...Z│y na ognistej kuli uderzy│ ongi╢ z g│uchym │oskotem w Steciw Las. Stara Haratyna widzia│a go ponoµ. Ziemia dr┐a│a, kiedy siΩ pojawi│ i dzwony same dzwoni│y. Zarwa│a siΩ g≤ra, chresty - krzy┐e odt▒d na niej stawiali. Skalne rumowisko Chryszczatej zatarasowa│o strumie± Olchowaty. Zatopiony zosta│ szmat boru. Martwe, stercz▒ce z wody kikuty drzew, zachowa│y pamiΩµ o kataklizmie z przed kilkudziesiΩciu lat. Steciw Las na zboczu Chryszczatej le┐a│ na trasie przelotu meteorytu. B│otnistego dna powsta│ych w czasie kataklizmu jezior nie bada│ nikt. Mo┐e tkwi▒ w nich od│amki cia│a kosmicznego?...

Oto kr≤tki, niemal┐e ba╢niowy, ale jak┐e ciekawy opis powstania dw≤ch jezior, kt≤rych prawdziw▒ historiΩ chcia│bym przedstawiµ.

Jeziorka Duszaty±skie to dwa niewielkie naturalne zbiorniki wodne znajduj▒ce siΩ na zachodnim stoku g≤ry Chryszczatej ( 997 m.n.p.m.), le┐▒cej na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczad≤w. Wok≤│ rozci▒ga siΩ 90-letni las bukowo-jod│owy. Mo┐emy siΩ na nie natkn▒µ wΩdruj▒c czerwonym szlakiem turystycznym prowadz▒cym z Koma±czy do Cisnej.

Zbiorniki powsta│y w pierwszych miesi▒cach 1907 roku, a dok│adnie w wigiliΩ rzymskokatolickiej Wielkanocy. W wyniku d│ugotrwa│ych opad≤w dosz│o do olbrzymiego osuwiska, kt≤re przeniesionym materia│em zatamowa│o wyloty dw≤ch dolinek opadaj▒cych spod kulminacji Chryszczatej i Mikitowej wywo│a│o to spiΩtrzenie w≤d potoku Olchowego, a co za tym idzie powstanie jeziorek. PotΩ┐ne osuwisko jest najwiΩkszym w polskich Karpatach pod wzglΩdem ilo╢ci przeniesionego materia│u (ok.12 mln m3 ziemi i ska│) oraz drugim po Szymbarku ko│o Gorlic pod wzglΩdem powierzchni (ok. 36 ha). Osuwisko ci▒gnie siΩ r≤wnolegle do znak≤w szlaku czerwonego na d│ugo╢ci ponad 2 km, od miejsca gdzie szlak przechodzi na praw▒ stronΩ potoku Olchowego, po g│≤wny grzbiet Chryszczatej. Osuwaj▒ce siΩ ska│y i ziemia zatrzyma│y siΩ g│ownie w dolinie potoku Olchowego, tworz▒c jΩzor o powierzchni ok. 15 ha i ╢redniej mi▒┐szo╢ci ok. 35m.

O gwa│townym ruchu mas skalnych ╢wiadcz▒ wymiary niszy oraz obecno╢µ rynny. Czynniki sprzyjaj▒ce osuniΩciu to nachylenie warstw skalnych ku dolinie Olchowego oraz erozja denna i boczna ciek≤w. Niema│y wp│yw na stworzenie siΩ zsuwu mia│o nachylenie terenu, miejscami siΩgaj▒ce 60-65 stopni. Du┐▒ rolΩ w osuwisku odegra│a warstwowa budowa geologiczna tzw. flisz, w kt≤rym na przemian wystΩpuj▒ twarde, masywne piaskowce i miΩkkie │atwo nasi▒kaj▒ce wod▒ │upki. Wszystkie z wymienionych czynnik≤w zosta│y uaktywnione przez wyj▒tkowo obficie padaj▒ce w tym czasie w Bieszczadach deszcze. W 1906 roku i w pierwszym kwartale 1907 roku na posterunku meteorologicznym w pobliskim Smolniku zanotowano ponad 1000 mm opadu.

Przemieszczenie siΩ mas skalnych i ziemi towarzyszy│ ogromny huk powoduj▒cy pop│och w╢r≤d mieszka±c≤w oddalonego o 3 km Duszatyna.

Ja tego nie pamiΩtam, jestem za m│ody - odpowiada zapytany mieszkaniec, Duszatyna - ale gdy by│em m│ody ludzie wiele o tym m≤wili. Opowiadali, ┐e ziemia siΩ trzΩs│a, s│ychaµ by│o trzask │ami▒cych siΩ drzew. Ludzie zaczΩli uciekaµ z dom≤w - dodaje - nikt nie wiedzia│, co siΩ dzieje.

W kilka dni po zdarzeniu ogl▒daj▒cym miejsce ludziom ukazywa│ siΩ istnie ksiΩ┐ycowy krajobraz. Od momentu powstania jezior miejscowa i okoliczna ludno╢µ uwa┐a│a to miejsce za zaczarowane, tajemnicze, a nawet za zaklΩte. Powstanie zwiez│a, kojarzy│a z trzema olbrzymami zaklΩtymi w kamie± znajduj▒cym siΩ niby na zachodnim stoku Chryszczatej. Wyniku wcze╢niej wspomnianych gwa│townych zmian powsta│y trzy jeziora. Do dzi╢ zachowa│y siΩ dwa dolne i g≤rne. Pierwsze, po│o┐one 687 m.n.p.m. ma powierzchniΩ 4500 m² przy ╢redniej g│Ωboko╢ci 2,4 m i maksymalnej 6,2 m., a pojemno╢ci 12000 m³. G≤rne znajduje siΩ na wysoko╢ci 708 m.n.p.m. osi▒gnΩ│o powierzchniΩ 12500 m² przy ╢redniej g│Ωboko╢ci 2m., a maksymalnej 5,8 m i pojemno╢ci 25500 m³. Trzecie jeziorko, po│o┐one 614 m.n.p.m. przesta│o istnieµ w okresie miΩdzywojennym, kiedy to na polecenie hrabiego Potockiego, w│a╢ciciela miejscowych d≤br, opuszczono wodΩ celem wy│owienia ┐yj▒cych tam pstr▒g≤w (podobno niekt≤re okazy osi▒ga│y 10kg wagi).

Smutny jest fakt, ┐e za kilkana╢cie lat przestaniemy ogl▒daµ dwa pozosta│e zbiorniki, a to za przyczyn▒ delt budowanych przez wpadaj▒ce do± strumienie. Proces zamulania jezior zachodzi ca│y czas, ale pocieszaj▒cy jest fakt, ┐e przebiega on znacznie wolniej ni┐ w pierwszym dziesiΩcioleciu. Jednym z powod≤w zwolnienia procesu pomniejszenia staw≤w sta│o siΩ zabli╝nianie aktywnego do niedawna zsuwu przez porastaj▒cy go las. Jeszcze w 1925 roku akweny by│y prawie dwukrotnie wiΩksze.

Jeziorka bΩd▒ce rzadkim zjawiskiem przyrodniczym oraz wa┐nym obiektem naukowym objΩto w 1957 roku rezerwatem ╢cis│ym, przyrody nieo┐ywionej o nazwie "Zwiez│o". Rezerwat zajmuje powierzchniΩ 7,65 ha. sk│ada siΩ z dw≤ch czΩ╢ci, z kt≤rych ka┐da obejmuje jedno z jeziorek wraz z otulin▒ ro╢linn▒ . CzΩ╢µ zachodnia, wok≤│ zbiornika dolnego ma powierzchniΩ 2,77 ha, a wschodnia z jeziorkiem g≤rnym 4,88 ha. Rezerwat obejmuje Jeziorka jak i 50 m. pas wok≤│ nich. W obrΩbie tego ochronnego "ko│nierza" chroniona jest wszelaka ro╢linno╢µ oraz zwierzyna.

Dzi╢ Jeziorka, Duszaty±skie nazywane czasami przez miejscow▒ ludno╢µ "Morskim Okiem " lub po prostu stawem, s▒ atrakcj▒ turystyczn▒. Odwiedzane s▒, co roku przez wielu turyst≤w - wielbicieli przyrody. Nie wszyscy przyje┐d┐aj▒cy w te okolice odwiedzaj▒ jeziorka, ze wzglΩdu na odleg│o╢µ, jak▒ trzeba przebyµ pieszo od g│≤wnych szlak≤w komunikacyjnych. My╢lΩ, ┐e to dobrze, im mniej os≤b (czΩsto nie zainteresowanych) odwiedzi to miejsce, tym dziksze i bardziej naturalne pozostan▒ te tereny. Tury╢ci pragn▒cy spotkania z prawdziw▒, dzik▒ przyrod▒, winni odwiedziµ opisywane jeziorka. Mog▒ tam siΩ zetkn▒µ z dziko╢ci▒ flory i fauny nie zniszczonej przez cz│owieka.

Odwiedzaj▒c Jeziorka Duszaty±skie warto kontynuowaµ wΩdr≤wkΩ czerwonym szlakiem na szczyt Chryszczatej. Ze wzg≤rza roztacza siΩ wspania│y widok na pobliskie wzg≤rza ( przy dobrej widoczno╢ci mo┐na dojrzeµ po│oniny). W okresie I wojny ╢wiatowej na stokach wzg≤rza walczono na ╢mierµ i ┐ycie, g▒szcze do dzi╢ kryj▒ trudne do odnalezienia, zapomniane cmentarzyki ┐o│nierskie, a uwa┐ne oko uchwyci zarys okop≤w.

Daniel Binik

Echo Bieszczad≤w - Wrzesie± 2000