UKúAD SúONECZNY


W sk│ad Uk│adu S│onecznego wchodzi S│o±ce oraz rozmaite cia│a niebieskie, utrzymywane si│╣ grawitacji S│o±ca. Nale┐╣ do nich planety z ksiΩ┐ycami, miΩdzyplanetarne ob│oki gazu i py│u oraz olbrzymia liczba planetoid, komet i meteoroid≤w. 99,86 % masy Uk│adu S│onecznego zawarta jest w samym S│o±cu, a reszta g│≤wnie w Jowiszu. Orbity planet mieszcz╣ siΩ w obszarze o £rednicy 80 jednostek astronomicznych (AU). Po uwzglΩdnieniu orbit komet wielko£µ Uk│adu S│onecznego osi╣ga 200 000 AU. Przyci╣ganie grawitacyjne S│o±ca sprawia, ┐e Uk│ad S│oneczny stanowi ca│o£µ. Nale┐╣ce do niego cia│a obiegaj╣ S│o±ce z r≤┐nymi prΩdko£ciami po orbitach eliptycznych. Z wyj╣tkiem komet, wszystkie cia│a poruszaj╣ siΩ w tym samym kierunku co Ziemia (przeciwnie do ruchu wskaz≤wek zegara dla obserwatora umieszczonego nad biegunem p≤│nocnym Ziemi). Doby, lata i pory roku na ka┐dej z planet okre£lone s╣ przez parametry jej ruchu i usytuowanie wzglΩdem innych cia│ niebieskich. Doba danej planety to czas, jaki zajmuje jej wykonanie obrotu wok≤│ swej osi. Doba gwiazdowa mierzona jest wzglΩdem pozycji gwiazd; doba s│oneczna odnoszona jest do pozycji S│o±ca. Rok danej planety to okres, w kt≤rym dokonuje ona obiegu doko│a S│o±ca. Natomiast zmienno£µ p≤r roku zale┐y od po│o┐enia jej osi wzglΩdem S│o±ca w ci╣gu roku Uk│ad planetarny podobny do Uk│adu S│onecznego odkryli w 1995 roku szwajcarscy astronomowie Michel Mayer i Didier Queloz. Zaobserwowali oni olbrzymi╣ planetΩ, przypominaj╣c╣ Jowisza, kr╣┐╣c╣ doko│a gwiazdy 51 Peg, le┐╣cej miΩdzy gwiazdami Scheat i Markab w gwiazdozbiorze Pegaza. Jakkolwiek nie by│ to pierwszy ze znanych opr≤cz naszego uk│ad planetarny, jest on prawdopodobnie pierwszym, na kt≤rym przynajmniej teoretycznie mo┐e istnieµ ┐ycie. Uk│ad S│oneczny powsta│ oko│o 5 miliard≤w lat temu z ob│oku miΩdzygwiazdowego gazu i py│u. Pod wp│ywem si│ grawitacji ob│ok ten zacz╣│ ulegaµ kondensacji, tworz╣c w centralnym obszarze gΩst╣ kulΩ gazow╣. Si│y te zarazem wprawia│y ob│ok w coraz szybszy ruch wirowy i w efekcie z materii ob│oku uformowa│ siΩ p│aski dysk wok≤│ centrum. Temperatura w obszarze centralnym wzros│a na tyle, ┐e zapocz╣tkowane zosta│y reakcje j╣drowe. Gazowa kula przeobrazi│a siΩ w gwiazdΩ - S│o±ce. Natomiast z materii dysku wykszta│ci│y siΩ mniejsze cia│a Uk│adu S│onecznego - planety, planetoidy i komety. Granice Uk│adu S│onecznego nie s╣ £ci£le ustalone. Teoretycznie nale┐╣ do niego obszary, gdzie przyci╣ganie grawitacyjne S│o±ca przewa┐a jeszcze nad przyci╣ganiem grawitacyjnym okolicznych gwiazd. Na og≤│ jednak za Uk│ad S│oneczny uwa┐amy okolice S│o±ca, w kt≤rych poruszaj╣ siΩ planety oraz komety d│ugookresowe. Rozmiary Uk│adu S│onecznego w por≤wnaniu do £rednich odleg│o£ci gwiazd s╣ bardzo ma│e. Najdalsza planeta - Pluton - znajduje siΩ 6890 razy bli┐ej S│o±ca ni┐ najbli┐sza gwiazda Proxima Centauri. Nawet komety o bardzo wyd│u┐onych orbitach eliptycznych nie oddalaj╣ siΩ od S│o±ca dalej ni┐ na 100 000 AU, czyli pozostaj╣ 2,7 razy bli┐ej S│o±ca ni┐ Proxima Centauri. Uk│ad S│oneczny stanowi jedynie bardzo nieznaczn╣ czΩ£µ Wszech£wiata, dla nas jednak ma on du┐e znaczenie, gdy┐ tu w│a£nie ┐yjemy. Ziemia jest cz│onkiem s│onecznej rodziny. Nale┐y do junior≤w, jako jedna z dziewiΩciorga rodze±stwa planet, z kt≤rych cztery to prawdziwe giganty. Samo S│o±ce g≤ruje jednak nad ca│╣ reszt╣. Jest ono zwyczajn╣ gwiazd╣ (astronomowie uwa┐aj╣ je nawet za kar│a), a mimo to pomie£ci│oby w sobie ponad milion glob≤w ziemskich. îwieci wysy│aj╣c w│asn╣ energiΩ û m≤wi siΩ, ┐e jest olbrzymim, kontrolowanym reaktorem j╣drowym. Planety dzieli siΩ na dwie grupy. Najpierw cztery wzglΩdnie ma│e obiekty: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Poza orbit╣ Marsa S│o±ce obiega wiele tysiΩcy kar│owatych £wiat≤w, nazywanych planetoidami lub asteroidami. Dalej mamy planety olbrzymie: Jowisz, Saturn, Uran i Neptun, plus dziwny ma│y £wiatek û Pluton, kt≤ry jako£ nie pasuje do reszty. WiΩkszo£µ planet posiada satelity. ZiemiΩ obiega jeden (nasz wierny KsiΩ┐yc), Saturn natomiast a┐ osiemna£cie. W Uk│adzie S│onecznym spotykamy tak┐e dziwne obiekty, takie jak komety i meteoroidy, a tak┐e du┐e ilo£ci py│u miΩdzyplanetarnego.