FIZJOLOGIA SNU

Og≤lnie rzecz bior▒c zjawisko snu nie jest jeszcze rozpoznane na tyle, ┐eby mo┐na je by│o dok│adnie opisaµ od strony fizjologicznej. Wiadomo jest, ┐e zwi▒zki chemiczne rz▒dz▒ce dwiema podstawowymi fazami snu - tzw. snem g│Ωbokim i snem paradoksalnym - wydzielane s▒ przez pewne obszary pnia m≤zgu. Pie± m≤zgu jest najstarsz▒ jego czΩ╢ci▒ zarz▒dzaj▒c▒ takimi zasadniczymi czynno╢ciami, jak oddychanie czy praca serca. Jednak nie ma zgodno╢ci co do tego, kt≤re konkretnie obszary w jaki spos≤b wsp≤│dzia│aj▒ w tym procesie.
Na dobr▒ sprawΩ nie wiadomo co naprawdΩ dzieje siΩ w m≤zgu podczas snu g│Ωbokiego, poniewa┐ jakiekolwiek wnioski mo┐na wysnuwaµ tylko na podstawie pomiar≤w. WdziΩczniejszym tematem do bada± jest sen paradoksalny, bo czynno╢µ psychiczna umys│u mo┐e byµ relacjonowana przez ╢ni▒cego.
Pomiar aktywno╢ci elektrycznej m≤zgu dokonywany przy pomocy urz▒dzenia zwanego Elektroencefalografem ( EEG ) wykazuje , ┐e fale emitowane przez m≤zg zmieniaj▒ siΩ co do czΩstotliwo╢ci i amplitudy w charakterystyczny spos≤b. W interesuj▒cym nas zakresie dotycz▒cym snu, zapis EEG zosta│ dla wygody podzielony przez badaczy na cztery fazy. M≤zg osoby znajduj▒cej siΩ w stanie g│Ωbokiego relaksu emituje fale alfa (8 - 12 drga±/sek.) .

Stan czuwania (rytm beta)

Relaks z zamkniΩtymi oczami (rytm alfa)
Po zapadniΩciu w sen czΩstotliwo╢µ drga± spada. Jest to faza 1, tzw. lekki sen. Charakteryzuje siΩ ona niskonapiΩciow▒ asynchroniczn▒, chwilami regularn▒ aktywno╢ci▒ o czΩstotliwo╢ci ok. 4 - 6 drga±/sek.


Faza 1
Faza 2 zaczyna siΩ po up│ywie stosunkowo kr≤tkiego czasu - od kilku sekund do kilku minut. Na wykresie pojawiaj▒ siΩ wrzecionowate fragmenty o czΩstotliwo╢ci 13 - 15 drga±/sek i pojedyncze piki o do╢µ wysokiej amplitudzie. zwane K - complex.


Faza 2
Wraz z pojawieniem siΩ fal delta ( wysokonapiΩciowa aktywno╢µ o czΩstotliwo╢ci 0.5 - 2.5 drga±/sek ) nastΩpuje faza 3.


Faza 3
W fazie 4 fale delta zajmuj▒ wiΩksz▒ czΩ╢µ zapisu EEG. Te cztery fazy obejmuj▒ to, co nazywa siΩ snem g│Ωbokim lub faz▒ NREM (z angielskiego : Non Rapid Eye Movement).


Faza 4
W ci▒gu nocy oko│o czterech, piΩciu razy nastΩpuje tzw. „wynurzenie" z fazy 2, 3, 4 do stanu podobnego do fazy 1. Osoby budzone w tym czasie w 60 - 90 % o╢wiadczaj▒, ┐e w│a╢nie co╢ im siΩ ╢ni│o. Stan ten r≤┐ni siΩ od pozosta│ych faz tak znacznie, ┐e traktuje siΩ go odrΩbnie od reszty snu i okre╢la jako fazΩ REM. Jest to skr≤t od angielskiej nazwy Rapid Eye Movement, co oznacza szybkie ruchy ga│ek ocznych, kt≤re to zjawisko ma miejsce w tej w│a╢nie fazie.


Faza REM
Amplituda obrazu graficznego ruch≤w ga│ek ocznych zapisywanego przy pomocy EOG (elektrookulogram) wskazuje czy ╢ni▒cy bierze czynny udzia│ w akcji snu ( wysoka amplituda), czy te┐ jest tylko „obserwatorem" (niska amplituda). NajczΩ╢ciej ╢pi▒cy wchodzi w tΩ fazΩ 4 - 5 razy w ci▒gu nocy niezale┐nie od tego, czy pamiΩta potem tre╢µ snu czy nie. Zajmuje ona nieco ponad 20 % og≤lnego czasu snu (u niemowl▒t ok. 50 %, z wiekiem czas ten siΩ zmniejsza). W czasie jej trwania wystΩpuj▒ znaczne nieregularno╢ci pulsu, ci╢nienia, rytmu pracy serca, wzrasta aktywno╢µ autonomicznego uk│adu nerwowego, oddech jest nier≤wny, obserwuje siΩ skurcze niekt≤rych grup miΩ╢ni. Wykres EEG opr≤cz podobie±stwa do fazy 1 NREM, rejestruje fale beta, kt≤re s▒ charakterystyczne dla okresu czuwania. St▒d fazΩ REM nazywa siΩ r≤wnie┐ snem paradoksalnym. Pierwsze „wynurzenie" pojawia siΩ ok. 70 - 120 min po za╢niΩciu.
Wiadomo, ┐e bod╝ce zewnΩtrzne, takie jak d╝wiΩki, lekkie dotkniΩcia mog▒ byµ na bie┐▒co wkomponowywane w tre╢µ snu, o ile maj▒ miejsce podczas fazy REM. Nie mog▒ one jednak zapocz▒tkowaµ marzenia sennego, je╢li ono akurat nie trwa.
Przewa┐aj▒ca czΩ╢µ snu obejmuje do╢wiadczenia wizualne. Do╢wiadczenia akustyczne pojawiaj▒ siΩ w 40 - 50 %, inne zmys│y maj▒ tu tylko niewielki procentowo udzia│. WiΩkszo╢µ sn≤w wystΩpuje w postaci kr≤tkich, zmieniaj▒cych siΩ scen. Niekt≤re jednak s▒ d│u┐sze, a kolejne fragmenty wi▒┐▒ siΩ w obszerniejsz▒ wypowied╝.
Obecno╢µ fazy REM daje siΩ stwierdziµ r≤wnie┐ u niekt≤rych gatunk≤w zwierz▒t . Na przyk│ad ssaki wykazuj▒ w tym czasie aktywno╢µ kory m≤zgowej, kt≤ra u cz│owieka odpowiada│aby prze┐ywaniu do╢wiadcze± wizualnych co ╢wiadczy o tym , ┐e mog▒ one ╢niµ . Pomiary wskazuj▒ jednak, ┐e faza ta u zwierz▒t jest znacznie kr≤tsza i ubo┐sza.

agnes@vc.pl

POWR╙T