, T. duboisi, T. brichardi, T. annectens, T. polli. Znamienn▒ cech▒ tego podzia│u jest fakt, ┐e jest on obiektem powszechnej krytyki ichtiolog≤w. Poniewa┐ nie jest to podzia│ idealny, w przesz│o╢ci pojawi│o siΩ, i wci▒┐ pojawiaj▒ siΩ, nowe podzia│y, ka┐dy pretenduj▒cy do miana jedynie s│usznego. Ma│o tego, wielu badaczy kilkakrotnie zmienia│o swoje pogl▒dy w ostatnich latach, co zaowocowa│o ogromnym zamieszaniem i niejednolito╢ci▒ systematyki. Jednak┐e kilka proponowanych rozwi▒za± jest wsp≤lnych dla wiΩkszo╢ci badaczy. Istnieje stosunkowo du┐a zgodno╢µ, ┐eby zaniechaµ sztucznego podzia│u miΩdzy T. polli i T. annectens. Drug▒ propozycj▒ jest wyodrΩbnienie z gatunku T. moori odrΩbnego, kt≤ry nazwany zosta│ tymczasowo T. spec. aff. moori lub te┐ T. moori "Black". Trzeci postulat to wy│▒czenie z taksonomii pozycji T. moori kasabae i w│▒czenie go do gatunku T. moori. Czwart▒ z kolei propozycj▒, kt≤ra jednak nie ma ju┐ tak wielu zwolennik≤w jak trzy poprzednie, jest wyodrΩbnienie spo╢r≤d po│udniowo-zachodniej populacji Tropheus moori nowego gatunku, roboczo nazwanego Tropheus sp. "Red". Nie jest to jednak powszechnie przyjΩty postulat; badania genetyczne, kt≤re mog│yby wyja╢niµ wiele, spowodowa│y bodaj jeszcze wiΩksze podzia│y w╢r≤d ichtiolog≤w. Tak wiΩc zapewne przyjdzie nam jeszcze trochΩ poczekaµ na jednorodn▒ systematykΩ pielΩgnic z rodzaju Tropheus.
á
Eksplozja barw...
Gdy po raz pierwszy otar│em siΩ o sp≤r dotycz▒cy taksonomii rodzaju Tropheus, trudno mi by│o sobie uzmys│owiµ, gdzie le┐y jego ╝r≤d│o. Jednak, gdy z czasem moja wiedza o tych rybach poszerza│a siΩ, problem stawa│ siΩ coraz wyra╝niejszy. A jest nim ogromna liczba barwnych odmian geograficznych. DziΩki istnieniu w jeziorze naturalnych barier, kt≤rymi najczΩ╢ciej s▒ piaszczyste, pozbawione kryj≤wek przestrzenie, ryby z rodzaju Tropheus zaczΩ│y siΩ r≤┐nicowaµ kolorystycznie. Na danym terenie jeden wzorzec barwny stawa│ siΩ dominuj▒cym, i osobniki o innych cechach, z uwagi na swoist▒ wewn▒trzgatunkow▒ selekcjΩ, nie odbywa│y tar│a, czyli nie przekazywa│y swych cech potomno╢ci. Prawdopodobnie taki w│a╢nie mechanizm doprowadzi│ do powstania blisko osiemdziesiΩciu odmian barwnych w obrΩbie rodzaju Tropheus, a wci▒┐ odkrywa siΩ nowe.
W hodowli najczΩ╢ciej spotyka siΩ odmiany gatunk≤w T. moori, T. spec. aff. moori ("Black"), oraz T. duboisi. Pierwszy z nich zamieszkuje g│≤wnie po│udniowe i po│udniowo-wschodnie rejony jeziora, dwa pozosta│e p≤│nocne i p≤│nocno-wschodnie.
NajwiΩksz▒ popularno╢ci▒ ciesz▒ siΩ odmiany T. sp. aff. moori (sp. "Black"), kt≤re charakteryzuje ciemnobr▒zowa, lub nawet czarna barwa cia│a, z jaskrawym pasem, kt≤rego kolor zale┐nie od odmiany mo┐e byµ jaskrawo ┐≤│ty (np. "Kiriza") pomara±czowo-┐≤│ty przechodz▒cy w czerwono-┐≤│ty (np. "Mboko" lub "Rutanga", do czerwonego ("Bemba"), nie wy│▒czaj▒c barwy ko╢ci s│oniowej (np. "Kifumbwe" lub "Banza"). Pasy barwne, w zale┐no╢ci od odmiany, mog▒ charakteryzowaµ siΩ zmienn▒ szeroko╢ci▒ i stopniem ostro╢ci granic. Wyj▒tek stanowi pod tym wzglΩdem, r≤wnie┐ popularna, odmiana Bulu Point, kt≤ra zamiast poprzecznego pasa, posiada po dwie symetrycznie rozmieszone po bokach cia│a plamy, o barwie od │amanego ┐≤│ci▒ pomara±czu do g│Ωbokiej czerwieni.
R≤wnie popularne, i r≤wnie ciekawe s▒ ryby gatunku Tropheus duboisi. Niezwyk│e ubarwienie wykazuj▒ osobniki m│ode. Maluchy wszystkich odmian barwnych na czarnym tle nakrapiane s▒ bia│ymi kropkami. Jedynie spos≤b ich u│o┐enia umo┐liwia identyfikacje odmiany barwnej. Osobniki doros│e maj▒ niebiesk▒ g│owΩ oraz bia│y, lub kremowy, r≤┐nej szeroko╢ci pionowy pas na bokach cia│a.
Najbardziej zr≤┐nicowane kolorystycznie s▒ ryby gatunku Tropheus moori. Nie spos≤b jest kr≤tko opisaµ wszystkich ich odmian. Najpopularniejsze odmiany barwne T. moori to "Kasanga", zwana popularnie "Red Rainbow" (czerwona tΩcza), odmiany "Moliro", "Chimba", "Chipimbi", u kt≤rych dominuje kolor czerwony, i wiele innych. W obrΩbie T. moori odkrywane s▒ coraz to nowe odmiany, g│≤wnie na terenie Tanzanii (wschodni brzeg jeziora). Ryby pozosta│ych gatunk≤w s▒, z ma│ymi wyj▒tkami, mniej jaskrawo ubarwione, ale i tu mo┐na znale╝µ ulubienice wielu akwaryst≤w. W╢r≤d wszystkich znanych ju┐ odmian barwnych wystΩpuj▒cych w obrΩbie wymienionych gatunk≤w, znale╝µ mo┐na niemal wszystkie mo┐liwe kombinacje barw. We wszystkich odmianach jednak m│ode osobniki do╢µ istotnie r≤┐ni▒ siΩ ubarwieniem od postaci doros│ych, zar≤wno barw▒ jak i deseniem.
|
||
|
|
Nie tylko kolor Tropheusa przyci▒ga uwagΩ obserwatora, niezwyk│a jest r≤wnie┐ ich fizjonomia. Ryby z tego rodzaju charakteryzuje krΩpa, bocznie sp│aszczona budowa cia│a. G│owa masywna, z bardzo charakterystycznym profilem, kt≤ry czasem por≤wnywany jest do rzymskiego nosa, i dolnym otworem gΩbowym. Drobne zΩby s▒ bardzo przydatnym narzΩdziem do wyskubywania glon≤w ze ska│. D│uga p│etwa grzbietowa ci▒gnie siΩ wzd│u┐ ca│ego grzbietu. U odmian po│udniowych jest ona szczeg≤lnie jaskrawo i bogato zdobiona, podobnie, jak p│etwa odbytowa. Tropheus w postawie imponuj▒cej rozpo╢ciera wszystkie p│etwy, w≤wczas w pe│ni mo┐na podziwiaµ bogat▒ kolorystykΩ tych ryb. Na szczΩ╢cie czyni▒ to do╢µ czΩsto, bo drobne utarczki s▒ sta│ym elementem ich codzienno╢ci. Tropheus dorasta 12-14 cm d│ugo╢ci, w handlu zwykle spotyka siΩ m│ode osobniki 3-4 cm. Dojrza│o╢µ p│ciow▒ osi▒gaj▒ zwykle po przekroczeniu ok. 6 cm d│ugo╢ci.
á
Pan, czy Pani...
I tu zaczyna siΩ problem, rozr≤┐nienie p│ci u tych ryb to du┐a sztuka. W ogromnej wiΩkszo╢ci niemal zupe│nie brak dymorfizmu p│ciowego. Jedynym pewnym dowodem, ┐e dana ryba jest samic▒, jest fakt noszenia przez ni▒ ikry w jamie gΩbowej. Stosunkowo trafnie, przy odpowiedniej wprawie, mo┐na okre╢liµ p│eµ po wielko╢ci i kszta│cie brodawki p│ciowej. Cechy drugorzΩdowe s▒ s│abo zaznaczone, i nie mog▒ byµ pewnym wyr≤┐nikiem p│ci. Wed│ug nich samice maj▒ nieco bardziej tΩpo zako±czony pysk a p│etwy brzuszne s▒ relatywnie kr≤tsze.
|
| ZdjΩcie przedstawia r≤┐nice morfologiczne pomiΩdzy samcem, a samic▒ 1. kszta│t pyska (u samicy tΩpo zako±czony) 2. d│ugo╢µ p│etw brzusznych (u samca d│u┐sze) 3. ubarwienie (samica ma bardziej "m│odzie±czy" dese±) |
Do╢wiadczeni hodowcy, w przypadku niekt≤rych odmian T. moori, s▒ w stanie okre╢liµ p│eµ ryby r≤wnie┐ na podstawie wzoru ubarwienia. Samce wcze╢niej od samic "gubi▒" sw≤j m│odzie±czy dese±. Ale jedynie u T. annectens i T. polli rozr≤┐nienie p│ci na podstawie drugorzΩdowych cech p│ciowych jest spraw▒ stosunkowo prost▒. Inny spos≤b, kt≤rym jest obserwacja zachowania ryb w zbiorniku, nie mo┐e byµ pewnym sposobem rozr≤┐nienia p│ci Tropheus≤w, zdarza siΩ bowiem, i to wcale nierzadko, ┐e w m│odym stadzie przez d│ugi czas dominuj▒cym osobnikiem jest samica, zachowuje siΩ ona w≤wczas dok│adnie jak samiec - przyw≤dca stada. Po pewnym czasie dopiero okazuje siΩ ze ≤w samiec jest doskona│▒ matk▒.
á
Kr≤lowie i poddani...
Pomimo, ┐e ryby z rodzaju Tropheus maj▒ niezwykle bogat▒ i r≤┐norodn▒ kolorystykΩ, to chyba najwa┐niejszym powodem, dla kt≤rego s▒ tak chΩtnie hodowane, jest ich niezwyk│e zachowanie, zwi▒zane zar≤wno ze sposobem rozrodu jak i skomplikowan▒ hierarchi▒ w stadzie. Jakkolwiek wszelkie pr≤by standaryzacji zachowa± tych pielΩgnic w akwarium, z za│o┐enia s▒ nieakceptowalne, mo┐liwe jest przedstawienie naturalnego og≤lnego wzorca zachowa±.
Jest to ryba stadna. W naturze obserwowaµ mo┐na ┐eruj▒ce stada o liczebno╢ci od kilkudziesiΩciu w przypadku odmian p≤│nocnych, do kilkuset osobnik≤w w przypadku po│udniowych odmian T. moori. W ich sk│ad wchodz▒ g│≤wnie samice i m│ode samce bΩd▒ce pod "opieka" dominuj▒cego samca. To w│a╢nie doros│e samce wykazuj▒ nie tylko silny, ale r≤wnie┐ trwa│y terytorializm. Czasem jednak obserwowaµ mo┐na migracje ca│ych populacji. Przemieszczanie siΩ takich stad, dokonuje siΩ jedynie lokalnie, tj. w obrΩbie rejonu wystΩpowania danej odmiany geograficznej.
W por≤wnaniu, T. duboisi s▒ prawdziwymi │azikami. O ile na g│Ωboko╢ciach gdzie spotykamy T. moori, ilo╢µ porastaj▒cych kamienie glon≤w jest wystarczaj▒ca do prze┐ycia do╢µ du┐ych populacji, to na g│Ωboko╢ciach powy┐ej 7 metr≤w ich ilo╢µ zmniejsza siΩ gwa│townie. Dodatkowo zwiΩksza siΩ ilo╢µ osad≤w, kt≤re je pokrywaj▒. Dlatego te┐ T. duboisi, kt≤ry te g│Ωboko╢ci zamieszkuje, zmuszony jest do odbywania wΩdr≤wek w poszukiwaniu po┐ywienia. Gdy jednak wΩdruj▒ca, zazwyczaj niewielka grupa, lub niekiedy pojedynczy osobnik, odnajdzie odpowiadaj▒ce mu miejsce, natychmiast siΩ na nim osiedla. Taki koczowniczy tryb ┐ycia jest wyj▒tkiem w╢r≤d rodzaju Tropheus. Pozosta│e gatunki tj. T. brichardi, T. annectens i T. polli wykazuj▒ niezwykle silny i trwa│y terytorializm. W oparciu o te wskaz≤wki postawiµ nale┐a│oby tezΩ, i┐ wszystkie gatunki nale┐▒ce do rodzaju Tropheus nale┐y trzymaµ w wiΩkszych grupach, a jedynie w przypadku T. duboisi, pozwoliµ sobie mo┐na na mniej liczebne stada. Ma to wa┐ne, praktyczne prze│o┐enie na warunki, jakie powinni╢my rybom zapewniµ w akwarium.
á
Dmuchawce, latawce, wiatr....
Tropheus jest pielΩgnic▒ haremow▒. Oznacza to, ┐e jeden samiec jest ojcem narybku pochodz▒cego od wielu samic. Choµ z punktu widzenia samca wydaje siΩ to byµ korzystne, jako ┐e przekazuje on swoje geny licznemu potomstwu, to wi▒┐e siΩ z pewnymi obowi▒zkami. Jednym z nich jest utrzymywanie w│asnego rewiru, co praktycznie zawsze wi▒┐e siΩ z walkami miedzy samcami.
Tar│o ryb z rodzaju Tropheus to niezapomniane widowisko. Ryby te s▒ gΩbaczami (pyszczakami), co oznacza, ┐e ikrΩ, a nastΩpnie narybek, inkubuj▒ w pysku. Samce s▒ bardzo aktywne. Codziennie, niezmordowanie broni▒ swych rewir≤w, nierzadko wdaj▒c siΩ w gro╝nie wygl▒daj▒ce bijatyki. W przerwach miΩdzy samczymi rozgrywkami obserwowaµ mo┐na pokazy adresowane do samic. WiΩkszo╢µ samic ignoruje zaloty samc≤w, z wyj▒tkiem tych, kt≤re gotowe s▒ do odbycia tar│a. Te daj▒ siΩ wabiµ miΩkkim falowaniem cia│a samca do wnΩtrza jego rewiru. W tym pocz▒tkowym okresie obserwowaµ mo┐na ta±ce, kt≤re przypominaj▒ odbywanie tar│a. Jednak nale┐y uzbroiµ siΩ w cierpliwo╢µ, gdy┐ dopiero po kilku - kilkunastu dniach takich zalot≤w odbywa siΩ w│a╢ciwe tar│o. Polega na obracaniu siΩ partner≤w w ten spos≤b, ze ich pyski znajduj▒ siΩ w pobli┐u otworu p│ciowego partnera. Samica, lekko potr▒cana przez samca, sk│ada jedno, dwa, rzadko wiΩcej ziaren ikry w jednym cyklu, po czym natychmiast bierze je do pyska, i ustawia siΩ prostopadle do partnera, lekko tr▒caj▒c go w p│etwΩ odbytow▒. W≤wczas dopiero dochodzi do zap│odnienia. Cykl ten powtarzany jest wielokrotnie, a┐ samica z│o┐y ca│y, aczkolwiek niewielki zapas ikry. Pocz▒tkowo jest to kilka - kilkana╢cie ziaren. Najp│odniejsze samice sk│adaj▒ nieco ponad 20 jaj. To wybitnie ma│o w por≤wnaniu z rybami sk│adaj▒cymi ikrΩ na pod│o┐u, lub w toni wodnej. Lecz jest to bardzo charakterystyczne dla pyszczak≤w. Nale┐y zaznaczyµ, ┐e pierwsze tar│a z regu│y s▒ nieudane, i ko±cz▒ siΩ po│kniΩciem jaj.
Ikra jest du┐a, o ╢rednicy nawet do 5 mm, nosz▒ca j▒ samica ma wyra╝nie uwypuklone podgardle i lekko rozchylone skrzela. Po kilku dniach wykluwa siΩ narybek, kt≤ry jednak pozostaje w pysku przez oko│o 3-4 tygodni. W tym czasie samiec traci zainteresowanie samic▒, a ta zwykle ukrywa siΩ w╢r≤d ska│. Niezwykle rzadko uczestniczy w jakichkolwiek potyczkach, i r≤wnie┐ wydaje siΩ byµ oszczΩdzana przez resztΩ stada. Przez ten ca│y okres samica niemal nie pobiera pokarmu. Jednak ju┐ w 3 tygodniu zauwa┐alne jest jej sporadyczne ┐erowanie. Obiektem jej zainteresowa± s▒ g│ownie drobniutkie nitkowate glony, z kt≤rych oskubuje elementy dekoracji. W czwartym tygodniu skusiµ siΩ r≤wnie┐ mo┐e na drobiny pokarmu, kt≤re zazwyczaj ignorowane s▒ przez ┐eruj▒ce stado. Dokarmia w ten spos≤b zar≤wno siebie jak i m│ody narybek, kt≤ry praktycznie w ca│o╢ci wch│on▒│ ju┐ woreczek ┐≤│tkowy. Niewiele jednak z tego, co z│apie, przedostanie siΩ przez sito g│odnych ma│ych pyszczk≤w do jej ┐o│▒dka. Z tego powodu po wypuszczeniu m│odych, samica jest skrajnie wychudzona. Jednak zaleg│o╢ci nadrabia na tyle szybko, ┐e zdarza siΩ, i┐ ta sama ryba do kolejnego tar│a podejdzie ju┐ po up│ywie kilku tygodni.
M│odzie┐ zaraz po wypuszczeniu szybko chowa siΩ pomiΩdzy ska│ami, bywa, ┐e hodowca przez kilka lub kilkana╢cie dni nie widzi narybku. Dopiero p≤╝niej staj▒ siΩ ╢mielsze, i coraz czΩ╢ciej korzystaj▒ z okruszk≤w ze sto│u doros│ych. Po kilku tygodniach zaczynaj▒ siΩ b≤jki pomiΩdzy nimi. Doros│e ryby nie interesuj▒ siΩ narybkiem, i nie stanowi▒ dla niego ┐adnego zagro┐enia.
á
Wielka ma│a rybka...
Tropheusy, z uwagi na opisane wcze╢niej zale┐no╢ci hierarchiczne, wykazuj▒ siΩ do╢µ du┐▒ wewn▒trzgatunkow▒ agresj▒. Z tym problemem bΩdziemy siΩ zmagaµ wielokrotnie, gdy zdecydujemy siΩ na zakup tych ryb. Istniej▒ dwie odmienne szko│y radzenia sobie z jak┐e uci▒┐liwym dla akwarysty usposobieniem tej niewielkiej rybki z wielkim charakterem.
Pierwsza z nich nazywana jest w literaturze "controlled overcrowding", co t│umaczyµ mo┐na jako "kontrolowane przerybienie". Idea tej metody sprowadza siΩ do dw≤ch za│o┐e±. Pierwsze z nich m≤wi, ┐e gdy liczba potencjalnych agresor≤w znacznie przekracza mo┐liwo╢ci utworzenia odrΩbnych rewir≤w, ryby staja siΩ bardziej tolerancyjne. Drugie zak│ada, ┐e gdy wprowadzone zostanie dostateczne zagΩszczenie obsady zbiornika, potencjalny agresor nie bΩdzie mia│ mo┐liwo╢ci skupiµ swej agresji na jednym celu, co spowoduje jej rozproszenie na wiΩksz▒ liczbΩ osobnik≤w, a tym samym z│agodzi jej skutki. I mimo, ┐e za│o┐enia te czΩsto siΩ sprawdzaj▒, nie odbywa siΩ to bez problem≤w. PamiΩtaµ nale┐y, ┐e to w│a╢nie przerybienie jest jedn▒ z g│≤wnych przyczyn niepowodze± pocz▒tkuj▒cych akwaryst≤w. Dzieje siΩ tak, dlatego i┐ kontrolowanie tak zbudowanego biosystemu wymaga sporego do╢wiadczenia zwi▒zanego m.in. ze znajomo╢ci▒ przebiegu szeregu zjawisk fizykochemicznych i biochemicznych, kt≤re zachodz▒ w ka┐dym zbiorniku wodnym. I to od naszych dzia│a± zale┐y, czy procesy te przebiegaµ bΩd▒ prawid│owo. A pielΩgnice jeziora Tanganika s▒ szczeg≤lnie wra┐liwe na zak│≤cenie tej delikatnej r≤wnowagi.
Zaletami tej metody s▒ du┐e walory dekoracyjne zbiornika. GΩsta obsada ┐ywo usposobionych i kolorowych ryb przykuwa uwagΩ obserwatora. Eliminuje jednak ca│y szereg ciekawych zachowa±, kt≤re rozmywaj▒ siΩ w przerybionym akwarium. Os│abiony osobnik w takim zbiorniku nie bΩdzie mia│ mo┐liwo╢ci ukrycia siΩ przed potencjalnym agresorem. Inkubuj▒ca samica r≤wnie┐ mo┐e mieµ problem z "donoszeniem" potomstwa. Mieszka±cy takiego akwarium poddani s▒ dzia│aniu stresu towarzysz▒cemu okresowej podmianie wody znacznie czΩ╢ciej, ni┐ w przypadku zbiornika z mniej liczn▒ obsad▒.
Taka w│a╢nie ograniczona liczebnie obsada akwarium, to idea drugiej szko│y radzenia sobie z agresja. Precyzyjniejsze jednak by│oby stwierdzenie, ┐e zak│adamy znacznie wiΩkszy zbiornik dla niewiele mniejszej obsady. Dopuszczamy w ten spos≤b do podzia│u akwarium na rewiry, zaspokajaj▒c tym samym terytorialny instynkt potencjalnych agresor≤w. Dotyczy to oczywi╢cie samc≤w, kt≤re pilnie strzec bΩd▒ swego kawa│ka dna. Samice w zbiorniku s▒ zwykle traktowane tolerancyjnie, tak samo osobniki m│ode. Bodaj najwa┐niejsza r≤┐nica dw≤ch szk≤│ polega na tym, ┐e w wiΩkszym zbiorniku znacznie │atwiej jest utrzymaµ r≤wnowagΩ fizyko-chemiczn▒, a zatem mo┐na zmniejszyµ czΩstotliwo╢µ okresowych podmian wody. Akwarium takie mo┐e jednak wydawaµ siΩ mniej atrakcyjne dla przeciΩtnego obserwatora. Dla akwarysty z ┐y│ka przyrodnika natomiast, stanowiµ bΩdzie bogate ╝r≤d│o informacji o zachowaniach tych ciekawych ryb.
W ┐adnym jednak razie nie mo┐na mieµ pewno╢ci, ┐e nasi podopieczni nie sprawia nam niemi│ej niespodzianki. Zdarzaj▒ siΩ bowiem przypadki, ┐e w przerybionym zbiorniku jeden dominuj▒cy osobnik systematycznie redukuje jego obsadΩ. Zdarza siΩ r≤wnie┐, ┐e w ogromnym zbiorniku dominuj▒cy samiec zajmuje jego ca│▒ powierzchniΩ, jako sw≤j rewir, a pozosta│e ryby poddawane s▒ jego ci▒g│ym atakom. Jakkolwiek przypadki takie maj▒ miejsce do╢µ rzadko, nale┐y je zawsze braµ pod uwagΩ. Trzeba pamiΩtaµ, ┐e znacznie pro╢ciej jest przej╢µ ze zbiornika utrzymanego w konwencji minimalnego zagΩszczenia do zbiornika opartego na zasadzie "controlled overcrowding". Odwrotna droga jest zazwyczaj trudniejsza do realizacji przy utrzymaniu odpowiednio liczebnego stada. Stado to nie powinno byµ mniejsze ni┐ 10-12 sztuk, a im wiΩksze, tym korzystniej. Zdecydowanie nie nale┐y hodowaµ tych ryb w parach. Korzystne jest trzymanie w zbiorniku 3-4 razy wiΩcej samic, ni┐ samc≤w.
Dodawanie nowych ryb do stada, oraz okresowe usuwanie ich z grupy nale┐y robiµ bardzo ostro┐nie, gdy┐ w ka┐dej sytuacji dochodzi do zaburzenia ustalonej hierarchii. Niejednokrotnie bywa tak, ┐e ryba czasowo izolowana, np. z powodu choroby, po ponownym wpuszczeniu do g│≤wnego zbiornika nie jest akceptowana przez resztΩ stada. W miarΩ bezpiecznie natomiast mo┐na dodawaµ do grupy osobniki wyra╝nie mniejsze, gdy┐ nie stanowi▒ one dla aktualnych przyw≤dc≤w zagro┐enia. Je┐eli jednak zachodzi sytuacja, gdy musimy dodaµ z jakiego╢ powodu nowe ryby, korzystnie jest przebudowaµ wystr≤j akwarium. W≤wczas burzymy dotychczasowe granice rewir≤w, i ustalanie terytori≤w rozpoczyna siΩ na nowo.
á
Akwarium, woda, i nie tylko...
Gdy przyjmiemy ┐e nasze stado liczyµ bΩdzie minimum 12 osobnik≤w, kt≤re osi▒gn▒ rozmiar oko│o 12 cm, │atwo przewidzieµ, ┐e bΩdzie ono wymagaµ raczej du┐ego zbiornika. Wielko╢µ akwarium w tym przypadku okre╢lana jest przez powierzchnie jego dna, zaleca siΩ zbiornik o wymiarach 150x50 cm, lub wiΩcej, z tym, ┐e najwa┐niejszym parametrem jest d│ugo╢µ akwarium, gdy┐ to w│a╢nie on wyznacza ilo╢µ potencjalnych terytori≤w. Wysoko╢µ zbiornika nie jest tak istotna, 40 cm zwykle jest wystarczaj▒ce. Powinni╢my r≤wnie┐ zapewniµ wydajn▒ filtracjΩ biologiczn▒, gdy┐ ryby te wykazuj▒ szczeg≤lnie du┐▒ wra┐liwo╢µ na podwy┐szone stΩ┐enie zwi▒zk≤w azotu. RolΩ filtr≤w biologicznych dobrze spe│niaj▒ zewnΩtrzne filtry kanistrowe. Dobrze jest zaopatrzyµ siΩ w filtr "nadwymiarowy" w stosunku do objΩto╢ci posiadanego zbiornika. Opr≤cz filtracji biologicznej, sporo problem≤w przysparza utrzymanie odpowiedniej klarowno╢ci wody. Tropheus to ryby ruchliwe, czasem lubi▒ grzebaµ w pod│o┐u, przy potyczkach zdarza siΩ, ┐e z dna podnosz▒ siΩ du┐e ilo╢ci zanieczyszcze±, wiΩc r≤wnie┐ nale┐y pomy╢leµ nad mocnym filtrem wewnΩtrznym zapewniaj▒cym sta│y ruch wody.
Przyk│adowy wystr≤j akwarium: "skaliste" t│o imituje skalny, stromy
litoral, w kt≤rym ┐yj▒ Tropheusy, a liczne kryj≤wki daj▒ poczucie
bezpiecze±stwa i stanowi▒ podstawΩ do ustalania granic terytori≤w.
Warunki chemiczne wody w jeziorze Tanganika s▒ do╢µ specyficzne, i w przypadku ryb Tropheus powinny byµ r≤wnie┐ przestrzegane w akwarium. Najwa┐niejszym parametrem jest odczyn pH wody. Ryby najlepiej czuj▒ siΩ w przedziale pH 8,0 - 9,0, a w ┐adnym przypadku pH nie powinno byµ ni┐sze, ni┐ 7,5. Mniej istotnym parametrem, na kt≤ry jednak r≤wnie┐ warto zwr≤ciµ uwagΩ, jest twardo╢µ wody. PrzyjΩ│o siΩ m≤wiµ, ┐e woda w jeziorze Tanganika jest twarda, ale nie do ko±ca jest to prawd▒. Je┐eli by╢my dokonali pomiar≤w twardo╢ci tej wody powszechnie dostΩpnymi odczynnikami, paradoksalnie twardo╢µ wΩglanowa wysz│a by nam wy┐sza, ni┐ twardo╢µ og≤lna, co przeczy zasadzie, ┐e na twardo╢µ og≤ln▒ sk│ada siΩ twardo╢µ wΩglanowa i niewΩglanowa. Wynika to z tego, ┐e w jeziorze jest wybitnie du┐e stΩ┐enie wΩglan≤w i wodorowΩglan≤w sodu i potasu, gdy tymczasem pojΩcie twardo╢ci dotyczy jon≤w dwuwarto╢ciowych, g│≤wnie wapnia i magnezu. Popularne odczynniki na twardo╢µ wΩglanow▒ mierz▒ po prostu stΩ┐enie wszystkich wΩglan≤w, zar≤wno wapniowych i magnezowych, jak i sodowych i potasowych, co prowadzi do zafa│szowania w g≤rΩ tego pomiaru. Niemniej jednak, pamiΩtaj▒c o tej niedogodno╢ci, mo┐emy tych odczynnik≤w u┐yµ do kontroli twardo╢ci wody, przy czym idealna twardo╢µ og≤lna wynosi 8-11░n (stopni niemieckich), a "twardo╢µ wΩglanowa" 16-18░n. Jednak nie jest to na tyle istotny parametr, ┐eby restrykcyjnie go przestrzegaµ, ale daje nam praktyczn▒ wskaz≤wkΩ, jak najlepiej dostosowaµ twardo╢µ i pH wody do warunk≤w panuj▒cych w jeziorze Tanganika. Dodatek sody oczyszczonej (wodorowΩglan sodu, NaHCO3), spowoduje podniesienie zar≤wno "twardo╢ci wΩglanowej", jak i pH, a zwi▒zek ten wystΩpuje w│a╢nie w znacznych ilo╢ciach w jeziorze Tanganika. DostΩpne na rynku s▒ r≤wnie┐ specjalne preparaty akwarystyczne do zwiΩkszania pH, oparte g│≤wnie na wodorowΩglanie sodu. Znaczna ilo╢µ rozpuszczonych soli umo┐liwi nam uzyskanie istotnej dla rozwoju ikry odpowiedniej warto╢ci przewodno╢ci elektrolitycznej wody. W jeziorze wynosi ona oko│o 600-620 mikrosimens≤w.
Przedzia│ temperatur, w kt≤rych hoduje siΩ ryby z rodzaju Tropheus to 25-29░C. Nale┐y uwa┐aµ, ┐eby temperatura 29░C nie by│a d│ugotrwale przekroczona, ryby z jeziora Tanganika ╝le znosz▒ wysokie temperatury. Temperatura wody tu┐ powy┐ej 25░C zmniejsza agresjΩ, ale te┐ hamuje nieco wzrost m│odych ryb, temperatura zbli┐ona z kolei do 29░C nasila wyra╝nie agresjΩ, ale te┐ sprzyja odbyciu god≤w. W przypadku niekt≤rych chor≤b, np. ichtioftiriozy, powszechnie zaleca siΩ podwy┐szyµ temperaturΩ do 32░C; w przypadku Tropheusa nie nale┐y tego robiµ, ryzykujemy bowiem znacznie powa┐niejszymi komplikacjami, ni┐ sam kulorzΩsek.
Jedn▒ z takich komplikacji mo┐e byµ niezmiernie gro╝na choroba charakterystyczna dla Tropheusa, mianowicie "bloat". W jΩzyku angielskim oznacza to "rozdΩcie", bowiem w zaawansowanym stadium choroby w│a╢nie dochodzi do rozdΩcia ryb, i o ile nie podejmie siΩ natychmiast leczenia, nieuchronnie prowadzi do zgonu. Choroba ta jest prawdziwym przekle±stwem hodowc≤w tych ryb. NajczΩstsz▒ przyczyn▒ s▒ b│Ωdy ┐ywieniowe, a zw│aszcza ┐ywienie ochotk▒, czy rurecznikiem, ale chorobΩ mo┐e wywo│aµ niemal ka┐dy niekorzystny czynnik ╢rodowiskowy. Etiologia i patogeneza choroby nie jest poznana, chocia┐ istnieje teoria, ┐e na pierwotne zaka┐enie paso┐ytem jelitowym, nak│adaj▒ siΩ wt≤rne zaka┐enia r≤┐nego rodzaju. Najbardziej sta│e s▒ objawy "brzuszne" - w│a╢nie rozdΩcie i wydalanie bia│awych, ci▒gn▒cych siΩ odchod≤w. Ten drugi objaw zwykle wyprzedza rozdΩcie, i powinien byµ sygna│em do rozpoczΩcia leczenia. Poza tym wystΩpuje ca│a gama objaw≤w niecharakterystycznych, jak ocieranie ryb, zmiana ubarwienia, kiwanie siΩ na boki. PrzyjΩ│o siΩ, ┐e najskuteczniejsze leczenie to po│▒czenie Metronidazolu (1g/100 litr≤w wody) i lek≤w zawieraj▒cych nifurpirinol, np. Aquafuran, czy Sera Bactopur Direct (2 g/100 litr≤w wody). W Stanach Zjednoczonych "bloat" leczy siΩ preparatem z│o┐onym o nazwie "Clout", jednak jest on w zasadzie niedostΩpny w Europie. Choroba nieleczona najczΩ╢ciej prowadzi do ╢mierci. Czasami przebieg jest bardzo gwa│towny i o powodzeniu leczenia decyduj▒ nawet godziny.
á
Spirulina "ß la Tanganyika"...
Jak wspomniano, najczΩstsz▒ przyczyn▒ "bloat" s▒ b│Ωdy ┐ywieniowe. Tropheus to ryby wybitnie ro╢lino┐erne, w naturze od┐ywiaj▒ siΩ glonami porastaj▒cymi skaliste brzegi jeziora Tanganika, oraz mikroorganizmami zamieszkuj▒cymi te glony. Z niemieckiego ten konglomerat pokarmowy przyjΩ│o nazywaµ siΩ "aufwuchs". W akwarium nale┐y na╢ladowaµ naturalne zwyczaje ┐ywieniowe Tropheus≤w, a wiΩc podstaw▒ ┐ywienia powinny byµ pokarmy ro╢linne. W handlu jest spory wyb≤r suchych preparat≤w opartych na spirulinie, i one s▒ polecane jako najodpowiedniejsze dla tych ryb. CzΩsto pokarmy te wzbogacane s▒ bia│kiem zwierzΩcym - krewetek, lub ryb, w odpowiednich proporcjach dla glono┐erc≤w, zapewniaj▒ podobny sk│ad pokarmu, jaki ma "aufwuchs". Hodowcy od czasu do czasu urozmaicaj▒ dietΩ ┐ywymi larwami solowca, czy mro┐onym oczlikiem. Jest to dopuszczalne, jednak nale┐y pamiΩtaµ, ┐e ten spos≤b karmienia ma charakter uzupe│niaj▒cy, i stosowany mo┐e byµ nie czΩ╢ciej, ni┐ dwa razy w tygodniu. Zauwa┐alny jest pozytywny wp│yw tak uzupe│nianej diety na p│odno╢µ Tropheus≤w. Podawanie natomiast ┐ywej, lub mro┐onej ochotki, rurecznika, serca wo│owego, czy innych pokarm≤w wysokobia│kowych, w tym gotowych pokarm≤w suchych, zwykle prowadzi do rozwiniΩcia siΩ "bloat". Znane s▒ przypadki hodowc≤w karmi▒cych Tropheusy ochotk▒, i w ten spos≤b zwiΩkszaj▒ zar≤wno czΩstotliwo╢µ tare│, jak i liczebno╢µ wylΩgu. Okupuj▒ to jednak zgonami czΩ╢ci ryb, kt≤re wliczane s▒ w koszty hodowli. Autorzy tego artyku│u jednoznacznie uznaj▒ tego typu praktyki za nieetyczne.
Niekt≤rzy akwary╢ci zalecaj▒ r≤wnie┐ karmienie Tropheusa li╢µmi sa│aty, lub szpinaku. Zanim jednak zdecydujemy siΩ na ten pokarm, nale┐y siΩ upewniµ, czy ro╢liny te nie ros│y w pobli┐u drogi, lub zak│ad≤w przemys│owych, maj▒ bowiem to do siebie, ┐e ich li╢cie gromadz▒ r≤┐ne toksyczne substancje, np. azotyny, kt≤re mog▒ r≤wnie┐ wywo│aµ "bloat".
Opr≤cz doboru pokarmu r≤wnie┐ wa┐na jest czΩstotliwo╢µ karmienia. W naturalnym ╢rodowisku Tropheus spΩdza praktycznie ca│y dzie± na skubaniu glon≤w, z ma│ymi przerwami na potyczki z innymi Tropheusami. Z tego p│ynie wskaz≤wka, jak nale┐y karmiµ ryby: jak najczΩ╢ciej, w jak najmniejszych ilo╢ciach, zwykle 4-6 razy dziennie. Poniewa┐ z wielu wzglΩd≤w taka czΩstotliwo╢µ "rΩcznego" karmienia nie wchodzi w grΩ, warto zaopatrzyµ siΩ w karmnik automatyczny. Tropheusy, nawet du┐e, preferuj▒ pokarm stosunkowo rozdrobniony. Najlepsze s▒ p│atki, kt≤re przed podaniem wystarczy rozkruszyµ w palcach. Granulat natomiast nale┐y uprzednio namoczyµ, a nawet rozdrobniµ, je┐eli zachodzi taka potrzeba.
á
Towarzystwo dla Tropheusa...
Najodpowiedniejszymi rybami towarzysz▒cymi dla Tropheus≤w s▒... Tropheusy tej samej odmiany. Oznacza to akwarium jednogatunkowe, a wrΩcz "jednoodmianowe". Je┐eli jednak decydujemy siΩ na mieszan▒ obsadΩ, to lepszym rozwi▒zaniem jest kompozycja r≤┐nych gatunk≤w. Nale┐y unikaµ │▒czenia w jednym zbiorniku r≤┐nych odmian barwnych jednego gatunku, gdy┐ doprowadziµ to mo┐e do niechcianych krzy┐≤wek.
Je┐eli za╢ zdecydujemy siΩ na akwarium nie tyle wielogatunkowe, co wielorodzajowe, to najodpowiedniejszymi rybami towarzysz▒cymi bΩd▒ ryby potocznie okre╢lane jako "pielΩgnice babki". Jest to grupa niewielkich pielΩgnic z rodzaj≤w Eretmodus, Spathodus i Tanganicodus, o identycznych, jak Tropheus zwyczajach ┐ywieniowych. W dalszej kolejno╢ci wymienia siΩ pozosta│e ro╢lino┐erne pielΩgnice z Tanganiki, np. Petrochromis, Simochromis. Wsp≤│mieszka±c≤w tropheusowego zbiornika dobieraµ nale┐y wed│ug klucza preferencji pokarmowych. Choµ spotyka siΩ zbiorniki urozmaicone szczelinowcami, czy naskalnikami to jednak nie s▒ wymarzonymi partnerami dla Tropheus≤w z uwagi na zupe│nie odmienne zwyczaje ┐ywieniowe. Nie nale┐y │▒czyµ z Tropheusami ryb delikatnych np. z rodzaju Xenotilapia czy Microdontochromis, lub ryb o d│ugich p│etwach np. Ophthalmotilapia, z racji innych upodoba± co do dekoracji zbiornika, oraz ze wzglΩdu na bezpiecze±stwo tych ostatnich. Nie powinno siΩ r≤wnie┐ mieszaµ Tropheus≤w z rybami innych biotop≤w. W grΩ tu wchodz▒ zar≤wno szczeg≤lne warunki chemiczne wody jeziora Tanganika, jak i specyficzny system barwnej identyfikacji, kt≤ry dla pielΩgnic wschodnioafryka±skich jezior ma szczeg≤lnie istotne znaczenie.
Spathodus erythrodon, jeden z polecanych gatunk≤w do akwarium
z Tropheusami
á
Zanim pojawi siΩ w akwarium pierwszy Tropheus...
... nale┐y solidnie siΩ przygotowaµ do jego hodowli, nie jest to bowiem ryba │atwa, a uchodzi wrΩcz za problemow▒, ┐eby nie powiedzieµ trudn▒. Wielu znanych w ╢wiecie hodowc≤w tych ryb otwarcie przyznaje siΩ, ┐e stracili ryby w wyniku "bloat", r≤wnie┐ dla obydwu autor≤w tego artyku│≤w ta choroba nie jest obca. Jednak zdobyta jeszcze przed rozpoczΩciem hodowli tych ryb wiedza o nich, pozwoli│a nam unikn▒µ najgorszego, czym jest ╢mierµ podopiecznego. Choµ Tropheus jest ryb▒ stawiaj▒ca do╢µ du┐e wymagania hodowcom, obserwacja zachowa±, ich hierarchicznych zale┐no╢ci w stadzie, czy pasjonuj▒cego sposobu rozrodu, wynagradza z nawi▒zk▒ trud w│o┐ony w stworzenie im jak najlepszych warunk≤w.
á
á
(c) Tomasz Kwiecie± & Marcin M▒czka, 2000
Wszelkie prawa zastrze┐one