DETERMINACJA PúCI U SSAK╙W

U ssak≤w mechanizm determinacji p│ci zwi▒zany jest z obecno╢ci▒ chromosomu Y, a nie, jak u Drosophila, liczb▒ chromosom≤w X. Ponadto p│eµ somatyczna jest u ssak≤w w znacznej mierze rezultatem dzia│ania uk│adu hormonalnego, a wiΩc zale┐y od p│ci gonad.

Czynnik warunkuj▒cy p│eµ mΩsk▒, a znajduj▒cy siΩ w│a╢nie na chromosomie Y, nazwano u cz│owieka TDF. Nadanie nazwy wyprzedzi│o o ponad trzydzie╢ci lat jego rzeczywiste odkrycie, bowiem precyzyjna identyfikacja TDF na chromosomie by│a do╢µ skomplikowana. Poszukiwania "genu p│ci" rozpoczΩto od zbadania niep│odnych osobnik≤w p│ci mΩskiej, kt≤rych kom≤rki zawiera│y dwa chromosomy X i tych, kt≤rzy na skutek uszkodze± chromosomu Y mieli p│eµ ┐e±sk▒.

Pierwszym krokiem by│o zawΩ┐enie obszaru bada± do okolic tzw. "rejonu pseudoautosomowgo" czyli niewielkiego, ko±cowego fragmentu kr≤tkiego ramienia chromosomu Y, wykazuj▒cego homologiΩ do chromosomu X. Osi▒gniΩto to po analizie ano mali zwi▒zanych z delecjami i translokacjami w chromosomie Y.

NastΩpnie, gdy dysponowano ju┐ wieloma sondami dla chromosomu Y, okre╢lono, ┐e poszukiwany gen TDF mie╢ci siΩ u cz│owieka w obrΩbie fragmentu DNA o d│ugo╢ci oko│o 280 000 par zasad (280 kB !) przylegaj▒cego do rejonu pseudoautosomowego.

Kiedy, po 28 latach bada±, w obrΩbie tej sekwencji znaleziono gen koduj▒cy czynnik transkrypcyjny o wielokrotnie powtarzaj▒cym siΩ motywie "palc≤w cynkowych" (nazwany ZFY), naukowcy byli ju┐ niemal pewni, ┐e to w│a╢nie poszukiwany gen TDF.

Jednak ju┐ po dw≤ch latach hipoteza, ┐e gen ZFY jest genem determinuj▒cym wystΩpowanie p│ci mΩskiej u ssak≤w, upad│a, poniewa┐ wykazano brak tego genu u niekt≤rych mΩ┐czyzn nie posiadaj▒cych chromosomu Y. Znaleziono u nich za to w chromosomie X fragment DNA o d│ugo╢ci ok. 60 kB, pochodz▒cy z odcinka bezpo╢rednio przylegaj▒cego do regionu pseudoautosomowego chromosomu Y.

Po kolejnym roku prac zawΩ┐ono region poszukiwa± do 35 000 par zasad. w tym w│a╢nie obszarze znaleziono wreszcie gen, kt≤ry do dzi╢ uwa┐any jest za w│a╢ciwy TDF. Jest to niezwykle silnie konserwowana sekwencja 240 par zasad, nazwana SRY, koduj▒ca domenΩ o zdolno╢ci wi▒zania siΩ z DNA. Jest wiΩc to, podobnie jak u Drosophila melanogaster, gen reguluj▒cy ekspresjΩ kolejnych gen≤w.

O tym, ┐e gen SRY jest konserwatywny ewolucyjnie ╢wiadczy nie tylko jego wystΩpowanie w chromosomach Y wszystkich ssak≤w p│ci mΩskiej, ale i homologia do domeny bia│ka Mc dro┐d┐y Schizosaccharomyces pombe, wsp≤│odpowiedzialnej za wyznaczanie typ≤w koniugacyjnych.

Ostatecznym potwierdzeniem, ┐e gen TDY jest istotnie zaanga┐owany w determinacjΩ p│ci u ssak≤w, by│o do╢wiadczenie wykonane w 1991 roku na myszach. Po wprowadzeniu do przedj▒drza zap│odnionych jaj mysich genu Tdy (mysi odpowiednik TDY) w╢r≤d urodzonych zwierz▒t otrzymano kilka transgenicznych samc≤w o kariotypie XX.

PúE╞ ZALE»Y OD GEN╙W, NIE OD CHROMOSOMU

TA NIESAMOWITA TRYPANOSOMA!

Webmaster