W ╢redniowieczu powszechnie obowi▒zywa│o prawo Vendetty - rodowej krwawej zemsty za zniewa┐enie lub pozbawienie ┐ycia kt≤rego╢ z cz│onk≤w rodu. Kara by│a jedna - ╢mierµ winnego,  jego najbli┐szych lub dalszych cz│onk≤w rodu. W XIII- XIV wieku pojawiaj▒ siΩ porozumienia /Compositio/ nak│adaj▒ce na zab≤jcΩ szereg zobowi▒za± w stosunku do rodziny zamordowanego, lokalnej spo│eczno╢ci i ko╢cio│a. Jednym z ostatnich warunk≤w by│o wystawienie na miejscu zbrodni kamiennego krzy┐a - zwanego krzy┐em pokutnym. Porozumienia te zawierane by│y miΩdzy zainteresowanymi stronami przy udziale w│adz wsi, miasta lub przedstawicieli ko╢cio│a. Przy krzy┐u pokutnym nastΩpowa│ akt pogodzenia siΩ rodziny ofiary z morderc▒. Na czΩ╢ci krzy┐y znajduj▒ siΩ ryty narzΩdzi zbrodni - miecze, topory, no┐e, wid│y, kusza i nawet stopy. Najstarszym udokumentowanym krzy┐em pokutnym w Polsce jest krzy┐ ze Stanowic w wojew≤dztwie wa│brzyskim z 4 grudnia 1305 roku.

Obowi▒zek stawiania krzy┐y pokutnych zanika pod koniec XVI wieku w wyniku wprowadzenia w 1532 roku, za cesarza Karola V, Constitutio Criminalis Carolina - kodeksu karnego obejmuj▒cego prawo karne i proces karny. Krzy┐e pokutne stawiano jednak nadal, lecz nie stanowi│y one elementu wykupienia siΩ mordercy od winy, kt≤ry za zab≤jstwo odpowiada│ przed s▒dem, ale stawiane by│y przez rodzinΩ zamordowanego /niekiedy mordercy/.

Przyk│adowe "COMPOSITIO" dotycz▒ce najstarszego udokumentowanego krzy┐a pokutnego w Polsce :

"My, Beatrycze, ksiΩ┐na ªl▒ska i w│adczyni Ksi▒┐a, chcemy aby wszystkim wyznawcom  Chrystusa, do kt≤rych dotrze ten dokument jako dow≤d, by│o wiadomo, ┐e Konrad von Lenginberc, by│y stanowicki m│ynarz (molendinarius) pozbawiony zosta│ ┐ycia przez Konrada, by│ego zarz▒dcΩ maj▒tku (rector curiae) w Pasiecznej. Za zamordowanie tego cz│owieka, brat Gⁿnter, obecny administrator klasztoru zaproponowa│ ┐onie, dzieciom i pozosta│ym krewnym zabitego stosown▒ i przyzwoit▒ kwotΩ pokutn▒, kt≤r▒ zatwierdzi│a Rada Zaufanych MΩ┐≤w. »ona, dzieci i bli┐si krewni, kt≤rzy obecni byli przy ugodzie i przyjΩli kwotΩ pokutn▒ ustalon▒ na 12 marek, z│o┐yli swoje podpisy. SumΩ p≤│torej marki otrzyma│ ponadto s│uga zabitego za odniesione obra┐enia, a chirurg, kt≤ry udzieli│ mu pomocy 1 markΩ. Na znak ugody wzniesiony zosta│ na miejscu zbrodni krzy┐. Wszyscy wymienieni po zatwierdzeniu ugody, zrezygnowali w s▒dzie, w obecno╢ci w≤jta i │awnik≤w, z wszelkich dzia│a±, mog▒cych mieµ charakter zemsty, dziΩkuj▒c za korzystne warunki ugody. A┐eby ┐adna z wymienionych os≤b nie dopu╢ci│a siΩ pogwa│cenia ugody, postanowili╢my opatrzyµ dokument nasz▒ pieczΩci▒ i pieczΩciami Brata Gⁿntera, administratora klasztornego i obywatela Strzegomia, nadaj▒c mu moc prawn▒ . Jako ╢wiadk≤w ugody pokutnej wymienia siΩ (...) oraz wielu godnych zaufania ludzi. Sporz▒dzono rΩk▒ Konrada, rektora szk≤│ strzegomskich w dniu 4 grudnia w roku pa±skim 1305".