Cykl azotowy á (Post z grupy dyskusyjnej pl.rec.akwarium; 3 pa╝dziernika 1999) á á Przemiana materii ryb prowadzi do powstania roznych zwiazkow azotu, z ktorych czesc jest bardzo szkodliwa dla organizmow zywych. W naturze ten problem zwykle nie wystepuje tak jaskrawo, bo zwiazki te sa rozcienczane w wodzie, ale w ograniczonej ilosci wody w akwarium, moga uzyskac stezenie dla ryb zabojcze. Bardzo wazna role w deaktywacji tych zwiazkow pelnia bakterie nitryfikacyjne. Oto tzw. cykl azotowy: Metabolizm ryb prowadzi do powstania amoniaku (NH3), ew. amonu (NH4), z ktorych przy udziale bakterii nitrosomonas powstaja azotyny (NO2), a z nich, dzieki bakteriom nitrobacter, azotany (NO3). Amoniak (NH3) jest zwiazkiem wybitnie trujacym, juz w niewielkich stezeniach dziala szkodliwie na ryby, powyzej 0,2 mg/l jest grozny, a powyzej 1,0 mg/l smiertelny. Stezenie jonow NH3 pozostaje w rownowadze z jonami amonowymi (NH4), ktore sa stosunkowo nieszkodliwe. Stezenie amoniaku rosnie wraz ze wzrostem pH i temperatury; przy pH<7.0, nie ma go prawie wcale, w srodowisku zasadowym jego stezenie wzrasta. W dojrzalym akwarium poziom zarowno amoniaku, jak i amonu powiniem byc bliski zeru (popularne testy wykaza stezenie 0) Azotyny (NO2) sa rowniez dla ryb trujace. Rowniez w dojrzalym akwarium, uzywajac popularnych testow, powinnismy uzyskac wynik bliski zeru (stezenie < 0.1 mg/l uwaza sie za w pelni bezpieczne). Poziom 0.5 mg/l uwaza sie za gorna granice stezenia tolerowanego, ale nawet takie stezenie, jezeli trwa dluzszy czas nie pozostaje obojetne dla ryb. Stezenie azotynow powyzej 5 mg/l uwaza sie za smiertelne. Azotany sa relatywnie niegrozne dla ryb, ale powyzej pewnego stezenia rowniez nie sa obojetne. Zwykle uznaje sie, ze dopuszczalne stezenie azotanow, to 50mg/l, powyzej 100 mg/l staja sie grozne. Najlepiej jednak utrzymywac azotany w stezeniu jak najmniejszym, w ten sposob ograniczamy rowniez rozwoj glonow. Nadmiar azotanow z akwarium usuwany jest na kilka sposobow: 1. Czesciowo sa zuzywane przez rosliny jako material budulcowy bialek, ale z reguly ten proces nie hamuje wzrostu ich stezenia wystarczajaco, 2. Najpopularniejsza metoda zmniejszania stezenia azotanow jest czesciowa wymiana wody - od 20% miesiecznie do 20% tygodniowo - w zaleznosci od wielkosc akwarium, wrazliwosci hodowanych ryb, itp. 3. Uzycie denitryfikatora - urzadzenie powodujace usuwanie NO3. Mozna kupic gotowy, np. produkcji firmy Sera, lub skonstruowac samemu - polecam artykul Michala Juncewicza w numerze 0 "Naszego Akwarium". Dojrzewanie akwarium, to innymi slowy proces rozwoju bakterii nitryfikacyjnych (glownie Nitrosomonas i Nitrobacter), ktore umozliwiaja zamkniecie cyklu azotowego. Proces ten trwa zwykle ok. 3-4 tygodni od zalozenia akwarium. Najpierw rozwijaja sie bakterie Nitrosomonas, rozkladajace NH3/NH4. Trwa to zwykle od jednego do dwoch tygodni. Pomiary NH4 w tym czasie wskazuja stopniowy wzrost jego stezenia (szczyt w 4-7 dniu), nastepnie stopniowe zmniejszanie stezenia. W drugiej czesci tej fazy zaczyna wzrastac stezenie azotynow, oznacza to, ze bakterie Nitrosomonas pracuja juz wydajnie, produkujac NO2. Teraz zaczynaja sie mnozyc bakterie Nitrobacter. Ta faza trwa w przyblizeniu nastepne dwa tygodnie. W tym okresie szczyt stezenia azotynow przypada na 10-21 dzien od zalozenia akwarium. Zatem o dojrzalym filtrze mozemy powiedziec, gdy: 1. Wczesniej obserwowalismy dwa wzrosty stezenia, najpierw NH4, potem NO2. 2. Poziom tych zwiazkow jest bliski zeru. 3. Stopniowo wzrasta stezenie azotanow (o ile nie sa skutecznie utylizowane przez rosliny). Gdy jest spelniony tylko drugi warunek, nie mozemy byc pewni, ze akwarium dojrzalo, poniewaz w przypadku braku substratu dla bakterii Nitrosomonas, czyli amoniaku/amonu, prces ten moze byc bardzo powolny. Dlatego zaleca sie rozne sposoby dostarczenia tych zwiazkow do akwarium: 1. Wpuszczenie jednej, dwoch, wytrzymalych ryb we wczesnej fazie dojrzewania akwarium. Uwazam, ze ta metoda moze byc polecana jedynie w akwariach duzych, gdzie rozcienczenie toksycznych produktow metabolizmu, zmniejszy ich szkodliwosc. W akwariach malych zwykle dochodzi wowczas do znacznego przekroczenia wartosci bezpiecznych. Nalezy pamietac, jezeli zdecydujemy sie na ta metode, zeby ryby wprowadzic po ok. 5 dniach od zalozenia akwarium, kiedy zniknie zmetnienie wody spowodowane rozwojem pierwotniakow, bardzo czesto obserwowane w nowo zalozonym akwarium. 2. Przy akwarium gesto obsadzonym roslinami, substratu dla bakterii Nitrosomonas dostarcza obumierajace czesci roslin, zwykle to wystarcza, ale dla pewnosci, ze akwarium jest dojrzale, nalezy monitorowac stezenie NH4, NO2 i NO3. 3. W pewnych specyficznych sytuacjach, gdy w akwarium nie ma roslin, a zasadowy odczyn wody nie pozwala na wczesniejsze wpuszczenie ryb (stezenie amoniaku rosnie wraz z pH!), mozna dodac po prostu czystego amoniaku, monitorujac jego stezenie, lub chlorku amonowego. Ryby do akwarium powinno sie wpuszczac po jego dojrzeniu, jednak nie zaleca sie wprowadzac od razu maksymalnej obsady, lecz stopniowo, poniewaz moze sie okazac, ze namnozona wczesniej ilosc bakterii jest niewystarczajaca dla wprowadzonej ilosci ryb. Bakterie nitryfikacyjne namnazaja sie w wodzie, ale w wiekszych ilosciach osiedlaja sie w podlozu, a zdecydowanie najlepszym ich siedliskiem jest filtr, zapewniajacy staly przeplyw wody i odpowiednie natlenienie (gina w warunkach niedotlenienia). Dlatego czesto zamiast terminu "dojrzewanie akwarium" mowi sie o "dojrzewaniu filtra". Bakterie te osadzaja sie na powierzchni materialu filtracyjnego, dlatego im wieksza jest jego powierzchnia, tym wiecej bakterii moze sie rozwinac. Do najbardziej polecanych materialow nalezy Ehfisubstrat produkcji firmy Eheim. Proces dojrzewania akwarium mozna przyspieszyc, dodajac do wody kultury tych bakterii. Na naszym rynku dostepne sa takie produkty: 1. Cycle firmy Hagen - trudno dostepny, ale w opinii wielu lepszy 2. Nitrivec firmy Sera - dostepny bez wiekszych problemow. Skutecznosc tych produktow zalezy od ich swiezosci i przechowywania (niska temperatura!). Niestety, z powodu braku daty produkcji, mozna kupic preparat, ktory nie zadziala. Znacznie pewniejsza metoda przyspieszenia dojrzewania akwarium jest przeniesienie kultur bakterii z dojrzalego filtra, jednak nalezy miec pewnosc, ze nie przenosimy razem z nimi drobnoustrojow chorobotworczych. Do oznaczania NH4, NO2, NO3 uzywa sie odczynnikow, ktore powinny byc dostepne w kazdym szanujacym sie sklepie akwarystycznym. Najbardziej polecani producenci, to: JBL, Sera, Tetra, Eheim, i inne. Co zrobic, jezeli ryby zostaly wpuszczone do akwarium zbyt wczesnie: 1. Wymieniac czesciowo wode na tyle czesto, zeby nie doszlo do zbyt wysokiego stezenia trujacych zwiazkow, zwykle ok. 20% co 2-gi dzien. 2. Dodac do wody preparat Cycle Hagena, lub Nitrivec Sery, zgodnie z instrukcja (korzystne jest dodanie czesci tego preparatu bezposrednio do filtra). 3. Ograniczenie, lub calkowite zaprzestanie karmienia ryb do czasu dojrzenia filtra. Bakterie nitryfikacyjne egzystuja w filtrze przez caly czas zycia akwarium, o ile nie dojdzie do sytuacji zaburzajacych ten proces: 1. Wiekszosc lekow uzywanych do leczenia ryb, zabija rowniez bakterie 2. Bakterie sa wrazliwe na promienie UV 3. Okresowa przerwa w zasilaniu, badz awaria filtra trwajace dluzej, niz kilkanascie godzin, powoduja znaczace zmniejszenie populaci bakterii (niedotlenienie) W tych sytuacjach akwarium nalezy traktowac tak, jakby bylo niedojrzale. Wiecej informacji na temat cyklu azotowego mozna znalezc na stronie: http://faq.thekrib.com/begin-cycling.html á (c) Tomasz Kwiecie±, 1999 á