O problemach, jakie przed p≤│wieczem towarzyszy│y narodzinom polskich komputer≤w z prof. Leonem úukaszewiczem rozmawia Andrzej Paj▒k.

ENTER: Od momentu powstania Grupy do realizacji pierwszej maszyny cyfrowej up│ynΩ│o 10 lat. Dlaczego trzeba by│o a┐ tak d│ugo czekaµ na polski komputer?

Pierwszy sukces polskiej informatyki - analizator r≤wna± r≤┐niczkowych (1954)

Leon úukaszewicz: Trudno╢ci by│y przeogromne. Brak dok│adnych i niezawodnych komponent≤w, w szczeg≤lno╢ci lamp elektronowych, by│ najwiΩksz▒ nasz▒ bol▒czk▒. Pocz▒tkowo u┐ywali╢my czΩ╢ci krajowych, lecz jako╢µ ich nie by│a dostateczna. Korzystali╢my wiΩc czΩsto z komponent≤w pozostawionych przez armiΩ niemieck▒. Dopiero p≤╝niej pojawi│y siΩ, choµ skromne, mo┐liwo╢ci importu. Kolejny wa┐ny element to brak do╢wiadczenia technologicznego. Nasz zesp≤│ sk│ada│ siΩ przecie┐ z m│odych zapale±c≤w, kt≤rzy dopiero co sko±czyli studia, a my nie mieli╢my przecie┐ tak precyzyjnych i ogromnych laboratori≤w jak IBM.

E: A jednak siΩ uda│o. Jak zatem, mimo tych trudno╢ci, uda│o siΩ skonstruowaµ XYZ?

L.ú.: Od pocz▒tku wiedzieli╢my, ┐e nie bΩdzie │atwo. Znali╢my historiΩ pracy nad Eniakiem, kt≤ry by│ bardzo skomplikowan▒ maszyn▒ (1800 lamp) i na dodatek bardzo czΩsto siΩ psu│. Z tego powodu, maj▒c tak┐e ╢wiadomo╢µ swoich skromnych ╢rodk≤w, gdzie tylko siΩ da│o, skorzystali╢my z rozwi▒za± zagranicznych. Oczywi╢cie naszym bezpo╢rednim wzorem nie by│ ju┐ Eniac, ale nowsze od niego maszyny. I tak architektura XYZ by│a uproszczeniem i tak ju┐ prostej architektury IBM 701; zak│adali╢my, ┐e tak powa┐na firma jak IBM w wyborze swym nie mo┐e siΩ myliµ. Architektura kom≤rek elementarnych XYZ by│a zapo┐yczona od maszyny radzieckiej Besm 6. Jak siΩ okaza│o poszli╢my dobrym tropem. XYZ wykonywa│ oko│o 800 operacji na sekundΩ i by│ szybszy od wszystkich maszyn cyfrowych zbudowanych ju┐ po nim przez inne o╢rodki krajowe w ci▒gu nastΩpnych kilku lat.

E: Czy oznacza to, ┐e skonstruowana przez Pana zesp≤│ maszyna rozpoczΩ│a nowy etap polskiej informatyki?

Jednostka centralna komputera XYZ, odpowiednik dzisiejszego procesora

L.ú.: Og≤lnie rzecz bior▒c, budowa i pomy╢lna eksploatacja XYZ mia│y dla pocz▒tk≤w rozwoju naszej informatyki prze│omowe znaczenie. Wykaza│y one przede wszystkim, ┐e wytwarzanie sprawnie dzia│aj▒cych uniwersalnych maszyn cyfrowych o niema│ych, jak na owe czasy, mo┐liwo╢ciach jest w Polsce mo┐liwe. Problematyk▒ t▒ zainteresowa│y siΩ wiΩc szybko liczne inne o╢rodki naukowe i w│adze gospodarcze. Od tej chwili rozw≤j informatyki w Polsce sta│ siΩ spraw▒ og≤lnokrajow▒. Maszyna XYZ zosta│a wkr≤tce - 1962 rok - udoskonalona i wyprodukowana, pod nazw▒ ZAM 2, w oko│o 10 egzemplarzach pracuj▒cych ju┐ niezawodnie w kraju i za granic▒ (NRD).

E: Pa±ski Instytut wyprodukowa│ maszynΩ, kt≤ra nie tylko pracowa│a w kraju, ale i zagranic▒. Jaka zatem by│a jej, i polskiej informatyki, pozycja poza granicami Polski?

L.ú.: Trzeba powiedzieµ, ┐e Amerykanie byli zawsze w czo│≤wce. Podobnie by│o z Angli▒. Natomiast, je┐eli chodzi o wsch≤d Europy to zajmowali╢my do╢µ dobr▒ pozycjΩ. Po pierwsze mieli╢my najlepsze oprogramowanie, System Automatycznego Kodowania, uruchomiony na XYZ w 1960 r. Mo┐na go nazwaµ "polskim Fortranem". Nawet wed│ug akademik≤w radzieckich by│ to system sprawniejszy od tych, jakie mieli u siebie.

Tak wiΩc na pocz▒tku lat sze╢µdziesi▒tych realny sta│ siΩ szybki rozw≤j informatyki krajowej wykorzystuj▒cy w│asne osi▒gniΩcia. W klasie niewielkich maszyn komputery ZAM 2 zbli┐one by│y do produkowanych w tym czasie w Europie Zachodniej, Zwi▒zku Radzieckim i Japonii.

E: Wynika z tego, ┐e polska informatyka mia│a dobry start. Co sta│o siΩ potem?

L.ú.: Wkr≤tce po wdro┐eniu ZAM 2 mieli╢my gotowy projekt rodziny maszyn ZAM, w tym bardziej zaawansowanej technologicznie ni┐ poprzednie, tranzystorowej maszyny ZAM 41 maj▒cej s│u┐yµ do przetwarzania danych. We Wroc│awiu powsta│a fabryka Elwro, kt≤rej naczelnym zadaniem by│a budowa komputer≤w, a jej zasadnicza kadra odbywa│a sta┐ w pracowniach naszego Instytutu. Mieli╢my wiΩc w kraju, i to nie tylko w Instytucie, wyszkolonych in┐ynier≤w i matematyk≤w, kt≤rzy mogli budowaµ komputery, tworzyµ oprogramowanie. A ┐e te si│y intelektualne nie zosta│ wykorzystane - to ju┐ inna historia.

E: Dlaczego tak siΩ sta│o?

L.ú.: Pierwsz▒ przyczyn▒ by│ nap│yw nowoczesnej technologii z Zachodu. Taki obr≤t sprawy spowodowa│, ┐e bardziej op│aca│o siΩ kupiµ licencjΩ na produkcjΩ angielskiego lub ameryka±skiego komputera, ni┐ go od nowa zbudowaµ. Na efekty nie trzeba by│o d│ugo czekaµ. Na pocz▒tku lat 70. Elwro zaczΩ│o produkowaµ Odry, kt≤re w rzeczywisto╢ci by│y "polskimi" ICL-ami. Zaraz po tym blok pa±stw nale┐▒cych do RWPG zacz▒│ przechodziµ na Komputery Jednolitego Systemu, czyli IBM. Ta, mo┐na powiedzieµ, globalna zmiana ostatecznie zadecydowa│a o zaprzestaniu konstruowania na wiΩksz▒ skalΩ polskich komputer≤w.

Leon úukaszewicz urodzi│ siΩ 1 1923 roku w Warszawie. W 1948 uzyska│ tytu│ in┐yniera elektroniki, za╢ matematyki w 1950. Doktoryzowa│ siΩ w dziedzinie elektroniki w 1952 roku w Instytucie Matematyki. W 1948 przyst▒pi│ do Grupy Maszyn Matematycznych Instytutu Matematyki w Warszawie. Jest jednym z pionier≤w polskiego przemys│u komputerowego. Skonstruowa│ pierwsz▒ dzia│aj▒c▒ maszynΩ licz▒c▒ - Analizator R≤wna± R≤┐niczkowych - i kierowa│ zespo│em tworz▒cym pierwsz▒ maszynΩ cyfrow▒ XYZ. W okresie od 1956 do 1966 by│ tw≤rc▒ i dyrektorem Instytutem Maszyn Matematycznych w Warszawie.

Profesor úukaszewicz by│ reprezentantem Polskiej Akademi Nauk w IFIP (International Federation of Information Procesing) od 1961 do 1985 i wiceprezesem IFIP od 1964 do 1968. Od 1976 jest cz│onkiem akademii. Za│o┐y│ i przez 25 lat prowadzi│ miesiΩcznik "Informatyka".

(c) Copyright LUPUS