W wojew≤dztwie rzeszowskim po wojnie dzia│a│y liczne Ukrai±skie boj≤wki UPA. Historycy podaj▒, i┐ walczy│o w nich na terenie Polski od 1500 do 2000 wytrawnych ┐o│nierzy, bardzo dobrze uzbrojonych i "╢wiadomych" swoich cel≤w oraz bezwzglΩdnych w d▒┐eniu do nich.

Liczne konflikty pomiΩdzy Polakami, a Ukrai±cami (na terenach Bieszczad przewa┐ali Ukrai±cy) wywo│ywali bardzo czΩsto funkcjonariusze NKWD. W odwecie UPA m╢ci│a siΩ z niezwyk│▒ okrutno╢ci▒. W pocz▒tkowej fazie walk dotkliwe pora┐ki spotyka│y plac≤wki MO, zgrupowania WP, komisje przesiedle±cze. Z czasem zaczΩ│a cierpieµ, tak┐e czΩ╢µ polskiej ludno╢ci.

Oddzia│y Ukrai±skiej Powsta±czej Armii pali│y wsie, mordowa│y cywili, d▒┐y│y do ca│kowitego przejΩcia w│adzy. (Wydarzenia te opisane s▒ w ksi▒┐ce Jana Gerharda "úuny w Bieszczadach" - jak okaza│o siΩ z biegiem lat ksi▒┐ka nie odzwierciedla prawdy i nie mo┐na traktowaµ jej jako dokumentu czy ╢wiadectwa tamtych dni).

W toku walk nie ginΩli tylko Polacy, tak┐e ludno╢µ Ukrai±ska ginΩ│a od kul ┐o│nierzy polskich. W styczniu 1946 roku polscy ┐o│nierze zamordowali w okrutny spos≤b 70 cywili.
W lipcu 1946 roku wymordowali mieszka±c≤w Terki. Najm│odsza ofiara mia│a zaledwie 3 lata. Jak widaµ wiΩc antagonizmy pomiΩdzy Ukrai±cami, a Polakami mo┐na uzasadniµ bez wszelkich w▒tpliwo╢ci.
UPA dzia│a│a na terenie ca│ego ≤wczesnego wojew≤dztwa rzeszowskiego. Teren Bieszczad≤w wchodzi│ w tak zwany pierwszy odcinek o kryptonimie "úemko", a dowodzi│ w nim Wasyl Mizarnyj "REN", kt≤ry jednocze╢nie by│ dow≤dc▒ bieszczadzkiego batalionu UPA. Ca│y teren Bieszczad≤w podzielony by│ na mniejsze jednostki w kt≤rych operowa│y mniejsze oddzia│y - sotnie. Najbardziej sw▒ okrutno╢ci▒ ws│awi│ siΩ "Chrin" jeden z przyw≤dc≤w sotni, kt≤ra dzia│a│a na terenie od Sanoka po Myczkowce i SolinΩ.

Wojska UPA by│y doskonale zorganizowane, dobrze dowodzone, a du┐y procent ludno╢ci ukrai±skiej przyczynia│ siΩ do odpowiedniej ich liczebno╢ci oraz posiadania odpowiedniego zaplecza. W bezpo╢redniej walce oddzia│y Wojska Polskiego walcz▒c z tak dobrze zorganizowanymi partyzantami najczΩ╢ciej ponosi│y dotkliwe straty, a ich rola w Bieszczadach ogranicza│a siΩ jedynie do cel≤w propagandowych. W 1946 roku rz▒d Polski opracowa│ plan, kt≤ry mia│ na celu pozbawienie UPA zaplecza w postaci ludno╢ci ukrai±skiej, sprowadzenia na teren Bieszczad≤w regularnych wojsk i definitywnego rozbicia jednostek UPA. Ostateczn▒ decyzjΩ o rozpoczΩciu akcji WISúA podjΩto po udanym zamachu na genera│a ªwierczewskiego w Jab│onkach.

24 kwietnia 1947 roku akcja WISúA ruszy│a na dobre. W Bieszczady przyjecha│o ponad 10000 ┐o│nierzy regularnego wojska polskiego i rozpoczΩto przesiedlanie ca│o╢ci ludno╢ci z teren≤w na kt≤rych dzia│a│a UPA. Przez ponad dwa miesi▒ce wywieziono w g│▒b kraju ponad 34000 ludzi, z kt≤rych wiΩkszo╢µ straci│a dobytek ca│ego ┐ycia, s▒dy skaza│y na ╢mierµ przez rozstrzelanie kilkuset cz│onk≤w UPA.

Latem 1947 roku Bieszczady opustosza│y, spalone wsie, liczne mogi│y ╢wiadczy│y, i┐ zamieszkiwali tu dawniej ludzie. Liczba ofiar tej akcji na terenie Bieszczad≤w nie jest dok│adnie znana: - UPA zabi│a 2199 ludzi z czego 690 cywili, - straty UPA i ludno╢ci Ukrai±skiej ocenia siΩ na 8000 do 10000 zabitych, - tak wiΩc na same Bieszczady przypada 1/4 og≤lnie zabitych i pomordowanych podczas bratob≤jczych walk UPA na terenie Polski po│udniowo-wschodniej. - z ca│ej Rzeszowszczyzny wysiedlono 150 tys. Ukrai±c≤w.

Akcja WISúA przyczyni│a siΩ do wyniszczenia kulturowego Bieszczad, zatrzymania ich rozwoju na wiele lat oraz do zachwiania naturalnej symbiozy pomiΩdzy lud╝mi zamieszkuj▒cymi te tereny przed jej rozpoczΩciem. úemkowie i Bojkowie ucierpieli na r≤wni z Ukrai±cami, chocia┐ z UPA nie mieli nic wsp≤lnego.

Bardzo gor▒co zapraszam do dyskusji na temat Akcji Wis│a. problem ten jest tak obszerny, i┐ zapewne ka┐da opinia na ten temat ma racjΩ bytu i warta jest odnotowania. Ka┐dy list opublikujΩ.

artyku│ napisany na podstawie: "Bieszczady - Przewodnik" - Bosz 1997 "Historia Polski 1914-1996" PWN 1997