»ywe sejsmografy

Straszliwy ha│as zburzy│ spok≤j letniej nocy z 25 na 26 lipca 1963 roku w jugos│owia±skim mie╢cie Skopje (obecnie stolica Macedonii). W dzielnicy przylegaj▒cej do ogrodu zoologicznego nikt nie m≤g│ spaµ.

Postawiony na nogi personel zoo daremnie pr≤bowa│ wszelkimi sposobami uspokoiµ podopiecznych. ZwierzΩta, ogarniΩte niezrozumia│▒ panik▒, miota│y siΩ jak w╢ciek│e, wyj▒c, piszcz▒c i tr▒bi▒c. Tak przesz│a z│owr≤┐bna noc. ZaczΩ│o siΩ rozwidniaµ, a upiorny harmider nie ustawa│. Nagle kwadrans po pi▒tej zaleg│a grobowa cisza. Ssaki, ptaki i gady umilk│y jak na komendΩ, ukry│y siΩ w g│Ωbi swych pomieszcze± i znieruchomia│y, sprawiaj▒c wra┐enie zahipnotyzowanych. Dziki, pierwotny strach przenikn▒│ tak┐e ludzi. W dwie minuty p≤╝niej rozleg│ siΩ podziemny │oskot, ziemi▒ targn▒│ potworny wstrz▒s, po nim drugi, i miasto leg│o w gruzach.
Relacja ta, ╢ci╢le udokumentowana, nie jest bynajmniej odosobniona. Badania okoliczno╢ci poprzedzaj▒cych kt≤rekolwiek z katastrofalnych trzΩsie± ziemi, jakie wybucha│y w naszych czasach, dowiod│y ponad wszelk▒ w▒tpliwo╢µ, ┐e gdyby wyci▒gniΩto wnioski z nietypowych zachowa± zwierz▒t przed kataklizmem, nieraz mo┐na by│oby w porΩ ewakuowaµ mieszka±c≤w zagro┐onego obszaru.
W artykule zamieszczonym w "Komsomolskiej Prawdzie" z 15 maja 1966 roku, obok wielu doniesie± o "przepowiadaniu" trzΩsie± ziemi przez r≤┐ne zwierzΩta, pewien dziennikarz zanotowa│: "W poci▒gu s▒siad z przedzia│u wyci▒gn▒│ rodzinne fotografie. W╢r≤d portret≤w zobaczy│em zdjΩcie owczarka. - Ten pies jest mi tak bliski jak cz│owiek - wyzna│ m≤j nowy znajomy. - Pracowa│em z ┐on▒ w Aszchabadzie. By│ p≤╝ny wiecz≤r, ┐ona czyta│a, ja porz▒dkowa│em papiery, w w≤zku spa│a spokojnie nasza c≤reczka. Nagle - co nie zdarzy│o siΩ nigdy dot▒d - pies zerwa│ siΩ i, schwyciwszy dziecko za koszulkΩ, wybieg│ na dw≤r. Oszala│! Z│apa│em bro±, wybieg│em wraz z ┐on▒. W tej samej chwili wszystko za nami runΩ│o: miasto zawali│o siΩ na naszych oczach." Opisana reakcja psa nast▒pi│a w ostatniej chwili. By│y jednak wcze╢niejsze zapowiedzi tego kataklizmu, kt≤ry w 1948 roku zburzy│ stolicΩ Turkmenii. Dwa dni wcze╢niej zg│osili siΩ do w│adz miejskich sΩdziwi pasterze, prognozuj▒c trzΩsienie ziemi na podstawie obserwacji wΩ┐y i jaszczurek, kt≤re w pop│ochu opu╢ci│y kryj≤wki. Niestety, ostrze┐enie zlekcewa┐ono.

Ucieczka z morskich g│Ωbin

Kapitan Robert Fitzroy (p≤╝niejszy wiceadmira│, wybitny brytyjski hydrograf i meteorolog) podczas dowodzonej przez siebie wyprawy statkiem "Beagle" dooko│a ╢wiata, w kt≤rej uczestniczy│ m│ody Karol Darwin, zanotowa│ w roku 1835: "Oko│o ≤smej rano krzycz▒ce stada ptactwa morskiego zakry│y niebo nad miastem Concepcion na chilijskim wybrze┐u Pacyfiku. O wp≤│ do dwunastej psy uciek│y z dom≤w. DziesiΩµ minut p≤╝niej trzΩsienie ziemi zniszczy│o miasto."
Ernst Kilian, zoolog z uniwersytetu w Valdivii (Chile), obserwowa│ reakcje zwierz▒t podczas serii trzΩsie±, kt≤re targnΩ│y tym miastem w 1960 roku. Spo╢r≤d zwierz▒t hodowanych na terenie uczelni ba┐ant obro╝ny g│o╢nym wrzaskiem zapowiada│ kolejny wstrz▒s dziesiΩµ sekund naprz≤d. Konie natomiast na piΩµ sekund przed tym zjawiskiem trzΩs│y siΩ na ca│ym ciele i r┐a│y przeci▒gle. Najmocniej reagowa│y psy, kt≤re kilka minut przed ka┐dym, nawet najl┐ejszym wstrz▒sem ujada│y przera╝liwie. Tymczasem kury, owce oraz trzy pumy zachowywa│y siΩ spokojnie.
Japo±ski bionik Jasuo Suchiro, profesor uniwersytetu w Tokio, od dawna podejrzewa│, i┐ morskie zwierzΩta g│Ωbinowe, jako ┐yj▒ce w bli┐szym s▒siedztwie ognisk trzΩsie± ziemi, wyra╝nie wyczuwaj▒ zbli┐anie siΩ katastrofy i pr▒ na o╢lep ku powierzchni, choµ taka zmiana ci╢nienia najczΩ╢ciej je zabija.
Uczony skrzΩtnie notowa│ obserwacje innych naukowc≤w, kt≤re potwierdza│y jego przypuszcenia. Najstarsz▒ poczyni│ latem roku 1923 belgijski ichtiolog-amator. Na jednej z pla┐ opodal Tokio fale wyrzuci│y martw▒ rybΩ podobn▒ do dorsza, nienaturalnie rozdΩt▒. Gatunek tej ryby ┐yje wy│▒cznie w wielkich g│Ωbinach. Dwa dni potem stolicΩ Japonii nawiedzi│o jedno z najpotworniejszych trzΩsie± ziemi.
DziesiΩµ lat p≤╝niej pewien rybak przyni≤s│ Suchiro g│Ωbinowego wΩgorza, kt≤rego znalaz│ na pacyficznym wybrze┐u Japonii. Kilka godzin p≤╝niej okolic▒ targn▒│ wstrz▒s podziemny, kt≤ry poch│on▒│ trzy tysi▒ce ofiar. 11 listopada roku 1963 mieszka±cy wysepki po│o┐onej na po│udnie od Tokio schwytali na p│yci╝nie sze╢ciometrow▒ rybΩ g│Ωbinow▒ nieznanego gatunku. Odkrycie to wyprzedzi│o o dwa dni p≤╝niejsze lokalne trzΩsienie ziemi.

Lepsze od maszyny

W jaki spos≤b niekt≤re organizmy odr≤┐niaj▒ s│abe ruchy skorupy ziemskiej, po kt≤rych nie nastΩpuje ┐aden kataklizm, od sygna│≤w zwiastuj▒cych potΩ┐ne trzΩsienia ziemi? Na terenach wybitnie sejsmicznych, takich jak Chile i niekt≤re wyspy Pacyfiku, lekkie drgania po│▒czone nawet z g│uchym podziemnym dudnieniem s▒ pospolitsze, ni┐ u nas letnie burze. Mimo to zwierzΩta nie zwracaj▒ specjalnej uwagi na drgania, kt≤re nie zwiastuj▒ katastrofy. Tym r≤┐ni siΩ nie rozpoznany jeszcze zmys│ sejsmiczny zwierz▒t od sejsmograf≤w, rejestruj▒cych si│Ω i kierunek wstrz▒s≤w, lecz nie potrafi▒cych przewidywaµ, w jaki spos≤b ta aktywno╢µ siΩ rozwinie.
Jak dot▒d nie wiadomo, czym jest ≤w zwierzΩcy zmys│ sejsmiczny. Zapowiedzi▒ trzΩsie± ziemi s▒ nie tylko lekkie drgania gruntu, lecz tak┐e zak│≤cenia ziemskiego pola magnetycznego. Nadto pΩkanie skorupy ziemskiej bywa skutkiem wyj▒tkowo silnego ci╢nienia atmosfery. Niewykluczone, ┐e wsp≤│dzia│anie tych czynnik≤w, a mo┐e jeszcze innych, tworzy w jakim╢ specyficznym narz▒dzie zmys│owym niekt≤rych organizm≤w co╢ w rodzaju mocno zr≤┐nicowanego, jakby stereoskopowego obrazu, kt≤ry oddzia│uje alarmuj▒co na o╢rodek strachu w m≤zgu.
Stosunkowo najlepiej znamy wra┐liwo╢µ zwierz▒t na wibracje. Rudzik smacznie ╢pi na ga│Ωzi smaganej podmuchami wiatru, lecz natychmiast budz▒ go leciutkie, charakterystyczne drgania wywo│ane wspinaniem siΩ kuny po pniu. W│oski czuciowe niekt≤rych wodnych chrz▒szczy powiadamiaj▒ je o falowaniu powierzchni zbiornika ju┐ w≤wczas, gdy wysoko╢µ fali wynosi cztery stumilionowe milimetra. Ale daleko im jeszcze do rekordu czu│o╢ci odbioru. Szara±cza rejestruje drgania mechaniczne o amplitudzie r≤wnej ╢rednicy atomu wodoru, za╢ pasikonik z rodzaju Tettigonia - jeszcze dwukrotnie s│absze ruchy gleby przenoszone przez ro╢linΩ, na kt≤rej siedzi. Oznacza to, ┐e owa

Andrzej Trepka www.gwiazdy.com.pl

POWR╙T