Kr≤lowie elekcyjni
Henryk Walezjusz 1573-1574 Po wyga╢niΩciu dynastii Jagiellon≤w postanowiono, ┐e wyboru ( elekcji ) kr≤la bΩdzie dokonywa│a szlachta zbieraj▒c siΩ na polu elekcyjnym . Pierwsza elekcja odby│a siΩ na polach Woli pod Warszaw▒ . Spo╢r≤d paru kandydat≤w najwiΩcej g│os≤w pad│o na Henryka , ksiΩcia francuskiego z rodu Walezjusz≤w , kt≤ry te┐ og│oszony zosta│ kr≤lem polskim . Nowy kr≤l wkr≤tce przyby│ do Polski , zaprzysi▒g│ "pacta conventa" , kt≤re na barki kr≤lewskie przerzuca│y powa┐ne obci▒┐enia w utrzymywaniu Rzeczypospolitej . Kr≤l koronowa│ siΩ w Krakowie . Przebywa│ jednak w Polsce kr≤tko . Gdy nadesz│a wiadomo╢µ o ╢mierci jego brata, kr≤la francuskiego , po kryjomu opu╢ci│ PolskΩ , aby zasi▒╢µ na tronie Francji .
Stefan Batory 1576-1586á Po opuszczeniu Polski przez Henryka Walezjusza kr≤lem polskim wybrany zosta│ Stefan Batory , ksi▒┐Ω siedmiogrodzki . Wyb≤r nie by│ zgodny , a uznania nowego kr≤la najd│u┐ej odmawia│ Gda±sk . Miasto to ju┐ przedtem niejednokrotnie przeciwstawia│o siΩ kr≤lom polskim dbaj▒c przede wszystkim o w│asne interesy . Po paru miesi▒cach walk gda±szczanie zmuszeni zostali do pos│usze±stwa . Tymczasem ponownie wybuch│a wojna o Inflanty . Kr≤lowi uda│o siΩ uzyskaµ od sejmu uchwalenie odpowiednich podatk≤w na wojnΩ z Wielkim KsiΩstwem Moskiewskim , kt≤ra trwa│a trzy lata . Pok≤j podpisany w Jamie Zapolskim przyzna│ Polsce Po│ock i ca│o╢µ Inflant . Stefan Batory zapowiada│ , ┐e nie bΩdzie kr≤lem malowanym . D▒┐y│ do wzmocnienia swego stanowiska w oparciu o masy szlacheckie , co nie wszystkim magnatom siΩ podoba│o . Doradc▒ kr≤la by│ Jan Zamojski , g│Ωboko wykszta│cony i uzdolniony polityk , przyw≤dca ╢redniej szlachty . Stefan Batory zmar│ przedwcze╢nie w roku 1586 .
Zygmunt III Waza 1587-1632 Po ╢mierci Stefana Batorego kr≤lem polskim zosta│ wybrany Zygmunt , kr≤lewicz szwedzki z rodu Waz≤w , spokrewniony przez matkΩ z Jagiellonami , siostrzeniec Zygmunta Augusta . Kr≤l Zygmunt ulega│ klerowi katolickiemu i odnosi│ siΩ nietolerancyjnie do innych wyzna± . Mia│ niechΩtny stosunek do Polski i Polak≤w , nie ufa│ Zamojskiemu , chocia┐ jemu g│≤wnie zawdziΩcza│ sw≤j wyb≤r . Przez ca│e ┐ycie d▒┐y│ do odzyskania tronu szwedzkiego i got≤w by│ zamieniµ koronΩ polsk▒ na szwedzk▒ . W tym celu sprzymierza│ siΩ z Habsburgami , niemieck▒ rodzin▒ cesarsk▒ . Narazi│ te┐ PolskΩ na d│ugotrwa│▒ i wyczerpuj▒c▒ wojnΩ ze Szwecj▒ , w kt≤rej mimo zwyciΩstw pod Kircholmem , pod Trzcian▒ i w morskiej bitwie pod Oliw▒ Polska stale ponosi│a straty . Za panowania Zygmunta III toczy│y siΩ ciΩ┐kie wojny tak┐e z Rosj▒ i Turcj▒ . Korzystaj▒c z zamieszek w Moskwie Zygmunt pr≤bowa│ opanowaµ RosjΩ b▒d╝ bezpo╢rednio , b▒d╝ przez osadzenie na tronie moskiewskim swego syna W│adys│awa . Napotka│o to na op≤r narodu rosyjskiego i zako±czy│o siΩ jedynie odebraniem Rosji Smole±ska . Zatargi z Turcj▒ ╢ci▒gnΩ│y wielk▒ wyprawΩ tureck▒ na PolskΩ . Zagrodzi│ jej drogΩ ze szczup│ymi si│ami hetman Stefan Z≤│kiewski . Poni≤s│ jednak klΩskΩ pod Cecor▒ , gdzie zgin▒│ . Powstrzyma│ nawa│Ω tureck▒ hetman Karol Chodkiewicz , wytrzymuj▒c oblΩ┐enie Turk≤w pod Chocimem . Zygmunt III Waza zmar│ w 1632 roku .
W│adys│aw IV á1648 - 1652 Syn Zygmunta III Wazy, wybrany kr≤lem polskim po ╢mierci ojca. W│adys│aw odziedziczy│ po ojcu pretensje do korony szwedzkiej, ale nie mia│ ┐adnych mo┐liwo╢ci, by j▒ uzyskaµ. Roszczenia kr≤la by│y powodem do zatarg≤w i wojen miΩdzy Polsk▒ a Szwecj▒, co Polsce przynosi│o powa┐ne szkody gospodarcze, szczeg≤lnie gdy Szwedzi opanowali przej╢ciowo niekt≤re miasta pomorskie. Za rz▒d≤w W│adys│awa coraz bardziej pogarsza│a siΩ sytuacja na Ukrainie. Magnaci gromadzili tam olbrzymie fortuny uciskaj▒c i wyzyskuj▒c lud kozacki. Raz po raz wybucha│y bunty kozackie, kt≤re by│y krwawo i surowo t│umione . Nie powi≤d│ siΩ plan kr≤la by u┐yµ Kozak≤w do wojny z Turcj▒, gdy┐ przeszkodzili temu mo┐now│adcy polscy. Narastaj▒ce wrzenie doprowadzi│o w 1648 roku do wybuchu wielkiego buntu kozak≤w i powstania ch│opskiego pod wodz▒ Bohdana Chmielnickiego. W kilka dni po wybuchu powstania kozackiego kr≤l W│adys│aw zmar│ .
Jan Kazimierz á1648-1668 Syn Zygmunta III a brat W│adys│awa IV, wybrany zosta│ kr≤lem polskim po ╢mierci brata. W chwili jego wst▒pienia na tron po│udniowowschodnie ziemie Rzeczypospolitej pustoszy│a wojna kozacko-ch│opska, kt≤ra wywo│a│a poruszenie i bunty ch│opskie tak┐e na ziemiach etnicznie polskich (Podhale - Kostka Napierski). Trwaj▒ce z przerwami kilka lat walki, do kt≤rych wmiesza│a siΩ tak┐e Rosja, zako±czy│y siΩ w ostateczno╢ci odpadniΩciem od Polski Kozaczyzny i Ukrainy zadnieprza±skiej. Druga niszcz▒ca kraj zawierucha wojenna spowodowana by│a najazdem na PolskΩ Szwed≤w pod wodz▒ kr≤la Karola Gustawa ( tak zwany Poto szwedzki ) . Na skutek zdrady wielu magnat≤w, a obojΩtno╢ci innych wielmo┐nych Pan≤w oraz og≤│u szlachty Szwedzi bez wiΩkszego trudu zalali prawie ca│y kraj, a Jan Kazimierz musia│ szukaµ schronienia na ªl▒sku. WytΩ┐onym wysi│kiem narodu uda│o siΩ jednak usun▒µ Szwed≤w z kraju, mimo ┐e w ostatniej fazie wojny przyby│ im ze zbrojn▒ pomoc▒ ksi▒┐Ω siedmiogrodzki Rakoczy. Du┐y udzia│ w zwalczaniu Szwed≤w mieli ch│opi, a wielkie zas│ugi mia│ w tym tak┐e hetman Stefan Czarniecki , kt≤ry swoim wojskiem i trze╝wo╢ci▒ umys│u , a tak┐e nie bagateln▒ wiedz▒ wojskow▒ - szczeg≤lnie umiejΩtno╢ci▒ dowodzenia odprawi│ Szwed≤w tam z k▒d przyszli . Podczas wojny ze Szwedami Polska zrezygnowa│a z praw zwierzchnich w stosunku do Prus. Wojny przynios│y straszliwe zniszczenia kraju. Mimo to nie powr≤ci│ zupe│ny spok≤j, gdy┐ na wschodzie trwa│a przewlek│a wojna z Rosj▒, a w kraju samowola magnacka doprowadzi│a do otwartego buntu Lubomirskiego przeciwko kr≤lowi. Jan Kazimierz zrzek│ siΩ tronu polskiego w 1668 r.
Micha│ Korybut Wi╢niowiecki 1669-1693 Po zrzeczeniu siΩ tronu przez Jana Kazimierza zebrana na polu elekcyjnym szlachta obwo│a│a kr≤lem Micha│a Korybuta Wi╢niowieckiego, syna s│ynnego w czasie wojen kozackich ksiΩcia Jeremiego Wi╢niowieckiego. Podczas kr≤tkiego panowania kr≤la Micha│a po│udniowe ziemie Rzeczypospolitej zosta│y najechane przez potΩ┐n▒ armiΩ tureck▒. Turcy zdobyli kluczow▒ twierdzΩ Kamieniec Podolski i pustoszyli obszary a┐ po Lw≤w i Krosno. Aby za┐egnaµ niebezpiecze±stwo, wys│annicy polscy podpisali w Buczaczu ha±bi▒cy traktat z Turkami, na mocy kt≤rego Polska mia│a odst▒piµ im znaczn▒ czΩ╢µ swych po│udniowych obszar≤w. Umowa ta nie zosta│a przez Polak≤w zatwierdzona. Wys│any przeciwko Turkom hetman Jan Sobieski odni≤s│ w 1693 r. ╢wietne zwyciΩstwo rozbijaj▒c ca│kowicie armiΩ tureck▒ w bitwie pod Chocimem. W przeddzie± zwyciΩstwa chocimskiego kr≤l Micha│ zmar│ , a by│o to w 1693.
Jan III Sobieski 1674-1696 Hetman wielki koronny, znakomity w≤dz , ┐o│nierz , dow≤dca opromieniony ╢wie┐ym zwyciΩstwem nad Turkami pod Chocimem, obwo│any zosta│ na polu elekcyjnym pod Warszaw▒ kr≤lem polskim po ╢mierci Micha│a Korybuta Wi╢niowieckiego. Po wyborze kr≤l ca│y wysi│ek skierowa│ ku odparciu najazdu tureckiego, co po prawie dwuletnich walkach doprowadzi│o do zawarcia rozejmu miΩdzy Polsk▒ i Turcj▒. Poniewa┐ jednak niebezpiecze±stwo tureckie trwa│o nadal, a zagro┐one by│y w jednakowym stopniu Polska i Austria, kr≤l zawar│ z cesarzem austriackim umowΩ o wzajemnej pomocy na wypadek zaatakowania przez Turk≤w kt≤rej╢ ze stolic - Krakowa lub Wiednia. W 1683 r. trzystu tysiΩczna armia turecka obleg│a stolicΩ Austrii. Kr≤l Jan Sobieski pod▒┐y│ z armi▒ polsk▒ na odsiecz Wiednia i obj▒│ dow≤dztwo nad sprzymierzonymi si│ami polskimi i austriackimi. W wielkiej bitwie ca│a armia turecka zosta│a zniszczona, a mieszka±cy uwolnionego miasta witali kr≤la polskiego jako swego wybawcΩ. Jan III Sobieski zmar│ w 1696 r.
August II Mocny 1697-1733 Kr≤l Saksonii, wybrany kr≤lem polskim po ╢mierci Jana III Sobieskiego. Nie czu│ on przywi▒zania do Polski, zupe│nie nie dba│ o sprawy pa±stwowe i nie troszczy│ siΩ o to, ┐e w kraju panowa│y anarchia i bezprawie. August II wpl▒ta│ PolskΩ w niepotrzebn▒ wojnΩ, tzw. p≤│nocn▒, z kr≤lem szwedzkim Karolem XII, w kt≤rej obok Polski bra│y udzia│ Saksonia i Rosja. Kr≤l szwedzki pokona│ sprzymierzonych, zaj▒│ PolskΩ, zmusi│ Augusta II do zrzeczenia siΩ tronu polskiego i nakaza│ Polakom, aby kr≤lem wybrali Stanis│awa Leszczy±skiego. Dopiero po klΩsce Karola XII August II powr≤ci│ do kraju i obj▒│ ponownie panowanie. Rz▒dy Augusta II ( i jego syna Augusta III ) to okres najsmutniejszy w dziejach Polski. RozprzΩ┐enie w kraju, samowola magnat≤w i szlachty, obojΩtno╢µ na sprawy publiczne dosz│y wtedy do szczytu. August II zmar│ w 1733 r.
Stanis│aw Leszczy±ski 1704-1709 i 1733-1735 Wojewoda pozna±ski, w czasie wojny p≤│nocnej stronnik kr≤la szwedzkiego Karola XII. Gdy Karol XII pokona│ przeciwnik≤w, wypΩdzi│ z Polski Augusta II i zmusi│ go do zrzeczenia siΩ tronu, zaleci│ Polakom wybranie kr≤lem Stanis│awa Leszczy±skiego. Starannie wykszta│cony kr≤l Stanis│aw nie odegra│ jednak wiΩkszej roli w Polsce. Nie mia│ poparcia ani u sk│≤conych, samolubnych magnat≤w, ani u ciemnej, obojΩtnej na dobro publiczne szlachty. Stanowisko swe zawdziΩcza│ opiece kr≤la szwedzkiego, kt≤ry te┐ decydowa│ w najwa┐niejszych sprawach. Gdy Karol XII zosta│ pokonany, a August II powr≤ci│ do Polski i og│osi│ swoje zrzeczenie siΩ tronu za niewa┐ne, Stanis│aw Leszczy±ski musia│ emigrowaµ. Po ╢mierci Augusta Leszczy±ski zyska│ poparcie znacznej wiΩkszo╢ci i zosta│ ponownie wybrany kr≤lem. Ale objΩciu przez niego rz▒d≤w sprzeciwi│y siΩ pa±stwa s▒siednie, kt≤re wola│y utrzymywaµ w Polsce stan anarchii. Wojska rosyjskie i saskie wprowadzi│y na tron polski Augusta III Sasa, syna Augusta II, a Leszczy±ski musia│ schroniµ siΩ na wygnaniu. Zmar│ w 1766 r. we Francji, gdzie z ramienia kr≤la francuskiego zarz▒dza│ Lotaryngi▒.
August III 1733-1763 Syn Augusta II, wprowadzony na tron polski wbrew woli wiΩkszo╢ci wyborc≤w na skutek interwencji zbrojnej wojsk saskich i rosyjskich, kt≤re nie dopu╢ci│y do objΩcia tronu przez Stanis│awa Leszczy±skiego. Panowanie Augusta III przypomina│o rz▒dy jego ojca . Kr≤l nie zajmowa│ siΩ sprawami pa±stwowymi i przekazywa│ je swoim ministrom, kt≤rzy z kolei dbali przede wszystkim o w│asne interesy. W pa±stwie panowa│ nadal chaos i bezprawie. Sejmy nie dochodzi│y do skutku, urzΩdy pa±stwowe by│y bezczynne, s▒dy przekupne lub bezradne. Spory i walki miΩdzy magnatami oraz ciemn▒ szlacht▒ by│y na porz▒dku dziennym. Wzmaga│ siΩ ucisk miast, a szczeg≤lnie wyzysk ch│opa, co rodzi│o jego op≤r i bunty. Jednak stan ten i niemoc Rzeczypospolitej zaczΩ│y budziµ krytykΩ ze strony g│Ωbiej my╢l▒cych os≤b. Powstawa│y - na razie nie╢mia│e - projekty zmian i refom. August III zmar│ w roku 1763.
Stanis│aw August Poniatowski 1764-1795 Po ╢mierci Augusta III kr≤lem zosta│ Stanis│aw August Poniatowski dziΩki poparciu g│≤wnie Rosji, przy nielicznym udziale szlachty w elekcji. Wykszta│cony, ale o s│abej woli kr≤l nie mia│ wiΩkszych wp│yw≤w w kraju, rozdartym przez zwalczaj▒ce siΩ stronnictwa magnackie, w kt≤rym coraz bardziej decydowa│y obce mocarstwa, g│≤wnie Rosja. Po nieudanym zrywie obro±c≤w starej wolno╢ci szlacheckiej i niepodleg│o╢ci, podjΩtym przez konfederat≤w barskich, nast▒pi│ I rozbi≤r Polski (1772), w kt≤rym szereg pogranicznych prowincji odpad│o na rzecz Prus, Austrii i Rosji. Kr≤l pr≤bowa│ ratowaµ pa±stwo przez oparcie siΩ na Rosji, patrioci za╢ chcieli naprawiµ ustr≤j Rzeczypospolitej doprowadzaj▒c do uchwalenia przez sejm w 179I r. konstytucji 3 maja. Wysi│ki te jednak by│y daremne. Po wojnie z Rosj▒ w 1792 r. (w obronie ustawy z 3 maja) nast▒pi│ II rozbi≤r Polski, a po upadku powstania ko╢ciuszkowskiego (1794 r.) - III rozbi≤r Polski w 1795 r. Kr≤l Stanis│aw August zrzek│ siΩ tronu i zmar│ w Petersburgu w 1798 r.